Bog’ zararkunandalarini hisobga olish uslublari - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Referatlar

Bog’ zararkunandalarini hisobga olish uslublari

Yuklangan vaqt:

27.04.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

394 KB

Ko'chirib olish

Bog’ zararkunandalarini hisobga olish uslublari Reja: 1. Bog’ zararkunandalari 2. Bog’ kanalari 3. Bog’ kuyalari 4. Shiralar 5. Qalqondorlar va soxta qalqondorlar 6. Tok zararkunandalari

Bog’ zararkunandalari Olma qurti - Laspeyresia pomonella L. Olma qurti O’zbekiston bog’larida juda keng tarqalgan bo’lib, barcha navli olmalarni zararlaydi. Bog’larda asosiy kimyoviy kurash choralari aynan olma qurtiga qarshi yo’naltirilgan va shuning uchun ham unga qarshi kurashni to’g’ri tashkil etish, kimyoviy preparatlarni to’g’ri tanlay bilish juda muhim. Tajriba hosilga kirgan va olma qurti bilan ko’proq zararlanadigan navlar ekilgan olmazorlarda o’tkaziladi. Tanlangan bog’da olma qurti bilan zararlanish o’tgan yilda 2 foizdan oshiq bo’lgan bo’lsa, «tutqich belbog’lar» ostida qishlashga ketgan qurtlar soni rejalashtirilgan hosilning tonnasiga 0,05 nusxa (dona) bo’lishi kerak. Tajriba majmuasiga sinalayotgan insektitsid (2-3 sarf me'yorida), andoza va nazorat varianti kiritiladi. Andoza sifatida ishlab chiqarishda keng qo’llanilayotgan, kimyoviy tarkibi va ta'sir etishi bo’yicha sinalayotgan preparatga yaqin bo’lgan dori olinadi. Tajriba bo’laklarining hajmi ishlab chiqarish sharoitida kamida 1 ga, nazoratda 0,1-0,2 ga bo’lishi lozim. Dala tajribalari har biri 3 daraxtdan kam bo’lmagan 3-4 takrorlanishda bajariladi. Keng maydondagi tajribalar zamonaviy traktor purkagichlari yordamida, kichik tajribalar esa qo’l purkagichlari bilan amalga oshiriladi. Sinalayotgan preparatlarning sarfi preparat tavsiya etgan tashkilotning taklifiga asosan maxsus tayyorlangan tavsiyanoma va preparatlarning qisqacha yozilgan ta'riflaridan, andozaning sarfi esa sinalayotgan hududlar uchun chiqarilgan rasmiy tavsiyanomalardan olinadi. Ishchi suyuqligining sarfi kam sarfli purkagichlarda gektariga 500 l gacha, o’rtacha sarfli purkagichlarda esa bog’ning holatiga ko’ra, 1000-2000 l gacha qilib belgilanadi. Birinchi dorilash 1-avlod qurtlari paydo bo’ladigan va o’simlik mevaga kiradigan davrda, keyingilari esa dorilarning ta'sir muddatiga bog’liq holda o’tkaziladi. Bu muddatni belgilashda feromon tutqichlardan foydalanish ham mumkin. Feromon tutqichlar 3 gektar yerga 1 donadan, daraxtning kun botar

tomoniga 2 metr balandlikdagi shoxiga ilinadi. Hap bir tutqichga har 3 kunda 2-3 donadan olma qurti kapalagi tusha boshlashi 3-5 kundan so’ng dorilash davri kelganligini ko’rsatadi. Bog’larda barcha turdagi kimyoviy dorilash ishlari hosil yig’ishtirib olinishdan 30 kun oldin yakunlanishi shart. Tajriba bo’laklariga boshqa turdagi zararkunanda va kasalliklarning ta'sirini yo’qotish uchun sepilgan dorilar bir vaqtning o’zida andoza va nazorat bo’laklarida ham ishlatiladi. Hosil yig’ishtirib olinishidan 30 kun oldin 5-10 model daraxt tanlanadi va belgilab chiqiladi. Daraxt osti tekislanadi va begona o’tlardan tozalanadi. Har 5 kunda daraxt ostita to’kilgan mevalar teriladi va «qurtlagan»lari alohida hisoblanadi. Oxirgi hisob hosilni yig’ishtirish davrida bajariladi. So’ngra to’kilgan va «qurtlagan» mevalarning hammasi alohida-alohida sanaladi, bir daraxtdagi zararlangan mevalarning o’rtacha soni aniqlanadi. Hosilni yig’ishtirishda har bir model daraxtdan 30 donadan meva teriladi hamda ularning olma qurti bilan zararlanish foizi hisoblanadi. Tajribani o’tkazish va hosilni hisoblash davrida sinalgan preparat o’simlikni o’ziga qanday ta'sir ko’rsatganligi ( фитотоксичность ) keltirilgan shkala bo’yicha aniqlanadi. Tajriba davrida yaqin joydagi meteostansiyaning ma'lumotlari yozib boriladi. Daraxtdan va yerdan terilgan hosilning nazoratga nisbatan zararlanish darajasi sinalgan preparatning biologik samaradorligini belgilovchi asosiy ko’rsatkich hisoblanadi. Bunda quyidagi formuladan foydalaniladi: v S 100 X100 a Bu yerda: S-meva zararlanishini nazoratga nisbatan foiz hisobida kamayishini ko’rsatuvchi biologik samaradorlik; v - tajriba bo’lagidagi mevaning hisoblangan kunda zararlanganligi; a - nazorat bo’lagidagi mevaning hisoblangan kunda zararlanganligi.

