Иқтисодий соҳадаги ютуқлар - Psixologiya - Referatlar

Иқтисодий соҳадаги ютуқлар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

130.5 KB

Ko'chirib olish

Иқтисодий соҳадаги ютуқлар Бизнинг демократик жамият қуришдан кўзлаган мақса димиз юртимизда яшайдиган барча инсонлар учун милла ти, тили ва динидан қатъи назар, муносиб ҳаёт шароити яратиб бериш, ривожланган демократик мамлакатлардаги каби кафолатланган юқори ва янги сифатдаги турмуш да ражаси ва эркинликларни таъминлашдан иборатдир. Бун дай стратегик мақсадни амалга оширишнинг иқтисодий асоси бўлиб ижтимоий йўналтирилган бозор иқтисодиёти ҳисобланади. Шу боисдан ҳам демократик жамият қуришга қаратилган кенг қамровли туб ислоҳотларнинг муҳим жабҳаларидан бири ижтимоий бозор иқтисодиётини яратишга йўналтирилган иқтисодий ислоҳотлардир. Иқтисодий исло ҳотлар жамиятимизнинг сиёсий, ижтимоий, маънавий ҳам да давлат қурилиши соҳаларидаги туб ислоҳотлар билан узвий боғлиқликда амалга оширилмоқда. Ижтимоий йўналтирилган бозор иқтисодиётига ўтиш нинг назарий асослари, стратегик мақсадлари, устувор йўна лишлари, муаммолари ва уларнинг ҳал этилиш йўллари Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг «Ўзбекистоннинг ўз истиклол ва тараққиёт йўли», «Ўзбекистон келажаги буюк давлат», «Ўзбекистон бозор муносабатларига ўтишнинг ўзига хос йўли», «Ўзбекистоннинг сиёсий-ижтимоий ва иқтисодий истиқболининг асосий тамойиллари», «Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқур лаштириш йўлида», «Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавф сизликка тахдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари», «Баркамол авлод - Ўзбекистон тараққиёти нинг пойдевори», «Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда», «Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт-пировард мақсадимиз», «Ўзбекистонда демократик ўзгаришларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамияти асосларини шакл лантиришнинг асосий йўналишлари», «Бизнинг бош мақ садимиз - жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мам лакатни модернизация ва ислоҳ этишдир» ва бошқа асар ҳамда маърузаларида ишлаб чиқилган.

Юртбошимиз мустақилликка эришган дастлабки йил ларда ёзган асар ва қилган нутқларидаёқ бозор иқтисодиё тига ўтишдан мақсадни аниқ белгилаб берган. Хусусан, 1992 йил 2 ва 3 июлда XII чақириқ Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг X сессиясида қилган нутқида Прези дент Ислом Каримов «Бозор муносабатларига ўтиш - кўр-кўрона мақсад эмас, балки иқгисодни ўнглаш, жами ятни янгилаш йўли. Демократик давлат қурмоқчи эканмиз, энг аввал, ижтимоий адолат принципларига содиқ бўлиб қолишимиз керак. Агар бозор етим-есирларнинг, қариялар ва камбағал-ночор одамларнинг кўз ёши эвазига қурилади ган бўлса, бунақа бозорнинг уйи куйсин» 1 , — деб таъкид лаган эди. Бу билан бозор иқтисодиётига ўтиш даврида ўтмиш маданияти ва қадриятларни тиклаш, етим-есир, қария ва камбағал, кам таъминланган аҳоли қатламларини ҳимоя қилиш, қўллаб-қувватлаш, кишиларни руҳан ва маънавий жиҳатдан юксалтириш каби вазифаларни ўз олдимизга олий мақсад қилиб қўйганлигимизни кўрсатиб берди. Шу боис дан ҳам Юртбошимиз ўша асарида «Бозор иқгисодиёти деб инсон маънавиятини унутиш гуноҳ бўлади. Нуқул пул ва фойда кетидан қувсакда, аммо одамларимиз руҳан қаш шоқ бўлиб қолишса - бундай жамиятнинг ҳеч кимга кера ги йўқ» 2 , — деб қайд этган эди. Мустақилликка эришган давлатнинг янги жамият қуриш, унинг иқтисодий асоси бўлган бозор иқтисодиётига ўтиш дастурининг ишлаб чи қилганлигини Юртбошимиз ушбу нутқида «Бугун СССР йўқ. Унинг ўрнига навқирон миллий давлатлар дунёга кел ди. Афсуски, ўша пайтда тузилган дастурни икки қўллаб тасдиқлаган айрим биродарларимиз, бугун Каримовнинг аниқ дастури йўқ, деб жар солишдан уялишмаяпти. Менинг жавобим битта: Ўзбекистоннинг ўз дастури бор» 3 , - деб жавоб берди. Бу дастурнинг эскиларидан фарқи, биринчи дан унда Ўзбекистон Республикасининг давлат мустақил лиги тўлиқ акс этганлигида, иккинчидан, бу дастур хом- хаёл гаплардан эмас, балки жамият тараққиётининг усту вор 1 Каримов И.А. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиё сат, мафкура. - Т. 1. - Т:. Ўзбекистон, 1996. - Б. 26 . 2 Ўша ерда. — Б. 26. 3 Каримов И.А. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиё сат, мафкура. - Т. 1. - Т:. Ўзбекистон, 1996. - Б. 19.

