Чигитли пахтани тайёрлаш пунктлари тузилиши ва қабул қилиб олиш қоидалари - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Referatlar

Чигитли пахтани тайёрлаш пунктлари тузилиши ва қабул қилиб олиш қоидалари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

117 KB

Ko'chirib olish

Чигитли пахтани тайёрлаш пунктлари тузилиши ва қабул қилиб олиш қоидалари Режа: 1. Пахта тайёрлаш пунктлари . 2. Пахтани қабул қилувчиларнинг асосий вазифалари . 3. Пахтани қабул қилиш тартиби ва белгиланган ЎзРСТ талаблари . 4. Пахтани қабул қилиб олиш . 5. Пахта қабул қилишнинг квитанция билан расмийлаштирилиши . 6. Пахтанинг тайёрлов баҳоси ва устамалар. 7. Ҳисоб-ҳисоботни ташкил этиш.

1. Пахта тайёрлаш пунктлари. Хўжаликларда экиб етиштирилган пахта ҳосилини контракт шартномасига биноан, давлат ёки фермер хўжаликлари пахта тозалаш заводига қарашли пахта тайёрлаш пунктига сотадилар. Пахта тайёрлаш пунктлари заводга нисбатан жойлашишига қараб, завод қошидаги ва заводдан ташқаридаги пунктларга бўлинадилар. Завод қошидаги тайёрлаш пунктлари заводнинг умумий худудида жойлашган бўлиб, у ердан 15 км масофа чамасида жойлашган хўжаликлар пахтасини қабул қиладилар. Заводдан ташқаридаги пунктлар эса 15 км дан узоқ жойлашган хўжаликларнинг пахтасини қабул қиладилар. Ўртача катталикдаги пахта тайёрлаш пунктлари ҳар мавсумда 10000 т ва ундан ортиқ пахта қабул қиладилар. Одатда 6000 т дан кам пахта қабул қиладиган кичик тайёрлаш пунктларини ташкил қилиш иқтисодий жиҳатдан мақсадга мувофиқ бўлмайди. Пахта тайёрлаш пунктида пахта тайёрлашни ташкил этиш ва пахтани сақлашда қўлланиладиган замонавий талаблар кўзда тутилган. Машинада терилган пахтанинг ҳаммаси қуритиш-тозалаш цехида қуритилади ва тозаланади. Нам пахтани вақтинчалик сақлаш учун ёпиқ пахта омбори ва қуритилган пахталарни сақлаш учун бунт майдончалари қурилган. Пахта тайёрлаш пунктининг идораси, лаборатория ва бошқа ёрдамчи хоналар одатда, бир бинода жойлашган. Қуритиш-тозалаш цехининг утхонаси, суюқ ёқилғи омбори (газ ёқилги ҳам бўлиши мумкин), трансформатор подстанцияси, 25 тоннали автомобил тарози жойлашган, пахта қабул пости, худудга кириш дарвозаси, чегара деворлари, механизмлар турадиган майдонча, ўт учириш депоси, ҳожатхона, панжарали тусиқ, ички дарвоза, канализация насоси, 500 м 3 сув сиғадиган ҳовуз, ошхона, ўт учириш насослари, сув минораси ва прожекторлар тегишли тарзда пункт худудида жойлаштирилган. Пахта хом ашёсини қабул қилиш пунктида поляризаторли микроскоплар, лаборатория жинлари, вакумли электр нам ўлчагичлар,

ифлосликни аниқлайдиган асбоблар, I ва II класс техник тарозилар ва бошқа асбоб-ускуналар бўлиши лозим. Бундан ташқари қабул пункти 18 метрли транспортёрлар, қабул қилиш механизми, нарвонлар, бунт бузувчи ва пахта ковловчи машиналар билан таъминланган бўлиши керак. Пахта хом ашёсини давлатга топширишни ўз вақтида сифатли ташкил қилиш учун пахта тозалаш заводлари ва уларга қарашли пахта тайёрлаш пунктлари қуйидаги талабларни бажаришлари лозим: пахтачилик хўжаликлари билан ҳар йили бутун ҳосилни давлатга сотиш учун шартнома тузиш ва унинг бажарилишини назорат қилиш; хўжаликларда қўлда ёки машинада пахта теримини сифатли ташкил қилиш ва сортларига тўгри ажратиш тўғрисида тушунтириш ўтказиш; хўжаликни давлат стандартлари ва бошқа норматив ҳужжатлар билан таъминлаш; давлат стандартининг асосий кўрсаткичлари ва пахта хом ашёсига бўлган харид нархлари ифодаланган ҳамда техника хавфсизлиги ва ёнғиндан ҳимоя қилиш ҳақидаги плакатларни, кўринадиган жойга илиб қўйиш; давлат стандартларида белгиланган қоида ва кўрсатмаларга қатъий риоя килиш таъминлаш; хом ашёни қабул қилиш, ташиш, сақлаш бошқа механизмлардан унумли фойдаланишни таъминлаш; транспорт воситаларидан омборхона, майдончалардан, тарози хўжалигидан, брезент, лаборатория асбоб-ускуналаридан ва бошқа хўжалик материалларидан унумли ва тежамли фойдаланишни таъминлаш; пахта хом ашёсини селекцион нави ва саноат сортлари бўйича унинг териш усулига ва дала гуруҳларига қараб алоҳида партияларга, уруғлик пахталарни ҳам репродукциясига қараб партияларга ажратиш; қуритиш ва тозалаш цехларини тўхтовсиз ва унумли ишлашини таъминлаш; бухгалтерлик ҳисоб- китобларини тўғри ташкил қилиш; пахта топширувчилар билан тўгри ва ўз вақтида ҳисоб-китоб қилиш; сақланаётган пахтанинг сифатини маълум вақтларда текшириб туриш ва завод режасига кўра юклаб жўнатиб туриш; пахтани ташишда, тозалашда, қуритишда ва уни сақлашда сифатини бузмаслик ва исроф бўлишига йўл қўймаслик тадбирларини кўриш; пахтани сақлаш, қуритиш, тозалаш ва ташишда бўладиган харажатларни камайтириш

