Чигитли пахтани сақлаш технологияси - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Referatlar

Чигитли пахтани сақлаш технологияси

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

58.5 KB

Ko'chirib olish

Чигитли пахтани сақлаш технологияси Режа: 1. Пахтага ташқи ҳаво намлигининг таъсири. 2. Пахтанинг қизиш табиати. 3. Пахтанинг қизишини олдини олиш йуллари. 4. Пахтанинг физик-механикавий хоссалари. 5. Уруғлик пахтани териш, тайёрлаш, сақлашнинг хусусиятлари.

1. Пахтага ташқи ҳаво намлигининг таъсири. Пахта асосан сентябр, октябр ва ноябр ойларида тайёрланади. Пахта тозалаш заводлари шу уч ой давомида бир мавсум тайёрланган пахтанинг тахминан, 20% ини ишлай олади. Унинг қолган кўп қисмини узоқ вақт сақлашга туғри келади. Пахта гигроскопик материалдир. У атмосферага керагидан ортиқ намликни беради, ёки керакли намликни атмосферадан олиши мумкин. Бунтлардаги пахтанинг намлиги атмосфера ҳавоси намлигига боғлиқ. Шунинг учун пахта узоқ сақланганда толанинг табиий хусусиятларини бузилмаслигига яхши эътибор бериш керак. Намлиги 14,5 % дан юқори бўлган пахтани тез орада қуритилиши лозим бўлганлиги учун уни қуритиш- тозалаш цехи (КТЦ) яқинида жойлаштирилади. Намлиги 14 % гача бўлган пахта тозалаш цехи (ТЦ) зонасида сақланади. 2. Пахтанинг қизиш табиати. Пахтанинг керагидан кўпроқ намлиги ва гигроскопик хусусияти уни қизишга олиб келади. Айниқса, машинада терилган пахта намлик жиҳатдан структураси бир хил бўлмайди. Пахтанинг баъзи бир булакларининг намлиги 14-18% ва ундан ортиқ (20-23%) бўлиши мумкин. Бундай пахта бунтларга босилганда, унинг юкори намликка эга бўлган қисмларидан паст намликка эга бўлган қисмларига нам ўта бошлайди. Натижада баъзи бир қисмларининг 3-5 кун ўтгандан кейинги ҳарорати 50°С гача кўтарилиши мумкин. Пахта учун хавфсиз бўлган энг катта ҳарорат 30 0 С. Пахтанинг ҳарорати 45°С га етганда, толасининг узилиш кучи 8 марта камаяди, чигитдан мой чиқиш миқдори ҳам кескин пасаяди. Пахтанинг бунтдаги қизиши бутун бунт бўйича ёки булмаса нуқтавий бўлиши мумкин. 3. Пахтанинг қизишини олдини олиш йуллари. Бунт қилингандан 10- 20 кундан сўнг керак бўлганда унинг ўртасидан узунасига баландлиги 1,8-2,0 м ва эни 0,8-1,0 м ли туннел ковланади. Ёпиқ омборларда сақланадиган пахта учун ҳар бир бўлим ўртасида битта қудуқ ковланади ва ораси очиб қўйилади.