Xo’jalik samaradorligini aniqlash uchun daraxtdan terilgan hosilning sifati aniqlanadi va davlat standarti (GOST) bo’yicha navlarga ajratiladi. Har bir daraxtdan olinadigan sifatli hosil miqdori aniqlanadi. Olma qurti sonini zarar keltirish darajasidan past holda saqlagan (zararlanish umumiy hosilning foizidan kam bo’lishi), shuningdek, sotib olish, qo’llash harajatlaridan ancha yuqori qo’shimcha foyda keltirgan preparatgina samarali hisoblanadi. Hisob ko’rsatkichlari quyidagi jadvallarga tushiriladi: jadval Olma qurtiga qarshi sinalgan..............................................preparatning (preparat nomi) xo’jalik samaradorligi (tajriba o’tkazilgan joy, ekin, nav va kun.) Bo’laklar Daraxtlar soni, dona Bir daraxtdan olingan o’rtacha hosil, s/ga Jumladan navlar bo’yicha 1 2 3 kg % kg % kg % Sinalayotgan preparat Andoza Nazorat (dorisiz) NSR Yanga preparatlarni sinashda ularning iqtisodiy samaradorligini ham baholash kerak. Baholash ishlari esa umumiy bo’limda ko’rsatilgan tarzda bajariladi. Bog’ kanalari Do’lana o’rgimchakkanasi – Tetranychus (Ampitetranychus) vinensis L.

Bog’ o’rgimchakkanasi - Schizotetranychus pruni. Kanalar bog’ biotsenozi shakllanishida asosiy o’rin tutadi. O’zbekiston sharoitida ularning bir necha turi uchraydi. Ayrim hududlarda do’lana o’rgimchakkanasi ustunlik qilsa, boshqa joylarda boshqa turlar ustunlik qiladi. Kimyoviy kurash ishlarini tashkil etishda o’rgimchakkanalarning rivojlanish davrlarini yaxshi bilish talab etiladi. Yangi dorilar kanalar bilan kuchli zararlanadigan mevali bog’larda sinaladi. Tajriba dalalarida; - bog’larda kanalarning soni iqtisodiy zarar keltiradigan darajadan past bo’lmasligi kerak (1 bargda 3-4 kana). Tajriba majmuasiga sinalayotgan preparat 2-3 sarfda, andoza akaritsid va toza nazorat bo’lagi kiritiladi. Andoza sifatida ishlab chiqarishda keng qo’llanilayotgan akaritsid olinadi va bunda quyidagilarga e'tibor beriladi: -tajriba qo’yilayotgan joydagi kanalar populyasiyasi andoza preparatga nisbatan chidamli bo’lmasligi; -andoza preparat kimyoviy tarkibi va ta'sir etish holati bo’yicha sinalayotgan preparatga yaqin bo’lishi kerak. jadval Olma qurtiga qarshi...................................preparatning biologik samaradorligi (tajriba o’tkazilgan joy, ekin, nav, ishchi suyuqligi sarfi, dori sepilgan kun) Ishchi suyuqligining konsentratsiyasi (%), yoki qo’llash sarfi, ga/l yoki kg Bir daraxtdan hisobga olingan mevaning o’rtacha soni, dona ―Qurtla gan‖ (zararlangan) mevalar, % Nazorat ga nisbatan zararlanish ning kamayishi, % Hosil Hosi lTajriba variantlari Takrorlanish Prepa rat Ta'sir etuvchi modda Tukilgan Tukilgan Uzilgan hosilda Umumiy hosilda Uzilgani Umumiy Uzilgani Umumiy