тадбирларини кўриш; заводга юборилаётган пахта хом ашёсини тайёрлаш пунктида ва заводда тарозида тортиш, унинг сифатини аниқлаш йўли билан тайёрлаш пунктида сақланаётган пахтанинг ҳисобини тўғри олиб бориш: пахта тайёрлашнинг ҳамма босқичларида ёнғиндан сақлаш ва хавфсизлик техникаси қоидаларига мувофиқ тадбирларни кўриш; пахта тайёрлаш заводидан келтирилган уруғлик учун ажратилган чигитни вақтинча сақлаш ва уларни ўз вақтида пахтачилик хўжаликларига стандарт талабларига мувофиқ тарқатиш вазифаси ҳам киради. 2. Пахтани қабул қилувчиларнинг асосий вазифалари. Хўжалик томонидан заводга топшириладиган пахтани қабул қилиш олдиндан тузилган шартномалар асосида Ўзбекистон пахтани қайта ишлаш ва пахта маҳсулотини сотиш давлат акционерлик уюшмаси тизимининг тайёрлов пунктлари орқали амалга оширади. Классификатор пахтани қабул қилишни бошлаш олдидан тайёрлов пункти ва хўжаликларнинг пахта топширувчилари иштирокида ҳар куни тарозини текшириши лозим. Тарози текширилганлиги махсус журналга қайд этилади ва текширув ўтказган шахсларнинг имзоси билан тасдиқланади. Пахтани қабул қилиш, унинг сифатини аниқлаш учун намуна олиш ва топшириш хўжалик пахта топшириувчисининг иштирокида ўтказилади. Пахта топширувчи қўлида хўжалик томонидан берилган ёзма ишонч ёрлиғи бўлиши керак. Пахта топширувчисиз келтирилган пахта қабул қилинмайди. Тайёрлов пункти транспортини ушлаб турганлик ҳақида далолатнома тузади ва бу ҳақда хўжаликка ҳабар қилади. Пахта унга ёзилган ф-1-сх /пахта/ туридаги товар-транспорт юк қоғози асосида қабул қилинади. Юк қоғозининг барча бандлари тўлдирилган бўлиши керак. Бу юк қоғозлари қатъий ҳисоб-китоб ҳужжатлари ҳисобланади. Хўжаликлар бундай юк қоғозларини уюшма ёки вилоят маҳкамасидан оладилар. Хўжаликлар битта юк қоғози билан барча сифат кўрсатгичлари бир хил пахтани юборишлари керак.

Қуйидаги ҳолларда: битта селекция, саноат нави ва синфига оид; авлоди ва дала гуруҳи бир хил уруғлик пахта; қуритилган пахта; қишлоқ хўжалик зараркунандалари ва касалликлари билан зарарланган пахта тайёрлов пунктига алоҳида-алоҳида топширилади. Тайёрлов пунктида пахта ЎзРСТ 615-94 республика стандартига киритилган ўзгартиришларни ҳисобга олган талаблар асосида қабул қилинади ва жамғарилади. Тайёрлов пунктида пахтани классификатор қабул қилади. Пахтани қабул қилиш, унинг нави, синфи, вазни, намлиги ва ифлослигини аниқлашга пахта тайёрлов тизимининг эгаллаб турган лавозими жиҳатидан бу ишларни бажаришга ҳуқуқи бор ходимлардан ташқари бошқа бир шахсни қўйиш таъкидланади. Тайёрлов пункти ва пахта заводи ходимларини пахта учун белгиланган республика стандартлар ва пахта қабул қилиш қоидаларини бузишга мажбур этган айбдор шахслар қаттиқ жазога тортиладилар. Тайёрлов пункти мудири, классификатор ёки лаборантнинг аризаси (оғзаки ёки ёзма) бўйича пахтани республика стандартлари ва белгиланган қоидаларни бузиб қабул қилишга даъват этаётган шахслар ҳақида завод директорига хабар қилади. Тайёрлов пунктида классификатор ёки лаборантларидан тушаётган маълумот хатлар қайд этиб бориладиган дафтар бўлиши керак. Дафтарда қайд этилган маълумот хати бўйича тайёрлов пункти мудири ёки завод директори тегишли чоралар кўрмаган тақдирда классификатор ёки лаборант бевосита «Пахтасаноатсотиш» вилоят давлат акционерлик бирлашмасига «Ўздавпахта саноатсотиш» уюшмасига мурожаат этади. Нотўғри фармоишлар ёки талабларни бажарганлик ва бунинг оқибатида пахта қабул қилишда белгиланган қоидалар ва республика стандартлари бузилганлиги учун тайёрлов пунктлари мудири ҳамда тегишли равишда ноқонуний фармойишни берган ва бажарган шахслар жавоб берадилар. 3. Пахтани қабул қилиш тартиби ва белгиланган ЎзРСТ талаблари. Тайёрлов пункти лабораториясининг мудири (катта лаборант) классификатор томонидан пахтани қабул қилиш белгиланган республика стандартлари