йўналишлари хусусида эканлиги ушбу нуткда асослаб берилган. Бу устувор йўналишлар қуйидагилардан иборат қилиб белгиланди: 1) иқтисодий сиёсатда деҳқончилик, умуман, қишлоқ хўжалиги етакчи тармоқ ҳисобланади; 2) рубль амал қиладиган шароитда истеъмол бозорини ҳимоя этиш, давлат мустақиллигининг асосий белгиси ҳисоб ланадиган миллий валютага ўтиш; 3) бозор инфраструктурасини шакллантириш, аввало, маиший ва бошқа турдаги хизмат кўрсатиш ҳамда савдо соҳасидан бошланиб, аста- секин банкларни, биржаларни, аудиторлик фирмалари, суғурта компанияларини қамраб олиши; 4) иқтисодни жонлантириш учун корхоналарни хусу сийлаштириш ишига жиддий киришиш; 5) иқтисодни тўғри йўлга солишда ишлаб чиқарув чининг истеъмолчига нисбатан зўравонлигини тугатиш учун монополизмга қарши чоралар белгилаш ва эркин рақобат шарт-шароитларини яратиш. Юртбошимиз ушбу нутқида олдимизда турган вазифаларни амалга ошириш учун давлатнинг хўжалик ишларига аралашувини камайтириш ло зимлигини таъкидлади. Яъни «Яна такрор айтаман: одам ларга, хўжаликларга иқтисодий эркинлик бериш керак. Иқтисодий эркинлик диёримизда тезроқ қарор топсин», деб бозор муносабатларига ўтишдан кўзланган мақсаднинг моҳиятини очиб берди. Юртбошимиз ушбу нутқида иқтисодий ислоҳотлари мизнинг бутун дастурида айтиб ўтилган энг асосий устувор вазифалар билан бир қаторда, бир қанча узлуксиз устувор йўналишларни аниқ-равшан кўрсатиб берган. Бу узлуксиз устувор йўналишлар қуйидагилардан иборат: — таълим ва маданиятни ривожлантириш ҳамда ислоҳ қилиш; — ақлий ва маънавий салоҳиятни мустаҳкамлаш; — аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш.

И.А. Каримовнинг «Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотлар ни чуқурлаштириш йўлида» асарида Ўзбекистонда иқти содий ислоҳотларни амалга оширишнинг стратегик мақсад лари ва амалга оширишнинг устувор вазифалари ишлаб чиқилган. Ижтимоий-иқтисодий ўзгаришларнинг пировард мақ садини белгилаб олиш иқтисодиётни ислоҳ қилиш страте гиясининг бошланғич нуқтаси бўлиб хизмат қилади. Маз кур асарда Ўзбекистонда иқтисодиётни ислоҳ қилиш соҳа сидаги қуйидаги стратегик мақсадлар моҳияти очиб берилган: 1. Ижтимоий йўналтирилган бозор иқтисодиётини бос қичма-босқич шакллантириш, қудратли ва тинимсиз ри вожланиб борадиган, миллий бойликнинг ортишини, ки шилар ҳаёти ва фаолияти учун зарур шарт- шароитларни таъ минлайдиган иқтисодий тизимни барпо этиш. 2. Кўп укладли иқтисодиётни яратиш, инсоннинг мулк дан маҳрум бўлишига барҳам бериш, ташаббускорлик ва уддабуронликни бутун чоралар билан ривожлантириш не гизи бўлган хусусий мулкнинг давлат томонидан ҳимоя қилинишини таъминлаш. 3. Корхоналар ва фуқароларга кенг иқтисодий эркин ликлар бериш, уларнинг хўжалик фаолиятига давлатнинг бевосита аралашувидан воз кечиш, иқтисодиётни бошқа ришнинг маъмурий-буйруқбозлик усулларини бартараф этиш, иқтисодий омиллар ва рағбатлантириш воситалари дан кенг фойдаланиш. 4. Иқтисодиётда моддий, табиий ва меҳнат ресурслари дан самарали фойдаланишни таъминлайдиган чуқур струк туравий ўзгаришлар қилиш, рақобатбардош маҳсулотларни ишлаб чиқариш, жаҳон иқтисодий тизимига қўшилиб бо риш. 5. Кишиларда янгича иқтисодий фикрлашни шакллантириш, уларнинг дунёқарашини ўзгартириш, ҳар бир кишига ўз меҳнатини сарфлаш соҳаси ва шаклларини муста қил белгилаш имконини бериш 4 . Шунингдек, мазкур асарда мамлакатнинг бозор исло ҳотларини амалга 4 Каримов И.А. Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқур лаштириш йўлида. - Т.: Ўзбекистон, 1995. - Б. 18.

ошириш дастури тўғрисида фикр юрити либ, дастур устувор вазифаларни босқичма-босқич ҳал қили нишига асосланишини алоҳида қайд этиб ўтилади. Бозор иқтисодиётига ўгишдаги биринчи босқичда икки муҳим вазифани бирданига ҳал этишга тўғри келди: • маъмурий-буйруқбозлик тизимининг оғир оқибатла рини енгиш, тангликка барҳам бериш, иқтисодиётни бар қарорлаштириш; • республиканинг ўзига хос шароитлари ва хусусиятла рини ҳисобга олган ҳолда бозор муносабатларининг негиз ларини шакллантиришдан иборат. Ўзбекистонда ушбу вазифаларни ҳал қилишнинг мухим йўналишларини белгилаб берган асосий устувор йўналиш лар қуйидагилардан иборат бўлди: • ислоҳотларнинг ҳуқуқий базасини шакллантириш, мустаҳкамлаш ва ривожлантириш; • кичик хусусийлаштиришни амалга ошириш ҳисобига кўп укладли иқтисодиёт негизларини яратиш; • ишлаб чиқаришнинг пасайиб боришига барҳам бе риш, молиявий аҳволнинг барқарорлашувини таъмин лашдир. Иқтисодий ислоҳотларнинг биринчи босқичида муҳим ва устувор йўналишлар сифатида қуйидагилар амалга оши рилди: Молия ва солиқ сиёсати соҳасида: • қаттиқ молиявий сиёсатни амалга ошириш ва давлат бюджети дефицитини камайтириш; • бюджет маблағларини даромадларга қараб умумдавлат эҳтиёжлари учунгина бюджетдан маблағ ажратиш; • халқ хўжалиги тармоқлари ва корхоналарни ривож лантириш учун инвестиция кредитларидан кенг фойдала ниш; • солиқ тизимини такомиллаштириш ва солиқларнинг рағбатлантирувчилик ролини ошириш. Кредит-пул сиёсати соҳасида: • банк тизимини шакллантириш ва хорижий банкларни жалб қилиш

