Чигитли пахтани аррали жинларда ишлаш. Толани тозалаш - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Referatlar

Чигитли пахтани аррали жинларда ишлаш. Толани тозалаш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

167.5 KB

Ko'chirib olish

Чигитли пахтани аррали жинларда ишлаш. Толани тозалаш Режа: 1. Аррали жинлаш. 2. Таъминлагичлар. 3. Аррали жинлар. 4. Аррали жинларнинг технологик жараёни. 5. Аррали жин иш камераси. 6. Жин аррасининг ишлаши ва тишларининг профили. 7. Қолосникли панжара. 8. Аррали цилиндр. 9. Арра тишларидан тола ажратиш мосламалари. 10. Тола тозалагичлар. 11. Батарея тола тортгичлари. 12. Конденсерлар.

1. Аррали жинлаш. Аррали жинга биринчи патент Америка Қўшма Штатларида ўқитувчи Эли Уитнейга берилган эди. Унинг ихтиро этган машинаси михсимон тишлар қоқилган ёғоч барабандан иборат бўлиб, бу тишлар рўпарадаги тахтанинг тароқсимон қисмидан ўтказилган. У ишлаётган вақтда чигитли пахтанинг толалари шу тароқ орқали тортиб ўтказилар, чигитлар эса ўтмай қолиб жинлаш жараёни содир бўлар эди. Чигитдан ажратилган толаларни арра тишларидан парракли барабан ажратиб олиб, машинадан ташқарига чиқарарди. Арра тишлари билан толаларни илиб олиб, уларни чигитдан колосник панжалар орқали ажратиш усули ҳозиргача сақланиб келмоқда. Чигитли пахтани жинлашдан олдин ифлосликлардан тозалайдиган машиналар чергараланган бўлганлиги учун 1879 йилда «Эклипс» маркали икки камерали аррали жинга патент берилган бўлиб, бу жиннинг ишлаш асослари АҚШ да чиқариладиган жинларда шу вақтгача сақланиб келмоқда. Икки камерали жинларда чигитли пахтани ифлосликлардан тозалаш учун мўлжалланган биринчи камера С.Н.Нусратов маълумотларига кўра, аррали жин иш унумини оширишга тўсқинлик қилади. Шунинг учун 1940 йилдан бошлаб Ўзбекистонда бир камерали аррали жин чикарила бошланди. 2. Таъминлагичлар. Таъминлагич чигитли пахтани жиннинг иш камерасига яхши титкилаб ва охирги марта ифлосликлардан тозалаб бир текисда тайёрлаб беради. ЗХАД маркали тўрт барабанли таъминлагич. Чигитли пахта таъминлагич устида жойлашган тақсимловчи шнек ёрдамида шахтага, бундан эса таъминлагичга туширилади. Бир-бирига қарши айланадиган таъминлаш валиклари чигитли пахтани шахтадан олиб, бир текисда қозиқли барабанга узатади. Бу барабан чигитли пахтани титкилаб кейииги қозиқчали-планкали барабанларга узатади. Бу барабанлар чигитли пахтани титкилашни давом эттиради ва тўрли сирт устидан ўтказиб майда ифлосликлардан тозалайди. Охирги барабан диаметри 50-70мм ли валдан ясалиб, узун қозиқлари бўлгани учун чигитли пахта орасида бўлган каноп парчаларини ўзига ўраб ажратиб

ташлайди. Ифлос аралашмалар тўрли сирт орқали ўтиб, машина остига туширилиб, шнек билан машинадан ташқарига олиб кетилади. Таъминлагичнинг майда ифлосликларидан тозалаш самарадорлиги 7-10% ни ташкил этади. Таъминлагичнинг иш органлари ҳаракатга қуйидагича келтирилади; ҳаракат жиннинг аррали валидан тасмали узатма орқали каноп тутиш барабанига узатилади. Бу барабан 350 мин 1 частота билан айланади ва унинг иккинчи томонидан ҳаракат умумий тасма орқали бошқа барабанларга шу тезликда узатилади; қозиқчали-планкали барабаннинг иккинчи учига икки киримли червяк ўрнатилган бўлиб, бу червяк ҳаракатни вертикал валикка узатиб, уни 23-24 мин 1 частота билан айлантиради (червяк шестерняси тишларининг сони 29). Вертикал валикнинг учига тўққиз тишли шестерня ўрнатилган. Бу шестерняни вертикал валик бўйлаб даста ёрдамида силжитиб, уни таъминловчи дискнинг бирор айланасидаги чуқурчалар билан тишлаштириш мумкин. Таъминлаш дискида айлана бор бўлиб, уларнинг ҳар бирида ҳар хил сонли (66, 56, 46, 36, 27 тадан) тешиклар бор. Демак, таъминлаш валикларининг айланиш частотаси вертикал валикдаги шестернянинг таъминлаш дискининг қайси айланаси билан тишлашишига боғлиқ. ПД маркали бир барабанли таъминлагич тўрт барабанли таъминлагичдан ўзининг оддий тузилганлиги (иш органлари сони кам) ва унга хизмат кўрсатиш ҳамда ремонт қилишнинг қулайлиги билан фарқ қилади, аммо унинг майда хас- чўплардан тозалаш самарадорлиги 5-6% га кам. Таъминлаш валикларининг айланиш частотаси таъминлаш валигининг ўқига ўрнатилган ИВА маркали импульсли вариатор орқали ростланади. ПД маркали таъминлагич қуйидагича ишлайди. Чигитли пахта таъминлагич устига ўрнатилган шахтага тушади. Бир-бирига қарама-қарши айланадиган таъминлаш валиклари чигитли пахтани шахтадан бир текисда олиб қозиқли барабанга узатади, бу барабан пахтани титкилаб тўрли сирт устидан судраб ўтиб уни майда хас-чўплардан охирги марта тозалайди. Тозаланган

