Чармни пардозлаш жараёнларида қўлланиладиган кимёвий материаллар - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Referatlar

Чармни пардозлаш жараёнларида қўлланиладиган кимёвий материаллар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

115 KB

Ko'chirib olish

Чармни пардозлаш жараёнларида қўлланиладиган кимёвий материаллар Режа: 1.Қиртишланган чармни нейтраллаш, бўяш, мойлаш ва қоплаб бўяшда қўлланиладиган кимёвий материаллар. 2. Нейтрал тузлар, бўёқлар, мойловчи материаллар, пленка ҳосил қилувчилар, пигментлар, пигментли пасталар, пластификаторлар, диспергатор, стабилизатор, кўпик сўндирувчи, суюлтирувчи ва бошқа моддалар ҳақида маълумот. 3. Чармни пардозлашда кимёвий материалларни қўллаш хусусиятлари.

Полимерларнинг хоссаларига функционал гуруҳларнинг таъсири Гуруҳ Исиққа чидамлилик Чўзилганда мустаҳкамлиги Ёруғлик таъсирига чидамлиги Эластиклиги Сувни шимиши COOH ++ ++ - + CONH 2 ++ + - + NH 2 + - + CN ++ +++ - - OH + ++ - + Cl + + - - - - F +++ + + - - - CH 3 - - + - Шартли белгилар: +оширади; ++ жуда оширади; +++ ниҳоятда оширади; – камайтиради; – – жуда камайтиради Тўлдирувчи сифатида қуйидаги моддалар ишлатилади: 1. Анорганик моддалардан Bacl 2 , BaSO 4 ,NaCl, MqSO 4 , каолин, алю миний ачитқилари, Na 2 SO 4 ва бошкалар. 2. Органик моддалар (глюкоза, шинни, глицерин, оқсил модда - лар, таннидлар, синтетик ошловчилар). 3. Синтетик полимерлар (полимерларнинг сувли дисперциялари, аминосмолалари,) гидролизланган полиаприлонитрининг турли препаратлари). БЎЁҚЛАР ТАСНИФИ

Бўёқлар олинадиган хом ашёга қараб: табиий ва синтетик бўёқларга бўлинади. Хозирги вақтда чарм ва мўйна саноатида бўяш учун фақат син - тетик бўёқлар ишлатилади. Улар ҳар хил калористик хоссалар ва ки мёвий тузилишга эга. Бўёқлар таснифида иккита техникавий ва кимё вий система мавжуд: Техникавий тасниф асосида техник хоссалар ётади. Бўёқларни бу таснифи 14 гуруҳни ташкил қилади. 1. Асосли бўёқлар 8. Олтингугуртли бўёқлар 2. Кислотали бўёқлар 9. Пигментлар 3. Дориловчи бўёқлар 10. Мой бўёқлар 4. Бевосита бўёқлар 11. Ацетат ипак ва синтетик 5. Тўқ кўк ранг бўёқлар толаларни бўяш бўёқлари 6. Кубозол (нил) ва индигазол 12. Мой ва спиртга эрувчан бўёқлар 7. Совуқ бўёқлар маҳсули 13. Нигрозин ва индулин 14. Мўйна учун бўёқлар. Кимёвий тасниф асосида кимёвий тузилиш ётади. Уларнинг олиш усу ли бир хил бўлсада, кимёвий гуруҳлар, хусусиятига қараб 11 гуруҳга бўлинади. 1. Азо бўёқлар 6. Олтингугуртли бўёқлар 2. Нитро бўёқлар 7. Индигоидли бўёқлар 3. Нитроазо бўёқлар 8. Антрахинонли бўёқлар 4. Арил метанли бўёқлар 9. Яримдаврли кўк бўёқлар 5. Хинониминли бўёқлар 10. Фталоцианинли бўёқлар 11. Яримметинли бўёқлар. Асосли, кислотали, бевосита, дориловчи бўёқлар. Бўёқлар молекулаларининг заряд функциясига қараб икки гуруҳга аж - ралади: 1.Анионли 2. Катионли

