Psixologiya tarixi fanining predmeti va vazifasi - Psixologiya - Referatlar

Psixologiya tarixi fanining predmeti va vazifasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

63 KB

Ko'chirib olish

Psixologiya tarixi fanining predmeti va vazifasi Reja: 1. Psixologiya tarixining kelib chiqishi. 2. Idealistik va materializm oqimining asoschilari va ularning ta’limiy fikrlari. 3. Antik filosofiyaning rivojlanish bosqichi.

Psixologiya tarixi fanining predmeti va vazifalari mavzusini o’tishdan maqsad, ya’ni psixologiya fani X1X asrning 2-yarmida alohida fan sifatida ajralib chiqdi, shunday ekan, demak, psixologiya fanining ilk ilmiy-dunyoviy g’oyalarini ilgari surgan olimlar va faylasuflarning ta’limotlarini o’rganib chiqamiz, ulardagi ong tushunchasi tana, ruh, jon haqidagi materialistik va idealistik oqimlari namoyondachilarining qarashlarini va asarlarini bilishdan iboratdir. SHundan avvalo insoniyat tomonidan hayvonlarga va insonlarga bo’lgan psixik hayot hodisalari tomonidan hayvonlarga va insonlarga xos bo’lgan psixik hayot hodisalari haqidagi bilimlarning asta-sekin to’planib borishi tarixi ekanligini tushuntirishdan deb bilamiz. 1. Psixologiya tarixining kelib chiqishi . Psixologiya tarixi uzoq o’tmishdan totib to hozirgi kunga qadar psixologik haqidagi fikrlarning paydo bo’lishi va uning rivojlanishini o’rganadi. Psixologiya o’zining uzoq o’tmishiga va qisqa tarixiga ega.Psixologiya haqidagi dastlabki fikrlar bundan ikki yarim ming yil ilgari paydo bo’ldi. Psixologiya fan sifatida X1X asrning ikkinchi yarmigacha falsafa fanining tarkibida rivojlangan. Ilmiy psixologiyagacha bo’lgan davrda psixologiya dastlabki og’zaki fan sifatida, keyin esa yozma fan sifatida mavjud bo’ldi. SHunga qaramasdan insonlarning jamiyatga, tabiatga va tirik mavjudotlarga va ijtimoiy muhitga nisbatan bo’lgan munosabatlari ma’lum funktsiya va mexanizmlar yordamida qanday amalga oshirilishi, bu mexanizmlar asosini nima tashkil qilishi savol tariqasida namoyon bo’lar ekan. Psixologiya haqidagi dastlabki fikrlar Antik filosofiya da vujudga kela boshladi. Agar biz psixologiya haqidagi fikrlarning rivojlanish tarixiga nazar tashlaydigan bo’lsak, bu fikrlar uzoq o’tmishdan to shu kunga qadar ikkita oqim nuqtai nazardan hal qilinib kelinmoqda, ya’ni : 1) I d e a l i s t i k; 2) M a t e r i a l i s t i k; Antik falsafada idealistik oqimning eng yirik namoyondachilari Sakrat va shogirdi Platon hisoblanadi. Ularning asosiy fikrlari idealistik nuqtai nazardan

nazardan shu bilan asoslanadiki «jon, ruh va tana alohida-alohida substantsiya hisoblanadi. Tana tirik yoki o’lik holatda materiadir, agar tanaga jon yoki ruh qo’shiladigan bo’lsa, u tirik materiyaga aylanadi va ruh paydo bo’ladi. Agar tanani jon yoki ruh tark etgan bo’lsa, tana substantsiya sifatida mavjud bo’ladi va ruh yo’qoladi. Jon yoki ruh bir tanadan ikkinchi tanaga o’tishi mumkin. U ilohiy kuchga buysungan bo’lib, u tanadan bu tanaga o’tish nafaqat ollohgagina bog’liqdir deb hisoblaydi » Ularning bu g’oyasi Platon tomonidan yozib qoldirilgan dialoglarida o’z ifodasini topadi. Idealistik oqimining o’zi ikki xil ko’rinishga ega bo’ladi: A) S u b ‘ e k t i v i d e a l i z m; B) O b ‘ e k t i v i d e a l i z m; Idealizm -ongning borliqqa munosabati masalasida materializmning qarama- qarshi ularoq ong, ruh-birlamchi, moddiy dunyo. Borliq-ikkilamchi, ong-sezgi. Tasavvur va tushunchalarning mahsulidir da’vo qiluvchi g’ayri ilmiy falsafiy oqim. Sub’ektiv idealizm -fan va ijtimoiy amaliyotning dalillariga qarama-qarshi o’laroq moddiy dunyoning ob’ektiv ravishda mavjudligini inkor qilib, reallik deb faqat individual ong sub’ektiv (ichki) sezgi obrazlarini tan oluvchi idealistik oqim. Sub’ektiv idealizmning antik falsafadagi eng yirik vakili Sakrat hisoblanadi. Uning shogirdi Platon, o’zining dastlabki qarashlarida sub’ektiv idealizm g’oyalarini targ’ib qilgan bo’lsa ham, keyinchalik o’zining dunyoqarashi bilan ob’ektiv idealizm namoyondalariga aylanadi. Masalan: Platonning «Teatet» asarida uning ob’ektiv idealizm haqidagi fikrlari o’z ifodasini topadi. Platon o’zining dunyoqarashi bo’yicha ilohiy substantsiya sodiq bo’lsa ham, o’z qarashlarida materiaya haqidagi g’oyalarni ham targ’ib qiladi. Antik falasafadagi bu ikkita vakildan tashqari qolgan yirik vakillarining hammasi materialistik oqim vakillari hisoblanadi. M a t e r i a l i z m – falsafadagi asosiy oqimdan biri, ya’ni idealizmga qarama-qarshi o’laroq, birdan-bir ilmiy, tarixan rivojlangan dunyoqarashdir.