чигитли пахта қозиқли барабан ёрдамида новга узатилади ва жиннинг иш камерасига тушади. Таъминлагичларнинг техник характеристикаси Кўрсаткичлар ЗХАД ПД Иш унуми, т/соат Қозиқлар билан тўр ораси, мм Айланиш частотаси, мин 1 : таъмиилаш валиклари қозиқли планкали барабанлар Тозалаш самарадорлиги, % 3 гача 15-18 0-20 350 15 гача 4,5 15- 18 0-20 400 5-6 3. Аррали жинлар. Аррали жинлар вазифасига қараб лаборатория ва ишлаб чиқариш жинларига бўлинади. Аррали валдаги арралар сонига қараб 10, 80, 90, 100 ва ундан кўп аррали, арраларнинг тишларидан толаларни ажратиб олиш аппаратининг конструкциясига қараб, чўткали ва ҳаво оқими билан ишлайдиган, ҳаво оқими соплосининг ўрнатилиш жойига қараб, юқоридан тола ажратадиган ва пастдан тола ажратадиган жинларга бўлинади. ХДД-2М маркали жинлар ХДД маркали жинлардан иш камерасининг шакли ва конструкцияси, кўтариш механизми ҳамда колосникларинннг такомиллаштирилганлиги билан фарқланади. Иккала жиннинг умумий ва муҳим қисмлари: брусларга болтлар билан маҳкамланган ўнг ва чап чўян деворлардан иборат станина; кетинги брусга ўрнатилган таъминлагич; 80, 90, 100 аррали цилиидр; пештоқ бруси, колосникли панжара, фартук ва чигит тароғили иш камерасидан иборат. Иш камераси олдинги юқори брусга кронштейн билан шарнирли осилган. Арра тишларидан толани ажратадиган пневматик аппарат, ҳаво чиқадиган сопло ва тола трубасига уланадиган бўғизлардан иборат. Толадан ўлукни ажратиш учун козирёк, тозалаш чўткаси ва ташқарига чиқариш конвейери хизмат қилади. Жиннинг иш унумини ошириш учун жиндан чиқаётган чигитларнинг туклилигини пухта назорат қилиш лозим. Бунинг учун валга ўрнатиладиган аррали дисклар сонини вал узунлигини ўзгартирмасдан 80 дан 90 га етказиш

керак. Бу ўз навбатида тукли чигитларнинг жиндан чиқишига тўсқинлик қилиб, жиннинг иш унумини оширишга олиб келади. Валдаги арралар сони 80 дан 90 гача етказилганда уларвинг ораси 19,46 мм дан 16,35 мм гача камайди. Бу эса тукли чигитларнинг жиндан тозаланмай чиқишига тўсқинлик қилиб, толада қисқа толаларнинг кўпайишига олиб келади. Жинни чигитли пахта билан таъминлаш автоматлаштирилган бўлиб, иш вақтида аррали вал талаб қиладиган электр қувватига қараб, ўзгартириб турилади. Иш камерасини кўтариш ва тушириш, ши вақтида камерани силкитиш ҳам автоматлаштирилган. Сўнгги йилларда АҚШда валдаги арралар сони кўпайтирилгзн жинлар ишлатилмоқда. «Платт-люммус» фирмасида арралар сони 128 гача, «Муррей» фирмасида эса 112 гача кўпайтирилган. Арра дискларининг диаметри «Мосс Гордин» фирмасида 406-457 мм гача катталаштирилган. Иш камераси узунлашиб, унинг ичида чигитли пахта валигининг айланиши қийинлашгани учун ҳаракатни тезлатувчи турли мосламалар киритила бошланди. ХДД, ХДД-2М, ЗХДД ва ДП-130 маркали аррали жинларнинг техник характеристикаси Кўреаткичлар ХДД ХДД- 2М 3ХДД ДП- 130 Бир арранинг иш унуми, кг/соат 10 гача 10-12 12,5 10- 16 Аррали цилиндрнинг айланиш частотаси, мин -1 730 730 730 730 Валдаги арралар сони 80 100 80-90 130 Арра диаметри, мм 320 320 320 320 Аррадаги тишлар сони 280 280 280 280 Оралиқ қистирмалар қалинлиги, мм 18,45 16,35 18,45 18,45

Тозалаш самарадорлиги, % 25- 30 25-30 25-30 10- 15 Ҳаво сарфи, м 3 /с 0,5- 0,6 0,5- 0,6 0,5- 0,6 0,6- 0,8 Ҳаво босими, Па 1570 - 1960 1570- 1960 1570- 1960 3795 Қуввати, кВт 40 45 55 79,5 4. Аррали жинларнинг технологик жараёни. Пахта тозалаш заводининг бош корпусига келтирилган чигитли пахта сепаратор ва тақсимловчи конвейер ҳар бир жин устига ўрнатилган таъминлагич шахтасига сўнгра жиннинг иш камерасига бир текисда келиб тушади. Жиннинг иш камерасига тушган чигитли пахтани чигит тароғининг ёнида айланаётган арра тишлари илиб олиб, ёй бўйлаб судраб колосникга олиб келади. Тишларга илинган чигитли пахта бўлакчалари бошқа пахта бўлакчаларига илашиб, уларни ҳам тортади, камерадаги ҳамма чигитли пахта айлана бошлайди. Шундай қилиб, аррага қарши томонга айланувчи чигитли пахта валиги ҳосил бўлиб, у арра тишларини пахта толаси билан узлуксиз таъминлайди. Арра тишларига илинган толалар колосникларнинг орасидан олиб ўтилади, чигитлар эса ўта олмай тўхтаб қолади, шунда толалар чигитдан ажралади. Арра тишларидаги толалар соплодан чиққан ҳаво оқими билан ажратилиб, умумий тола тортиш трубасига узатилади. Колосникларнинг иш қисмида тирқишлар кенглиги 3,2 мм дан (энг кичик чигитнинг ўлчамларидан) катта бўлмагани учун чигит ўтиб кета олмасдан, айланиб турган чигитли пахта валигига қўшилиб кетади ва ҳамма толалари ажралмагунча айланишда давом этади. Ҳамма толаларидан ажралган чигитлар ўзининг илашиш қобилиятини йўқотади, чигитли пахта валигидан ажралиб, колосник сиртига сўнтра унинг