Анионли бўёқлар - ишқорий металлар тузлари бўлиб, буларга ароматик сульфокислоталар киради. Уларнинг умумий формуласи: R-SO 3 - Na + . Катионли бўёқлар – буларга ароматик асосларнинг нордон тузлари кира - ди. Уларнинг умумий формуласи: R-NH 3 + A - Асосли бўёқларга катион бўёқлар киради. Улар таннид билан ошланган чармларни бўяйди. Лекин бунда чарм нуқсонлари кўриниб қолиб, ёруғлик ва ишқаланишга чидамли ранг ҳосил бўлмайди. Кислотали бўёқларга анионли бўёқлар киради. Улар хромли ва таннидли чармларни бўяйди. Шўнғитиб ранглашда ишлатилади, улар нинг терига кириш қобилияти катта бўлиб, текис бўяйди ҳамда ёруғлик ва ишқа ланишга чидамли ранг ҳосил қилади. Бевосита бўёқлар анионли бўёқлар таркибига киради. Улар хромли ва таннидли чармларни бўяш учун ишлатилади. Камчилиги; бу уларнинг молекуляр оғирлиги катта бўлганлиги ҳисобланади ва терига ки риш қобилияти кичик бўлиб, улар чарм юзасига нотекис ранг ҳосил қилади. Шу сабабли, улар кислотали бўёқлар билан кетма-кет ишлатилади. Фаол бўёқлар: таркибида гидроксил ёки аминогуруҳларни сақлайди. Бу гуруҳлар бўёвчи моддалар билан кимёвий реакцияга киришиб, ҳўл ҳолатда ишлов беришга ва ишқаланишга чидамли ранг ҳосил қилади. Фаол бўёқлар таркибидаги сульфо гуруҳлар мавжудлигидан улар сувда яхши эрийди ҳамда реакцияга киришувчи гуруҳлари кимёвий таъсир кўрсатади. Сувда эрийдиган бўёқлар - иккинчи катта синф бўлиб, чарм ва мўйна саноатида кам қўлланилади. Куб (нил) бўёқлар - сувда диссоциаланмайди, шунинг учун ҳам сув да эримайди. Куб бўёқлар молекуласи таркибида хеч бўлмаганда, иккита карбонил С=О гуруҳини саылайди ва мана шу гуруҳ орқали БС=О ранглаш амалга ошади. Олтингугуртли бўёқлар - булар олтингугуртли минерал бирикмалар саыловчи органик маҳсулотларнинг ҳосиласидан олинади. Уларнинг умумий формуласи тасдиқланмаган, лекин маълумки уларнинг таркиби да ҳар хил

олтингугурт сақловчи гуруҳ мавжуд. Масалан, дисульфид-S-S- гуруҳи. Умумий формуласи қуйидагича бўлиши мумкин Б-S. Бўёқлар номи икки сўздан иборат бўлиб, биринчиси техник хоссасини, иккинчиси рангини билдиради. Техник хоссасига асосли, кислотали, бевосита, дориловчи, ранги тоза, тиниы, очиқ, каби сўзлар, бўёқлар номига қўшиб ёзилади. Чармни бўяш учун ишлатиладиган бўёқлар (сувда эрувчан) электролитлардир. Уларнинг нисбий молекуляр оғирлиги 230 дан 1000 гача. ЁҒЛОВЧИ МАТЕРИАЛЛАР ҲАҚИДА УМУМИЙ ТУШУНЧА Чарм ва мўйна ишлаб чиқаришда қўлланиладиган мойловчи моддаларни уч гуруҳга бўлиш мумкин: 1. Табиий мойлар ва ёғлар. 2. Табиий мойлар, ёғ маҳсулотлари ва улар модификациялари. 3. Нефтни қайта ишлашда ҳосил бўлган маҳсулотлар ва синтетик мойловчи моддалар. Ёғловчи материалларни ёғлашга яроқли эканлиги уларнинг зичлиги, эриш ва қотиш нуқтаси, қовушқоқлиги, томчи ажралиш нуқтаси, кислота, совунланиш, йод, ацетил сонларига қараб аниқланади. Кислота сони ёғ маҳсулотидаги эркин ёғ кислоталарини миқдорини билдиради. У 1 гр ёғ таркибида мавжуд бўлган эркин органик кислоталарни нейтраллашга кетадиган ўювчи калийни (КОН)мг, миқдори билан ифодаланади. Эфир сони совунланиш ва кислота сонлари орасидаги фарқни ифодалайди ва 1 гр органик кислота таркибида органик кислоталарни тўйинтириш учун неча мл/гр КОН сарфланишини кўрсатади. Йод сони – 1 гр ёғ билан неча грамм йод боғланиши мумкинлигини кўрсатади .