талабларига мувофиқ олиб борилишини, намуна олиш, шунингдек жамғариш, қурилиш, тозалаш ва пахтани тайёрлов пунктида сақлаш қоидаларига риоя этилишини мунтазам назорат қилиб боради. Лаборатория мудири (катта лаборант) классификатор пахтани республика стандартига хилоф равишда қабул қилаётганлигини аниқлаганда тайёрлов пункти мудирига дархол ахборот бериши, стандартни бузиш такрорланганда эса техника назорати бўлими (ТНБ) бошлиғига ёки завод директорига ахборот бериши лозим. Лаборатория мудири (катта лаборант) катта классифкатор ва зона классификатори пахтани қабул қилишда (навни ва сифатни баҳолашда) йўл қўйган хатоларни пахта тўдасини жамғариш даврида тузатиб олишлари учун улар қабул қилган пахталарнинг лаборатория натижалари ҳақида уларга лаборатория дафтарида қайд этган ҳолда бир кеча-кундуз ичида хабар бериши керак. Лаборатория мудири (катта лаборант) пахтани қабул қилишда унинг ифлослиги ва намлигини аниқлаш, жамғариш ва уни пахта заводига жўнатиш, шунингдек унинг нави, синфи, намлиги ва ифлослиги юзасидан баҳс очилган тақдирда пахта тўдасини жамғариш бўйича пахта нави ва синфини аниқлашга бевосита жавобгардир. Тайёрлов пункти лабораторияси ишини пахта заводи техника назорати бўлими бевосита текшириб туради. Тайёрлов пунктларида классификатор пахтанинг навини қўлланилаётган станадарт бўйича танлаб олинган, бирлаштирилган намунанинг ташқи кўриниши иштирокида белгиланган тартибда тасдиқланган намунанинг ташқи кўриниши билан солишириш орқали аниқлайди. Топшириш, қабул қилиш ва жўнатиш расмийлаштирилган ҳужжатларнинг ҳаммасида пахта нав, синф ибораси билан қуйидагича белгиланади: I /1- биринчи нав биринчи синф, 1/2 биринчи нав иккинчи синф, 1/3- биринчи нав учинчи синф; II ./1 - иккинчи нав биринчи синф, ва ҳоказо. Худди шундай III , IV , V навларда ҳам такрорланади.

Пахтанинг ифлослиги ва намлиги пахта тайёрлов пунктларининг лабораториясида пахта топширувчи иштирокида тўдадан қўлланилаётган стандарт бўйича танлаб олинган ўртача кунлик ва бирлаштирилган намуна ёрдамида аниқланади. Келишмовчилик содир бўлган ҳолларда худди шу ўртача кунлик ёки бирлаштирилган намуна ёрдамида пахтанинг ифлослиги ва намлиги бўйича қайтадан ўтказилган синашлар натижаси ҳал қилувчи ҳисобланади. Агар 1 ёки 2 синфлар пахтасининг ифлослиги меъёрларидан юқори бўлса, ифлослиги бўйича мос келган сифга ўтказилади, агар намлик меъёридан юқори бўлса махсус тартибда нархи пасайтирилади. Масалан, қўлда терилган 1 нав пахтанинг ифлослиги 4.0% бўлса, у 1 нав «А» синф бўйича қабул қилинади. Машинада терилган пахта ташқи кўриниши ва пишиб етилганлик коэффициенти бўйича I нчи синфга мос бўлиб, ифлослиги 1152 % ни ташкил этади. Унда бу пахта II ва - 3 синф бўйича қабул қилинади. Бошқа навлар бўйича ҳам пахтанинг ифлослиги белгиланган жадвалда кўрсатилган меъёрлардан юқори бўлса, шу тартибда паст синфларга ўтказилади. I , II , III ва IV навлар бўйича ифлослик ёки намлик 3 синф учун белгиланган меъёрлардан ошган ҳолларда пахта топширувчига қайтарилади ёки паст нав бўйича қабул қилинади. Ифлослик ёки намлик кўрсатгичлари 22% дан ошиб кетса, пахта топширувчига қайтарилади ёки нархи пасайтирилиб белгиланган тартибда қабул қилинади. Пахта тўдада ҳар хил селекция ва саноат нави, типи ва синфига мансуб пахталар аралашган бўлса, бундай пахтанинг сифати пасайтирилади ва у шу тўдадаги энг паст тип, нав ёки синф бўйича қабул қилинади ва бу ҳақда ф. № 1-ск (пахта) товар-транспорт юк қоғозига қайд этиб қўйилади ҳамда пахта заводи директори ва хўжалик раҳбарига маълум қилинади. Қўлда ва машинада терилган хом, шунингдек қовжираган, димиққан, тош, газлама қийқимлари ёки брезент парчалари билан ифлосланган, кўк кўсаклар ёки шох шаббалар, яшил барглар (катталиги 4см 2 дан), кўк бегона ўтлар аралашмаган пахтани топширишга ва қабул қилишга йўл қўйилмайди.