учун шароитлар яратиш; • барқарор пул муомаласини таъминлаш, кредит ва пул эмиссиясини назорат қилиш; • миллий пулни муомалага киритиш. Нарх-наво бўйича ва пул инфляциясига қарши сиёсат соҳасида: • нарх белгилаш тизимини тартибга солиш ва нарх ро лини мустаҳкамлаш; • нархларни босқичма-босқич эркинлаштириш; • жуда тор доирадаги биринчи ҳаётий эҳтиёж, озиқ овқат маҳсулотлари нархларини бошқаришни вақтинча сақ лаб қолиш; • қишлоқ хўжалик маҳсулотларининг харид нархлари ни жаҳон даражасига етказиш; • монополияга қарши чоралар кўриш ва рақобатчиликка шароитлар яратиш. Иқтисодиёт таркибини ўзгартириш соҳасида: • ёқилғи-энергетика комплексини жадал суръатлар би лан ривожлантириш ва энергетика мустақиллигига эришиш; • четдан келтириладиган муҳим маҳсулотларга қарам ликни камайтириш чораларини кўриш; • қишлоқ хўжалик хом-ашёсининг муҳим турларини қайта ишлаш, тўқимачилик, тикувчилик ва бошқа ишлаб чиқариш корхоналарини ривожлантириш; • энг муҳим истеъмол молларини ишлаб чиқарадиган тармоқларни жадал ривожлантириш ва ўта камёб товарлар ни ишлаб чиқарувчи янги корхоналарни ташкил этиш. Қишлоқ хўжалиги соҳасида: • Қишлоқда хўжалик юритишнинг янги шаклларини ва етиштирилаётган маҳсулотнинг тўла ҳуқуқли хўжайинлар деб ҳис қилдирадиган иқгисодий муносабатларни шакллан тириш; • ер майдонларини фермер (деҳқон) хўжаликларига бе риш, шахсий

томорқа ерларини кенгайтириш ва ерни ме рос қолдириш ҳуқуқи билан умрбод фойдаланишга бериш; • экин майдонларининг оқилона структурасини яратиш ва озиқ- овқат экинларини кўпайтириш орқали чуқур сил жишларни амалга ошириш; • қишлоқда қайта ишловчи корхоналарни, касаначилик ва қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришига хизмат кўрсатади ган фирмаларни ривожлантириш; • қишлоқда ижтимоий ва ишлаб чиқариш инфраструктурасини фаол шакллантириш. Ташқи иқтисодий алоқалар соҳасида: • ташқи сиёсий ва иқтисодий фаолиятнинг ташкилий структурасини шакллантириш, кадрларни тайёрлаш; • ташқи иқтисодий фаолиятни эркинлаштириш; • товарларни экспорт ва импорт қилишнинг имтиёзли тартибини жорий қилиш ва нотариф услублар орқали тар тибга солинадиган товарлар рўйхатини қисқартириш; • экспорт ва импорт таркибини такомиллаштириш; • хорижий инвесторлар учун имтиёзлар тизимини вужудга келтириш ва инвестиция фаолиятини рағбатланти риш; • хорижий кредитлар ва инвестицияларни биринчи нав батда керакли, устувор тармоқларга жалб қилиш; • ташқи иқтисодий фаолият инфраструктурасини ри вожлантириш. Иқтисодий ислоҳотлар стратегиясини амалга оширишда ҳамма босқичларда долзарб аҳамиятга эга умумий устувор лик бўлмиш аҳолини ижтимоий ҳимоялаш соҳасидага чора- тадбирлар қуйидагилардан ташкил топади: • ижтимоий адолат қоидаларини мустаҳкамлаш ва аҳоли нинг муҳтож қатламларини ижтимоий ҳимоялашнинг куч ли воситасини яратиш; • ижтимоий ёрдамни аҳолининг реал даромадлари би лан боғлаш асосида унинг таъсирчанлигини ошириш;

• аҳолини ижтимоий ҳимоялашда фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари, маҳалла қўмиталари ролини оши риш; • меҳнат бозорини тартибга солиш ва иш билан таъмин лаш соҳасида фаол сиёсат юритиш. Шунингдек, бошқа умумий устуворликлар таълим ва маданиятни ривожлантириш ҳамда ислоҳ қилиш, ақлий ва маънавий салохиятни мустаҳкамлашдан иборатдир. Иқтисодий ҳаётни эркинлаштириш бозор иқтисодиёти ва муносабатлари амал қилишининг зарур шартидир. Бозор иқтисодиётининг энг муҳим тамойиллари тўлиқ амал қили ши учун ҳам иқгисодий ҳаётни эркинлаштириш тақозо эти лади. Бозор иқтисодиёти бир қатор муҳим сифат белгила рига эга. Улардан энг асосийси - бу товар ишлаб чиқарув чи нимани ишлаб чиқаришни, бунинг учун қандай технологиядан фойдаланишни ва ниҳоят, кимга сотишни ўзи мустақил равишда белгилаши лозим. Шунингдек, яратилган маҳсулот ёки хизмат турини танлаш, харид қилиш ёхуд хизмат қилиш ёки қилмаслигини харидор ҳам ихтиёрий ва мустақил равишда ўзи белгилайди. Шу боисдан бо зорга чиқарилган товарни олди-сотди қилиш сотувчи би лан харидорнинг эркин ва ихтиёрий муносабатига асосла нади, уни чеклаш ва тақиқлаш ўринсиздир. Ўзбекистон Республикасида бозор муносабатларига ўтиш шароитида иқтисодий ҳаётни эркинлаштириш бозор иқти содий қонунларининг, иқтисодий фаолият ва танлаш эркинликларининг амал қилишлари учун шарт-шароитлар яратиш орқали хўжалик юритувчи субъектлар ва фуқаро ларга кенг иқтисодий эркинликлар бериш, уларнинг хўжа лик фаолиятига давлатнинг аралашувини зарурат даража сида чеклашни англатади. Эркинлаштириш нафақат бозор муносабатлари субъектларининг ҳуқуқ ва ваколатларини кенгайтиришни, шу билан биргаликда, уларнинг ўз фао лияти учун иқтисодий, молиявий, маъмурий масъулиятини оширишни ҳам ифодалайди. Республикамизда амалга оширилаётган иқтисодий исло ҳотлар