Табиий ёғларда эркин кислоталарнинг мавжудлиги уларнинг ёмон ишлов берилганлигидан далолат беради. Чарм саноатида кислота сони 2,5- дан юқори бўлмаган табиий ёғловчи материаллардан фойдаланилади. Табиий ёғловчи материаллар глицерин ва ёғ кислоталарининг мураккаб эфирларидан иборат бўлади. Денгиз ҳайвонлари ёғлари . Денгиз ҳайвонлари ёғлари ворванлар деб юритилади. Ворванлар асосан денгиз сут эмизувчилари ва балиқларнинг ёғларидир. Улар оч сариқдан тўқ жигарранггача бўлган суюқ мой бўлиб, денгиз сут эмизувчилари ва балиқларнинг ёғ сақловчи қисмларидан эритиш, экстракциялаш, пресслаш, сепарациялаш йўли билан ажратиб олинади. Хом ашёнинг турига қараб, техник ёғлар балиқ, курак оёқлилар, мўйловли китлар ёғларига бўлинади. II - навли экстракцион ёғлар учун кислота сони 30 гача рухсат этилади. Чарм саноатида чармни ёғлаш учун, кислота сони 25 дан юқори бўлмаган ворванлар ишлатилади. Тюлен ворвани сузгичли сут эмизувчиларнинг мускул тўқималаридан олинади. Табиий мойлар ва ёғлар. Табиий мойлар кимёвий тузилишига қараб, глицеринли мураккаб эфирлар ва мойли кислоталардир. Уларнинг умумий кўриниши: СН 2 – О – СOR 1 | CH – O – COR 11 R 1 , R 11 , R 111 ёғли кислоталар радикали | СН 2 – О – СOR 111 Мойлар таркибида кўпинча қуйидаги мойли кислоталар киради. 1.СН 3 - (СН 2 ) 16 - СООН стеарин кислота - 18 2.СН 3 - (СН 2 ) 14 - СООН палмитин - 16 3.СН 3 - (СН 2 ) – СНСН-(СН 2 ) 7 - СООН олеин - 18 4.СН 3 - СН 2 - (СН = СН) 3 -(СН 2 ) 7 - СООН линол - 16 5.СН 3 - (СН 2 ) 5 - СНОН-СНСН = СН-(СН) рицинол -18

| СООН Табиий мой ва ёғларни модификация маҳсулотлари Бу маҳсулотларни сульфатлаш, сульфитлаш, оксидлаш ва гидро - генизациялаш йўли билан олиш мумкин. Нефтни қайта ишлаш маҳсулотлари ва синтетик мойловчи мод - далар. Нефтни қайта ишлаш маҳсулотлари парафинлар, нафтинлар, кис лород, олтингугурт, азот атомлари сақлаган турли хил углеводород лардан иборат. Нефтни қайта ишлаш маҳсулотларидан олинган ёғловчи материаллар тузилиши ва таркибига кўра ўсимлик ва ҳайвон маҳсулотларидан олинган ёғлардан фарқ қилади. Аммо уларнинг бир қатор физик хоссалари ва ёғлаш хусусиятлари борки, ёғловчи аралашмаларининг асосий компонентлари сифатида кенг қўллаш имкониятини беради. Минерал ёғлар, бензин, керосин ва бошка нефт маҳсулотларини қуруқ хайдашдан кейин олинади. Синтетик ёғловчи моддалар нефтдан олинади. Синтетик ёғ кислотали, нефт парафинларини оксидлаб олинадиган ёғ кислоталарини ректификациялаш ёки дистиляциялаш билан ажратиб олинади. Қопламалар таснифи. Ҳамма қопламалар плёнка ҳосил қилишлигига ва таркибига қараб қуйидагиларга бўлинади: 1. Акрил кислотаси ва унинг сополимерлари ҳосилалари асоси даги полимер қопламалар. 2. Нитросувэмулсия ва органик эритувчилардаги нитроэмал эритмалари асосидаги нитроцеллюлоза қопламалар. 3. Казеин ва унинг модификацияланган маҳсулоти, белкозин, коллаген чиқиндилари асосидаги оқсил қопламалар. 4. Сувли дисперсияли ва органик эритувчилардаги полиуретан қопламалар.