Бундай пахта биринчи зона классификаторининг қарорига кўра, кўрсатилган камчиликлар тўла бартараф этилгунга қадар хўжаликка қайтарилади. Пахтани қабул қилмай қайтаришнинг ҳар бир ҳолати алоҳида дафтарда ойи, куни, хўжалик юк қоғозида ёзилган вазни, қайтарилиш сабаби, намлиги ва ифлослиги бўйича лаборатория текшируви натижалари кўрсатилган ҳолда қайд этиб борилади. Хўжаликдаги топшириш учун олиб келинаётган пахтанинг намланиши, ифлосланиши ва нобуд бўлишининг олдини олиш учун усти мато билан ёпилади. ¨ғингарчилик кунларида пахта фақат ёпиқ жойларда қабул қилинади. Пахта туширилаётганда намланмаслиги учун омбор олдига беризентдан вақтинчалик айвон қуриш керак. Пахта икки-уч зонали тартибида қабул қилинади. Икки ёки уч зонали тартибда қабул тартиби ҳар бир пунктда пахта заводи директорининг буйруғи билан амалга оширилади. Уч зонали қабулда тайёрлов пункти ҳудуди учта зонага бўлинади. Биринчи зонада хўжаликдаги келтирилган пахтанинг сифати аниқланади, иккинчи зонада пахта тортилади учинчи зонада пахта туширилиб, ғарамлаш майдончалари ва омборларга жойланади. Қуритиш-тозалаш цехи ҳам учинчи зонага киради. Биринчи зонада классификатор топширилаётган пахтадан намуна олиш ва уни стандарт намунага слиштириш йўли билан нави, синфи ва намлиги бўйича республика стандарти меъёрларига мос келишини аниқлайди. Шубҳали ҳолларда классификатор пахтани нави ва синфини баҳолаш учун лабораторияга мурожаат илиши керак. Бунда пахта лаборатория текшируви белгиланган нав ва синф бўйича қабул қилинади. Кейин классификатор хўжалик юк қоғозига «қабул қилинади» деб ёзиб, унинг икки нусхасини топширувчига бериб, пахтани иккинчи зонага тафтишга жўнатади. Юк қоғознинг иккинчи нусхаси ўнг тепасида «нусха» деган ёзув бўлади. Бундай ёзув бўлмаган тақдирда катта классификатор уни қўлда - ёзиб қўяди.

Тайёрлов пункти лабораторияси тахлилларининг натижалари пахтани топширувчи ва қабул қилувчи классификатор учун мажбурий маълумотдир. Агар топширувчи классифакторнинг келтиришган пахтанинг нави, синфи, намлиги ва ифлослиги бўйича чиқарган натижаларидан рози бўлмаса, бу баҳо тайёрлов пункти лабораторияси томонидан ҳал этилади. Бунинг учун лаборатория вакили пахта сифатини асбоблар воситасида аниқлаш учун бахслашувчи томонлар иштирокида ўртача намуна олади. Пахта ортилган транспорт воситаси таҳлили натижалари маълум бўлгунча тайёрлов пунктида ажратилган алоҳида жойда туради. Топширувчининг пахтани топширишни рад этиш ва баҳс оқибатида лаборатория аниқлаган нав, синф, намлик ва ифлослик бўйича қабул қилинаёган пахтани тайёрлов пукнктидан қайтариб олиб кетишга ҳақи йўқ. Ф № ПК-17 қабул квитанцияларининг маълумотларига асосан «Ўзистиқболстат» органлари пахта тайёрлашнинг бориши тўғрисида кундалик ҳисобот тузадилар. Харид режасининг бажарилганлиги ҳақида ҳисоботда ҳар бир хўжалик томонидан қабул квитанциялари асосида топширилган пахтанинг кондицион вазни эътиборга олинади. 12 минг тоннадан зиёд тайёрлов ҳажмига эга бўлган ёки иккита алоҳида худуди бор тайёрлов пунктларида юқори ташкилотларнинг рухсати билан пахтани икки оқимда қабул қилишни ташкил этиш мумкин. Бунда ҳар бир оқимга катта классификатор бошчилик қилиши зарур. Бундай ҳолатда пахта заводи раҳбариятиниг кўрсатмасига биноан тайёрлов пунктида ҳар бир оқимга олдиндан маълум хўжаликлар бириктирилиб қўйилади. Тайёрлов пункитини фаолиятини бунга ҳуқуқи бор шахслар ва ташкилотлар томонидан назорат қилиш жараёнида юзага келадиган таклифлар ва мулоҳазалар ижрочилар, пахта заводи директори ва вилоят «Пахтасаноатсотиш» давлат акционерлик уюшмаси бошлиғи эътиборига ёзма ҳолда етказилади. 4. Пахтани қабул қилиб олиш. Пахта хом-ашёси далалардан тайёрлаш пунктларига қоп-қанорсиз, 2ПТС-4-763 ва 2ПТС-4-793А-01 русумли трактор

