Donli ekinlar navlar tavsifini o’rganish

Yuklangan vaqt:

22.09.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

298 KB

Ko'chirib olish

Donli ekinlar navlar tavsifini o’rganish Donli ekinlardan bug’doy, tritikale, javdar, arpa, suli, makkajo’xori, jo’xori va sholi qishloq xo’jaligi ekinlarining muhim guruhini tashkil etadi. Adabiyotlarda ta’kidlanishicha, nav ekinlarni o’stirish texnologiyasi, xalq xo’jaligi sanoati va oziq-ovqat manbalarini mustahkamlash jarayonlari vositalarining asosiysi hisoblanadi. Mashg’ulotning maqsadi. Talabalar mashg’ulotda nav turlari, tushunchasi, navlarga qo’yiladigan ishlab chiqarish talablari va ekilayotgan donli ekinlar navlari tavsifnomalarini o’rganadilar. Kyerakli o’quv anjomlari. Ma’ruza matyeriallari, donli ekinlar seleksiyasi va urug’chiligi amaliy mashg’ulotlari uchun o’quv qo’llanma, qishloq xo’jaligi ekinlari navlari uchun davlat reestri, amaliy dars uchun daftar, qalamlar, lineykalar va o’chirgichlar. 1-ish. Talabalar adabiyotlar, intyernet sahifalaridagi jurnal maqolalari, konfyerensiya matyeriallari yordamida donli ekinlar seleksiyasi va urug’chiligida nav turlari, tushunchasi, navlarga bo’lgan talablarni o’rganadilar va amaliy daftarlariga namunaviy konspekt matyerialini tayyorlaydilar. Ekinlar navlari kelib chiqish va yaratilish usullariga qarab: mahalliy navlar, seleksiya navlari, populyasiyali navlar, liniyali navlar, duragay navlar va klonli navlarni tashkil etishadi. Adabiyotlarda navlarga byeriladigan ta’rif quyidagicha: nav – seleksiya usullari bilan yaratilgan, bir xil, barqaror irsiy morfologik, xo’jalik belgi va xususiyatlarga ega bo’lgan madaniy o’simliklar guruhi. Seleksiya sohasining asosiy qonuni bo’lgan “Seleksiya yutuqlari to’g’risida” gi qonunda: “Nav”- o’simlik guruhi bo’lib, u nasldan naslga barqaror o’tuvchi, muayyan genotipi yoki genotiplar kombinatsiyasini boshqalardan ajratib turuvchi belgilarga qarab

aniqlanadi va ayni bir botanik taksondagi boshqa o’simliklar guruhidan bir yoki bir necha belgilari bilan farqlanadi deb belgilab qo’yilgan. Ilmiy tadqiqot va boshqa tegishli muassalar tomonidan yaratilayotgan navlarga ishlab chiqarish tomonidan quyidagi talablar qo’yiladi: -har yili muntazam yuqori xosil byerishi; -o’stirish sharoitining noqulay sharoiti, kasalliklari va zararkunandalariga chidamli bo’lishi; -texnika vositalarida ishlov byerish, etishtirish va xosilini yig’ishtirib olishga mos bo’lishi; -mahsulot yuqori sifatli bo’lishi; -tashqi sharoitga moslanuvchan bo’lishi; -intensiv etishtirish texnologiyasi, yangi agrotexnik sharoitida o’simlikning kuchi, avvalo xosilni ko’paytirishga saflanadigan bo’lishi kyerak. Navlarga qo’yilgan yuqoridagi talablarga muvofiq ularning belgi hamda xususiyatlari bir necha guruhlarga bo’linadi: 1.Yuqori xosildorligini belgilashda: bitta o’simlikda xosil, xosil shoxlar yoki mahsuldor poyalar soni, boshoqdagi (so’ta va ro’vakdagi) donning soni, og’irligi va boshqalar. 1-topshiriq. Talabalar tegishli adabiyotlar yordamida mahalliy nav, seleksiya navi, populyasiyali nav, liniyali nav, duragay nav va klonli navlarning bir-biridan farq qiluvchi tushunchalarini takrorlaydilar va namunaviy konspekt tayyorlaydi. 2-topshiriq. Navlarga qo’yilgan talablaridagi yuqori xosildorligini belgilashidan boshqa talablarga mos keluvchi belgi va xususiyatlari guruhlarini tariflab byerishadi. 2-ish. Talabalar kafedrada mavjud bo’lgan qishloq xo’jaligi ekinlari davlat reestri nusxalaridan, reestrga kiritilgan donli ekinlar navlari bilan tanishadilar. Yaratilayotgan navlar tavsifnomalarini o’rganib, o’z hudud sharoitlariga moslarini tanlaydi. Navlar tavsifnomalari jadval shaklida keltiriladi. Respublikamizning seleksiya va urug’chilik markazlarida donli ekinlardan bug’doy, tritikale, makkajo’xori, sholi, arpa, jo’xori, suli va javdarning yangi