Materializm: dunyo o’z tabiatiga ko’ra moddiydir, materiya tabiatan borliq, inson ongidan tashqari, unga bog’liq bo’lmagan holda mavjuddir; materiya birlamchi hamda sezgilarning manbaidir, ong esa ikkilamchi, hosila narsadir. Dunyo va uning qonuniyatlarini to’liq bilish mumkin, deb ta’lim beradi. Materialistik oqim - o’z navbatida birlamchi elementar materializm oqimlariga bo’linadi. Birlamchi materializm oqimining asosiy vakili Demokrit hisoblanadi. Demokrit jon va ruh haqidagi fikrlarni quyidagicha ifodalaydi. YA’ni tana va ruh ma’lum jismlardan tashkil topgan bo’ladi. Ruhning asosini molekulalar tashkil qilib bu molekulalar atomlardan iborat bo’ladi. Agar tanadagi atomlarning birikishi vujudga kelsa, tirik organizmlarning ruhi vujudga keladi. Agar atomlarning ajralib ketishi vujdga kelsa, tanani ruh tark etadi. Ruhning asosini atomlar tashkil etadi degan g’oni ilgari suradi. Demokritning fikridan kelib chiqqan holda XUSH asrda ingliz filosofiyasida atomistik psixologiya vujudga keldi va keyinchalik xuddi shu psixologiya assotsativ psixologiya maktabiga aylandi. Platon ob’ektiv idealizmni targ’ib qilgan holda antik falsafada dualizm yo’alishiga asos soldi. Antik falsafaning birlamchi materializm g’oyalarini targ’ib qilan faylasuflardan biri Milet maktabining vakillaridir. Uning asoschisi grek faylasufi Fales hisoblanadi. Fales jon va ruh haqidagi va uning asoslari haqida quyidagi fikrlarni ilgari surdi. Uning fikricha « jonning ruhning asosini aohida xossaga ega bo’lgan materiya hosil qiladi, ya’ni jonning asosini (suv) tashkil qiladi» degan fikrni ilgari suradi. Uning shogirdlari Anaksimen va Anaksagorlarning ruhning asosini ma’lum moddiy asosini materiyadan izlab, Anaksamen ruhning asosini (havo) tashkil qiladi desa, Aniksagor esa (olov) tashkil qiladi degan. Materialistik oqim vakillari idealistik oqim g’oyalariga qarshi fikrlarni ilgari suradilar, materialistik oqim vakillarining fikricha dunyoning asosida bitta moddiy narsa yotadi. Inson va uning ruhiy hayoti ham ana moddiy narsadan iboartdir deganlar.