тиркамалари (прецеп кузови хажми-16м 3 ; пахта кутариш қобилияти 2т.) да ташилади. Келтирилган пахта УзРСТ 615-94 талабларига риоя қилинган ҳолда тудалар бўйича қабул қилиб олинади. Агар тудада ҳар хил селекция ва саноат навли, типли ва синфли пахталар аралаштирилган бўлса, улар шу тудада энг паст тип, нав ёки синф бўйича қабул қилинади. Тайёрлаш пунктида классификатор пахтанинг навини қўлланилаётган стандарт бўйича намуна танлаб олиб, талабларга мувофиқ бирлаштирилган намунанинг ташқи куринишини топширувчи иштирокида белгиланган тартибда тасдиқланган намуналар ташқи кўриниши билан солиштириш орқали аниқлайди. Пахта топширувчи норози бўлган ҳолларда пахта нави тайёрлаш пункти лабораториясида асбоблар ёрдамида топширувчи иштирокида қайтадан танлаб олинган бирлаштирилган намуна ёрдамида пахтанинг ранги ва пишиб етилганлик коэффициенти бўйича аниқланади. Синаш натижасида олинган натижа ҳал қилувчи ҳисобланади. Пахтанинг ифлослиги ва намлиги пахта тайёрлаш пунктининг лабораториясида топширувчи иштирокида тудадан қўлланилаётган стандарт бўйича танлаб олинган ўртача кунлик ёки бирлаштирилган намуна ёрдамида аниқланади. Ифлослик ёки намлик меъёрлари 22 % дан ошиб кетса, пахта топширувчига қайтарилади ёки нархи пасайтирилиб белгиланган тартибда қабул қилинади. Агар тудада яшилланган пахта бўлса топширувчи томонидан умумий масса тудадан ажратилади ёки бир навга пасайтириб қабул қилинади. Намуна танлаш усуллари. Топширилаётган пахта тудасининг бир жойидан олинган намуна туданинг ўртача сифатини белгилай олмайди. Шу сабабли намуна танлаб олишда Ўз РСТ 643-45 кўрсатмаларига риоя қилиниши шарт. Келтирилган пахта тудасининг ҳар 2 тонасидан камида учта жойидан ҳар хил қалинликдаги жойларидан 100-150 г бўлган намуна олинади.

Сиғими 1 кг бўлган қопқоғи зич беркитиладиган идишга кичик бюксаларга солинган нуқтавий намуналарни солиб бирлаштирилган намуна ҳосил қилинади. Олинган намуна пахтанинг намлигини аниқлаш учун мулжалланмаган бўлса, ифлослиги тукилмайдиган оддий идишга солиш мумкин. Умумлаштирилган намуналарни сиғими 6-8 кг бўлган зич беркитиладиган идишларга солинади ва бир кун давомида ҳар бир жамланган тудалар учун алоҳида ўртача бир кунлик намуна камида 3-4 кг бўлиши керак. Идишга қуйидагилар ёзиб қўйилади: пахта топширувчи хўжалик номи; жамланаётган туда номери; селекция нави; саноат нави ва синфи; намуна олинган кун. Органолептик йўл билан пахта нави, синфи ёки гоммоз касаллиги бор пахта миқдорини аниқлашда келишмовчилик содир бўлса, ҳар 2 тонна пахтадан 15 та жойидан нуктавий намуна олиниб, бирлаштирилган намуна ҳосил қилинади ва текшириш ўтказилади. Одатда пахта тайёрлаш пункти икки ёки уч зонага бўлинади. Биринчи зонада классификатор пахтанинг сортини аниқлаб, намлиги ва ифлослигини аниқлаш учун лабораторияга намуна олади; иккинчи зонада эса пахта хом ашёси тарозида тортилади ва катта классификатор қабул қилиш ҳужжатини ёзиб беради; учинчи зонада эса пахта партиясига қараб очиқ ёки ёпиқ омборларга жойлаштирилади ва классификатор томонидан сифати қайта текширилади. Пахта тайёрлаш пунктининг лабораторияси ҳар бир қабул қилинган пахта хом ашёси учун партия бўйича паспорт тузади. Бунда пахтанинг селекцион нави ва саноат сорти, репродукцияси, омбор рақами, партиянинг бошланғич ва тугалланган вақти, унинг огирлиги ва қабул қилиб олган классификаторнинг фамилияси кўрсатилади. Пахта тайёрлаш пунктларида чигитли пахтани классификатор қабул қилиб олади. Бир селекцион нав ва саноат сорти, бир хил теримга мансуб, уруғлик репродукциясига ва дала гуруҳига қараб қуритилган, касалланган ва