navlari yaratilib nav sinash komissiyasiga topshiriladi. Ishlab chiqarish talablariga javob byeradigan xo’jalik belgi va xususiyatlarga ega bo’lgan navlar Davlat reestriga kiritilib, katta maydonlarga ekish uchun tavsiya etiladi. Respublikamiz olimlari tomonidan yaratilgan bug’doy navlaridan Zumrad, Ko’k-buloq, Karlik 85, Makuz (qattiq) va boshqalarning seleksiya va urug’chilik jarayonlari mahalliy sharoitlarda o’tgan bo’lib, ishlab chiqarish talablariga to’liq javob byeradi. Zumrad navi tavsifnomasi. O’zbekiston donchilik ITI (“Don” IIB) da Yeritrospyermum 100 x Surxak 5688 duragay kombinatsiyalarini yakka tanlash yo’li bilan yaratilgan. Mualliflari: Beknazarov N.B., Katkova R.O., va boshqalar. 2001 yildan Jizzax, Qashqadaryo, Samarqand viloyatlarining lalmikor yerlarida kuzgi muddatda ekish uchun Davlat reestriga kiritilgan. Grekum tur xiliga mansub. Biologik kuzgi. Boshog’i oq, silindrsimon shaklda, o’rtacha uzunlikda va zichlikda. Boshoq qipig’i oval-uzunchoq, dag’alsimon, yaxshi tomirlangan. Elkasi keng, kesilgan, choki juda aniq. Qiltig’i oq, boshog’i teng yoki qisqa, dag’al, tarqoqsimon, Doni o’rtacha yiriklikda, oq, oval-uzunchoq shaklda, ariqchasi sayoz, 1000 dona donining vazni 38,5-44,9 g. Vegetatsiya davri o’rtacha 228 kun, shimolda – 250 kun, janubda 190 kunda pishadi. Nav yotib qolish va to’kilishga bardoshli, qishga chidamli 5,0 ball. O’rtapishar navlar guruhiga mansub. Vegetatsiya davri o’rtacha 246 kun. Nav qishga chidamli, yotib qolishga va to’kilishga bardoshli – 5,0 ball. Qurg’oqchilikka chidamli. 1996-2000 sinov yillarida o’rtacha don xosildorligi lalmikor NSSH larda 16,6 s., Qamashi NSSH da -22,7 s. Og’ir lalmikor sharoitda ob-havo noqulay sharoitni hisobga olgan holda, Kattako’rg’on lalmikor g’allachilik NSSH da – 7,6 sentnyerni tashkil etdi. Sinov yillarida kasalliklar bilan zararlanishi (sariq zang) faqat G’allaorol lalmikor G’allachilik NSSH da kuchsiz darajada 17,0 % atrofida kuzatilgan. Non yopish sifati qoniqarli: kleykovina miqdori – 25%, oqsil – 9,3%.