Юқорида кўрсатилган қопламаларнинг бирор бир тури алоҳида мустақил равишда қўлланилмайди. Одатда чармга қопламалар қуйидаги тартибда ёткизилади. Қуйи ва ўрта қатламлар полиакрилатлар асоси да, юқориги қатлам эса, полиуретан ёки нитроцеллюлоза асосида плёнка ётқизилади. Қоплама бўёқ асосан пойафзалнинг устки қисми учун чарм ишлаб чиқаришда қўлланилади ва бу учун асосан энг кўп полиакрилатлар қўллани - лади. Акрил кислота ва унинг эфирлари саноат учун мухим аҳамиятга эга. Улардан, асосан тиниқ пластмассалар ва органик шишалар тайёр - ланади. Акрил кислота эфирлари полимерланишида полакрилатлар ҳосил қилади. Полиакрилатлар - полимерлар ёки сополимерлар бўлиб, акрил СН 2 СН | СООН метакрил СН 2 С -СН 3 кислоталарнинг турли хил ҳосиласидир, | СООН яъни шу кислоталарнинг мураккаб эфирлари ҳисобланади: СН 2 СН | СООR СН 2 С -СН 3 | СООR

R - спирт қолдиғидан иборат: СН 3 , С 2 Н 5 , С 4 Н 9 . Радикал ўрнида келган турли хил спирт қолдиғлари иштирокида олинган полиакрилатлар пленканинг қуйидаги хоссаларига таъсир кўрсатади: -эластикликка -совуққа чидамлиликка -мустаҳкамликка -ўзига намликни тортиб олишга -қаттиқлик хусусиятларига. R - радикалда углерод атомининг миқдори ошиши билан, поли мернинг юмшоқлиги, эластиклиги, совуққа чидамлиги ва унинг ёпишқоқлиги ошади. Метакрил кислота асосидаги плёнкалар хоссалари акрил кислота ҳосилаларига ўхшаб кетади, лекин метакрилнинг СН 3 радикали туфай ли унинг асосида олинган плёнканинг қаттиқлиги юқори бўлади. Плёнканинг хоссалари полиакрилатлар молекула занжир узунлигига ҳам боғлиқ бўлади. У қанча узун бўлса, пленка шунча юмшоқ ва яхши чўзилувчан бўлади. Чармни пардозлашда қўлланиладиган дисперсиялар . Ҳозирда чарм саноатида полиакрилатлар ва уларнинг сополи мерларининг дисперсиялари кенг қўлланилади. Акрилли эмульсия поли метилакрилатнинг полимеризация даражаси юқори бўлмаган сувли дисперсиясидан иборат бўлиб, заррачаларининг ўлчамлари 0,15 - 0,23 мкмни ташкил қилади. Ўзининг юқори даражадаги дисперсиялиги сабабли, уни сингдириб олувчи хилга киритиш мумкин.Улар юқори қаттиқликда ги пленка ҳосил қилганлиги учун пленка ҳосил қилувчи сифатида қўлланилмайди, балки улар сингувчи грунтлар таркибига ишлатилади. Акрил кислотаси эфирларининг полимерлари термопластиклар син фига киради. Шунинг учун уларнинг эластик ҳосил қилиш хоссала ри маьлум бир интервал ҳарорат оралиғида бўлади. Паст ҳаро ратларда пленканинг эластиклиги кескин тушади. Юқори ҳароратда эса плёнканинг юмшаши ҳосил бўлади. Бу плёнкаларнинг юмшашини олдинини олиш учун, улар