Antik falsafaning eng yirik namoyondasi, psixologiya haqidagi dastlabki ilmiy mulohazalarini keltirgan fpylasuf Aristotel’ (Arastu) hisoblanadi. SHuning uchun hamki u « psixologiya fanining otasi » degan nom olgan. Platonning shogiri bo’lgan Aristotel’ o’z ustozining fikrlariga tanqidiy yondoshib, o’zining « Jon haqidagi ta’limot » asari bilan psixologiyaga asos soldi. U « ruhni tana bilan uzviy bog’liq» dedi, uning fikricha ruh-bu moddiy ham emas, balki moddi narsalarga xos bo’lgan hodisadir. Aristotel’ birinchi bo’lib ruh va jonli tanning ajralmas ekanligi g’oyasini ilgari surdi. Uning bu asari XUP-XUSH asrga qadar ko’pgina ilmiy dargohlarda psixologiya bo’yicha o’quv qo’llanmasi sifatida qo’llanib kelingan. Antik filosofiyada – Sakrat, Platon, Aristoteldan tashqari taxminan eramizdan avvalgi 2-1chi asrlarda Epikur, Lukretsi Kar kabi faylasuflar ham jon haqidagi ta’limotning rivojlanishiga o’zlarining salmoqli hissalarini qo’shgan. Bu mutafakkirlar o’zlarining avvalgi ilgari surilgan psixika haqidagi ta’limotning boyitibgina qolmasdan, balki yangi-yangi fikrlarni ilgari surdi. Umuman antik filosofiyada psixika haqidagi ta’limotning ko’pgina ko’rinishlari fikrlar tarzida rivojlandi. Masalan: antik filosofiyada sezgilar haqida (idrok) insonning fikrlash qobiyati haqida insondagi ixtiyoriy va ixtiyorsiz harakatlar haqida (iroda effektiv holatlar), birlamchi materializm nuqtai nazardan ilg’or ilgari surildi, shuning uchun ham antik filosofiyani biz tug’ridan-tug’ri antik psixologiyaning rivojlanish tarixi, deb ayta olamiz deydi. Rus olimi A.N.Zdan, - agar biz psixologiya tarixining rivojlanishini asosan 2 davrga bo’ladigan bo’lsa: Birinchi davrga- psixologiyaning falsafa tarkibida rivojlanishi. Bu davr er.avvalgi U1 asrdan 19 asrning 60 yillarigacha bo’lgan vaqtni o’z ichiga oladi. Bu davr 4 bosqichni o’zida aks ettiradi. 1-bosqich: Eramizdan avvalgi U1 asrdan bizning eramizning U asrgacha bo’lgan davr, bu davrda psixika haqidagi fikrlarning paydo bo’lii va ularning ma’lum nuqtai nazardan rivojlanish davrini o’z ichiga oladi. Bu fikrlar va nuqtai nazarlar, bu bosqichda asosan materializm va idealizm nuqtai nazardan hal qilingan. Bu davrga antik filosofiya vakillri eramizdan avvalgi U1 asrdan 1

asrgacha bo’lgan va antik vrachlarning olib borgan izlanishlari va ularning nuqtai nazarlari kiradi. 2-bosqich : eramizdan avvalgi U asrdan USH asrgacha bo’lgan davrni o’z ichiga oladi. Bu davrdan jon haqidagi ta’limotning filosofiyada rivojlanishi va tibbiyot fanlarining yutuqlari bilan mustahkamlanishi, buning natijasida Tomik psixologiya vujudga keldi va dastlabki metodologik asosni shakllanishi uchun uchun dunyoqarashlarning vujudga kelishidir. 3-bosqich: X1U asrdan XU1 asrgacha bo’lgan davrni o’z ichiga oladi. Uyg’onish davri, anatomo-fiziologik tadqiqotlarning vujudga kelishi, fan yutuqlari yordamida psixologiya ta’limotining rivojlanishi, xuddi mana shu davrda jon ta’limoti tushunchasi o’rniga psixologiya termini vujudga kelishi. 4-bosqich: XUP asrdan X1X asrning 60-yilarigacha, Ong haqidagi ta’limotning vujudga kelishi va psixologiyaning nazariy asoslarining shakllanishi, psixologiya dastlabki maktablarning vujudga kelishi. Antik -bu qadimgigacha bo’lgan davr hisoblanadi.Antik-falsafadagi jon haqidagi ta’limotning yoki jonning vujudga kelishi haqidagi tushunchalar, antik vrachlarning tadqiqotlari va o’zlarining tushunchalari bilan mustahkamlangan. Antik vrachlar o’zlarining dunyoqarashi va psixika haqidagi fikrlar bilan antik faylasuflar g’oyalarini rivojlangan va ba’zi paytlarda esa bu filosoflarga qarama- qarshi fikrlarni ilgari surgan. Masalan: Eramizdan avvalgi P asrda qadimgi Rim vrachi A. Kartonskiy , Aristotel’ fikrlariga qarama-qarshi ravishda har qanday fikrning vujudga kelish asosini mavjud degan materialistik g’oyani ilgari surdi va bu fikrlarning asosi boshda joylashgan degan dastlabki tushunchani yuzaga keltirgan. Eramizdan avvalgi 1 asrda o’z davrining buyuk vrachi bo’lgan Gippokrat o’zining meditsina sohasida olib borgan tajribalar asosida inson organizmida 4 ta suyuqlik mavjud ekanligini aniqligi 1)linfa, 2) qizil qon, 3) sariq o’t, 4) qora o’t suyuqligi deb topgan. Buning asosida tirik organizmida 4 xil temperament mavjud degan fikrni ilgari surdi. 1) Qon suyuqligi bosimi bo’lsa-sangvinik temperament

