Tadbirkorlik faoliyati motivasiyasiga oid ijtimoiy-psixologik nazariyalar va ularning tahlili - Psixologiya - Referatlar

Tadbirkorlik faoliyati motivasiyasiga oid ijtimoiy-psixologik nazariyalar va ularning tahlili

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

100 KB

Ko'chirib olish

Tadbirkorlik faoliyati motivasiyasiga oid ijtimoiy- psixologik nazariyalar va ularning tahlili Tadbirkorlik va uni boshqarish muammolarini hal qilishda (XX asrning 70- yillari) Garvarddan D.Makkeland (David McCelland) 1 va Michigan universitetidan J.Atkinson ( J.Atkinson) lar 2 tomonidan ishlab chiqilgan motivasiya nazariyasi muhim ahamiyat kasb etadi. Ular motivasiyani o’lchashda aniq baho berishga harakat qilishib, uchta omilga bo’lishadi: [1] muvaffaqiyatga intilish; [2] tan olinishga intilish; [3] hokimiyatga intilish. Muvaffaqiyatga erishish omilida kishilar hayotiy ne’matlardan bahramand bo’lishni nazarda tutishadi. Muvaffaqiyatga erishish jarayonida shaxs o’z oldida turgan qiyin muammolarni yechishni yoqtirad iva unga intiladi. Hokimiyatga intilish omilida esa, muayyan shaxs boshqaruvga o’z hukmini o’tkazishga intiladi va bundan mag’rurlanadi. Umuman olganda, muvaffaqiyatga erishish motivasiyasi shaxs qobiliyatlari doirasiga aloqador bo’lib, bu murakkab masalalar ustida jiddiy ravishda ishlay olish layoqatidir. Chunki, o’rta aqliy qobiliyatga ega bo’lgan tadbirkor ba’zida o’zidan ko’ra o’tkirroq raqobatdoshlariga qaraganda yaxshiroq faoliyat yuritayotganligini, aynan, shu muvaffaqiyatga erishish motivasiyasidagi o’zaro tafovutlar tushuntirib berishi mumkin. Faoliyatni sinash va xatolarga yo’l qo’yish orqali o’rganish, tadbirkordagi tavakkalchilik darajasini belgilab, mag’lubiyatdan qochish ustanovkasining shakllanishiga imkon yaratadi. Dastavval, bu masala E.Trond ( Edvar Trond) 3 tomonidan tahlil etilgandir. Unga ko’ra, kutilgan samaraga erishilmagan reaksiyalar asta-sekin so’nadi, qolganlari esa mustahkamlashib boraveradi. Mehnat faoliyati ichki motivasion kuchga ega bo’lib, bu o’z navbatida boshqa, individual va voqelikdagi murakkab munosabatlar tizimi bilan hamohangdir. 1 2 3