иқтисодиётни давлат тасарруфидан чиқариш ва ху сусийлаштириш орқали янада эркинлаштиришга йўналти рилгандир. Ўтиш даврида тартибга солинадиган ижтимоий йўналтирилган бозор иқтисодиёти босқичма-босқич шакллантирилмоқда. Бунинг оқибатида давлатнинг иқтисодиётдаги улуши камайиб, нодавлат секторининг салмоғи ортиб бормокда. Аммо ҳали ҳам хусусий мулкдорлар ва тадбиркорлик фаолиятининг эркин ривожланиши учун тўсиқлар, давлатнинг иқтисодиётга маъмурий йўл билан аралашуви нинг кўлами кенгрокдир. Шу боисдан ҳам Ўзбекистон Рес публикаси Президенти И.А. Каримов биринчи чақириқ Олий Мажлиснинг XIV сессиясида қилган «Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда» мавзусидаги маърузасида иқтисо дий ҳаётни янада эркинлаштириш вазифасини қўйиши бе жиз эмас. Яқин келажакда иқтисодиёт соҳасини янада эркин лаштиришдан мақсад, Юртбошимиз таъкидлаганидек, «биринчи навбатда давлатнинг бошқарув ролини чегара лаш, хўжалик юритувчи субъектларнинг иқтисодий эркин ликларини ҳамда иқтисодиётнинг барча соҳаларида хусу сий мулк миқёсларини кенгайтириш, мулқдорларнинг мавқеи ва ҳуқуқларини мустаҳкамлаш демакдир». Ушбу мақ садни рўёбга чиқариш учун қуйидаги вазифалар қўйилди: — биринчидан, мулкдорлар синфини шакллантириш масаласини тубдан ҳал этиш. Бунинг учун хусусий мулкчи лик етакчи ўринда турадиган кўп укладли иқтисодиётни барпо этиш; — иккинчидан, ҳақиқий рақобат муҳитини шаклланти риш; — учинчидан, бозор инфратузилмасини ривожланти риш; — тўртинчидан, ташқи иқтисодий фаолиятни ташкил этиш тизимини тубдан қайта кўриб чиқиш; — бешинчидан, валюта тизими ва бозорини эркинлаш т и риш; — олтинчидан, давлат ва турли текширувчи, назорат қилувчи органлар томонидан корхоналарнинг хўжалик фа олиятига ноўрин аралашишини чеклаш.

Иқтисодиётни эркинлаштириш мақсадида кичик биз нес, тадбиркорликни ривожлантириш, мулкдорлар синфи ни шакллантириш, рақобат муҳитини вужудга келтириш, бозор инфратузилмасини ривожлантириш, молия ва банк тизими фаолиятини такомиллаштириш, валюта тизими ҳамда бозорини эркинлаштириш, ташқи иқтисодий фаолиятни ташкил этишнинг бутун тизимини тубдан қайта кўриб чиқиш ва ниҳоят, хорижий сармояларни жалб этиш бўйича рағбатлантиришни кучайтириш чора-тадбирларининг амалга оширилиши оқибатида яқин келажакда иқтисодий ўсишни таъминлайдиган ижтимоий-иқтисодий шароит яратилди 5 . Ўзбекистонда амалга оширилган сиёсат натижасида ислоҳотларнинг биринчи босқичида 1990 йилга нисбатан иқтисодий пасайиш бошқа МДҲ мамлакатларидек оғир кечмади. Ялпи ички маҳсулот 1995 йилда 1990 йилга нис батан фақат 18,2 фоизга камайди 6 . Макроиқтисодий бар қарорлаштириш сиёсатининг асоси сифатида қаттиқ мо нетар ёндашувни қабул қилган бошқа МДҲ мамлакатлари да ЯИМ ҳажми 40—60%, шу жумладан, Россияда 48%, Қозоғистон ва Украинада 55 фоизгача, Молдовада 2 бара вардан зиёдга пасайиб кетди. Ялпи ички маҳсулотнинг йиллик ўсиши 1996 йилда 1,7 фоиз, 1997 йидда 5,2 фоиз, 1998 ва 1999 йилларда 4,4 фоиз, 2000 йидда 4,0 фоиз, 2001 ва 2002 йилларда 4,2 фоиз, 2003 йилда 4,4 фоиз, 2004 йилда 7,7 фоиз, 2005 йилда 7,0 фоиз, 2006 йидда 7,3 фоиз, 2007 йилда 9,5 фоизни ташкил этди. Шу йилларда инфляция даражаси ҳам пасайиб борди. Ўрта ча йиллик инфляция 1996 йилда 64,3 фоизни ташкил этган бўлса, 2000 йилда 28,2 фоиз, 2002 йилда 21,6 фоиз, 2003 йилда 3,8 фоиз, 2004 йилда 3,7 фоизга пасайди, 2005 йилда 7,8 фоиз, 2006 ва 2007 йилларда 6,8 фоизга тўғри келди. Президент И.А. Каримов Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси, Вазирлар Маҳкамаси ва Президент Девонининг Ўзбекистон мустақиллигининг 16 йиллигига бағишланган қўшма мажлисидаги 5 Каримов И.А. Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда. - Тош кент: Ўзбекистон, 1999. - Б. 32-36. 6 Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси маъ лумотлари.