Намлиги юқори бўлган пахталар бунтлангандан 3-5 кун ўтгач узунасига 1 туннел ва кундалангига ҳар 5 м га бир туннел ковланади. Сақланаётган пахта ҳарорати термошчуп ёрдамида лаборантлар томонидан текшириб турилади. Агар пахта ҳарорати сентябр, октябр ойларида 20°С гача бўлса, бу ҳарорат нормал ҳисобланади. Ҳарорат юқорида келтирилган қиймат-лардан юқори бўлса, ёки иккинчи марта улчанганда олдинги улчовдан 2-3°С ортиқ бўлса, уни албатта совитиш чораларини куриш керак. Қизиган пахтадан нам ҳавони суриб олиш учун бунтдаги туннелнинг бир томонига диаметри 400 мм ва узунлиги 4 м ли труба махкамланган ВЦ- 10 русумли вентилятор уланади. Туннелнинг қолган томонлари шолчага уралган пахта билан яхшилаб беркитилади, сўнгра ҳаво тортиб олинади. Бу эса ғарамланган пахтани совишига олиб келади. Ҳавони тортиш учун УВЦ-10м, ВЦ-8м, ВЦ-10 ва УВП вентиляторлари ишлатилади. Пахтанинг ранги бузилмаслиги ва сақлашдан сўнг оқ рангда бўлиши учун ҳавони профилактик тортиш муддати 8 соатдан ошмаслиги лозим. Сақланаётган пахтадан ҳавони тортиш белгиланган муддатларда ўтказилиб турилса, бу пахтанинг табиий сифати 5-6 ойгача бузилмайди. Одатда машинада терилган пахтани биринчи сортининг намлиги 11% гача, учинчи ва тўртинчи сортлариники 13% гача бўлса, ҳавони тортмасдан ҳам унинг табиий сифатини бузмасдан сақлаш мумкин. Ҳаво ҳарорати 25-30С дан юқори бўлган кунларда ҳавони тортиш кечаси ёки эрталаб ўтказилган маъқул. Ҳавонинг нисбий намлиги 85% дан юқори бўлганда профилактик тадбирлар (ҳавони тортиш) ўтказилмайди. Нам пахтани бунтларга жойлаштириш ва ўз вақтида ҳавони тортмаслик оқибатида пахта ўз-ўзидан қизий бошлайди. Натижада толанинг ранги ўзгаради, сорти пасаяди, уруғнинг сифати кескин пасайиб кетади. Шунинг учун сақланаётган I ва II сорт пахтани ҳар 10 кунда, III ва IV сорт пахтани ҳар 5 кунда текшириб туриш керак.

Сақланаётган пахтанинг ҳароратини аниқлаш учун термошчуп бунтнинг 8 нуқтасида 3 м чуқурликда, ёпиқ омбор шийпонларда эса 4 нуқтада пахта баландлигининг ярмигача киритилиб ўлчанади. Агар пахта ҳарорати иссиқ кунларда (сентябр-октябр ойларида) 25С гача ва бошқа ойларда 20С гача бўлса, нормал ҳисобланади. Пахтанинг ҳарорати келтирилган чегарадан юқори бўлса ёки иккинчи марта ўлчанганда олдинги ўлчовга қараганда 2-3С ортиқ бўлса, уни албатта совитиш чораларини кўриш керак. Ёмғирдан сўнг сақланаётган пахтанинг ҳолати текширилади. Қор кўп тушганда бунтнинг юза қисми албатта қордан тозаланиши лозим. Сақланаётган пахтани тезда назоратдан ўтказиш учун тайёрлаш пунктларининг лаборагориялари керакли миқдордаги термошчуп ТШМ, электротермошчуп ТМ, КТ-1 ва ўлчагичлар ПИП-2 ва бошқа асбоб- ускуналар билан тўлиқ таъминланган бўлиши лозим. КТ-2 кўчма қурилма эса ҳароратни аниқлашни анча енгиллаштиради ва бунтда бўладиган иссиқлик жараёнларини назорат қилишнинг аниқ ўтказилишини таъминлайди. Пахтанинг сифатли сақланиши толанинг табиий хусусиятларини ва чигитнинг сифат кўрсаткичларини бирмунча яхшилашга олиб келади. 4. Пахтанинг физик-механикавий хоссалари. Сақлаш даврида толаларда ҳосил бўлган эластик (зичланган пахтани дастлабки ҳолатига қайтарувчи) кучлар пахтани уз-узидан зичланиб қолишига йўл қуймайди. Сақланаётган пахтанинг ғоваклиги К % ҳисобида қуйидаги формула билан аниқланади: К = 100 c cc   бунда: К-пахтанинг мазкур ҳолатидаги ғоваклиги, %. Одатда К=93-96%. c -пахтанинг зичлиги, Н/м 3 ( c = 120 Н/м 3 ); c - пахтанинг мазкур ҳолатдаги ҳажмий массаси, Н/м 3 5. Уруғлик пахтани териш, тайёрлаш, сақлашнинг хусусиятлари. Уруғлик пахтани териш, тайёрлаш ва сақлашни илмий асосланган тавсиялар