Tadbirkorlik va biznesni tashkil etishdagi mehnat motivasiyasini o’rganishga bag’ishlangan izlanishlar bir talay bo’lib, xorij olimlari ushbu yo’nalishda qator nazariyalarni ishlab chiqishgan. Shunday nazariyalardan biri (eng birinchilardan bo’lgan) mehnat motivasiyasi haqidagi F.Teylor ( F.Taylor) nazariyasidir 4 (XX asrning dastlabki o’n yilliklari). Uni dastlab “ilmiy boshqarish” nazariyasi, deb atashdi. Sosiolog ham, psixolog ham bo’lmagan Teylor shaxsning xatti-harakatlari motivasiyasini mehnat mazmuni va faoliyatga qo’yiladigan talablarning o’sib borishiga qarab tahlil qiladi. XVIII-XIX asrlarga oid siyosiy-iqtisod borasidagi nazariyalarni tahlil qilib, u o’zining “iqtisodchi odam” konsepsiyasini yaratdi. Teylor shunday yozadi: “Biz ilmiy boshqarishda hamisha brigada bilan emas, alohida ishchi bilan faoliyat yuritishimiz lozim”. F.Teylor opponentlaridan biri – AQSHga 1922 yilda kelgan avstraliyalik olim E.Meyo ( Elton Mayo) 5 dir. U bu konsepsiyani tahlil etish jarayonida, muallifning “texnik san’atini” yuqori baholab, “ijtimoiy bilimsizlikda” qiynalganligini ta’kidlaydi. Natijada, Teylor nazariyasi o’rniga Meyo qarashlari ostida shakllangan “ shaxslararo munosabatlar” konsepsiyasi vujudga keldi. Muallif bu konsepsiyasiga “sosiologiya va psixologiyaning qo’shma mahsuli” sifatida ta’rif beradi. Shu munosabat bilan fanda “psixososiologik tashkilot” degan atama yuzaga keldi. Alderfer 6 o’tgan asrning 70-yillarida yaratgan “ERG” (Existence, Relatedness and Growth) , ya’ni “BBO’” (Borliq, bog’lanish va o’sish) nazariyasida o’sha davrning 50-yillarida yaratilgan Maslou qarashlarini bir muncha oddiylashtirdi va quyidagi ko’rinishga keltirdi: [1] borliq – birinchi darajali ehtiyoj. Unda inson o’z hayotiy ehtiyojlaridan albatta qoniqishi lozim; [2] ijtimoiy axloq va o’zaro munosabatlar ehtiyoji (sevgi va do’stlik); [3] o’zini-o’zi tan oldirish – eng yuqori ehtiyoj. Muallif fikricha, mazkur jarayonni, badiiy asar yaratish, sport bo’yicha 4 5 6

muvaffaqiyatlarga erishish, hatto, ota-onalik burchining yaxshi ado etilishi misollarida ko’rish mumkin. O’zini ro’yobga chiqarish ehtiyoji qondirilgach, shu jihat bilan bog’liq bo’lgan hayotiy kechinmalar oddiy holdek bo’lib tuyuladi. Shuningdek, D.Makkeland 7 ning “Maqsadga erishish” (Need for achievement) , F.Xersberg ( Frederick Herzberg) 8 ning “Ikki omil” (Two-factor theory) , E.Louler va D.Xakmen ( Lawler end Xakmen) ning “Rejalashtirish, ehtimollik” kabi nazariyalarda tadbirkorlik faoliyati motivasiyasini shakllantirishda qarorlar qabul qilish va rejalashtirishga oid masalalar ijtimoiy-psixologik talqin qilingandir. Tadbirkorlik faoliyati motivasiyasini yanada kengroq ochishda, bir konsepsiya mavjudki – bu boshqaruv tajribalarida keng qo’llaniladi. Bu F.Xersberg 9 ning “Ikki omil” nazariyasi. Muallif sanoat sohasida faoliyat yurituvchi ishchilarning psixologik kasalliklarini davolovchi mutaxassis edi. Unga ishchilarni rag’batlantirish (harakatga keltirish) konsepsiyasini ishlab chiqish taklif etilgan. U o’zining ishlab chiqqan nazariyasini “motivasiyali gigiyena” yoki “ishni jonlantirish” nazariyasi deb ataydi. F.Xersberg ishga bo’lgan rivolantirish ishtiyoqini ikki toifaga bo’ladi. U birinchi guruhga barcha yuzaki munosabatlarni, ya’ni maosh, hamkasb bilan muloqot hamda moddiy shart-sharoitlar kabilarni kiritadi. Kuzatuvlari natijasida umumiy to’xtamga kelib, uning bu qarashlari 1966 yil nashr qilingan “Motivasiya va inson borlig’i” deb nomlangan kitobida o’z ifodasini topgan. Muallifning fikricha, barcha asosiy motivlar, umumiy xususiyatlariga ko’ra tarkibiy va bir- biridan farq qiladigan guruhlarga bo’linadi. Undagi bosh omillar sifatida gigiyena va motivlar nazarda tutiladi. Birinchi omil, shaxs faoliyatining muvaffaqiyatini ta’minlaydi yoki pasaytirib yuboradi. Umumiy jihatlariga asoslanib, Xersberg gigiyenik omillarni quyidagilar, deb hisoblaydi: (a) mehnat sharti; (b) firmaning siyosiy ahamiyati; (c) maoshi; (d) jamoadosh va boshliqqa bo’lgan munosabati. 7 8 9