тирқишларидан пастга тушади. Жиндан чиқаётган чигитларнинг туклилик даражаси тароқ билан ўзгартириб турилади. Жиннинг иш камерасига чнгитли пахтани тўхтовсиз бериш, тола ва тозаланган чигитларни жиндан тўхтовсиз олиб кетиш аррали жиннинг тўхтовсиз ишлашини таъмиилайди. 5. Аррали жин иш камераси. Аррали жин иш камерасининг шакли жиннинг ишлаши учун катта аҳамиятга эга бўлиб, унинг айниқса иш унумига, талаб қиладиган қувватига ва ишлаб чиқариладиган толанинг сифатига катта таъсир қилади. Аррали жиннинг иш камераси пештоқ брус, колосниклар, пастки колосник бруси, чигит тароғи, пастки фартук ва олдинги фартуклардаи иборат. Арра дисклари колосникларнинг тирқишларидан камерага 47-52 мм кириб, арранинг кириш ёйини ташкил қилади. Иш камерасига қуйидаги технологик талаблар қўйилади: унинг қисмлари пахтада нуқсонлар пайдо қилмаслиги ва чигитларни шикастлантирмаслиги, камеранинг профили чигитли пахтанинг айланишига мумкин қадар тўсқинлик қилмаслиги керак. Камерага чигитли пахтанинг келишига, ундан тола ва чигитларнинг чиқишига тўсиқлар мумкин қадар кам бўлиши керак. Барқарор жинлаш жараёни учун қуйидаги тенгламани ёзиш мумкин: П=QА/t ўр Бунда: П - иш камерасининг тола бўйича иш унуми; Q - камерадаги чигитли пахта массаси; А - жинлаш жараёнининг ўзгармзс характеристикаси; t ўр - иш камерасида тола ва чигитнинг ўртача туриш вақти. Бу формулага кўра иш камерасининг иш унумини камерадаги чигитли пахта массасини ошириш ёки тола билан чигитнинг камерада турадиган ўртача вақтини камайтириш йўли билан ошириш мумкин. Чигитли пахта массасини ошириш учун камеранинг кўндаланг кесимини катталаштириш керак, бу эса (арра диаметри ўзгармаганда) чигитли пахта валигининг камера деворларига ишқаланиш кучини кўпайтириб, унинг айланишига тўсқинлик қилади. Камерадаги чигитли пахта валигида толалардан бутунлай ажраб чиқишга тайёр

бўлган чигитлар валик массасининг 50 процентдан кўп қисмини ташкил этади. Шунинг учун иш камерасининг иш унумини фақат чигитнинг камерада ўртача туриш вақтини камайтириш ҳисобигагина ошириш мумкин. Арра дискининг диаметрк 320 мм ва айланиш частотаси 730 мин 1 бўлганда арра тишининг чизиқли тезлиги 12 м/с га тенг бўлади. Чигитли пахта валигининг айланиш частотаси камеранинг шаклига ва жиннинг ишлашига қараб 100 дан 130 мин 1 гача боради. Агар камерадаги чигитли пахта валигининг шартли диаметрини аррали дисклар диаметрига тенг деб олсак, чигитли пахта валигининг сиртида жойлашган пахта бўлакчасининг чизиқли тезлиги 2 м/с га тенг бўлади. Демак, арра тишининг чигитли пахта массасига кесиб кириш нисбий тезлиги 10 м/с бўлади. 6. Жин аррасининг ишлаши ва тишларининг профили. Аррали жинларнинг асосий иш органи ҳисобланган арралар махсус юпқа пўлат тунука давлат стандарти бўйича У85 маркали углеродли пўлат ёки совуқлайин чўзилиб термик ишланган пўлатдан ясалади. Жин аррасининг ўлчамларн ва параметрлари ГОСТ 1413-64 талабларига тўғри келиши керак. Арра тиши иккита қиррадан олдинги ёки иш қирраси (арранинг айланиш томонига қараганда) ва орқа қирра ёки елка қирраларининг кесишишидан ташкил топган. Тиш ўзининг олдинги қиррасн билан толаларни илиб, колосник орасидан олиб ўтади ва ҳаво оқимига келтиради. Металлда ортиқча зўриқиш ҳосил қилмаслик учун тиш тубидаги қирралари 0,5-0,1 мм радиус билан юмалоқланади. 7. Қолосникли панжара. Колосникли панжара аррали жин иш камерасининг муҳим қисмларидан биридир. У арра дискларини колосниклар орасидан иш камерасига эркин ўтказиб, арра тишларига илинган толаларни чигитидан ажралгандан кейин эркин олиб чиқиб кетиш учун хизмат қилади. Колосникли панжара айрим колосниклардан тузилган бўлиб, улар пештоқ брус билан бирга иш камерасининг профилини ташкил қилади. Қолосниклар юқори брус ва пастки брусга махсус винтлар билан бириктирилади.