рангсиз нитроцеллюлозали лак ёки нит ро сувли дисперсия билан мустаҳкамланади. Акрилли эмульсия N1 кичиқ миқдорли дибутилфталат билан поли - меризацияси жараёнида пластификацияланган полиметилакрилатнинг сувли дисперсияси бўлиб, полимеризация даражаси 400, заррачалар ўлчами 0,3 мкм ни ташкил қилади. У яхши адгезияли пленка ҳосил қилиш қобилиятига эга бўлиб, намликка ва ишқаланишга чидамли, аммо термопластик хусусиятни намоён қилади. МБМ-3 дисперсияси – метилакрилат, бутилакрилат ва метакрилат кислоталарининг сополимерларининг сувли дисперсияси.Бу дисперси янинг плёнка ҳосил қилиш қобилияти полимерланиш даражасига боғлиқ бўлади. Юқори молекулали сополимери яхши плёнка ҳосил қилиш қобилиятига эга. Бу ердаги 3 сони метакрил кислотасининг умумий мономерларига нисба - тан 3% миқдорини билдиради. Шу жумладан саноатда МБМ-15 ва МБМ-20 қўшполимер дисперсия лар, яъни юқорида кўрсатилгани каби мувофиқ равишда 15 ва 20% ме такрил кислотасининг мономерларидаги миқдорини билдиради. Бу дисперсиялар қоплама бўёқларни бир хил тарқалишига имкон беради. БМ акрил эмулсияси бутилакрилат (БА), бутилметакрилат (БМА) ва метакрил кислотасининг (МАК) сополимер ҳисобланади. Биринчи ик кита мономер пленкага юмшоқлик беради ва совуққа чидамлилигини оширади. Метакрил кислотаси ортиқча юмшоқликни компенсациялайди ва шу вақтни ўзида пленкани мустаҳкамловчи водород боғларини ҳосил бўлишини таъминлайди. Бу эмулсиялар бошқа эмулсиялар билан биргаликда қўлланилади. МБА-2 акрил эмульсияси, МБМ-3 эмульсиясидан таркибида 2% карбоксил гуруҳлари ва 5% амид гуруҳлари мавжудлиги билан фарқ қилади. МХ-30 асосидаги қоплама етарлича совуққа чидамли лекин сарғайиш хусусиятига эга, шунинг учун оқ рангли чармларни пардозлаш учун қўлланилмайди.

N1 Акрил эмулсияси - метил акрилат эмульсияли олимерланиш маҳсулоти. Эмульсия заррачаларинингдиаметри 0,3-0,5мк. N1 Акрил эмулсияси жуда яхши плёнка ҳосил қилиш хоссасига эга. У чармга киритилганда тезда коагуляцияланиб плёнка ҳосил қилади. Бунда эмульсиялардан олинадиган плёнкалар юқори термо барқарорликка эга. Бошқа компонентлар каби N1-Акрил эмульсияси ҳам қоплама бўёқлар таркибига киради. ДММА - 65-1ГП - 35 % дивинил, 65 % метилметакрилат, 1 % ме такрил кислотасининг чуқур полимерланган қўш полимер дисперсияси дир. ДММА - 65 - 1ГП дисперсияси яхши плёнка ҳосил қилиш қобилиятига эга. Қўшполимерда дивинилнинг иштирок этиши қопламага рези насимон юмшоқликни таъминлайди. МХ-30 дисперсияси 30 % метилметакрилат ва 70 % хлорпрен қўшполимерланиш маҳсулотидир. Яхши пленка ҳосил қилади, совуққа бардошли бўлиб, бу дисперсиянинг бошқаларидан фарқи шуки, у чармга яхши синга ди. Шу сабабли уни сингувчи грунтлар таркибида қўллаш тавсия этилади. Нуқсони шундан иборатки, у ҳосил қилган пленка тез вақтда сарғайиб ўз хусусиятини йўқотади. Бу ўз хусусиятини йўқотиш пленка таркибида қўш боғли хлор атоми борлиги билан тушунтириладиа. Бу пленка ҳосил килувчилар оқ рангда ишлаб чиқарадиган чармларни пардозлашда ишлатиш тавсия этилмайди. МБА - 5 акрил эмулсияси бутил акрилат, метил акрилат ва ак риламид (5% полимернинг массасига нисбатан) асосидаги қўш поли мер дисперсиясидир. Акриламиднинг иштирок этиши қопламанинг қаттиқлигини оширади. Шунинг учун бу қўшполимер қопламанинг юқори қисмларида ишлатилади. Кейинги йилларда бу соҳада олиб борилган илмий ишлар: Полиакрилатлар асосида чармга ётқизиладиган қопламани гидрофиллик хусусиятини яхшилаш мақсадида, маҳаллий хом ашё карбокси -