асосида олиб бориш уруғлик чигит сифатини оширишнинг бош омилидир. Уруғлик учун экилган пахта майдонларидаги барча тадбирлар сифат кўрсаткичлари юқори бўлган уруғлик чигит олишдан иборат. Уруғлик пахтани териш ҳам ўзининг хусусиятларига эга. Ђўза кўсагининг ярус бўйлаб очилиши уни йиғиб-териб олишни анча қийинлаштиради. Ўруғлик пахтанинг сифати кўсакларнинг тупда жойланишига, зараркунанда ва касалликлар билан зарарланишига боглиқ. Ђўза тупининг ўрта ва пастки қисмида, иккинчи ва қисман учинчи конусда жойлашган кўсаклар энг қимматлидир. Бу кўсаклардан сифатли уруғлик чигити олиниши мумкин. Урурлик пахтани териш,ва уни тошпириш стандарт талабига мувофиқ амалга оширилади. Сифатли уруғлик олиш учун фақат соғлом ва нормал очилган кўсакдаги пахта териб олинади. Уруғлик чигитнинг сифатига ғўзанинг зараркунанда ва касалликлари салбий таъсир кўрсатади. Кемирувчи зараркунандалар билан зарарланган кўсаклар чирийди ва ундан сифатли пахта олинмайди. Бунда пахта толаси саргиш ҳамда кулранг тусда бўлади. Пахта бити билан шикастланган пахта қора тусда бўлади. Гоммоз билан касаллан-ган кўсакларнинг пахтаси пишмаган, сарғиш тусли бўлди. Вилт юққан ғўзалардан ҳам сифатли уруғ олинмаслиги исботланган. Зараркунанда ва касалликлар билан зарарланган кўсаклардан йиғилган пахтани сифатли пахта билан аралаштирмаслик лозим. Уруғликка ажратилган пахта фақат қўлда териб олинади. Бунинг учун ҳар бир теримчига иккита-учта чўнтакли махсус этаклар берилади. Чўнтакларнинг бирига нормал, яхши очилган бошқасига эса ривож-ланмаган, касалланган ва зарарланган кўсаклардаги пахта териб олинади. Уруғлик пахтани сифатли йиғиштириб олиш учун пахта териш меъёри асосий маҳсулот учун териладиган пахта меъёридан 20-25% га камайтирилади.

Уруғлик пахта қўлда бир-икки марта териб олинади. Ђўзада 3-5 та кўсак тўлиқ етилиб яхши очилганда биринчи марта терилади. Пахта фақат тўлиқ очилган кўсаклардан терилади. Чала очилган кўсаклардан намлиги юқори ва пишмаган пахтани териш ман қилинади. Пахтани иккинчи марта ҳам гўза тупида пишган, яхши очилган 3-5 та кўсак борлигида терилади. Қўлда терилган уруғлик пахтада шикастланган чигитлар 0,5% дан ошмаслиги лозим. Уруғлик пахтани териб олишни 10-15 октябргача тугаллаш керак. Уруғлик пахтани тайёрлов пунктларга жўнатилгунча бригада хирмонларида тўгри сақлаш чигитнинг сифатига ижобий таъсир кўрсатади. Асосий уруғлик пахтани ривожланмаган, касаллик ва зараркунандалар билан зарарланган пахталардан алоҳида сақланади. Улар тайёрлов пунктларида сақлашдан илгари бир-икки сутка давомида бригада хирмонларида офтобда қуритилади. Бу эса уруғнинг сифатини яхшилайди, унинг унувчанлигини оширади. Иккинчи репродукция экилган майдонлардан уруғлик пахтани машина билан териб олишга рухсат этилади. Машина теримига ғўза баргларининг дефолиациядан кейин камида 80% и тўкилганда ва кўсакларнинг ўртача 70- 75% и очилганда киришилади. Уруғлик пахтани машинада теришдан олдин ривожланмаган, зараркунанда ва касаллик билан зарарланган пахта ҳамда кўсаклар қўлда териб олинади. Машинада терилган уруғлик пахтадан шикастланган чигитлар миқдори 1% дан ошмаслиги керак. Элита ва биринчи репродукция уруғлар тайёрлов пунктига янги қопларда тортилиб жўнатилади. Бунда ҳар бир қоп ичига нави, репродукцияси ва етиштирилган жой кўрсатилган ёрлиқ солиб қўйилади ва қоп устига ҳам шу мазмундаги ёрлиқ ёпиштирилади. Ривожланмаган ҳамда зараркунанда ва касалликлар билан зарарланган кўсаклардан терилган пахта тайёрлов пунктига алоҳида товар сифатида топширилади. Тайёрлов пунктларида уруғлик пахтани пахта майдонларидаги апробация натижаларига мувофиқ қабул қилинади.