Motiv omillariga esa: (a) faoliyatdagi muvaffaqiyat; (b) ish yuzasidan ko’tarilishi; (c) qulay imkoniyatga egaligi; (d) faoliyatning qiziqligi va qiyinligi; (e) faoliyatning xilma-xilligi; (f) faoliyatni rejalashtirilishida qatnashish va hokazolar. Bu motivlar bir-biri bilan nafaqat tadbirkorlik motivasiyasini shakllantiruvchi jarayonda, balki tadbirkorlik faoliyatini boshqarishda ham muhim ahamiyat kasb etadi. i Adabiyotlarda motivasiyaga oid nazariyalar, asosan, ikki toifaga ajratiladi: [1] mazmuniy; [2] jarayoniy. Motivasiyaning mazmuniy nazariyalari birinchi navbatda insonlarni harakatga undovchi ehtiyojlarini aniqlashga harakat qiladi va aynan u orqali ishning hajmi hamda mazmuni aniqlanadi. Motivasiyaning zamonaviy mazmuniy konsepsiyalariga asos solinishi, asosan, A.Maslou ( Abraham Maslow ), F.Xersberg, D.Makkeland larning ishlari bilan bog’liq. D.Makkeland X.Myurre ( H.Murray ) ning motivasiyaga bag’ishlangan tadqiqotlarini nazariy g’oyalari va empirik yondashuvlari asosida erishgan yutuqlarini rivojlantirib, bir qator tajribalar seriyasini o’tkazgan. U tadqiqotlari obyekti sifatida nafaqat o’quv muassasasi talabalarini, balki tadbirkorlarni ham ishtirok etishini ta’minlashga uringan. Uning “Yutuqlar jamoasi, 1961” nomli kitobida qayd etilgan ushbu izlanishlari, iqtisodiy rivojlanish muammolarini tahlil qilish va hal etish yo’lidagi psixologiya fani metod va nazariyalaridan foydalanilgan dastlabki tadqiqot sifatida tarixda qoldi. D.Makkeland tadqiqotlarining asosiy g’oyasi sifatida, tadbirkorlarni alohida psixologik xususiyatlari, jumladan, ayrim mavjud standartlar bilan bellashish jarayonida aniqlagan yutuqlar motivasiyasining yuqori darajasi namoyon bo’ladi. Uningcha, yutuqlar motivasiyasini namoyon bo’lishi quyidagicha kechadi: [1] individning xulq situasiyasi, ya’ni qo’yilgan masalalar individ tomonidan qarorlarni yutuqli yoki yutuqsiz baholash bo’yicha ma’lum standartlar mavjudligi bilan tavsiflanadi; [2] individ o’z xulqi natijalariga javobgar subyekt sifatida o’zini qayta ko’rib chiqadi; [3] masalani hal etish jarayonida yutuqqa erishish