метилцеллюлозанинг (КМЦ) натрийли тузи ишлатилди. Бунда полиакри лат модели сифатида метилметакрилат, дивинил ва метакрил кислота амидининг сополимери ишлатилиб, у билан 10% КМЦ нинг натрийли тузи ётқизилган плёнка ўрганилди. Намликни ўзидан тез бериш хусуси яти полиакрилатнинг 100 масса улушига 10 масса улуши (м.у.) бўлган КМЦ нинг тузи таркибли намуналарда кузатилди. Оптимал вариант қилиб, сополимернинг 100 м.у.га 10 м.у.да киргизилган КМЦ нинг тузи ҳисобланиб, бунда плёнканинг ҳаво буғларини ўтказиш хоссала ри яхшиланди. Полиуретаннинг сувли дисперсиялари хозирда синтез килинган. Бу дисперсиялар ёнғинга хавфли, қим мат турадиган ва заҳарли эритувчиларни қўллашни камайтиради. Атроф муҳитни тоза сақланишига имкон яратади. Полиуретаннинг сувли дисперсиялари унинг эритмаларидан қолишмайди. Таркибида эмульгатори бор ва бўлмаган полиуретан дисперсиялари мавжуд. Дисперсланган (сувда) полиуретан яхши, мустаҳкам, эластик, сув таъсирига мустаҳкам, чармга юқори ад гезияли пленка ҳосил қилиш қобилиятига эга ҳисобланади. Полиуретан дисперсияси грунтлашда қопламага ва мустаҳкамловчи қатлам учун ишлатилади. Полиуретан лаки. Полиуретан лакининг икки компонентли таркиби ишлаб чиқарилган. Чарм учун бу лак толуилендиизоцианат асосида тайёрланади. Таркибида гидроксил сақловчи компонент сифатида кастор мойи ишлатилади. Кастор мойи лакни структурлайди ва унинг қовушқоқлиги ортади. Чармга ётқизилган полиуретан лаки пленкаси кўп марталаб эгилтиришга, чўзилувчанликка эга бўлади. Полиуретан лаки ҳосил қилган пленканинг ялтироқлиги бошқа пленка ҳосил қилувчилардан ажралиб туради. П-Э-14 полиуретан лаки полиэфир ва толуилендиизоцианат асосида тайёрлаш усули мавжуд. Бу лаклар бир компонентлар ҳисобланади ва уни қўллаш усули осонлашади.