зараркунандалар билан зарарланганлари ҳамда тўкилган пахталар алоҳида қилиб топширилади. Топшириладиган чигитли пахта тўғрисидаги ҳужжатларда пахта қўлда терилган бўлса сортлар бўйича I, II, III ва IV рақамлари қўйилади. Агар машинада терилган бўлса, рақам ёнига «М» ҳарфи қўйилади. Масалан, биринчи сорт Ш деб белгиланади. Агар тўкилган пахталар (подбор) топширилса, қўлда терилган бўлса Ш, машинада терилгани I МП деб белгиланади. Қўлда терилган тўкилган пахта ва кўсаклар пахта тозалагичда тозалангандан сўнг қўлда терилган пахта стандарти талабларига мувофиқ қабул қилинади. Давлат стандартига кўра машинада ва қўлда терилган пахта хом ашёси толанинг узилиш кучи, толанинг пишиқлиги ва ташқи кўриниши, ранги, етилганлиги, эластиклиги ва пахта бўлакларининг зичлигига қараб тўртта саноат сортига бўлинади. Биринчи сортга узилиш кучи 4,4 г. куч бўлган, етилган ва нормал очилган кўсаклардан терилган, қўлда сиқиб кўрилганда эластиклиги ва зичлиги яхши сезиладиган пахта хом ашёси киритилади. Иккинчи сортга узилиш кучи 3,9 г. кучга тенг бўлган, етарли даражада шаклланган ва тўла очилган кўсаклардан терилган, қорасовуқ туфайли эрта очилган кўсаклардан терилган чигитли пахта киритилади. Учинчи сортнинг узилиш кучи 3,2 г. куч бўлиб, очилган ва чала очилган кўсаклардан терилган, асосан унчалик етилмаган пахта бўлиб, унга хом пахта ҳам аралашган бўлади. Тўртинчи сортга узилиш кучи 3,2 г. кучдан 2,1 г. кучгача бўлган, чала шаклланган, суст очилган ва очилмаган кўсаклардан терилган чигитли пахта рухсат этилади. Пахта териш машиналаридаи кейин ердан терилган пахта ва кўсак териш машиналари билан терилган пахта ҳам шу сортга мансубдир. 5. Пахта қабул қилишнинг квитанция билан расмийлаштирилиши. Пахта заводи ёки пунктида қабул қилиб олинган пахтанинг миқдори ва сифати ҳақидаги гувоҳлик берувчи ва шу асосида тайёрлов пункти хўжалик

билан ҳисоб-китоб қиладиган ҳужжат пахта ҳарид қилишга оид ҳисобланади (№ ПК-17 форма). Пахта қабул қилиш учун мўлжалланган № ПК-17 формали қабул квитанциясини катта классификатор ёки классификатор тарозибон тўлдиради. Кун давомида қабул квитанциянинг 1-бўлимида ҳар бир №1-СХ (Пахта) формали накладной саноат навлари ва синфларига қараб алоҳида- алоҳида қабул қилинган пахтанинг ҳақиқий миқдорини ёзиб боради. Кун охирида квитанциянинг 1- бўлимини расимийлаштириш тугалланади, навлар, синфлар ва тўдалар бўйича якунлар ҳисоблаб чиқилади. Тайёрлов пунктида №3-ХЛ формаси бўйича қабул қилинган пахта учун квитанциялар рўйхати тузилади, № ПК-17 формали барча уч нусхадаги квитанциялар рўйхати имзоланади ва №1-СХ (Пахта) формадаги накладнойлар билан ҳисоб-китоб қилиш учун тайёрлов пункти муҳосибатга жўнатилади. 6. Пахтанинг тайёрлов баҳоси ва устамалар. Қабул қилиб олинган пахтага ҳақ тўлашда амалдаги пахта ҳарид нархлари кўриб чиқилади ва қабул қилинган пахта суммаси белгиланади. Қабул квитанциясининг 3-бўлимидаги «Қабул қилинган пахта учун тўланадиган ҳақ» деган жойга тайёрлов пунктининг катта муҳосиби қўшимча ҳақ, ушлаб қолинган суммаларни ёзиб чиқади, ва тўлашга тегишли бутун суммани аниқлайди. Муҳосиба қабул квитанциясининг иккинчи нусхасини «Ўзистиқболстат» қўмитасининг туман вакилига юборади, учинчи нусхасини пахта топширувчига тақдим этади, биринчи нусхаси №1-СХ (Пахта) формадаги барча накладнойлар лаборатория тахлиллари натижалари тўғрисидаги №2- ХЛ формали маълумотномалар, худуддан чиқиб кетиш учун берилган № 5- ХЛ формали рухматнома билан биргаликда пахта бўйича бундан кейинги ҳисоб-китоб ўтказиш ва уни ҳисобга олиш учун тайёрлов пунктида қолади. Топширувчиларнинг накладнойлари, пахта таҳлили натижалари тўғрисидаги маълумотномалар ва худуддан чиқиш учун рухсатнома илова