oldindan ko’ril chiqilgan bo’lmasa-da, ma’lum darajadagi tavakkalchilik bilan bog’liq. Yutuqlar motivasiyasining ifodalanish holatini baholash uchun D.Makkeland TAT ii metodikasidan foydalangan. Olim turli xil interpretasiyaga asoslanuvchi, noaniq holatdagi tasvirlar, rasmlar va ularda nimalar yuz berayotgani bayon etuvchi hikoyalar tuzish jarayonini tajribadan o’tkazgan. Maxsus ishlab chiqilgan tayanch iboralar yordamida, muallif, yutuqqa erishish motivasiyasini namoyon etilishi haqida guvohlik beruvchi “chastota”larni hisobga olib, hikoyalar mazmunini tahlil qilgan. Natijada olingan “indeks” motiv ifodalanish darajasining miqdoriy bahosi bo’lib xizmat qildi. Mashhur nemis sosiologi M.Veber (Max Weber) iii XIX asr boshlarida biznesdagi holatni tahlil etar ekan, biznes odobi masalasiga mufassal to’xtalib o’tgan. Biznesning mohiyatini tushunib yetgan holda u: “Trubinalardan tutun chiqishi uchun foyda olinishi zarur”, – deb ta’kidlagan. Bu yerda u tadbirkorlar faoliyatidagi ikki yo’nalishni ajratib ko’rsatadi: usiz ishlab chiqarish mavjud bo’lmaydigan oqilona foydaga intilish; “boylikka intilish”. M.Veber ikkinchi yo’nalishni: “Bunday intilish ofisiantlar, vrachlar, rassomlar, yengil tabiatli kishilar, askarlar, qimorboz va gadoylarda uchraydi. To’liq ishonch bilan u barcha davr va mamlakatlarning aholi guruhlari hamda alohida shaxslariga xos bo’ladi” va u biznes emas, deb ta’kidlaydi. iv Motivasiyaning mazmuniy nazariyalari shaxs xulqini belgilovchi ehtiyojlar va unga bog’liq omillarga asoslanadi. Jarayoniy nazariyalar motivasiyani boshqacha tarzda o’rganadi. Ularda inson qanday qilib aniq bir xulq turini tanlash jarayoni tahlil qilinadi. Jarayoniy nazariya asoschilari ehtiyojlar mavjudligi to’g’risida bahslashmasdan, ular odamlar xulqini psixologik jarayonlar bilan aniqlanadi, deb hisoblashadi. Motivasiyaning jarayoniy nazariyasining quyidagi uchta asosi mavjud: Kutishlar nazariyasi; Adolatlilik nazariyasi; Portyer-Louler modeli. Kutishlar nazariyasi. Kutishlar nazariyasining asosiy mazmuni V.Vrum ( Victor Vroom) ishlariga borib taqaladi. Unga ko’ra tadbirkordagi ehtiyojning

yuqoriligi, ma’lum bir maqsadga erishish motivasiyasining yagona zaruriy sharti bo’la olmaydi. Bu o’rinda tadbirkor maqsadini amalga oshirish jarayonida tanlangan yo’lning kutilayotgan natijaga erishishi va ehtiyojning qondirilishi mumkinligiga ishonishi lozim bo’ladi. Kutishlar jarayonini ma’lum bir voqea sodir bo’lishi ehtimoliga tadbirkor shaxsi tomonidan beriladigan baho sifatida talqin qilish mumkin. Mehnatga motivasiyaning tahlilida kutishlar nazariyasi uchta o’zaro bog’liqlikni tavsiflaydi: mehnat xarajatlari – natija, natija – rag’batlantirish va valentlik (rag’batlantirish bilan qoniqishlik) . Muallifning fikricha, mehnatga bo’lgan xarajat va qo’lga kiritilgan natija (X- N) o’rtasidagi kutish – bu sarf qilingan g’ayrat bilan olingan natija orasidagi munosabatda ifodasini topgan. Masalan, tadbirkor, har kungiga nisbatan 10 ta odamga ko’p telefon qilishi natijasida, sotuvlar hajmining 15 foizga oshishini kutadi. Yana muallif yozadiki, natija bilan rag’batlantirish (N–R) munosabatlari orasidagi kutishlar – bu tadbirkor qo’lga kiritgan natijasiga javoban jamiyat tomonidan beriladigan rag’batlantirish ifodasidir. Masalan, tadbirkor 15 foizga sotuv hajmini oshirish hisobiga 10 foiz qo’shimcha daromad qo’shilishini yoki tadbirkorlar palatasiga a’zo qilinishini kutadi. 2-chizma. V.Vrum bo’yicha motivasiya modeli Bu omillar munosabati 2-chizmada keltirilgan chizma ko’rinishida aks ettirilishi mumkin. Kutishlar nazariyasida motivasiyani aniqlovchi uchinchi omil – bu valentlik yoki rag’batlantirishning qimmatliligi. Valentlik esa bu ma’lum bir rag’batlantirish Muvafaqqiyatga erishishda kuch-g’ayrat bilan ishlashning kutilgan natijalar berishi kutilmasi X – H Berilgan rag’batlantirishning jamiyatdagi qimmatlilik kutilmasi ValentlikQo’lga kiritilgan natijalarning o’z orqasidan kutilgan rag’batlantirishlar olib kelish kutilmasi Н – Р MOTIVASIYA+ + =