маърузасида «Шуниси муҳимки, Ўзбе кистон иқтисодиётининг барқарор ўсиш суръатлари жаҳон бозорида нефть ва газ нархи ошиб бораётган бир шароитда қатор мамлакатларда кузатилаётган ҳолатдан тубдан фарқ қилади. Яъни, бизнинг иқтисодий ривожланишимиз экс тенсив ўсиш ва фақат углеводород хом-ашёсини зўр бериб тўхтовсиз қазиб олиш эвазига бўлаётгани йўқ. Аксинча, биз аниқ мақсадга қаратилган бозор ислоҳотларини, иқтисоди ётда чуқур таркибий ўзгаришларни амалга ошириш, тармоқ ва корхоналарни янгилаш, техник қайта жиҳозлаш, рақо батбардош ва экспортга йўналтирилган янги ишлаб чиқа риш корхоналарини ташкил этиш, кичик бизнес ва хусу сий тадбиркорликни ривожлантириш ҳисобидан иқтисодий тараққиётга эришмоқдамиз» 7 , - деб таъкидлади. Юртбо шимиз айниқса, иқтисодиётда чуқур таркибий ўзгариш ларни амалга оширишнинг ғоят муҳим аҳамият касб этаёт ганини уқтириб ўтди. Давлатнинг таркибий сиёсатини ўтка зиши оқибатида ҳам мустақиллик йилларида ялпи ички маҳсулот таркибида саноатнинг улуши 11 фоиздан 24 фо изга, хизмат кўрсатиш соҳаларининг улуши эса 18 фоиздан 42 фоизга ёки 2 баробардан зиёдга ошди. Иқтисодиётда молиявий барқарорликни таъминлаш сиёсати ўтказилмоқда. Бунинг натижасида 1998 йилда бюд жет камомади ЯИМга нисбатан 2,3 фоиздан 2004 йилда 1 фоизгача камайди. 2005 йидда бюджет ялпи ички маҳсу лотга нисбатан 0,1%, 2006 йилда эса 0,5%, 2007 йилда 1,1% профицит билан бажарилди. Тўлов балансининг барқарор лигига эришилди. Шу билан бирга, фаол экспорт сиёсати нинг амалга оширилиши натижасида ташқи савдо айланма сининг ижобий сальдоси 1998 йилда 239,5 млн., 2002 йил да 276,4 млн., 2003 йилда 760,8 млн., 2004 йилда 1 млрд., 2005 йилда 1,3 млрд., 2006 йилда 1988,2 млн., 2007 йилда эса 3755,9 млн. АҚШ долларини ташкил этди. Эндилиқда, ташқи савдо таркиби ҳам яхшиланиб бор моқда. Масалан, 1992 йилда экспорт таркибида пахта тола сининг улуши 49 фоизни ташкил 7 Каримов И.А. Ўзбекистоннинг 16 йиллик мустақил тараққиёт йўли. - Т.: Ўзбекистон, 2007. - Б. 37-38.

этган бўлса, 2007 йилда бу кўрсаткич 12,5 фоизгача камайди. Шу билан бирга, экс порт таркибида тайёр маҳсулотлар ва хизматлар улуши 2007 йилда 53 фоиздан ошди. Импорт таркибида машина ва ус куналар улуши 1992 йилдаги 12 фоиздан 2007 йилда 46,6 фоизга етди. Мамлакатимизда иқтисодий ўсиш суръатига солиқ юкининг босқичма-босқич пасайтирилиб борилиши ижо бий таъсир кўрсатди. 1998- 2007 йилларда йиғма бюджет даромадлари бўйича ҳисобланган солиқ юки 39,0 фоиздан 31 фоизга, давлат бюджети даромадлари бўйича ЯИМга нисбатан эса 32,2 фоиздан 21,4 фоизга камайди. Юридик шахслардан олинадиган даромад (фойда) солиғи ставкаси 2002 йилдаги 24 фоиздан 2007 йилда 10 фоизга, ягона иж тимоий тўлов 40 фоиздан 24 фоизга, кичик корхоналар ва микрофирмалардан олинадиган ягона солиқ тўлови (бюд жетдан ташқари жамғармаларга ажратмалар билан бирга) 12,2 фоиздан 10 фоизга пасайтирилди. Жисмоний шахсларнинг даромад солиғи ставкалари ҳам пасайтириб борилмоқда. Масалан, 2002 йилда энг кам иш ҳақининг 4 бараваригача солиқ ставкаси 13%, 4-8 бараваригача 23%, 8 бараваридан юқорисига 33% солиқ ставка си белгиланган эди. 2007 йилда эса энг кам иш ҳақининг 5 бараваригача 13%, 5-10 бараварига 18%, 10 бараваридан юқорисига 25% солиқ ставкаси белгиланди. Президентимиз И.А. Каримов таъкидлаганидек «... биз бугунги кунда бутун дунёда ўзбек модели сифатида тан олинган тараққиёт моделини ишлаб чиқдик. Бу моделнинг асосий тамойиллари - яъни, иқтисоднинг сиёсатдан холи экани, давлатнинг бош ислоҳотчи бўлиши, қонун устувор лиги, кучли ижтимоий сиёсат, ислоҳотларни тадрижий асос да босқичма-босқич амалга ошириш принциплари барча мизга яхши аён» 8 . Иқтисодиётда таркибий ўзгаришларни давом эттириш, уларни янги йўналишга ўтказиш дастурлари, чора-тадбир ларини ишлаб чиқиш амалга оширилмоқда. Ушбу чуқур таркибий ўзгартириш дастурларини 2005-2010 8 Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: Маъ навият, 2008.

йилларда муваффақиятли амалга ошириш Ўзбекистон Республика сининг барқарор иқтисодий ўсишини, аҳоли фаровонли гининг кескин ўсишини, жаҳон иқтисодий тизимида ўзига муносиб ўринни эгаллашини таъминлайди. Ўрта ва узоқ муддатли истиқболда ЯИМда саноат улу шини ошириш, устуворликни хом-ашё ишлаб чиқаришдан юқори қўшимча қийматли маҳсулот ишлаб чиқаришга ўтка зиш, тайёр маҳсулотларнинг ички ва ташқи бозорларда ра қобатбардошлик даражасини ошириш, аҳоли яшаш жой ларида, аввало қишлоқ жойларда ҳам, асосан кўп меҳнат талаб қилувчи саноат тармоқларини ривожлантиришга йўналтирилган. Иқтисодий ўсишни таъминлашнинг муҳим шарти бўлган кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик муттасил ривожла ниш даврига кирди. Кичик бизнеснинг ялпи ички маҳсу лотдаги улуши 1991 йилда атиги 1,5 фоизни ташкил этган бўлса, 2000 йилда 31,5 фоизга, 2008 йил 1 январ ҳолатига кўра 45,7 фоизга етди. Қишлоқ хўжалигини ислоҳ қилиш Ўзбекистон Республикасида амалга оширилаётган иқтисодий ислоҳотларнинг устувор йўналишларидан биридир. Сабаби афар сектор ҳис сасига ялпи ички маҳсулотнинг 24 фоизидан кўпроғининг тўғри келиши, халқ хўжалигида банд бўлганларнинг 37 фоизга яқини ва барча аҳолининг 60 фоизининг қишлоқда яшашидир. Қишлоқ хўжалиги хом-ашёсини қайта ишлаш билан боғлиқ тармоқларнинг мамлакатимиз иқгисодиётида ўйнаётган муҳим роли, қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини ташқи бозорларда сотиш ҳисобига мамлакат валюта тушу мининг 55 фоизи олинаётганлиги ҳам муҳим омилдир. Қишлоқ хўжалигани ислоҳ қилишнинг асосий йўналиш лари қуйидагилардан иборат бўлди: Ерга мулкчилик масаласи тубдан ҳал этилди. Ўзбекис тон Республикасининг «Ер тўғрисида»ги Қонуни қабул қилинди. Ўзбекистон Республикаси Конституциясида ер хусусий мулк қилиб сотилиши мумкин эмаслиги, балки уни узоқ муддатли ижара шартлари билан топшириш мум кинлиги белгилаб қўйилди. Ерга муносабат масаласини ҳал этишда