Колосниклар СЧ-15-32 маркали чўяндан қуйиб ясалади. Уларнинг иш сиртлари махсус станокларда ишлаб маълум шаклга келтирилади. Колосникнинг сирти термик ишлов бериб, қаттиқ қилинади. Аррали жинларнинг нормал ишлаши учун колосникли панжаранинг ишчи сирти текис, ўнқир-чўнқирлари йўқ ва калосниклар ораси иш зонасида 3мм, юқори ҳамда пастки қисмида эса 4,5-5мм бўлиши керак. Бир панжарада колосниклар сони валдаги арралар сонидан бир дона ортиқ бўлиб, икки дона энсиз колосник икки четга қўйилади, қолган нормал энликлари эса оралиқ колосниклар ҳисобланади. 8. Аррали цилиндр. Аррали цилиндр аррали жиннинг асосий иш органи ҳисобланиб, жинлаш жараёнини, яъни толани чигитдан ажратиш жараёнини бажаради. У 80, 90 ва ундан кўп аррали дисклар, арра қистирмалари, арра вали, қисқич шайбалар ва подшипниклардан иборат. Арра тишлари иш камераси ичида айланганда чигитли пахта бўлакчаларидан толаларни илиб олади ва колосниклар орасидан ўтказиб, ҳаво оқими билан ажратиб олиш зонасига келтиради. Аррали цилиндр чигитли пахта валигини айлантириб, арра тишларини тола билан таъминлаб, машинанинг унумлн ишлашини таъминлайди. Аррали цилиндрга қуйидаги технологик талаблар қўйилади: аррали цилиндрнинг тола илиш қобилияти юқори бўлиши керак, бу эса арра тишларининг аҳволига боғлиқ; аррали дисклар валга маҳкамланган бўлиб, иш вақтида ўзининг ҳолатини ўзгартирмай колосниклар орасидан ўтиши керак; бунинг учун валнинг бутун бўйига йўнилган ариқчага аррали диск тешигидаги тилча кириб туради ва аррали дискнинг валда айланиб кетишига йўл қўймайди. Аррали вал узунлигининг ўртасига қўзғалмас шайба ўрнатилган бўлиб, бунда икки томонга қараб арра дисклари диаметри 162мм бўлган қистирмалар билан навбатланиб териб чиқилади. 9. Арра тишларидан тола ажратиш мосламалари. Тола арра тишларидан айланувчи чўткали барабан билан ёки соплодан аррали цилиндрга ҳайдаладиган ҳаво оқими билан ажратилади. Аррали жинлар ҳаво соплосининг

ўрнатилиш жойига қараб толани юқоридан ёки пастдан ажратадиган жинларга бўлинади. Толанинг учиш тезлиги амалда 3м/с, арра тишининг чизиқли тезлиги эса 12м/с бўлгани учун толани ажратувчи ҳаво оқимининг тезлиги 20м/с бўлиши керак. Лекин ҳақиқатда соплодан чиқадиган ҳаво оқиминииг тезлиги 65-75 м/с га тенг қилиб олинган. Арра тишларидан толани ажратиш зонасида икки хил ҳаво оқими борлиги кузатилган: бири вентилятордан сопло орқали аррага бериладиган актив ҳаво оқими, иккинчиси эса бу зонага арра қистирмалари орқали тортиб олинадиган эжекцион ҳаво оқими. Иккала ҳаво оқими бирлашиб, ҳавонинг иш оқимини ташкил қилади ва тишдан ажратилган тола билан бирга тола трубасига йўналади. Тола ажратиш аппаратининг иш самарадорлиги ҳаво соплосининг кенглигига, актив ҳаво оқимининг соплодан чиқиш тезлигига, арра тишларининг ҳаво оқимида бўлиш вақтига, ҳаво йўналтирувчи қисмининг узунлиги ва эгрилигига, эжекция коэффициентига, тола билан ҳаво оқимини қабул қилувчи тешикнинг шакли ва ўрнига боғлиқ. Сопло тешигининг кенглиги актив ҳаво оқимининг вақт бирлигида ҳажмий сарфига боғлиқ бўлиб, тола ажратишга таъсир қилади. Ҳаво сарфини камайтириш, актив ҳамда эжекцион ҳаво оқимларининг аралашувини яхшилаш учун актив ҳаво оқими мумкин қадар ингичка бўлиши керак. Лекин сопло тешиги 4 мм дан энсиз олинса, толани арра тишидан ажратиш қийинлашади, 6 мм дан катта олинса актив ҳаво сарфи, эжекциои ҳаво оқими ҳам кўпайиб, иш қийинлашади. Мавжуд жинларда сопло кенглиги 5-5,5 мм қабул қилинган. Арра цилиндри билан йўналтирувчи сирт орасидаги энг кичик оралиқ (1,5- 2 мм) дан соплогача бўлган масофа 30-32 мм қабул қилинган. Арра тишларининг толани жадал ажратиш зонасида бўлиш вақти толани пастдан ажратадиган аппаратлар учун (зона узунлиги 89 мм) 0,0113 с, толани юқоридан ажратадиган аппаратлар учун (зона узунлиги 56 мм) эса 0,0071 с га тенг.