olish natijasida yuzaga keladigan insondagi nisbiy qoniqish yoki qoniqmaslik darajasidir. Turli toifa vakillarida rag’batlantirishga ehtiyoj xilma-xil bo’lganligi uchun ham farqlanadi. Masalan, menejer o’z ishini a’lo darajada bajarishi natijasida, oylik maoshining oshirilishiga erishadi, vaholanki, u buni emas, balki lavozim bo’yicha ko’tarilishni yoki rahbariyat tomonidan yanada hurmat qilinishini xohlashi mumkin. Bunday hollarda esa bu kutilgan natijalarga olib kelmasligi mumkin. Demak, tadbirkor uchun yuqoridagi uchta omildan birontasi past bo’lsa, unda motivasiya past bo’lib, mehnat natijalari qoniqarli bo’lmaydi. Adolatlilik nazariyasi. v Qo’yilgan maqsadlarga erishish uchun odamlar qanday qilib o’z kuchlarini taqsimlashi va yo’naltirishi to’g’risidagi boshqa bir tushuntirishni adolatlilik nazariyasi beradi. Bu nazariya bo’yicha, tadbirkorlar olgan manfaatlarini sarf qilgan mehnatlariga munosabatini subyektiv tarzda aniqlashadi va xuddi shunday faoliyat bajarayotgan boshqa tadbirkorlarni olgan manfaatlari bilan taqqoslashadi. Agarda taqqoslash nomutanosiblikni yoki tengsizlikni ko’rsatsa, bu unda ma’lum ma’noda psixologik stresslarni paydo qiladi. Natijada, tadbirkor tenglik yoki adolatlilik hissiyotini, sarf qilayotgan kuch- g’ayratini kamaytirish va olayotgan daromad miqdorini o’zgartirish orqali to’g’rilashi mumkin bo’ladi. Portyer-Louler (Porter-Lawler) modeli. vi L.Portyer va E.Louler ( Layman W. Porter end Edward E. Lawler) lar kutishlar va adolatlilik nazariyalarini o’z ichiga oluvchi, motivasiyaning jamlanma jarayoniy nazariyasini yaratishadi ( 4.3- chizmaga qarang ). Ularning modellarida beshta asosiy ko’rsatkich mavjud: sarf qilingan mehnat, qaror qabul qilish, olingan natijalar, rag’batlantirish, qoniqqanlik darajasi. Portyer-Louler modeliga binoan natijalar samarasi tadbirkor tomonidan sarf qilingan mehnatiga, uning qobiliyatiga va xarakteriga, shuningdek, o’zining rolini tushuna olish xususiyatlariga bog’liq. Amalga oshiriladigan faoliyat rag’batlantirish qiymati va sarf qilingan mehnatning aynan shu darajasi orqali

ma’lum bir rag’batlantirishlar olib keladigan ishonch tuyg’usiga bog’liq bo’ladi. 3-chizma. Portyer-Louler modeli Portyer-Louler modeliga binoan tadbirkor erishgan natijalar uchta ko’rsatkichga bog’liq bo’ladi: sarf qilingan mehnat, inson qobiliyati va xarakteri. Shuningdek, sarf qilingan mehnat bilan daromad orasidagi bog’liqlikni borligiga bo’lgan ishonch . Robert J. Kreitner hamda Angelo J. Kinicki larning fikricha, tadbirkorlik faoliyati motivasiya bevosita va bilvosita uch sohaga bo’linadi: Tadbirkor faoliyatini ilhomlantirish, unga ruh baxsh etish Faoliyatni maqsadga yo’naltirish va uning tarmoqlarini ajratish; Faoliyatni shakllantirilishini belgilash ( 4.4- chizmaga qarang ). vii 4-chizma. Tadbirkorlik faoliyati motivasiyasining bevosita va bilvosita sohalari D.Hebb viii ning fikricha, ishlab chiqarishdagi motivasiya, asosan, tadbirkor faoliyati sifatini ko’tarish maqsadida, uni qo’llab-quvvatlash va yo’naltirish kabi Rag’batlantirish qimmatliligi Ishchi roli bahosi QoniqishQobiliyat va xarakter Tashqi rag’batlantirishMehnat – rag’bat bog’liqligi muammosi Ichki rag’batlantirish Adolatli rag’batlantirish Natijalar ( qilingan ish )Mehnat Ehtiyoj (ikkilanish, beqarorlik) Maqsadga yo’naltirilgan faoliyat Ehtiyojning qoniqtirilishi