2) Organizmda linfa suyuqligi bo’lsa-xolerik temperament 3) Agar organizmda sariq o’t suyuqligi bosimi bo’lsa-flegmatik temperament 4) Organizmda qora o’t suyuqligi bo’lsa-melanxolik temperament Gippokratning bu ta’limoti XX asrning boshlariga qadar (Pavlov ta’limotiga qadar) psixologiya, meditsina va falsafa fanlarida eng asosli ta’limot hisoblangan. Gippokrat o’zining fikrlari bilan antik falsafadagi ta’limot jon haqidagi ta’limotining meditsina nuqtai nazardan boyitdi va antik falsafaga qarama-qarshi ravishda jonning vujudga kelishi asosini meditsina fani nuqtai nazaridan aniq tasvirlab beradi. Hozirgi kunda Gippokrat ta’limotida qisman bo’lsa ham Sxlolastika bulishi bilan bir qatorda, o’z zamonasiga nisbatan juda oldinlab ketish xususiyatini ta’kidlaganmiz. Bizning 1-P asrda boshqa bir qator, ya’ni Rimlik vrach Galon antik falsafadagi fikrlarni hisobnga olgan holda va o’zidan oldingi tibbiyot vakillari Kartonskiy va Gippokratning ta’limoti to’liq o’rgangan holda o’z zamonasiga nisbatan ancha oldin fikrni ilgari surgan. U dastlab nerv yo’lari haqidagi fikrlarni yuzaga keltira boshladi. Gallening fikricha xuddi shu nerv yo’llari jonning vujjudga kelish asosi degan fikrni ilgari surdi. Jon haqidagi ta’limot o’zining rivojlanish tarixida meditsina sohasidagi bu yutuqlariga qaramasdan falsafiy nuqtai nazarga ko’proq bog’liq ekan. SHuning uchun falsafa sohasidagi g’oyalar psixologiya tarixining birinchi bosqichida asosiy o’rinni egallaydi. Psixologiya tarixining ikkinchi bosqichi U-USH asrni, davrni o’z ichiga olib, bu davrda jon haqidagi ta’ilmot asosan falsafiy nuqtai nazardan qaralgan. SHunga qaramasdan bu davrda jon haqidagi ta’limot bo’yicha turli mexanistik qarashlar vujudga kela boshladi. Bu davrda vujudga kelgan sxolastika, Stoydlarning dunyoqarashlari va jonning vujudga kelishi oddiy mexanizmlarning ishi degan tushunchani tushunishi dunyoqarashlar vujudga keladi va bularning hammasi psixikani o’rganishda Tomik psixologiyaning shakllanishidir.

-SHunday ekan psixologiyani o’rganish bizning eramizgacha bo’lgan davrdanoq buyuk mutafakkirlar va faylasuflar jon haqidagi va ruh, tana haqidagi ta’limotlarning, ularning vujudga kelishi va keyinchalik esa olimlar tomonidan yanada chuqurroq o’rganilib chiqilib, psixologik faniga asos solindi. SHu bilan birga bu ilmiy g’oyalar asrdan asrga qadar to’ldirilib, boyitilib bizgacha etib keldi. Tayanch tushunchalar: Antik filosofiya, idealizm, materializm, atomistik, assotsiativ psixologiya, Tomik psixologiya, Sxolostika, Stoyd.

Adabiyotlar: 1. M.G.YAroshevskiy «Istoriya psixologii» Moskva. Izd. «Nauka» - 1979 yil. 2. A.N.Jdan. «Psixologiya ot antichnosti do nashix dney» Moskva, «Nauka» -1989 y. 3. Yu.B. Gippenreyter «Vvedenie v obshuyu psixologiyu» Moskva, Izd. MGU- 1098 g. 4. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Umumiy psixologiya fanining predmeti, maqsadi va vazifasi

Ijtimoiy psixologiya fanining predmeti

Psixologiya fanining predmeti, maqsadi va vazifalari

Ijtimoiy psixologiya fanining predmeti 2

Psixologiya fanining predmeti, amaliy vazifalari