Sinalayotga npreparat 1 2 3 o’rtacha Andoza 1 2 3 o’rtacha Nazorat 1 2 3 o’rtacha HCP Preparatni sinash ishlari zamonaviy traktor purkagichlar bilan bajarilishi lozim. Sinalayotgan preparatning sarfi preparat tavsiya etgan korxona (firma) ko’rsatmasiga binoan yoki preparatning qisqacha ta'rifiga binoan, andoza preparatning sarfi esa, mavjud tavsiyanomalarga asosan belgilanadi. Ishchi suyuqligi hosilga kirgan bog’larda 1000- 1500 l/ga sarflanadi. Preparatni sinash rejalashtirilgan bog’larda zararkunandani topish va sonini aniqlash uchun har 5-10 kunda bir marta kuzatish olib boriladi. Buning uchun 3 gektargacha bo’lgan bog’larda 10 daraxtdan, 10 gektargacha bo’lgan bog’larda shaxmat tarzida joylashgan 20 daraxtning to’rt tamonidan 10 donadan, jami 40 dona barg ko’rib chiqiladi. Bargdagi harakatchan kanalar soni 7-10 marta kattalashtirilib ko’rsatuvchi lupa yordamida sanaladi. Kanalar soni iqtisodiy mezon miqdoriga (IMM) etgachgina tajribalarni qo’yishga kirishiladi. Har bir tajriba bo’lagidan 4-6 model daraxti belgilanadi va ularda kanalar soni sanaladi. Dori sepilgach, 3, 7, 14, 21 kunlari va so’ngra kanalarning soni dorilashdan oldingi holatga etgunga qadar doimiy hisob olib boriladi. Agar tajriba davomida kanalarning soni dastlabki dori sepilguncha bo’lgan miqdoriga etsa yoki undan oshib ketsa, tajriba to’xtatiladi. Sinalayotgan dorining o’simlikka ta'siri tajriba davomida kuzatiladi. Tajriba natijalariga ob-havoning ta'sirini tahlil qilish uchun yaqinlikda joylashgan

meteostansiya ma'lumotlari yozib boriladi. Zararkunanda sonini nazoratga va boshlang’ich miqdoriga nisbatan foiz hisobida kamayishi sinalayotgan preparatning biologik samaradorligini belgilovchi asosiy ko’rsatgichdir. Buni aniqlashda Abbot formulasidan foydalaniladi: Hisoblar 19-jadvalga tushiriladi. Harakatchan kanalarni 95-99 % va undan ko’p o’ldirgan, ta'sir etish muddati 15 va undan uzoqroq kun saqlangan akaritsidgina samarali hisoblanadi. Ta'sir etish muddati hisoblanganda, dori sepilgan kundan kanalar soni iqtisodiy mezon miqdoriga etguncha (IMM) bo’lgan davr nazarda tutiladi. Yirik ishlab chiqarish tajribalari o’tkazilganda yangi preparatlarning iqtisodiy samaradorligi ham umumiy bo’limda ko’rsatib o’tilganidek hisoblanadi. Bog’ kuyalari Do’lana girdak kuyasi - Comiostomo scitella L. Barg usti bog’ kuyasi - Lithocolletis cerylitoliella Hw. Barg osti bog’ kuyasi - Lithocolletis pyrifoliella Grom. Kuyalar bog’ biotsenozining doimiy vakili bo’lsada, faqat ayrim yillardagina katta iqtisodiy zarar keltiradi. Ularning rivojlanishi ko’proq olma bog’larida kuzatiladi. Tajribalar agrotexnikasi bir xil, kuyalar miqdori iqtisodiy zarar keltirish miqdoridan (IMM) yuqori bo’lgan hamda o’tgan yili ko’p miqdorda uchragan bog’larda o’tkaziladi. Tajriba rejasida sinalayotgan preparat 2-3 sarf normasida, ishlab chiqarishda keng qo’llanilayotgan va kimyoviy tarkibi bo’yicha sinalayotgan preparatga yaqin bo’lgan andoza hamda dorilanmaydigan nazorat variantlari bo’lishi kerak.