деҳқоннинг хўжайинлик ҳиссини қайта тиклаш чора- тадбирларини ишлаб чиқиш муҳим аҳамият касб этади. Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришининг барқарор ўси ши фермер хўжаликларини қўллаб-қувватлашга боғлиқ. Чун ки фермер хўжалиги хўжалик юритишнинг янги, илғор шакли сифатида хўжаликни мустақил бошқариш ва унинг фаолияти учун тўлиқ иқтисодий жавобгарликка эга. Фермер хўжаликларини ташкил этиш ва ривожланти риш учун 1991 йил 29 декабрда Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Деҳқон (фермер) хўжаликларини янада мустаҳкамлаш ва республикада ишбилармонлик фаолия тини давлат йўли билан қўллаб-қувватлаш тўғрисида»ги Фармони, 1991 йил 30 декабрида эса Вазирлар Маҳкама сининг «Республикада деҳқон (фермер) хўжаликларини янада ривожлантириш ва мустаҳкамлаш чоралари ҳақи да»ги қарори қабул қилинди. Ушбу қарорга биноан республикамизда фермер хўжаликларини ташкил этиш учун 200,0 минг гектар махсус ер фонди ажратилди. 1998 йилда Ўзбекистон Республикасининг «Фермер хў жаликлари тўғрисида»ги Қонуни қабул қилингандан сўнг фермер хўжаликлари мустақил товар хўжалиги сифатида ишлай бошлайди. Фермер хўжаликларини янада ривожлантириш учун Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2003 йил 27 ок тябрда «Фермер хўжаликларини 2004-2006 йилларда ривожлантириш концепцияси тўғрисида»ги Фармони ва Ва зирлар Маҳкамасининг 2004 йил 30 октябрдаги «2004-2006 йилларда фермер хўжаликларини ривожлантириш концеп циясини амалга ошириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги қарори қабул қилинди. Ушбу йўналиш фермер хўжаликла рини ривожлантириш учун ер-сув муносабатлари ва молия- кредит механизмини такомиллаштириш, фермер хўжалик ларининг моддий-техника базасини мустаҳкамлаш ва сер вис ҳамда ҳуқуқий хизматлар соҳасини ривожлантириш, шунингдек, маҳсулот тайёрлаш, қайта ишлаш ва сотиш ти зимини ҳамда меҳнат муносабатлари ва кадрлар тайёрлаш тизимини такомиллаштириш чора-тадбирларини кўзда ту тади. Фермер

хўжаликларини қўллаб-қувватлаш чора-тад бирларининг амалга оширилиши натижасида уларнинг сони ошиб бормокда. Хусусан, 2002 йилда 3822 та фермер хўжа ликлари ташкил топган бўлса, 2007 йилда 27,9 мингдан ортиқ фермер хўжаликлари ташкил этилиб, уларнинг уму мий сони 217,1 мингдан ошиб кетди. Фермер хўжаликла рининг қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ишлаб чиқаришдаги улуши 2003 йилдаги 14,9 фоиздан 2007 йилда 34,7 фоиз га ўсди. Пахта хом-ашёси ишлаб чиқаришда уларнинг улуши 2000 йилда 18,3 фоизга, 2003 йилда 36,9 фоизга, 2007 йил да 98,4 фоизга етди. Бошоқли дон ишлаб чиқаришда фермер хўжаликларининг улуши 2000 йилдаги 14,5 фоиздан 2007 йилда 79,8 фоизга ўсди. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни рағбатлантириш, хизмат кўрсатиш соҳаси ҳамда касаначиликни ривожлантириш натижасида 2007 йилда 628,9 мингдан зиёд янги иш ўринлари ташкил этилди. Республикамизда изчил амалга оширилаётган иқтисо дий ислоҳотлар кичик бизнес соҳасига ҳам тааллуқлидир. Ўзбекистон ижтимоий йўналтирилган бозор иқтисодиётига илгарилаб боришининг асосларидан бири - кичик бизнес корхоналари тимсолидаги хусусий сектордир. Бинобарин, Президентимиз кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик ри вожига урғу бериб, кичик ва ўрта бизнес яхши йўлга қўйил са, аҳолини, айниқса, қишлоқ хўжалигидан бўшаган ишчи кучларини иш билан таъминлаш, маҳаллий хом-ашё, деҳ қончилик ва қурилиш ресурсларини қайта ишлашни тако миллаштириш, ички истеъмол бозорини халқ истеъмол моллари ҳамда хизматлар билан таъминлаш каби долзарб муаммоларни бартараф этиш мумкин. Энг муҳими, кичик ва ўрта бизнес воситасида реал мулкдорлар табақасини шакллантириш мумкин бўлади. Шундай қилайликки, иқ тисодиётимиз тизимида кичик ва ўрта бизнес етакчи кучга айлансин 9 , деб таъкидлайди. Бугунги кунда республикамизда кичик бизнес ва хусу сий тадбиркорликни ривожлантириш ҳамда уларнинг сони ни ва ялпи ички 9 Каримов И.А. Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қура миз. Т. 7. - Т.: Ўзбекистон, 1999.