Уруғлик пахтанинг толаси ташқи кўриниши ва толанинг узилиш кучига кўра пахтани қабул қилиш ва комплектлаш стандарт талабларига мувофиқ амалга оширилади. Тайёрлов пунктларда уруғлик пахта намлиги ва ифлосланганлиги чегараланган меъёрдан зиёд бўлганда қабул қилинмайди. Ривожланмаган ҳамда зараркунанда ва касалликлар билан зарарланган пахталар аралашган уруғлик пахта тозалаш учун хўжаликларга қайтарилади. Уруғлик пахта 250-300 тоннали той килиб жойланади. Бир хил уруғлик материал олиш учун сентябр ойида терилган уруғлик пахта октябр ойида терилган уруғлик пахтадан алоҳида партия қилиб жойлаштирилади. Сентябрда терилган пахтани партия қилиб жойлаштириш 15-20 кундан, октябрда терилган пахтани эса партия қилиб жойлаштириш 10- 15 кундан ошмаслиги лозим. Уруғлик пахтани қабул қилишда пахта тозалаш заводининг уруғлик лабораторияси ҳар бир хўжаликнинг топширган пахтасидан чигитнинг пишганлиги ва унувчанлигини текшириш мақсадида намуналар олади. Намуналар уруғлик пахтанинг массасига қараб ҳар бир партиядан ёки унинг маълум қисмидан олиниши мумкин. Элита уруғларнинг ҳар 15, биринчи репродукция уруғларининг ҳар 30, иккинчи репродукция уруғларнинг ҳар 60, учинчи ва ундан кейинги репродукцияларнинг ҳар 150 тоннасидан намуна олинади. Пахтанинг элита уруғлари хўжаликлардан қабул қилиб олинган қопларда сақланади. Сифати ҳар хил бўлган уруғлик пахта аралашиб кетмаслиги учун улар алоҳида омборларда сақланади. Биринчи репродукция уруғларининг массаси 200 т дан ортиқ бўл-са, улар очиқ майдонларда бунт қилиниб янги брезент ёпилиб сақланади. Уруғлик пахта сақланадиган ҳар бир омборда ёки бунтда жойлаштирилган уруғлик пахтанинг партияси ва массаси, нави, саноат сорти, репродукцияси, нав тозалиги, дала апробация гуруҳи, омбор ёки бунт рақами,

комплектлашнинг бошланиши ва охири, қўл ёки машина терими, товаршуноснинг фамилияси ёзилган паспорт ўрнатилади. Уруғлик пахтани сақлаш даврида ҳар 10 кунда унинг ҳарорати ўлчаб турилади. Агар уруғлик пахта сақланаётган бунтнинг 3 метр чуқурлигида ҳарорат 30С дан ортиқ бўлса, бундай пахта шамоллатилади. Уруғлик пахта тайёрлов пунктидан пахта тозалаш заводларига махсус идишларда ташилади.

Адабиётлар : 1. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қишлоқ хўжалигида иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштиришга доир қонун ва меёрий ҳужжатлар тўплами . I-II- томлар , Тошкент , « Шарқ », 1998 й . 2. Якубов М.М., Ҳайдаров Ў., A шуров М., Набиева Ў. Пахтани тайёрлаш ва сақлаш технологияси. Маруза матни, Тошкент, 2000 й. 55 б. 3. Жабборов Ғ.Ж., Отаметов Т.У., Ҳамидов A .Х. Чигитли пахтани ишлаш технологияси. Тошкент, "Ўқитувчи", 1987 й. 4. Орипов Р., Сулаймонов И., Умурзоқов Э. Қишлоқ хўжалик маҳсулотларини сақлаш ва қайта ишлаш технологияси. Т. “Меҳнат”, 1991 й. 5. Султоров Ж. Канопни ишлаш технологияси. Т. Ўқитувчи, 1970. 128 б. 6. A табаева Х.Н. Умаров З.У. ва бошқалар. Ўсимликшунослик. Т. Меҳнат. 2000й. 250 б. 7. Симонгулян Н.Г., ва бошқалар. Ғўза генетикаси, селектсияси ва уруғчилиги. Тошкент, меҳнат, 1987 й. 8. Шайхов Т. ва бошқ. «Пахтачилик», Т. «Меҳнат», 1990й. 345 б.

O'xshashlar

Чигитли пахтани қуритиш технологияси

Чигитли пахтани тозалаш технологияси

Чигитли пахтани тайёрлаш технологияси

Чигитли пахтани валикли жинларда ишлаш. Толани тозалаш

Чигитли пахтани дастлабки қайта ишлаш технологик жараёнлари