Preparatni kichik dala tajribasi sharoitida sinash alohida joylashgan va kuchli zararlangan 0,1-0,2 gektarli bog’da olib boriladi. Har bir maydonchada 3 model daraxt 3-4 qaytarilishda kuzatiladi. Katta dala tajribalari esa 1 gektarli va undan yirik bo’lgan bog’larda o’tkaziladi. Insektitsidlar kichik tajribalarda qo’l apparatlari, keng ko’lamdagi tajribalarda esa, zamonaviy traktor purkagichlari yordamida sepiladi. Preparatning harji mavjud tavsiyalarga asosan olinadi. Ish eritmasining sarfi 1000, 1500 va 2000 l bo’lishi mumkin. Sinalayotgan preparatni boshqa turdagi akaritsid va fungitsidlar bilan qo’shib ishlatish ham mumkin. Bunday hollarda qo’shimcha dorilar tajriba va andoza bo’laklarida bir xil miqdorda ishlatilishi lozim. Dorilash muddatlari sinash ishlari olib borilayotgan joy uchun berilgan tavsiyalarga binoan belgilanadi. jadval Bog’larda..........................kanalariga qarshi.................................................. (kana turi) (sinalayotgan preparat) preparatining biologik samaradorligi (Tajriba o’tkazilgan joy, ekin, nav, ishchi suyuqligi sarfi, dori sepilgan kun) Ish suyuqligining quyuqlgi (%) yoki (qo’llash sarfi, ga/ l yoki kg) Bir bargdagi kanalarning o’rtacha soni, dona Kanalar sonining hisob kunlari bo’yicha nazoratga nisbatan kamayishi, % Ta'sir etuvchi modda Hisob kunlari bo’yicha dori sepilgandan so’ng 3 7 14 3 7 14 Siyaalayotg an preparat 1 2 3 o’rtach Tajriba variantlari Preparat Takrorlanish Dori sepilguncha

Andoza a1 2 3 o’rtach Nazorat a1 2 3 o’rtach NSR Barglarning kuyalar bilan zararlanish darajasi har bo’lakda 3 donadan kam bo’lmagan model daraxtlarda yil bo’yi har bir avlod qurtlari rivojining yakunlanishi arafasida aniqlanadi. Tajribani o’tkazish davomida ob-havo haqida ma'lumotlar ham yig’iladi. Preparatlarni o’simlikning o’ziga. ko’rsatadigan ta'siri (fitotoksiklik) ham kuzatiladi va ushbu darslikning kirish qismida bayon etilganidek baholanadi. Sinalayotgan preparatning foydali hasharotlarga ta'sirini aniqlash uchun tajriba va nazorat bo’laklaridan kuya bilan zararlangan 100 donadan barglar teriladi. Laboratoriya sharoitida binokulyar ostida uyalar ochiladi, qurtlarning parazitlar bilan zararlanish darajasi aniqlanadi. Agar tajriba bo’laklarida zararlanish nazoratdagiga yaqin bo’lsa, demak, sinalayotgan preparatning tanlab ta'sir etish xususiyati yuqori, aksi bo’lsa, tanlab ta'sir etish xususiyati kam yoki yuq deb hisoblanadi. Preparatning foydali xasharotlarga ta'sirini o’rganishda u boshqa dorilarga qo’shib ishlatilmaydi. Barglarning zararlanish darajasi quyidagi formula asosida aniqlanadi: Bunda: X - barglarning zararlanish darajasi, % M - 1 bargdagi kuya uyalarining o’rtacha soni, dona;

U - barglarning zararlanish foizi, %; zararlanish koeffitsienti, kuyalar bilan kuchli zararlangan joylarda bargning 100 % zararlanishini ko’rsatuvchi birlik. Bunda har bir bargda o’rtacha 30 va undan ortiq kuya uyalari kuzatilib, barglarning qurishiga va erta to’kilib ketishiga olib keladi. Hisoblash yakunlari 20-jadvalda kayd etiladi. Zararkunandaning tarqalish zichligiga ko’ra sinalayotgan preparatning samaradorligi o’zgarib turishi mumkin. Shuning uchun nazorat bo’lagida zararkunandaning zichligi 20% bo’lsa-85%, bordiyu 30% bo’lsa, 90%, 70% bo’lsa 95% va 100% bo’lsa 97% samara bergan preparatni ishlab chiqarishga tavsiya qilish mumkin deb hisoblanadi. Ishlab chiqarishda sinalgan preparatlarniig iqtisodiy samaradorligi ham hisoblanadi va bu ishlar maxsus bo’limlarda yozilganidek bajariladi. Shiralar Yashil olma shirasi - Aphis pomi Deg. Nok shirasi - Psylla vasilievi Suls. Katta shaftoli shirasi - Pterochloroides persicae Chol. Bog’larda juda ko’p turdagi shiralar uchraydi. Ular kurtaklar, barglar, gullar va ingichka novdalar shirasini so’rib, daraxtlarni kuchsizlantiradi. O’sishdan orqada qoldiradi, barglarini burishtirib qo’yadi. Shiralardan qattiq zararlangan daraxtlar yaxshi hosil bermaydi. Tajriba shiralar bilan kuchli zararlangan, navi, agrotexnikasi bir xil bo’lgan, novdalari 20% gacha zararlangan hamda har bir bargda 2 donadan ortiq zararkunanda tarqalgan bog’larda o’tkaziladi. Tajriba majmuida sinalayotgan preparat 2-3 sarfda, andoza, dorilanmaydigan nazorat variantlari bo’lishi lozim. Andoza sifatida ishlab chiqarishda keng qo’llanayotgan va kimyoviy tarkibi bo’yicha sinalayotgan preparatga yaqin bo’lgan dori olinadi.