маҳсулотдаги улушини ўстириб бориш масаласи асосий вазифа бўлиб ҳисобланади. Бунда, дастлаб, ушбу соҳани ривожлантириш йўналишларини белгилаш муҳим аҳамиятга эга. Кичик бизнеснинг республикамиз иқгисодиётидаги ай рим жиҳатларини рақамларда кўриб чиқайлик. Агар 1999 йил 1 январь ҳолатига кичик бизнес вакиллари сони ҳам маси бўлиб 51,8 мингтани ташкил этган бўлса, ўтган 9 йил давомида, яъни 1999-2008 йиллар давомида уларнинг сони қарийб 384,5 мингтага ёки 8,4 мартага кўпайиб, 2008 йил 1 октябрь ҳолатига 436,3 мингтага етган. Бу соҳада меҳнат қилаётганлар сони 2008 йилнинг 1 октябрига келиб иқти содиётдаги барча бандларнинг 76 фоизини таъминлади. Шу жумладан, фақат 2008 йилнинг ўзида тадбиркорликни ривожлантириш ҳисобига қарийб 661 000 янги ишчи ўрин лари яратилди. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А. Каримов Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 16 йиллиги га бағишланган тантанали йиғилишда сўзлаган нутқида 2009 йилни «Қишлоқ тараққиёти ва фаровонлиги йили» деб эълон қилди. Шу йиғилишда жаҳон молиявий- иқти содий инқирозининг келиб чиқиш сабаблари ва мамлака тимиз иқтисодиётига таъсири ҳақида биринчи бор тўхталиб ўтди. Президентимизнинг «Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йўллари ва чоралари» асарида асосий чора- тадбирлар, жумла дан мамлакатимиз қишлоқ хўжалигида амалга оширилиши лозим бўлган масалалар белгилаб беридди. Алоҳида эътибор қаратиш лозим бўлган навбатдаги энг муҳим устувор вази фа - қишлоқ аҳоли турмуш даражасини юксалтиришга, қишлоқларимиз қиёфасини ўзгартиришга қаратилган узоқ муддатли ва бир-бири билан чамбарчас боғлиқ кенг кўламли чора-тадбирларни амалга ошириш, ижтимоий соҳа ва ишлаб чиқариш инфратузилмасини ривожланти ришни жадаллаштириш, мулкдорнинг, тадбиркорлик ва кичик бизнеснинг мақоми, ўрни ва аҳамиятини тубдан қайта кўриб чиқиш, фермер хўжаликлари ривожини ҳар

томонлама қўллаб-қувватлашдан иборатдир, деб алоҳида таъ кидланди 10 . Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2008 йил 11 декабрдаги ПФ-4023-сон фармойиши доирасида 2009 йил - «Қишлоқ тараққиёти ва фаровонлиги йили» Давлат дастурини амалга оширишнинг ташкилий чоралари ишлаб чиқилди. Мазкур йўналишлар бўйича чора-тадбирларни изчил ва тизимли амалга ошириш мақсадида «Қишлоқ та раққиёти ва фаровонлиги йили» Давлат дастури ишлаб чиқилди ҳамда Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2009 йил 26 январдаги ПҚ-1046 сонли Қарори асосида кучга киритилди. Дастурда ўтказиладиган чора-тадбирлар, бажа рилиш муддатлари, харажатлар ва уларни молиялаштириш манбалари, чора-тадбирларни амалга ошириш шакллари, механизмлари ва кутиладиган натижалар тўлиқ ўз ифода сини топган. Дастур асосий йўналшилари 9 та бўлим, 105 та бандда ўз ифодасини топган. Ушбу давлат дастурида мам лакат қишлоқ хўжалигининг муҳим ривожланиш йўна лишлари, конкрет параметрлари ва молиявий манбалари аниқ белгилаб қўйилган. Таъкидлаб ўтиш лозимки, бу ус тувор йўналиш ва уни амалга ошириш дастури нафақат 2009 йил, балки ўрта муддатли истиқбол учун белгилаб олинган 11 . Қишлоқларимиз қиёфасини, қишлоқда ҳаёт сифатини, ишлаб чиқариш муносабатларининг мазмун-моҳиятини ўзгартиришга, агросаноат мажмуида олиб борилаётган ис лоҳотларни чуқурлаштиришга, охир-оқибатда қишлоқ аҳоли сининг ижтимоий-сиёсий ва маданий савиясини, унинг онги ва фуқаролик масъулиятини оширишга қаратилган, биз учун ўта долзарб аҳамиятга эга бўлган ушбу давлат дастурини бажарар эканмиз, 2009 йилдаги бош вазифа уни амалга ошириш бўйича истиқболдаги барча ишларни мустаҳкам ташкилий асосга қўйишдан иборатдир. Маълумки, йирик ривожланган давлатларда узоқ йил лардан буён муттасил давлат бюджети тақчиллиги кузатил гани ва уларнинг салбий ташқи савдо балансига эга эканлиги, давлат ташқи қарзининг миқдори ялпи ички 10 Каримов И.А. Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбе кистон шароитида уни бартараф этишнинг йўллари ва чорала ри. - Т.: Ўзбекистон, 2009. 11 Каримов И.А. Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбе кистон шароитида уни бартараф этишнинг йўллари ва чорала ри. - Т.: Ўзбекистон, 2009.