harakatlar bilan uzviy bog’liq jarayondir. Psixologik nuqtai nazardan motivasiyani tizimli tarzda o’rganish insonni mehnatga aynan nima yo’naltirishini yaqqol aniqlash imkonini berdi. 5-chizma. Tadbirkorlik faoliyati motivasiyasinining B.Weiner tomonidan instinkt nazariyasi bo’yicha asoslanishi B.Weiner ix o’zining “Motivasiya nazariyalari” kitobida tadbirkorlik faoliyati motivasiyani yoritishda “Instinkt nazariyasi” , “Idrok etish nazariyasi” , “Boshqarish va mustahkamlash nazariyasi” kabi nazariyalarning o’rni beqiyosligini alohida ta’kidlab o’tgan. Unga ko’ra, Instinkt nazariyasi . Unda e’tirof etilishicha, tadbirkor faqatgina tashqi ta’sir va ichki tahlilga asoslangan holdagina emas, balki o’zining instinktiv maqsadlaridan kelib chiqqan holda o’z xatti- harakatlarini amalga oshirar ekan. Achinarli tomoni shundaki, bu harakatlarning natijasi mohiyatini ular kech anglab, o’zlari bilmagan holda amalga oshirganliklarini uqtirishadi. Idrok etish nazariyasi: ushbu nazariya “boshqarish” nazariyasi bilan uzviy bog’liqdir. Idrok etish nazariyasi tadbirkorning kelajakka bo’lgan ishonchiga asoslansa, “boshqarish” nazariyasi o’tmishdagi voqea oqibatlariga asoslanadi. Bu nazariyada ta’kidlanishicha, inson faoliyati kelajakka bo’lgan orzu, umid, ishonch kabi tarkibiy qismlardan iboratdir. Boshqarish va mustahkamlash nazariyasi – tadbirkorlik faoliyati motivasiyasining psixologik jihatdan asoslaydigan ikkinchi nazariya bo’lib, unda tadbirkorning hozirgi faoliyati o’tmishdagi malaka hamda kelajakda kutilayotgan oqibat (yutuq, sovrin, mavqe...) larga asoslanadi deyiladi ( 4.5-chizmaga qarang ). Umuman olganda, motivasiyaga ma’lum bir xatti-harakatlarga undovchi organizmning ichki holati sifatida qaraladi. A.Krilov o’z qarashlarida, motivasiya fenomenini uchta asosiy talqinini sharhlab o’tadi: Fiziologik talqinlar – ichki motiv yoki ehtiyojlarning ahamiyatliligini e’tirof etadi. Misol uchun, yemishdan mahrum bo’lgan hayvon ochlikni his etadi va yegulikni izlab topishga hamda o’z fiziologik ehtiyojini qondirishga intiladi. Ochlik, chanqoqlik va jinsiy mayl kabi holatlar organizm uchun muhim ahamiyatga ega bo’lganligi sababli, odatda HARAKAT BOSHQARIS H ODAT TURTKI Faoliyatni ilhomlantiruv chi omil O’tmishdagi malaka va hozirgi zamon faoliyati natijalarining uzviy bog’liqlik darajasi Kelajakdagi yuksalishga ishonch