Tanlangan maydon katta dala tajribalarida 1-2 gektar, nazorat bo’lagi esa 0,1- 0,2 gektar bo’lishi kerak. Kichik xajmli dala tajribalari esa 3-4 qaytarilishda 3-4 daraxtda o’tkaziladi. Insektitsid zamonaviy purkagichlarda, preparatning qisqacha ta'rifida ko’rsatilgan sarf me'yorida qo’llaniladi. Andoza esa, rasmiy tavsiyanomalar asosida ishlatiladi. Ish eritmasi sarfi gektariga 2000 litr, bir daraxtga esa 20 litr. Tajriba bo’laklari ertalabki soatlarda dorilanadi. Insektitsidlar ularni sinash maqsadiga va hasharotning biologiyasiga binoan qo’llanadi. Kichik yoshdagi lichinkalarga va asosiy urg’ochilarga qarshi daraxtlarning «yashil kurtak» davrida, yetuk urg’ochilariga qarshi kurtakning bo’rtish davrida, ko’payuvchi avlodiga qarshi esa guldan va mevalarning fiziologik to’kilishidan so’ng o’tkaziladi. Shiralarning soni keskin ko’tarilib ketsa, mevalarga rang kirguncha bo’lgan davrda takroran dorilanadi. jadval Olma bog’ida bog’ kuyalariga qarshi (preparat nomi) biologik samaradorligi (tajriba joyi, ekin, nav, ish suyuqligi sarfi, dori sepilgan kun) Tajriba variantlari Ish eritmasining quyuqligi, % yoki sarf me'yori, ga/l yoki kg

Tajriba samarasini hisoblash uchun har bir variantda shiralar bilan zararlangan 5 donadan model daraxt tanlanadi. Har bir daraxtning 4 tomonidan 1 donadan novda belgilanadi. Belgilangan novdaning 10 sm qismidagi shiralar soni sanaladi. Sanash dori sepilguncha va dorilangandan keyin 3-7-kunlari, so’ngra har 7 kunda, o’suv davrining oxirigacha davom ettiriladi. Tajriba davomida preparat sinalayotgan o’simlikning o’ziga, foydali hasharotlarga ko’rsatgan ta'siri ham kuzatiladi va oldingi bo’limlarda ko’rsatib o’tilgandek baholanadi. Kuzatishda tajriba aniqligiga ta'sir qiluvchi ob-havo o’zgarishlarini ham yozib borish tavsiya etiladi. Sinalayotgan preparatlarning biologik samaradorligini hisoblashda Abbot formulasidan foydalaniladi: Hisoblash natijalari 21-jadvalda qayd etiladi. Zararkunandalar sonini 95-98% ga kamaytirgan preparatgina samarali hisoblanadi. Ishlab chiqarish tajribalarida yangi sinalayotgan preparatlarning iqtisodiy samaradorligi yuqorida ko’rsatib o’tilgan tarzda hisoblanadi. Preparat Ta'sir etuvchi modda Sinalayotga n preparat 1 2 3 o’rtacha Andoza 1 2 3 o’rtacha Nazorat 1 2 3 o’rtacha NSRTakrorlani shlar Bargning zararlanish i, % Bir bargdagi o‗rtacha Barg zararlanish ini nazoratga Hosildorli k 1 gektardan, s yoki 1