маҳсу лотга нисбатан юқори бўлаётгани, ривожланган мам лакатларда қайта молиялаш ставкасининг паст даражада ушлаб турилиши оқибатида жаҳон капитал бозорида арзон кредитларнинг вужудга келиши, ипотека кредитлари бе риш талабларининг асоссиз равишда бўшаштириб юборил ганлиги, молиявий институтларнинг ўз маблағлари ва қарз мажбуриятлари ўртасидаги нисбатнинг кескин бузилиши, жаҳон иқтисодиётида реал ва молиявий сектор ўртасидаги нисбатнинг кескин ўзгариши жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози келиб чиқишига сабаб бўлди. Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирозининг миқёси, кўлами ва оқибатлари, авваламбор, муайян мамлакатнинг молия-валюта тизими қай даражада ривожланганлиги, мил лий кредит институтларининг капиталлашуви ва ликвид лилиги (тўлов имконига) ҳамда уларнинг чет эл ва корпо ратив банк тузилмаларига нечоғлиқ қарам эканлигига, мам лакатнинг олтин-валюта захирасининг ҳажми, хорижий кредитларни қайтариш қобилияти, мамлакат иқгисодиёти нинг барқарорлиги, диверсификация ва рақобатбардошли лик даражаси каби омилларга боғлиқдир. Бундай омиллар турли мамлакатларда турлича таъсир кўрсатиши ва инқи розга қарши чора- тадбирлар тизимини ишлаб чиқишда бу лар эътиборга олиниши зарур. Айни пайтда инқироздан имкон қадар тез чиқиш, унинг оқибатларини енгиллаш тириш жаҳон ҳамжамияти томонидан қабул қилинаётган чора- тадбирларнинг самарадорлигига, уларнинг ўзаро уйғунлигига боғлиқдир. 2008 йилда бошланган жаҳон молиявий-иқтисодий ин қирози дунёдаги барча давлатларга ўз таъсирини кўрсат моқда ва оқибати салбий тус олмоқца. Мамлакатимизда унинг таъсирини бартараф этиш мақсадида Юртбошимиз томонидан 2008 йилнинг 28 ноябрида «Иқтисодиётнинг реал сектори корхоналарини қўллаб-қувватлаш, барқарор ишла шини таъминлаш ва экспорт салоҳиятини ошириш чора- тадбирлари тўғрисида»ш ПФ-4058- сонли Фармони қабул қилинди. Ушбу Фармонга мувофиқ жаҳон молиявий- иқти содий инқирозининг салбий оқибатларини республика иқти содиёти реал

сектори корхоналарига таъсирини камайти риш, уларнинг барқарор ва мутаносиб равишда ўсишини таъминлаш, корхоналарни техник ва технологик жиҳатдан қайта жиҳозлаш, модернизация жараёнларини янада чуқур лаштириш, уларнинг экспорт салоҳиятини ошириш ва бар қарор ишлашини таъминлаш борасида бир қатор вазифалар белгилаб берилди. Ўзбекистонда жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози ҳисобга олинган ҳолда, 2008 йилнинг ноябридаёқ Инқи розга қарши чоралар дастурини амалга ошириш бошланди. Корхоналарни модернизация қилиш, техник ва технологик қайта жиҳозлашни янада жадаллаштириш, экспортга маҳ сулот чиқарадиган корхоналарнинг ташқи бозорларда рақо батбардошлигини қўллаб-қувватлаш, қатъий тежамкорлик тизимини жорий этиш, ишлаб чиқариш харажатлари ва маҳсулот таннархини пасайтириш, электроэнергетика ти зимини модернизация қилиш, ишлаб чиқаришда энергия истеъмолини камайтириш, ички бозорда талабни рағбат лантириш ушбу дастурнинг асосий йўналишлари ҳисобла нади. Ҳукуматимиз томонидан жаҳон молиявий-иқтисодий инқирозининг таъсирини бартараф этиш бўйича 2009-2012 йилларга мўлжалланган Инқирозга қарши чоралар дастури қабул қилинди ва бу 2009 йилни ижтимоий-иқтисодий ри вожлантиришнинг энг муҳим устувор вазифаси қилиб бел гиланди. Мамлакатимиз раҳбари таъкидлаганидек, мак роиқтисодий барқарорлик, ишлаб чиқаришнинг изчил ва мутаносиб ўсиш суръатларини таъминлаш, жалб этилаётган инвестицияларни кўпайтириш ҳисобидан таркибий ўзга ришларни қатъий давом эттириш, иқтисодиётнинг етакчи тармоқларини модернизация қилиш ва янгилаш - биз учун бош вазифа бўлиб қолади. Ишлаб чиқаришни модерниза ция қилиш, техник ва технологик янгилаш бўйича муҳим вазифаларни бажариш иқгисодий сиёсатимизнинг ҳал қилув чи йўналиши сифатида катта ўрин эгаллайди. Барчамиз бу ўткир ҳақиқатни яхши англаб олмоқдамиз. Жаҳон бозорида рақобат тобора кескинлашиб бораётган ҳозирги шароитда мавжуд корхоналарни реконструкция қилмасдан, замонавий, илғор ва юксак

технологик ускуналар билан жиҳоз ланган корхоналар ташкил этмасдан туриб, ишлаб чиқари лаётган маҳсулотларни мунтазам янгиламасдан туриб иқти содиётимиз келажагини, бинобарин, аҳоли фаровонлигини юксалтиришни таъминлаш мумкин эмас. Давлатимиз раҳбарининг 2009 йилда чоп этилган жаҳон молиявий- иқтисодий инқирозининг салбий оқибатларини олдини олиш ва республикамиз иқтисодиётига таъсирини камайтиришнинг асосий йўналишларини белгилаб берувчи «Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шаро итида уни бартараф этишнинг йўллари ва чоралари» номли асари бугун бутун дунёда катта қизиқишга сабаб бўлди. Ушбу рисолада жаҳон молиявий-иқгисодий инқирозининг келиб чиқиш сабаблари, оқибатлари, унинг Ўзбекистон иқтисодиётига таъсири ва ушбу салбий таъсирни мамлакатимиз шароитида бартараф этишнинг йўллари ва чоралари аниқ белгилаб берилган.

O'xshashlar

Шахснинг иқтисодий ишлаб чикариш муносабатларидаги индивидуал, профессионал, ёш ва жинс хусусиятлари

Ҳозирги замон психологиясининг тузилиши ва тадқиқот методлари

Романтик муносабатларга асосланган муносабатларнинг турлари

Ижтимоий ҳаёт ўзгаришлари

Инсоний муносабатларда фикрларнинг ранг-баранг бўлиши