Казеин – сут таркибида калцийли туз кўринишида бўлади. Тоза ҳолда казеин сувда, спиртда ва органик эритувчиларда эримайди. Чармни қоплаб бўяшда казеин ишқорий эритма сифатида ишлатилади. Казеинни ишқорий эритмасини тайёрлаш учун у сувга бўктириб қўйилади, шундан кейингина уни ишлатиш мумкин бўлади. Амалда казеиннинг 10% ли эритмаси ишлатилади, чунки, у шу концентрацияда мўтадил қовушқоқлик ва ёпишқоқликка эга бўлади. Оқсилли пленка ҳосил қилувчилар орасида казеин энг кўп тарқалган бўлиб, унинг асосидаги қопламалар казеинли қопламалар дейилади. Улар сувда тайёрланади. Асосий боғловчи бўлиб, казеиндан ташқари қоплама таркибига бошқа оқсилли пленка ҳосил қилувчилар ҳам ишлатилади. Буларга қон ва тухум албумини, шеллак (лак), мум эмулсияси (воска) пластификаторлар, пигментли пасталар киради. Амалда қўлланиладиган казеин эритмалари. Казеин эритмалари типик коллоид системадир. Казеин тузлари ишқорли металлар иблан қайтмас эритмалар, яъни гел ҳосил қилади ва у яна қайта эритмага айланиш хусусиятига эга. Чармни пардозлашда қўлланиладиган эритмалар. Казеиннинг коллоид эритмаларидан майин қатламли пленка ҳосил бўлиши мумкин, лекин бу пленка керакли пленка хоссаларини намоён қилмайди. Яъни бу пленкани чўзганда ёки эгилтиришда у синувчан бўлиб қолади. Шу сабабли, пленканинг бу синувчанлик хоссаларини бартараф этиш учун ҳар хил пластификаторлар қўшилади. Казеинни олиш учун сут ёғсизлантирилади ва кислота ёрдамида у чўктирилади. Бундан ташқари таркибида ширдони бўлган фермент билан ҳам уни олиш мумкин. Олиниш усулига қараб ширдонли казеин, кислотали казеинга бўлинади. Қон ва қон альбумини. Чармни пардозлашда қон ва қон альбумини ишлатилади. Айниқса, кўпроқ ҳолларда ҳўкиз қони ишлатилади. Қон ҳам оқсил модда ҳисобланади ва у тез бузилиш хусусиятига эга бўлганлиги учун

унга антисептиклар қўшилади. Антисептиклар сифатида формалин, крезол, хлорли оҳак, ош тузи, сульфат кислота ва бошқалар ишлатилади. Қонни қуюқлашишини олдини олиш мақсадида у фибринсизлантирилади. Қон альбумини қонни ёки қуюлтирилган қондан қуритиш усули билан олинади. Қора ва очиқ рангдаги қон альбумини олинади. Қон ва қонли альбумини энг кўп тарқалган боғловчи материал ҳисобланади. Казеин бўёқларига тоза қон қўшилса, пленканинг ялтироқлиги ошиб, ранги чуқурлашади. Тухум альбумини. Товуқ тухуми оқсилидан қуритиш усули билан тухум альбумини олинади. Тухум альбуминининг гели жуда синувчан бўлади, шу сабабли, қоплама таркибида унинг миқдори камроқ ишлатилади. Тухум альбумини казеинли қопламанинг сувга чидамлилигини оширади. Қоплама ётқизилгандан кейин уни пресслашда пленка қизийди ва тухум альбумини эримайдиган ҳолатга айланади. Шеллак (лок). Шеллак смола томиб турадиган, тропик дарахтларда яшайдиган ҳашаротлар маҳсулоти ҳисобланади. Бу ҳашаротлар ўз тухумини ҳимоя қилиш мақсадида смола ва қизил бўёқ ажратиб чиқаради. Дарахтлардан хом ашё суғуриб олинади ва қайта ишланиб, ҳар хил тозаликдаги (таркибида смола 75%, бўёқ модда 7%, мум 6% ва бошқа моддалар) шеллаклар тайёрланади. Сувда эримайдиган моддалари. Шеллакни ишқорлаб, спиртли сувли эритмаларда эритиш мумкин. У эфир ва бензолда кам эрийди. Казеин асосидаги қоплама таркибига 10% ли эритмаси кўринишида қўшилади. У қопламага юқори даражада ялтироқлик беради. Шеллакнинг миқдорини ортиқчалиги пленкани қаттиқ ва синувчан қилиб қўяди. Қўллашдан олдин унинг таркибидан мумни ажратиб олиш зарур. Бунинг учун у иссиқ спиртда эритилиб совутилади ва мум чўкмага тушади. Воска-мум. Мум бир атомли юқори молекуляр спиртлар ва ёғли кислоталарнинг мураккаб эфирлари бўлиб, ўз таркибида бир қанча эркин кислоталар, спиртлар ва углеводородлар сақлайди. Тропик мамлакатларнинг, Бразилия пальмаларининг баргида кукун (порошок) ҳолда 5 мм қалинликда