Qalqondorlar va soxta qalqondorlar Binafsha rang qalqondor - Parlatoria oleae Golvee Kaliforniya qalqondori - Quadraspidiotus pemiciosus Comst. Olxo’ri soxta qalqondori - Sphaerolecanium primastri Fonsc. Akatsiya soxta qalqondori - Porthenolecanium corni Bouche. Qalqondorlar va soxta qalqondorlar mevali va manzarali daraxtlarniig juda ko’p turlarida uchraydi. Shirasini so’rib, ularni zaiflashtiradi, ko’pincha ayrim shoxlarni va ayniqsa, yosh novdalarni nobud qiladi, ba'zan daraxtlarni butunlay quritib qo’yadi. Tajribalar zararkunandalar bir xilda tarqalgan, agrotexnikasi hamda o’simlikning umumiy holati ham bir xil bo’lgan bog’larda o’tkaziladi. jadval Bog’larda..................................preparatining qalqondorlarga qarshi (preparat nomi) biologik samaradorligi (tajriba o’tkazilgan joy, ekin, maydon, kun, ishchi suyuqligi sarfi, purkagich) Ishchi eritmasining, % yoki sarf me'yori, ga/l, kg 10 sm novdadagi qalqondorlarning o’rtacha soni, dona Qalqondorlar sonining nazoratga nisbatan hisob kunlari bo’yicha kamayishi, % Bir gektardan yoki 1 model daraxtdan olingan hosil s yoki kgDori sepilgach 3 5 7 14 3 5 7 14 Sinalayotgan preparat 1 2 3 o’rtacha Andoza 1 2 3 o’rtachaTajriba bo‗lakchalari Takrorlanish Preparat Ta'sir etuvchi modda Dori sepilguncha

Nazorat 1 2 3 o’rtacha NSR Tajriba rejasiga bo’laklariga 2-3 sarf me'yorida sinalayotgan preparat, ishlab chiqarishda keng qo’llanilayotgan preparatlarning biridan andoza va dorilanmaydigan nazorat kiritiladi. Kichik dala tajribalari 4-6 takrorlikda har biri 3-4 daraxtda, katta bo’lakli dala tajribalari esa 0,5 gektardan kichik bo’lmagan bog’larda 3-4 takrorlanishda o’tkaziladi. Dorilash ertalab yoki kechga tomon zamonaviy purkagichlar yordamida o’tkaziladi. Sinalayotgan preparatlar sarfi mavjud preparatlarning ta'rifiga binoan, andoza preparatini rasmiy tavsiyanomalarga asosan olinadi. Ish eritmasining sarfi dala xamda ishlab chiqarish tajribalarida daraxtning bo’yiga binoan, gektariga 3000-5000 litr qilib belgilanadi. Tajribalar zararkunandaning biologiyasiga ko’ra «daydi» lichinkalari paydo bo’ladigan muddatida o’tkaziladi. Sinalayotgan preparatlarning samaradorligi har bir model daraxtning 4 tomonidan o’rtacha zararlangan novdalardan 15 sm kesib olish va laboratoriya sharoitida binokulyar ostida tiriklarini va o’liklarini sanash orqali aniqlanadi. Bunda zararkunandaning qalqoni igna yordamida ko’tariladi va tirikligi turtki bilan asta aniqlanadi. Hisoblash dori sepilgach, 7, 14 va 21-kunlari bajariladi. Tajriba davomida ob-havo o’zgarishlari, preparatni o’simlikka va foydali xashoratlarga ko’rsatadigan ta'siri xam yozib boriladi. Zararkunandaning nazoratdagiga nisbatan o’lish foizi sinalayotgan preparatning biologik samaradorligini belgilaydi va oldingi bo’limlarda keltirilgan Abbot formulasi yordamida hisoblanadi. To’plangan ma'lumotlar 23-jadvaliga yoziladi.