Арра тишлари иш камерасидан колосник орқасига чиққандан кейин толани тишлардан ажратиш билан бирга ўлук ва майда ифлосликлардан тозалаш жараёни ҳам бажарилади. Арра тишларидан толани пастдан ажратадиган жинларда ўлук ва майда ифлосликлар толалар арра тишидан ажралмасидан олдин марказдан қочирма куч таъсирида толадан ажралади. Ўлук ва майда хас-чўпларни ажратиш жараёни сопло устига ўрнатилган ўлук козирёгининг вазиятини ўзгартириб ростланади. Ўлук козирёгининг I вазиятида унинг иш қирраси арра тишларига энг кўп яқинлашган бўлади. Козирёкнинг бу вазиятида ўлук ва йирик ҳамда майда хас- чўплар жуда кўп ажралади; шунда толаларнинг бир қисми ҳам арраларнинг тишларидан ажралиб, ўлук ва хас-чўпларга аралашиб, толали чиқиндиларга кетиши мумкин. Тоза тола кўп аралашган ўлук «бой» ўлук деб аталади. Ўлук козирёгининг бой ўлук ажраладиган вазияти нонормал деб ҳисобланади, чунки бу ҳолда тоза толанинг бир қисми чиқиндилар билан кетади. Ўлук козирёгининг II вазиятида унинг иш қирраси арраларнинг тишларидан максимал узоқлашган бўлади. Бунда толадан энг йирик ўлук ва хас-чўплар ажралади, майда ўлук ҳамда енгил ифлосликлар эса козирёкнинг олд деворига урилиб, ундан орқага қайтиб, толага яна аралашади. Бунда тоза тола ўлукка чиқмайди; бундай ўлук «камбағал» ўлук дейилади. Ўлук козирёгининг III вазиятида тола ўлук ва хас-чўпдан яхши тозаланади ва тола уларга қўшилмайди, бундай вазият нормал ҳисобланади. Тола арра тишларидан юқоридан ажратиладиган жинларда ўлук толалардан уларни арра тишларидан ҳаво оқими билан ажратилгапдан кейин ажралади. Кучли ҳаво оқими соплодан чиқиб, арра тишларидан толани ажратиб, уни йўналтирувчи цилипдр айланасига уринма чизиқ бўйлаб йўналтиради. Эжекцион ҳаво оқими нормал толаларни қабул бўғизи томонга оғдиради, ўлук ва хас-чўплар эса инерция кучи таъсирида уринма бўйлаб ҳаракатни давом эттириб, толадан ажралади ва пастга ўлук конвейерига тушиб,

машинадан ташқарига чиқарилади. Ўлукнинг ажралиш меъёри ўлук козирёгини аррадан 15мм дан 43мм гача суриб ростланади. Иккала вариантда ишлайдиган жинларда пахта толасини ўлукдан тозалаш самарадорлиги 25-30%, майда ифлосликлардан тозалашда эса 30-45% ни ташкил қилади. 10. Тола тозалагичлар. Толани жинлашдан кейин қоладиган ўлук ва майда ифлосликлардан тозалаш уларни пресслаб тойлашдан олдин бажарилса, самарали бўлади. Машинада терилган чигитли пахтани жинлаганда ўлук ва майда ифлосликлар баъзан стандартда кўрсатилган нормадан ортиб кетади. Агар бундай толалар пресслаб тойланса, тўқимачилик фабрикалари тайёрлов цехлари машиналарининг ишини қийинлаштиради. Бундан ташқари, пахта толалари кўпроқ гажжалакланиб, тўқимачилик фабрикаларида ортиқча нобуд бўлади. Жиндан чиққан толаларнинг айрим бўлакчалари 15-20 мг бўлиб, уларнинг зичлиги 0,15-0,25 кг/м 3 дан ошмайди. Шунинг учун тола тозалайдиган машиналарни пахта тозалаш заводларига ҳам ўрнатиш мақсадга мувофиқ деб топилди. Тола тозалаш машиналари толани ўлук ва майда ифлосликлардан тозалаш усулига қараб, механик, аэродинамик аа аэромеханик хилларига бўлинади. Бир машинада толани тозалаш иши неча марта бажарилишига қараб бир босқичли ва кўп босқичли, жинлар батареясига ўрнатиш жойига қараб эса бир жиндан чиққан толани тозалайдиган хусусий ва бир батарея жиндан чиққан толаларни тозалайдиган батарея тола тозалагичи деб аталади. Толани тозалагичнинг нш органига бериш усулига қараб, толани зичлаб берадиган таъминлаш столчали ва жиндан чиққан толаларни тўғридан-тўғри берадиган (тўғри оқимли) тозалагичлар бўлади. Толани механик усулда тозалаганда ўлук ва майда ифлосликлар тараш ва ўриш усулида толадан ажратилади, бунда ўлук ва майда ифлосликларнинг толага илашиши заифлашиб, тўрли сирт тешиклари ёки колосниклар орқали ажралиб чиқади. ЦНИТИ, ИВ-1, ВОБ-1, ВЧБ-2, ГР-2 маркали тола тозалагичлар