“birlamchi drayv” deb hisoblanadi; Bixevioristik talqinlar – o’rgatish (o’qitish) jarayonida orttirilgan ichki motivlarga suyanadi. Masalan, pulga ega bo’lishga nisbatan motivasion moyillik. “Birlamchi drayv (boshqarish, undash)” holatlari pullar bilan assosiasiyalanishi sababli, biz faoliyatga nisbatan yo’naltirilgan yuqori motivasiyani sezamiz; Psixologik talqinlar – bizni aniq harakatlarga motivlovchi “birlamchi drayv” konsepsiyasi insoniyat xulq-atvorining murakkab qirralarini tushuntirishda ham dolzarb bo’lib qolaveradi. Bunda ichki murakkab ehtiyojga erishish yoki Maslou bo’yicha o’zini ro’yobga chiqarish motivasiyalari misol bo’la oladi. x Umuman tadbirkorning ijtimoiy xulq motivlari haqida gap ketganda, uning ikki elementini: harakat dasturi va maqsadni ajratish maqbul sanaladi. Harakat dasturi maqsadga erishishning vositalariga aniqlik kiritadi. Buning uchun ijtimoiy xulqning motivlari aniqlangan, ehtiyojlar muvofiqlashtirilgan, maqsadlar va unga yetish vositalari aniq bo’lishi kerak. Shundagina tadbirkor ijtimoiy xulqi jamiyat me’yorlariga mos bo’ladi. A.Karpov ning yozishicha, mehnatga ijtimoiy motivasiya muammosi, asosan, ishlab chiqarishdagi psixologik va tadbirkorlik boshqaruvi masalalarini o’z ichiga qamrab oladi. Muallifning fikricha, psixologik muammolar, har qanday tadbirkorning ruhiy holati, kechinmalari, tashqi omil ta’sirini qay darajada hazm qila olishi va bularning tadbirkor ish faoliyati hamda natijasiga ta’sir qilish darajasida tushuniladi. V.Karimova ning ta’kidlashicha, “Faoliyat – ehtiyoj – motivasiya” tushunchalari o’zaro bog’liqdir. Har qanday faoliyat ortida insonning aniq ehtiyoji yotib, bu shaxsni o’rab turgan muhitga bog’liq bo’ladi… Shu ehtiyoj ta’sirida paydo bo’ladigan faollikning turtkisi – motivdir. Muallifning fikricha, m otivasiyalashgan tizim birligi – bu motivdir. Tuzilish jihatidan motivlar ikki xil farqlanadi: “xohish-istakli” va “haqiqiy”. Har bir inson hayoti davomida turli vaziyatlarga tushadi. Ularning xulqida turli xil motivlar namoyon bo’ladi va ko’pchiligi mehnat faoliyati jarayonida shakllanadi. Odamlardagi mehnat qilish istagi odatda foyda olish uchun xizmat qiladi hamda shu orqali boshqalarga yordam beradi. xi Motivlar anglangan yoki anglanmagan (qisman anglangan) bo’lishi mumkin. Birinchisida, ijtimoiy xulqning sabablari aniq, egasi uchun ravshan bo’lsa, ikkinchi holatda, amalga oshirilgan xulqning ichki psixologik sababi, ya’ni uning ortida turgan ehtiyoj, faollik jarayonining mexanizmlari anglanmaydi. Anglangan motivlar ijtimoiy xulqni o’rganishda katta ahamiyatga ega, chunki biz ko’pincha odamlar orasida, jamoat yerlarida, mehnat jamoasida o’zimizning nima sababdan aynan shu mavqeni tanlaganimizni, aynan shunday qarorlarga kelganimizni, aynan shu odamlarni yoqtirayotgan yoki yoqtirmayotganimizni aniq bila olmaymiz. Bu holat ko’pincha ijtimoiy ustanovkalar orqali tushuntiriladi. Ijtimoiy ustanovka – u yoki bu guruhlarga nisbatan shaxsning baholari, harakat qilishga hozirligi va idrok usullaridir Demak, tadbirkorlik faoliyati motivasiyasini shakllantirish va uni ishlab chiqarishga qo’llash psixologik qarashlarda mahalliy sharoitda tor doiradagina

o’rganilgan tadqiqot muammolaridan biridir.

i ii iii iv v vi vii viii ix x xi

O'xshashlar

Tadbirkorlik faoliyati va uning ijtimoiy-psixologik xususiyatlarini mahalliy sharoitda o’rganilishi

Psixologiya tarixidagi nazariyalar tahlili

Faoliyatning psixologik tahlili

Sportcha yugurishning psixologik tahlili

Sport musobaqalarining psixologik tahlili