Tok zararkunandalari Oddiy o’rgimchakkana - Tetranychus urticae Koch. Bog’ o’rgimchakkanasi - Schizotetranychus pruni Oudms. Uzumzorlarda bir necha turdagi o’rgimchakkanalar uchraydi. Ularning zarari oqibatida barglarning qizarib ketishi, hosil sifatini keskin pasayishi xamda kelgusi yilda kutiladigan hosil miqdoriga ham keskin ta'siri kuzatiladi. O’rgimchakkanalar zarari yozning ikkinchi yarmida yaqqol ko’rinadi. Tajribalar tok navlaridan qa'tiy nazar zararkunandaning harakatchan shakllari bir xilda tarqalgan, o’simlikning rivojlanish holati va yoshi, tuproq sharoiti, agrotexnikasi bir xil bo’lgan tokzorlarda o’tkaziladi. Tajriba majmuiga sinalayotan preparat 2-3 sarf me'yorida, ishlab chiqarishda keng qo’llanilayotgan dorilardan andoza va nazorat bo’laklari kirgiziladi. Kichik dala tajribalari har biri 20 tupdan iborat bo’lgan 4-6 takrorlanishda, katta bo’lakli dala tajribalari esa 0,5 gektardan kam bo’lmagan tokzorlarda 3-4 takrorlanishda o’tkaziladi. Dori zamonaviy purkagichlar yordamida purkaladi. Dorilash kanalarning soni bir bargda 4 dona bo’lganda va tok tuplari 5-10 % gacha zararlanganda o’tkaziladi. Sinalayotgan preparatlarning sarfi mavjud qisqacha ta'riflardan, andoza sarfi esa, rasmiy tavsiyanomalardan olinadi. Ish eritmasi sarfi dala hamda ishlab chiqarish tajribalarida gektariga 1000-2000 litr bo’lishi mumkin. jadval Olma (olxo’ri, nok) zorlarda preparatini qalqondorlarga (preparat nomi) (soxtaqalqondorlarga) qarshi sinashning biologik samaradorligi (tajriba o’tkazilgan joy, nav, purkagich turi, ishchi suyuqligi sarfi, kun) Ishchi eritmasining quyuqligi % yoki sarf me'yori, ga/l, kg 15 sm novdadagi zararkunandaning o’rtacha soni, hisob kunlari bo’yicha Nazoratga nisbatan hisob kunlari bo’yicha zarar-Tajriba bo‗laklari Takrorlanish

kunandaning kamayishi, % Dor i sepil- gunga qadar Dori sepilgach Tirik Nobud bo’lgan 4 1 4 1 4 2 1 Sinalayo tgan preparat 1 2 3 o’rtacha Andoza 1 2 3 o’rtacha Nazorat 1 2 3 o’rtacha NSR Kanalarning sonini hisoblashda har bir takrorlanishda 5 tupdan 50 ta barg ko’rib chiqiladi va lupa yordamida faqat harakatchan zararkunandaning miqdori sanaladi. Sanash dorilaguncha va dorilashdan so’ng 3, 7 va 14 kunlari bajariladi. Tajriba davomida sinalayotgan preparatning o’simlikka, atrof- muhitga, foydali hashoratlarga ko’rsatadigan ta'siri ham kuzatiladi xamda ob-havo o’zgarishlari yozib boriladi. Sinalayotgan preparatning biologik samaradorligini zararkunanda sonining nazoratga nisbatan kamayishi belgilaydi. Biologik samaradorlik Abbot formulasi yordamida hisoblanadi. Natijalar 23 jadvalga yoziladi, 95 % dan yuqori samara bergan preparatgina samarali hisoblanadi. Ishlab chiqarish tajribalari o’tkazilganda iqtisodiy samaradorlik ham dastlabki bo’limda ko’rsatib o’tilganidek hisoblanadi. Shingil barg o’rovchisi - Polychrosis botrana Den.et Schiff. Preparat Ta'sir etuvchi modda Tirik O‗likl ari

Shingil barg o’rovchisi o’ta xavfli zararkunanda hisoblanadi. O’zbekistonning ayrim hududlarida uchraydi. Uning zararli oqibatida uzumning sifati keskin pasayib ketadi. Tajribalarni tokning zararkunanda tarqalgan barcha navlarida o’tkazish mumkin. Buning uchun zararkunanda qurtlari kichik yoshda (I- II), bir xilda tarqalgan, tokning yoshi ham, rivojlanish holati ham bir xil bo’lishi kerak. Tajriba majmuiga sinalayotgan preparat 2-3 harjda, andoza va nazorat bo’laklari dar biri 100 m2 dan bo’lgan 4-6 takrorlanishda, ishlab chiqarish tajribalari esa, har biri 0,5 gektardan kam bo’lmagan 3-4 takrorlanishda kiritiladi. Dorilash dala tajribalarida qo’l apparatlari yordamida, ishlab chiqarish tajribalari esa zamonaviy traktor purkagichlari yordamida olib boriladi. Birinchi dorilash zararkunandaning ommaviy tuxum qo’yishi va 1-avlod qurtlari tuxumdan chiqadigan davrda, har bir shingilda 4-6 tuxum va qurt topilganda, ikkinchi dorilash esa birinchisidan 10 kun o’tgach o’tkaziladi. O’simliklar har bir avlodga qarshi 2 marta dorilanadi. Ikkinchi avlodga qarshi har bir shingildan topilgan tuxum va qurtning soni 6-8 dona, uchinchi avlodga qarshi esa 8-10 dona bo’lganda kimyoviy kurash o’tkaziladi. Dorilash faqatgina ertalab va kechga tomon o’tkaziladi. jadval Tokzorlarda kanalarga qarshi preparatining……………qarshi (preparat nomi) (kana turi) biologik samaradorligi (tajriba o’tkazilgan joy, nav, purkagich turi, ishchi suyuqligi sarfi, kun) Tajriba bo’lakyaari Ish eritmasining quyuqligi %, yoki sarf me'yori, ga/l, kg Hisob kunlari bo’yicha bir bargdagi kanalar soni, dona Kanalar sonining hisob kunlari bo’yicha kamayishi, % Dori sepilgach 3 7 1 4 3 7 1 4 Sinalayotga 1Takrorlanish Preparat Ta'sir ztuvchi modda Dori sepilguncha