қилинмаган қабул квитанцияларини ҳисоб-китоб учун қабул қилиш ман этилади. Ўзбекистон Республикаси Молия Вазирлигининг буйруғи билан жамоа хўжаликлари, бошқа қишлоқ хўжалик ширкат уюшмалари ва ташкилотлари, ижарачи ҳамда фермер хўжаликлари томонидан топширилган пахтанинг ҳарид нархлари тасдиқланган бўлади. Топширилган пахта учун барча ҳисоб-китоблар шу асосда амалга оширилади. Ҳарид нархлар пахта толасининг типига, пахтанинг саноат нави ва синфига қараб белгиланади. Пахтанинг янги селекцион навлари учун ҳарид нархлари Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги тақдимига кўра ва Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ ва Сув Хўжалиги Вазирлиги билан келишилган ҳолда тасдиқланади. Турли даражада шира билан, ҳамда кам даражада бактериал замбуруғлар билан зарарланган пахтага ўрнатилган тартибда паст нархда ҳақ тўланади. Устамалар - тасдиқланган «Пахтанинг харид нархлари» прейскурантига мувофиқ пахта заводлари биринчи ва иккинчи даражали уруғлик чигит учун хўжаликларга, шунингдек пахта селекцияси билан шуғулланувчи илмий тадқиқот муассаларининг тажриба уруғчилик ва бошқа хўжаликларига пахтанинг харид нархларига белгиланган тартибда қўшимча равишда устама тўлайдилар. Экиш учун учунчи даражали уруғлик чигит тайёрлаш зарур бўлиб қолганда унга биринчи даражали белгиланган нархларда 30% чегирма билан қўшимча ҳақ тўланади. Қабул қилиб олинган пахта учун хақ тўлаш тартиби - унинг нави, синфи, ва типига қараб ҳақ тўлаш икки босқичда амалга оширилади. Биринчи босқичда кун давомида қабул қилиб олинган пахта учун хўжаликларга ҳақ уни қабул қилиш чоғида аниқланган саноат нави синфи ва типига қараб «пахтанинг харид нархлари деган» прескурантда белгиланган амалдаги нархларда қийматнинг 90% миқдорида тўланади.

Иккинчи босқичда пахта хом-ашёсини қайта ишлаш тугаллангандан сўнг тола чиқишига қараб тасдиқланган тартиб асосида узил кесил ҳисоб китоб қилинади. Қайта ишлаш тугалланган пахта тўдалари бўйича ишлаб чиқариш топшириқлари белгиланаётган пайтда пахта заводи ишлар бўлимининг муҳосиби олинган пахта толасининг типи ва навларига эътибор бермоғи керак. Олинган толанинг типи билан мазкур тўдадаги пахтанинг уни тайёрлаш чоғида аниқланган типи ўртасида фарқ бўлган тақдирда пахта заводининг муҳросиби ана шу пахта тўдасини қайта ишлаш натижаларини илова этилаётган биринчи формадаги ҳисоботга ёзиб қўйиш ва тип кўрсаткичи бўйича пахта қийматидаги фарқни аниқлаши лозим. Пахта заводи товар маҳсулоти танннархи кўрсаткичининг нотўғри ёзилишига йўл қўймаслик мақсадида бундай ҳисоботларни қайта ишлаш тугалланган барча тип, нав ва синфдаги пахта тўдалари бўйича ҳар ойда тузиб бориши зарур. Пахта қийматидаги биринчи форма ҳисоботни 15 бандида аниқланган фарқ суммасининг пахта заводи хўжаликка ҳисобот имзоланган кундан бошлаб 10 кун муддатда ўтказилиши шарт. Хўжаликдан қабул қилиб олинган ҳамма пахта қайта ишлаб бўлингандан кейин пахта заводи пахтанинг юқори ва пастроқ типга ўтиши муносабати билан унинг қийматидаги фарқлар ҳақида ҳисобот тузиб бу ҳам текшириб чиқилади ва хўжалик рахбари ва бош муҳосибот томонидан тасдиқланади. У ўзаро ҳисоб-китобларни назорат этиш ва текшириш учун хизмат қилади. Қабул қилиб олинган пахтага ҳақ тўлаш Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланган «Пахта экувчи хўжаликларнинг пахта тозалаш заводларига топширадиган пахта толасининг сифати ва миқдорига боғлиқ ҳисоб-китоб қилиш тартиби ва шартлари» деган хужжат орқали бажарилади.