шу усулда ишлайди. Булардан ВЧБ-2 (17-23%) ва ГР-2 (15-20%) машиналарининг тозалаш самарадорлиги энг юқори бўлса ҳам, лекин иш унуми кичик ва ўлчамлари катта бўлгани учун пахта саноатида жорий этилмади. Толани аэродинамик усулда тозалаш тола оқими уни транспортировка қилувчи ҳаво оқими билан бирга эгри чизикли йўлдан ўтганда ҳосил бўладиган марказдан қочирма кучдан фойдаланишга асосланган. Бироқ аэродинамик тола тозалагичларнинг тозалаш самарадорлигн юқори бўла олмайди, чунки марказдан қочирма кучлар толага ёпишган ўлук ва майда ифлосликларнигина ажрата олади. Ўлук билан майда ифлосликларнинг толага ёпишиш кучи 0,98- 1,47 Н гача етади, ваҳоланки тола тозалагич ҳосил қиладиган марказдан қочирма куч кўпи билан 0,09-0,11 Н ни ташкил этади. Мамлакатимизда чиқариладиган тола тозалагичларнинг тозалаш самарадорлиги анча юқори. Бир босқичли тола тозалагичларнинг тозалаш самарадорлиғи биринчи сорт тола учун 20-23%, паст сортлар учун 25-28%, уч босқичли тола тозалагичларнинг тозалаш самарадорлиги эса 40% гача боради. ЦНИИХПром ишлаб чиқарган таъминловчи столчали-аррали тола тозалагич жиндан конденсерга келадиган тола тўрли барабандан валиклар билан йиғиб олиниб, холст шаклида йўналтирувчи цилиндрларга узатилади. Ишлатилган ҳаво конденсер барабанининг икки четидан вентилятор билан тортиб олинади. Йўналтирувчи цилиндрлар тола холстини зичлаб таъминловчи цилиндрга узатади, у ўз павбатида холстни таъминловчи столчага босиб, аррали (гарнетли) барабанга толалар учини узатади. Аррали барабан тишлари столчадан чиқиб турган тола учларини тараб, толани ўзига илиб олиб, уни кетма-кет учта қўзғалмас пичоқга уради. Бунда ўлук, майда ифлосликлар ва тола нуқсонларининг бир қисми толадан ажралиб тўкилади, толага маҳкамроқ ёпишганлари эса пичоқларга урилиш натижасида толадан ажралиб чиқитга қўшилиб кетади. Тозаланган толалар арра тишларидан чўткали барабан билан ажратилиб, тола тортувчи труба орқали батарея конденсерига узатилади. Таъминловчи столчаси бўлмаган аррали тола тозалагич фақат иккита айланувчи иш органи: конденсер барабани ва аррали цилиндрга эга бўлиб,

аррали цилиндр остига колосник панжара ўрнатилган. Толани арра тишларидан ажратиш учун ҳаво камераси хизмат қилади. Иш вақтида толаларни яхшилиб тараш ва шу усулда тола тозалаш самарадорлигини ошириш учун арралар валга қия ўрнатилган бўлиб, арралар бир марта айланганда арралар орасидаги масофани ҳам босиб ўтади. Ҳамма типдаги аррали тола тозалагичлар кокденсер барабанлари ва улардан толани ажратиб олувчи иш органлари билан таъминланади. Булар асосий иш органларига нисбатан кўп жой олса ҳам, тола тозалашда бевосита қатнашмайди. ЦНИИХПром ОВПА маркали тўғри оқимли фақат бир айланувчи орган аррали цилиндрга эга бўлган тола тозалагич яратди. Бунда жиндан чиқадиган тола машинанинг бор бўйича патрубок орқали аррали цилиндрга берилади, сўнг колосниклардан ўтказилиб патрубок орқали умумий тола трубасига узатилади. Толадан ажратилган ўлук, майда хас-чўп ва нуқсонлар лентали транспортер орқали машинадан ташқарига чиқарилади. Чиқиндилар камерасига бериладиган ҳаво миқдорини ростлаш учун машинанинг орқа деворида қопқоқ билан ёпиладиган дарча бор. Арра тишлари колосниклардан ўтгандан кейин, уларнинг эгилиш бурчаги кичик (15°) бўлганлиги сабабли толалар марказдан қочирма куч ва ҳаво оқими таъсирида тишлардан ажралади. ОВПА тола тозалагичнинг тозалаш самарадорлиги биринчи сорт толалар учун 18-20%, паст сорт толалар учун эса 28-32% ни ташкил қилади. Етиштирилган пахта ҳосилининг 75-90% машиналар билан терилмоқда. Шунинг учун жиндан кейин ҳам тола тозалашни кучайтиришни талаб қилмоқда. 3ОВП уч босқичли тўғри оқимли тола тозалагич бир босқичли тола тозалагич каби ишласа ҳам ўзининг тузилиши ва технологик хусусиятлари билан фарқланади. Жиндан чиққан тола машинанинг бор бўйича ҳаво ёрдамида труба орқали текис тақсимланиб, тозалагичнинг биринчи босқичидаги аррали цилиндрга берилади. Чутка толаларни арра тишларига яхши илинтиради; арралар толаларни колосник панжара орқали судраб ўтганда яхши титкилайди. Толадан

ажратилган хас-чўплар камерага тушиб шнек ёрдамида ташқарига чиқарилади. Тола биринчи босқичда тозалангандан кейин иккинчи босқичдаги аррали цилиндрга, сўнг учинчи босқичдаги аррали цилиндрига узатилиб, қайта-қайта тозаланади. Жиндан ҳаво оқими билан келган толалар биринчи аррали цилиндрга илинади, ҳаво эса труба орқали машинадан ташқарига чиқади. Тозалагичда аррали цилиндрлар ишида ҳаво оқими қатнашмайди. Толалар оқими учинчи цилиндрдан чиққандан кейин йўналтирувчи шчит ва устки қопқоқ орасндан ўтиб ҳаво оқимига қўшилиб машинадан ташқарига чиқади. Машина ичида тола ҳаракатини тартибга солиш ва аэродинамик режимни ростлаш учун йўналтирувчи тўсиқлар ва жалюзали панжаралар ўрнатилган. Тола тозалагичнинг иш сифати чиқиндилардаги тоза толалар миқдорига ва машинанинг тозалаш эффектига қараб баҳоланади. Тола тозалагичларнинг техник характеристикаси Кўрсаткичлар Бир босқичлн ОВПА Уч босқичли 3ОВП Тола бўйича нш унуми, кг/соат 1200 1200 Тозалаш босқичлари сони 1 3 1-сорт толаларда тозалаш самарадорлиги, % 25 40 гача Чиқиндилардаги тоза тола, % 50 гача 40 гача Иш органининг айланиш частотаси, мин -1 1420 960 Арра диаметри, мм 320 310 Валдаги арралар сони 231 231 Қистирма диаметри, мм 130 I- 190; II- 250; III- 280 Қистирма қалинлиги, мм 6 6