$Nonning ko’tarilish xajmi 297 sm 3 . Umumiy non yopish baxosi 3,0 ball. Topshiriq 3. Navlarning adabiyotlarda byerilgan tavsifnomalarini jadval ma’lumotlari shakliga keltiring. Jadval tartibida navlarning tavsiflarini keltirish xo’jalik tomonidan kyerakli belgi va xususiyatlarini aniqlash va navlarni bir-biri bilan taqqoslash imkoniyatlarini engillashtiradi (jadval). Jadval Bug’doy navlarining tavsiflari Navlar nomi Muallif- lari Reestr ga kiritilg an yili Biolo gik tur xili Vegetas iya davri, kun. Xosild or- ligi, s\ ga. Kley ko- vina miq- dori, %. Oqsil miqdo ri, %. Xususi yat- lari Non pishiri sh baxosi , ballar da 1.Zumra d Beknaza rov N.B., Katkova R.O., va boshqala r. 2001 Greku m 246 16,6 (lalmi da) 25 9,3 YOtib qolishg a, To’kilis h ga bardosh li. Qishga, sariq zangga chidaml i 3,0 2.Ko’k –$ buloq 3.Karlik 85 4.Maku z 5.Ulug’ bek 600 6.SHyer dor 7.Sanzar 8.Xosild or 9.Sanzar 6 10.Dobr aya Topshiriq 4. Tritikale, makkajo’xori, sholi, arpa, jo’xori, suli va javdar navlarining xo’jalik qimmatli belgi va xususiyatlarini jadval ma’lumotlarini tayyorlang (jadvallar).

buloq 3.Karlik 85 4.Maku z 5.Ulug’ bek 600 6.SHyer dor 7.Sanzar 8.Xosild or 9.Sanzar 6 10.Dobr aya Topshiriq 4. Tritikale, makkajo’xori, sholi, arpa, jo’xori, suli va javdar navlarining xo’jalik qimmatli belgi va xususiyatlarini jadval ma’lumotlarini tayyorlang (jadvallar).

$Jadval Tritikale navlarining tavsiflari. Navlar nomi Mualliflari Reestrga kiritilgan yili Bo’yi, sm Vegetatsiya davri, kun Xosildor- ligi, s\ga. Kleyko- vina miq- dori, %. Oqsil miqdori, %. 1 kg ko’k massasi oziqa birligi. Husuiyat- lari 1.Prag-1 Dog’iston navi 1982 170- 185 178-183 Ko’k massa 302-350; don 38- 41. 24,8 14,5 0,3 Tashqi omillarga majmuali bardoshli 2.Farxod 3.Prag syerebristiy 4.Bahodir 5.Mnogozyernыy 6.Uzor Jadval. Makkajo’xori navlarining tavsiflari.$ $Sholi navlarining tavsiflari. Navlar nomi Muallifla ri Reestr g a kiritilg a n yili Biolo gi k turi Vegetats iy a davri, kun. Xosild or - ligi, s\ga. Tiniqli gi , %. Guruc h miqdo ri , %. Husuiyatla ri Pal o v sifat i 1.Lazurnы y Isaxano v va Pulina P.A. 2004 Uzun donli 98-120 50,0- 65,5 98,0- 99,0 85 Pikulyario zg a chidamli a’lo 2.Nukus-2 3.Intensivn ыy 4.Tolmas 5.Uz Ros- 7-13 6.Jayxun 7.Gulzar 8.Arpasholi mestnыy 9.Avangar d 10.Alanga Jadval.$ $Arpa navlarining tavsiflari. Navlar nomi Mualliflari Reestrga kiritilgan yili Biologi k turi Vegetat siya davri, kun. Xosildo r - ligi, s\ ga. 1000 dona don og’irligi , g. Oqsil miqdor i, %. Husuiyat- lari Qishga chidamli gi, ball. 1.Mavlona Mamatkul ov va boshqalar 1997 Parallelum 205- 224 40,2- 50,7 40,4- 48,8 10,2 To’kilish va yotib qolishga bardoshli, kasallik va hashoratlar ga chidamli 4,7-5,0 2.Aykor 3.Afrosiyob 4Bolg’ali. 5.Gulnoz 6.Xonakoh 7.Karshinskiy 8.Lalmikor 9.Nutans 10.Timur$ $Jo’xori navlarining tavsiflari. Navlar nomi Muallifl ari Reestrg a kiritilg an yili Biolog ik turi Vegetatsi ya davri, kun. Xosildo r- ligi, s\ga. Protein miыdo ri, %. SHarbatid agi shirinlik, %. Husuiyatlari 1.SHirin 91 Oleynik P.P., Yergash ev N.E. 1998 Janubi y Afrika guruhi ga mansu b Silosga 117-120; to’liq 138140. Quruq modda 268,5; don 62,4 6,4 18,7-19,0 Qurg’oqchil ik va sho’rga chidamli, kasallik va hashoratlar bilan zararlanmay di. 2.O’zbekisto n 5 3.Karlik Uzbekistana 4.O’zbekisto n 18 5.Tashkents koe belozyernoe 6.Asal Bag 7.Qandlik djo’gara 8.Sanzar$ $Jadval. Suli navlarining tavsiflari. Navlar nomi Muallifl ari Reestr ga kiritilg a n yili Ro’v a k shakl i Vegetat siy a davri, kun. Xosild or - ligi, s\ga. 100 0 don vaz ni , g. Navni ng barglili gi , %. Husuiyatlari 1.Duslik 85 SHepet ko v A.A., va boshqal ar 1993 YAri m tarqo q 162-170 ko’k massa; 190-200 don. 31,4 quruq modda 31, 7 45,0- 47,0 Kasallik va zararkunanda larg a chidamli 2.Toshken t 1 3. Uspex 4.Uzbeksk iy shirokolist nы y$ $Jadval. Javdar navlarining tavsiflari. Navlar nomi Mualliflar i Reestrg a kiritilga n yili Tur xillari Vegetatsi y a davri, kun. Xosildo r - ligi, s\ ga. 1000 don vazn i , g. Husuiyatla r i 1.Vaxshskay a 116 Parshkur a N.S. va boshqalar 1983 Vulga r e YAshil ozuqa uchun 163; don uchun 179. 60,0- 67,0 18,0- 20,0 Tezpishar, kasallik bilan o’rtacha, hashoratlar bilan sezilarli zararlanadi 2.CHulpan (Rossiya) 3. Xarkovskaya 78 (Rossiya) 4. Korotkostebe l -naya 69 (Rossiya)$