Тайёрлов пункти пахта топширган хўжалик билан нақд пулсиз, Ўзбекистон Республикаси Агросаноат банки орқали пахта қабул қилиб олинган куннинг эртасига Ўзбекистон Республикаси Агросаноат банкидан узоқда жойлашган тайёрлов пункти эса ҳар 5 кунда бир марта ҳисоб-китоб қилади. Тайёрлов пункти қабул қилиб олинган пахта учун хўжаликка тегишли пулни унинг жорий ёки ҳисоб счётига пунктига хизмат кўрсатувчи банк орқали ўтказиб беради. Топширилгин пахта учун хўжаликнинг жорий ҳисобига тегишли формада пул ўтказилади. Ўша квитанция асосида пахта ҳақи ёзилади. Топширувчи билан ҳисоб-китобни тўғри назорат қилиш-пахтани харид қилганлиги учун ёзиладиган форма квитанцияси қатъий ҳисобот банкаси ҳисобланади. Бу ҳужжатларни тўлдиришда ҳеч қандай ўчиришларга, доғ туширишларга ва тузатишларга йўл қўйилмайди. Тайёрлов пунктининг катта муҳосиби қабул қилинган пахтага ҳақ тўлаш хужжатларини имзолашдан аввал ҳар бир жараён бўйича ҳисоб-китобнинг тўғрилигини пухта текшириб чиқиши лозим. Пахта заводининг директори ва бош муҳосиби қабул квитанциялари тўғри ёзилиши устидан қатъий назоратни ташкил қилишлари ҳамда пахта топширувчилар билан ҳисоб-китоб, пахтани ташиганлик, қиёмига етказилган уруғлик, қуритиш тозалаш цехида пахтани қуритиш тозалаш учун ҳақ олиш тўғрилигин ҳар ойда камида 2 марта текшириб туришлари керак. Текшириш натижалари бўйича далолатнома тузилади ва бунинг бир донасини пахта заводи директори томонидан аниқланган ортиқча тўлаб юборилган ҳақ ундириб олинади. Кам ҳақ тўланган бўлса уларга белгиланган тартибда пул талаб қилинади.Тайёрлов мансабдор шахслар келганда улар томонидан пахтани қабул қилиш, тайёрлаш, тўлаш, сақлаш ҳамда пахта текширувчилар билан ҳисоб-китоб қилиш юзасидан берилган барча кўрсатмалар «мулоҳазалар» китобига ёзиб қўйилади. 7. Ҳисоб-ҳисоботни ташкил этиш. Ҳисоб-ҳисоботни ташкил этиш пахта тайёрлаш, қабул қилиш, тўплаш, сақлаш, жўнатиш ва қайта ишлаш

ҳисоблари «Ўздавпахтасоноатсотиш» уюшмаси томонидан тасдиқланган пахта заводларида, шунингдек пахта маҳсулотини истемол қилувчилар билан бевосита мулоқотга ўтган пахтакор дастлабки ҳисоб ва ҳисобот олиб бориш бўйича йўриқномада кўзда тутилга формалар орқали амалга оширилади. Пахтани ҳисобга олишни ташкил этиш ва унинг ҳолати бирлашмалари пахта заводлари ва тайёрлов пунктларининг бош ва катта муҳосиблари жавоб берадилар. Ҳисоб маълумотларининг нотўғри бўлганлиги учун айбдорлар белгиланган тартибда жаобгарликка тортиладилар. Тасдиқланган ва ҳисоботда кўзда тутилмаган ташкилот ва шахсларга пахта тайёрлаш ва унинг қайта ишлашининг бориши тўғрисидаги маълумотларни бериши тақиқланади. Агар сўраб қолса пахта саноати Республика илмий марказига хизмат юзасидан фойдаланиш учун ҳисобот маълумотларини беришга рухсат этилади. Пахтани тортмай ва далолатнома расмийлаштирилмай туриб ўтказишга йўл қўйилмайди. Пахтани тайёрлов пунктида ҳисоблаш топширувчилардан қабул қилиб олинган бутун пахта, пахтани ҳарид қилганлик ҳусусидаги № ПК-17 формали қабул квитанциялари билан расмийлаштирилади. Бу квитанциялар билан иккинчи бўлимида пахтанинг қабул қилинган ҳар бир тўдаси бўйича ёзилган кунлик жами маълумотлар пахтанинг тайёрлов пунктидаги ҳаракатини ҳисобга олади. Ҳисобот тайёрлов пункти муҳосибасида 2 нусхада ёзилиб 1-нусхаси пазта заводига юборилади ва ўша ерда директорнинг сейфида сақланади.

Адабиётлар : 1. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қишлоқ хўжалигида иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштиришга доир қонун ва меёрий ҳужжатлар тўплами . I-II- томлар , Тошкент , « Шарқ », 1998 й . 2. Якубов М.М., Ҳайдаров Ў., A шуров М., Набиева Ў. Пахтани тайёрлаш ва сақлаш технологияси. Маруза матни, Тошкент, 2000 й. 55 б. 3. Жабборов Ғ.Ж., Отаметов Т.У., Ҳамидов A .Х. Чигитли пахтани ишлаш технологияси. Тошкент, "Ўқитувчи", 1987 й. 4. Орипов Р., Сулаймонов И., Умурзоқов Э. Қишлоқ хўжалик маҳсулотларини сақлаш ва қайта ишлаш технологияси. Т. “Меҳнат”, 1991 й. 5. Султоров Ж. Канопни ишлаш технологияси. Т. Ўқитувчи, 1970. 128 б. 6. A табаева Х.Н. Умаров З.У. ва бошқалар. Ўсимликшунослик. Т. Меҳнат. 2000й. 250 б. 7. Симонгулян Н.Г., ва бошқалар. Ғўза генетикаси, селектсияси ва уруғчилиги. Тошкент, меҳнат, 1987 й. 8. Шайхов Т. ва бошқ. «Пахтачилик», Т. «Меҳнат», 1990й. 345 б.

O'xshashlar

Чигитли пахтани тайёрлаш технологияси

Чигитли пахтани қуритиш технологияси

Чигитли пахтани тозалаш технологияси

Чигитли пахтани сақлаш технологияси

Чигитли пахтани валикли жинларда ишлаш. Толани тозалаш