n preparat 2 3 o’rtacha Avdoza 1 2 3 o’rtacha Nazorat 1 2 3 o’rtacha NSR Ishchi eritmasining sarfi 1000-2200 l/ga, preparatning sarfi mavjud tavsiyanomalar va qisqacha ta'riflarga binoan belgilanadi. Samaradorlik shingillarning zararlanganlarini sanash hamda zararlanish darajasini aniqlash orkali belgilanadi. Bunda har bir takrorlanishdan 100 shingil olinadi va 5 balli daraja bo’yicha ularning zararlanishi aniqlanadi: ball - shingildagi 1-5 dona meva zararlangan; 1 ball - shingilda 15 donagacha meva zararlangan; 2 ball - shingilda 33% meva zararlangan; 3 ball - shingilda 50% meva zararlangan; 4 ball - shingilda barcha mevalar zararlangan. Hisoblar dorilashdan oldin va ikkinchi dorilashdan 14 kun keyin o’tkaziladi va bu har avlod uchun alohida bajariladi. Dorilash oqibatida o’simlikda dog’lar, qo’yish belgilari paydo bo’lsa, oldingi bo’limlarda bayon etilganidek baholanadi. Tajriba davomida ob-havo o’zgarishlari va doriiing foydali hasharotlarga ta'siri ham qayd qilib boriladi. Shingillarning zararlanish darajasi nazorat bo’lagiga nisbatan pasayib borishi sinalayotgan preparatning samaradorligini belgilaydi. Bunda Abbot formulasidan foydalaniladi:

Bu yerda: S-samaradorlik, shingil zararlanishining nazoratga nisbatan % hisobida kamayishi; A-tajribada dori sepilguncha zararlangan shingillar soni (zararlanish darajasi); a - tajribada dori sepilgach; V - nazoratda dori sepilguncha zararlangan shingillar soni; v - nazoratda dori sepilgach. Hisob natijalari jadvalga yoziladi va 90% dan yuqori samara bergan preparatgina istiqbolli hisoblanadi. Ishlab chiqarish tajribalarida yangi sinalayotgan preparatning iqtisodiy samaradorligi ham umumiy bo’limlarda ko’rsatib o’tilganidek hisoblanadi.

Adabiyotlar : 1. Белуха Н.Т. Основы научных исследований в экономике. - Киев: Вища школа, 1985. 2. Вольф В.Г. Статистическая обработка опытных данных. - М.: Колос, 1996. 3. Деревицкий Н. Ф. Опытное дело в растениеводстве. — Кишинев: Штиинца, 1962. 4. Гар К.А. Методы испытания токсичности и эффективности инсектицидов. —М.: Сельхозгиз, 1963. 5. Доспехов Б. А. Методика полевого опыта. — М.: Колос, 1985. 6. 3ак Г.П. К вопросу о методика фитопатологического сортоиспытания. - М.: Сельхозгиз, 1939. 7. Константинов П.Н. Основы сельскохозяйственного опытного дела. - М.: Сельхозгиз, 1952. 8. Лакин Г.Ф. Биометрия. - М.: Высшая школа, 1980. 9. Литтпа Т., Хиллз Ф. Сельскохозяйственное опытное дело. Планирование и анализ. - М.: Колос, 1981. 10. Методика Государственного сортоиспытания сельскохозяйственных культур. - М.: Колос, 1971. 11. Методика полевого опыта / Под ред. П.Г.Найдина. -М.: Изд-во с.-х. литературы, 1959.

O'xshashlar

G’alla zararkunandalarini hisobga olish uslublari

Sabzavot zararkunandalarini hisobga olish uslublari

G’o’zaning yer ustki zararkunandalarini hisobga olish uslublari

G’o’zaning yer ostki zararkunandalarini hisobga olish uslublari

O’simlik kasalliklarini hisobga olish uslublari