Adabiyotlar : 1. Абдукаримов Д.Т. Донли экинлар селекцияси ва уруғчилиги. Тошкент 2010й. 402 б. 2. Абдукадиров Д.Т. Қишлоқ хўжалиги экинлари селекцияси ва уруғчилиги. Тошкент 2002 й. 275 бет. 3. Азизов Б.М. Кузги буғдой дон сифатини оширишнинг муҳим омиллари. Ж.Ўзбекистон аграр фани ҳабарномаси. 3 (69)-сони, 2017й. 4. Азизов Б.М., Исроилов И.А., Худойкулов Ж.В. Ўсимликшуносликда илмий тадқиқот ишлари. Дарслик. Тошкент 2014. 265 б. 5. Азизов Қ.Қ., Ашуров К.К. Қанд жўхорининг янги навларини яратишда селекцияни тутган ўрни “ЎЗБЕКИСТОН ПАХТАЧИЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ” номли Республика илмий тўплами 2014 йил (I-ҚИСМ) 128 ва 130 бетлари 6. Ан Хе Сунг, Азизов К.К., Еденбаев Д., Бобоев Фю Г., Тахирбаева Д.У. Тритикале етиштириш қўлланмаси. Ташкент. 2017. 22 б. 7. Виноградов Б.И., Атабаева Х.Н., Дементьева А.А. Ўсимликшунослик. “Мехнат” матбуоти. 1987. 166 б. 8. Дала тажрибаларини ўтказиш услубиятлари. Тошкент 2007. 149 б.

O'xshashlar

Donli ekinlar urug’lik dalalarida aprobatsiya o’tkazishni o’rganish

Donli ekinlarni o‘g‘itlash

Ilmiy tadqiqot ishlarida dala va ishlab chiqarish tajribalarini qo’yish. Dala tajribalarini o’tkazish uslubi asosida o’tkazishni o’rganish

Yumshoq va qattiq bug’doy navlarining navdorlik, qimmatli xo’jalik belgilari va biologik xususiyatlarini o’rganish

Suli navlarining navdorlik, qimmatli xo’jalik belgilari va biologik xususiyatlarini o’rganish