Электр двигателининг қуввати, кВт 2,8 10,0 11. Батарея тола тортгичлари. Аррали ва валикли жинлар чигитли пахтани тақсимлаш ва улардан тола, чигит, ўлук на хас-чўпларни олиб кетадиган умумий транспорт мосламалари билан жихозлапган батареялар тарзида ўрнатилади. Тола тозалагичлар билан жиҳозланган аррали жинлар батареясида одатда тўртта, айрим ҳолларда уч ёки бешта машина бўлиб, толани арра тишларидан ажратиш ва уни олиб кетиш учун умумий пневматик система қўлланади. Бу система марказдан қочирма вентилятор, арра тишларидан толани ажратиш учун ҳаво бериш трубаси, аррали жинлар, бирлаштириш трубалари, тола тозалагичлар, конус шаклидаги умумий тола тортиш трубаси, конденсер, ҳаво тортувчи марказдан қочирма вентилятор ва толали чиқиндиларни батареядан олиб кетувчн лентали транспортерлардан иборат. Пневматик системанинг норнал ишлашини таъминлаш учун қуввати 10 кВт, ҳаво сарфи 4-6 м 3 /с, статик босими 1570-1960 Па ва ҳавонинг соплодан чиқиш тезлиги 70 м/с (тола пастдан ажратиладиган камералар учун) ёки 50 м/с (тола юқоридан ажратиладиган камералар учун) бўладиган ВЦ-8 марказдан қочирма вентилятор танлаб олинади. Тола тортиш трубаси қалинлиги 1,5 мм ли оқ тунукадан ясалади. Бу труба конус шаклида бўлиб, унинг тор томони биринчи жинга, кенг томони эса охирги жинларга уланади. Шунда трубадан ўтадиган ҳаво тезлиги ўзгармас (6-8 м/с) бўлиши лозим. Системада ишлайдиган вентиляторлар сарфланадиган ҳаво миқдорига ва батарея пневматик системасининг гидравлик қаршилигига қараб танланади. Толани арра тишларидан ажратувчи ҳаво миқдори вентиляторларнинг дроссель заслонкалари билан ростланади. Конденсердан ҳавони тортиш учун жадвалда кўрсатилган вентиляторларни ишлатиш тавсия қилинади.

жадвал. Конденсердан ҳавонн тортиш учун ишлатиладиган вентиляторлар Батареяд аги жинлар сони Вентилят ор маркаси Айланиш частотаси мин -1 Қувва ти кВтэлектромот ор вентнля тор 3 4 5 Ц6-46 №8 Ц6- 46 №8 ПВ-9 1460 1460 1460 1100 1100 1200 28 40 40 Валикли жинлар батареясидан тола тортувчи ҳаво сўриш трубаси пол остига жойлаштирилади. Жиндан чиқадиган тола бу трубага вакуум-клапан орқали берилади. Тола трубасининг бир учи вакуумли конденсерга уланади, иккинчи учи эса бинодан ташқарига чиқарилиб, унинг оғзи сим тўр билан қопланади. Тола трубаси тунукадан конус шаклида ясалиб очиқ учининг диаметри 250 мм ва 12-жиндан кейинги учи 350 мм бўлади. Тола трубасидан ўтадиган ҳаво тезлиги 10 м/с га тенг. 12. Конденсерлар. Конденсерлар жиндан чиқиб ҳаво билан қўшилиб келаётган толани ҳаводан ажратиш, унинг зичлигини 10-12 кг/м 3 гача етказиш ва конденсер билан пресс яшиги орасида жойлашган новга ташлаб бериш учун хизмат қилади. Конденсерлар тола тозалагич вазифасини ҳам бажаради: уларнинг тўрли барабани орқали ҳаво оқими билан майда хас-чўплар, чанг ва калта толаларнинг бир қисми ҳам чиқиб, тола қисман тозаланади. Толани тола трубаси орқали тортиб келаётган ҳаво тўрли барабан тешиклари орқали барабан ичига кириб унинг икки ёғидан ташқарига чиқади, тола эса тўрли барабан сиртида қолади. Бир жуфт валик барабан сиртидаги толаларни бир оз зичлаб новга ташлаб туради. Нов толаларни пресс яшигига тўхтовсиз узатади. Конденсерларнинг техннк характеристикаси Кўрсаткичлар ХКГ КВ- 3КВ ККВА КВ-