бўлади. Сувда эримайди, иссиқ спиртда эрийди. Бензол ва бензин ёрдамида экстракция йўли билан олинади. Мум эмульсияси кўринишда қопламага ишлатилади. У пленканинг эластиклигини ва сувга чидамлигини оширади. Мумнинг ўзи пленка ҳосил қилиш қобилиятига эга эмас, адгезияси пастлиги сабабли, у грунтлашда қўлланилади. Пластификаторлар. Казеинли қопламани синувчанлигини йўқотиш учун ишлатилади. Бунинг учун ализарин мойи, глицерин ишлатилади ва унинг миқдори ишлаб чиқариладиган чарм маҳсулотига қараб ҳар хил бўлиши мумкин. Нитроцеллюлоза чармни пардозлашда плёнка ҳосил килувчи сифа тида қўлланилади. Нитроцеллюлоза плёнкалари ноэластик бўлганлиги учун пленкани пластификациялаш муҳим аҳамиятга эга. Плёнкага керакли эластиклик бериш учун (100-200%) пластификатор киритилади. Нитроэмульсион лак ЭНЦ-542 пластификацияланган коллоксилин эритмасини сувда дисперсиялаш билан олинади. Бу лак полиакрилат лар асосидаги қопламаларни мустаҳкамлашда ишлатилади. Қопламанинг ҳароратга чидамлиги 10-15 0 С гача ортади. Бу лак чармни пардозлаш да қўлланиладиган барча плёнка ҳосил қилувчилар билан қўшилади. ЭНЦ-597 водоэмульсион лаки. Колоксилиннинг сув ва органик эритувчилар аралашмасидаги иккинчи турдаги пластификацияланган ва пигментланган эмульсияси. Бу лак полиакрилат ва казеин акрилат асосида олинадиган плёнкаларни мустаҳкамлашга мўлжалланган. Нитроэмаллар қора, сариқ, оқ, қизил, жигар рангларда ишлаб чиқарилади. Қоплама бўёқ тайёрлашда қаттиқ сувдан фойдаланиш, уларни барқарорлигини ўзгартиради ва натижада воплама хоссаси ёмонлашади ва баъзида бўёқларни коагуляцияси ҳосил бўлади. Агар чарм ва мўйна корхоналарига юмшоқ сув бўлмаганда, буғ билан иситгичларнинг конденсатларини ёки сувни кальций гидроксиди билан ишлов бериш мақсадга мувофиқ бўлар эди.

Адабиётлар: 1. К.М.Зурабян "Справочник кожевника" (сырье и материалы) М. Легкая и пищевая промышленность, 1984 г. 383 стр. 2. И.П.Страхов и др. "Химия и технология кожи и меха"М. Легпромбытиздат 1985. 495 стр. 3. Н.А.Балберова «Справочник кожевника» (технология) М., Легпромбытиздат. 1986. 272 с. 4. А.Г.Данилкович, В.И.Чурсин "Лабораторный практикум по химии и технологии кожи и меха" Учеб.пособие для вузов-М: ЦНИИКП, 2002 – 413с. 5. Н.А.Балберова «Справочник кожевника» (отделка, контроль производства) М., Легпромбытиздат. 1987. 256 с. 6. В.И.Белякова и др. «Технология меха и шубной овчины» М., Легпищпром. 1984. 248 с. 7. Ю.Н.Аронина «Технология выделки и крашение меха» 3-е издание. М., 1982 г. 8. Н.А.Бальберова "Справочник кожевника" (отделка, контроль производства) М. Легпромбытиздат 1987 г. 256 стр. 9 . И.А.Ерёмина, Р.А.Иванов "Технический анализ и контроль кожевенного производства" М. Легпромбытиздат 1989. 239 стр.

O'xshashlar

Мўйнани пардозлаш жараёнларида қўлланиладиган кимёвий материаллар

Мўйна ишлаб чиқариш тайёрлов жараёнларида қўлланиладиган кимёвий материаллар

Чарм ишлаб чиқариш тайёрлов жараёнларида қўлланиладиган кимёвий материаллар

Чарм ва мўйнани ошлашгача ва ошлаш жараёнларида қўлланиладиган кимёвий материаллар

Чарм ва мўйна саноатида қўлланиладиган кимёвий материаллар ҳақида умумий тушунча