3М 0,3 Иш унуми: Тола бўйича, кг/соат 4500 гача 5000 гача 5000 гача 3000 300 Ҳаво бўйича, м 3 /с 7 гача 7 гача 12 гача 4,5 1,5 Электродвигатели : Типи АО2- 42-6 АО2- 52-6 АО2- 51-6 ДО2- 31-4 АО2- 21-4 Айланиш частотаси, мин - 970 970 970 1430 1410 Қуввати, кВт 1,7 4,5 5,5 2,2 1,1 Тўрли барабан: диаметри, мм 1515 1108 1200 700 750 айланиш частотаса, мин -1 20-40 106 240 85 62 Габаритлари, мм: Узунлигн 2395 2350 1815 1475 1870 Эни 2050 2056 2010 1100 840 Баландлиги 2158 3228 3140 1890 985 Тўрли барабан кўзлари шундай танланадики, улар орқали ҳаво билан нормал толалар чиқиб кетмайдиган, чангли қисқа толалар эса мумкин қадар яхши ажраладиган бўлсин. Барабан тўри диаметри 3 мм ли кўзлар очилган пўлат лист ёки ингичка симдан кўзлари 3x3 мм ли тўқилган тўрдан иборат. Конденсерларнинг хилн кўп бўлса ҳам уларнинг ишлаш усули бир хил бўлиб, тўрли барабан ва зичловчи ҳамда чиқарувчи валиклардан иборат. Толалар тўрли барабан сиртидан валиклар билаа ёки марказдан қочирма кучлар таъсирида ажратиб олинади. Ҳамма қисмлари металлдан ясалган ХКГ маркали конденсер анча оддий тузилган бўлиб, асосий иш органи тўрли катта барабан, толани ажратувчи валик, зичловчи валик ва ҳавони тортувчн ён камерадардан иборат. КВ-ЗМ маркали конденсер корпус, турли катта барабан, иккита турли кичик барабан ва иккита қиррали валиклардан иборат. Тола тортувчи труба

конденсернинг трубасига уланади. Бу кондснсер бешта жиндан чиқадиган толани қабул қилишга мўлжалланган. Толалар тўрли катта барабандан марказдан қочирма куч ва ўзининг оғирлиги таъсирида ажралиб, тўрли кичик барабанларга тушади. Бу кондепсер ХКГ маркали конденсерга қараганда такомиллашган бўлиб, толага 12-15 кг/м 3 зичлик беради. Бундай зичликка зичловчи барабанлар айлана тезлигининг чиқариш валларининг тезлигига нисбатан 1,2 марта катталиги ва уларнинг бир-бирига жуда яқинлиги (ораси 1-2 мм) туфайли эришилади. Тўрли катта ва кичик барабанлардан давони махсус трубалар орқали бир вентилятор тортиб олади. КВ-ЗМ маркали конденсернинг ортиқча баландлиги (4м дан баланд) ва айниқса, рифли чиқариш валиклари атрофидан ҳавонинг кўп сўрилиши бу конденсернинг камчиликлари ҳисобланади. «Узбекхлопкомаш» заводи) 1969 йилдан бошлаб КВ-ЗМ маркали кондснсер ўрнига унумли ишлайдиган ва ихчам ЭКВ маркали конденсер ишлаб чиқара бошлади. КВВА маркали вакуумли конденсер валикли жинлар батареяси учун мўлжалланган бўлиб, айрим ҳолларда икки аррали батареяга ҳам ўрнатилиши мумкин. Бу конденсер ихчам тузилган бўлиб, атрофдан ҳазони тортмайди ва толани кўпроқ зичлайди. Конденсер корпус, тўрли барабан, вакуум-клапан ва икки знчловчи валикдан иборат. Конденсерлар тўрли барабанининг айланиш частотасини аниқлаш учун унииг ҳар қайси жинга вақт бирлиги (бир минут) да қанча юзаси тўғри келишини билиш керак. Бу юза жинларнинг иш унумига қараб 20 дан 50 м 2 гача бўлиши мумкин. Конденсерларнинг тозалаш эффектини кўпайтириш учун тўр кўзларини катталаштириш ва тўрли барабаннинг айланиш частотаснни ошириш керак. Бироқ тўр кўзлари катталаштирилганда ҳаво воситасида ажратиб олинадиған хас-чўплар миёдори кўпайиши билан тоза толанинг ҳам чиқитга чиқиши кўпайиши мумкин. Тўрли барабаннинг айланиш частотаси оширилганда тўрли сирт ўтирадиган тола қалинлиги камайиб, конденсернинг фильтрлаш қобилияти

камайиши мумкин. Тўрли сиртдзги тола қалинлиги камайганда аэродинамик қаршилик камайиб, батареянинг иш шароити яхшиланади, арра тишларидан толани ажратиш ва тола трубасида толанн юритиш анча енгиллашади.

Адабиётлар : 1. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қишлоқ хўжалигида иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштиришга доир қонун ва меёрий ҳужжатлар тўплами . I-II- томлар , Тошкент , « Шарқ », 1998 й . 2. Якубов М.М., Ҳайдаров Ў., A шуров М., Набиева Ў. Пахтани тайёрлаш ва сақлаш технологияси. Маруза матни, Тошкент, 2000 й. 55 б. 3. Жабборов Ғ.Ж., Отаметов Т.У., Ҳамидов A .Х. Чигитли пахтани ишлаш технологияси. Тошкент, "Ўқитувчи", 1987 й. 4. Орипов Р., Сулаймонов И., Умурзоқов Э. Қишлоқ хўжалик маҳсулотларини сақлаш ва қайта ишлаш технологияси. Т. “Меҳнат”, 1991 й. 5. Султоров Ж. Канопни ишлаш технологияси. Т. Ўқитувчи, 1970. 128 б. 6. A табаева Х.Н. Умаров З.У. ва бошқалар. Ўсимликшунослик. Т. Меҳнат. 2000й. 250 б. 7. Симонгулян Н.Г., ва бошқалар. Ғўза генетикаси, селектсияси ва уруғчилиги. Тошкент, меҳнат, 1987 й. 8. Шайхов Т. ва бошқ. «Пахтачилик», Т. «Меҳнат», 1990й. 345 б.

O'xshashlar

Чигитли пахтани валикли жинларда ишлаш. Толани тозалаш

Чигитли пахтани тозалаш технологияси

Чигитли пахтани дастлабки қайта ишлаш технологик жараёнлари

Чигитли пахтани қуритиш технологияси

Чигитли пахтани сақлаш технологияси