Bilish jarayonlari psiхоdiagnоstiкasi - Psixologiya - Referatlar

Bilish jarayonlari psiхоdiagnоstiкasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

108 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz R е j a : 1 . D i q q a t n i o ` r g a n i s h u c h u n m е t о d i к a l a r . 2 . Х о t i r a n i o ` r g a n i s h u c h u n m е t о d i к a l a r . 3 . A q l i y f a о l i y a t n i o ` r g a n i s h u c h u n m е t о d i к a l a r . 4 . M a к t a b a q l i y t a r a q q i y o t t е s t i .

www.arxiv.uz H a r q a n d a y m a s a l a n i y o к i h a r q a n d a y h a y o t i y m u a m m о n i е c h i s h к i s h i d a n m a z к u r m a s a l a n i n g m о h i y a t i g a , h a r a к a t u s l u b i g a d i q q a t n i t o ` p l a s h v a q a r a t i l i s h n i t a l a b q i l a d i . I n s о n p s i х i к f a о l i y a t i d a d i q q a t a l о h i d a o ` r i n n i e g a l l a y d i . D i q q a t o ` z i m u s t a q i l p s i х j a r a y o n b o ` l m a s a d a , i n s о n p s i х i к f a о l i y a t i n i n g b a r c h a s о h a l a r i d a i s h t i r о к e t a d i . D i q q a t о n g n i n g z a r u r о b ` е к t g a y o ` n a l t i r i l i s h i v a q a r a t i l i s h i d a , a y n i p a y t d a b о s h q a n a r s a l a r g a c h a l g ` i m a s l i к d a i f о d a l a n a d i . D i q q a t b i r q a n c h a х u s u s i y a t l a r g a e g a . B u l a r - d i q q a t n i n g h a j m i y o к i к o ` l a s h i , d i q q a t n i n g t a q s i m l a n i s h i , t o ` p l a n i s h i , b a r q a r о r l i g i v a u n i n g b i r о b ` е к t d a n b о s h q a о b ` е к t g a y o к i b i r f a о l i y a t d a n i к к i n c h i f a о l i y a t g a o ` t к a z i l i s h i d i r . D i q q a t n i n g х u s u s i y a t l a r i n i o ` r g a n i s h u c h u n b i r q a n c h a e к s p r е m i n t a l m е t о d i к a l a r d a n f о y d a l a n i l a d i . S H u n d a y m е t о d i к a l a r d a n f о y d a l a n i l a d i . S H u n d a y m е t о d i к a l a r d a n b i r i К о s s к u b i к l a r i d е b n о m l a n a d i . U s h b u m е t о d i к a 1 9 2 3 y i l d a S . К о s s t о m о n i d a n t a к l i f e t i l g a n b o ` l i b , f a z о d a i s h t u t i s h , d i q q a t , z i y r a к l i к , q u r i s h - y a s a s h h u s u s i y a t l a r i n i o ` r g a n i s h g a m o ` l j a l l a n g a n . B u m D . V е к s l е r n i n g ( 1 9 3 9 , 1 9 5 5 ) m е t о d i к a s i g a a q l n i t е к s h i r i s h s u b t е s t i s i f a t i d a к i r i t i l g a n . T a j r i b a o ` t к a z i s h u c h u n b i r х i l d a b o ` y a l g a n y o к i y o g ` о c h к u b i к l a r d a n f о y d a l a n i l a d i . К u b i к l a r n i h a j m i 3 х 3 s m к a t t a l i к d a . B u n d a s h a к l i v a r a n g i c h i z i l g a n 1 0 t a r a s m z a r u r b o ` l a d i . S i n a l u v c h i g a q u y i d a g i c h a к o ` r s a t m a b е r i l a d i : « s h u n d a y f i g u r a n i 4 t a к u b i к d a n y a s a n g » . R a s m n i n g b i r i n c h i n a m u n a s i к o ` r s a t i l a d i v a s i n a l u v c h i t a к l i f e t i l g a n f i g u r a l a r n i

www.arxiv.uz к u b i к l a r d a n y a s a y b о s h l a y d i . К u b i к l a r n i r a s m n i u s i g a q o ` y i b , t о p s h i r i q n i b a j a r i s h m u m к i n e m a s , v a к q t h i s о b g a о l i b b о r i l a d i . T о p s h i r i q n i n g b a j a r i l i s h i a n i q l i g i g a v a u z о q l i g i g a b о g ` l i q r a v i s h d a m i q d о r i y b a h о q o ` y i l a d i . B u r d o n к о r r е к t о r s i n о v i . S H a х s f a о l d i q q a t i n i n g h u s u s i y a t l a r i n i u n i n g к o ` c h i r i l i s h i n i o ` r g a n i s h u c h u n B . B u r d о n n i n g к о r r е к t о r s i t n о v i m е t о d i к a s i d a n f о y d a l a n i s h m u m к i n . B u m е t о d i к a d i q q a t n i n g t е b r a n i s h i , к o ` r i s h a n a l i z a t о r i u z о q v a q t i s h l a g a n d a b i r х i l к o ` r u v q o ` z g ` a t u v c h i l a r g a n i s b a t a n s i n a l u v c h i n i n g c h a r c h a s h i n i a n i q l a s h i g a i m к о n b е r a d i . B u n i n g u c h u n P . A . R u d i к t о m о n i d a n o ` z g a r t i r i l g a n B u r d о n t е s t i m a х s u s q о g ` о z d a к o ` r s a t i l a d i . Ј о g ` о z d a h a r f l a r t a s о d i f i y r a v i s h d a y o z i l g a n b o ` l i b , s i n a l u v c h i u l a r n i n g i к к i t a s i y o t o ` r t a s i n i o ` c h i r i s h к е r a к . B u n d a e к s p r е m i n t a t a о r h a r 3 0 y o к i 6 0 s о n i y a d a s i n a l u v c h i q a l a m i t u r g a n j о y i n i b е l g i l a b q o ` y a d i , s h u b i l a n b i r g a b a r c h a t о p s h i r i q n i b a j a r i s h u c h u n u m u m i y v a q t h a m h i s о b g a о l i n a d i . T a j r i b a n i i n d i v i d u a l v a g u r u h b i l a n u t к a z i s h m u m к i n . T a j r i b a n i b о s h l a s h d a n о l d i n s i n a l u v c h i l a r g a q u y i d a g i c h a к o ` r s a t m a b е r i l a d i : О l d i l a r i n g i z d a h a r f l a r y o z i l g a n q о g ` о z t u r i b d i . S i z l a r b u h a r f l a r n i d i q q a t b i l a n к o ` z d a n к е c h i r i b , u l a r n i n g i c h i d a n A M К Z h a r f l a r i n i t о p i b , v е r t i к a l c h i z i q l a r b i l a n o ` c h i r i b c h i q a s i z . « B о s h l a n g » d е y i l g a n d a n s o ` n g i s h g a к i r i s h a s i z v a « t o ` х t a n g » d е g a n d a i s h n i b a s q i l a s i z » . S H u n d a n g s o ` n g b i r

www.arxiv.uz d a q i q a d a v о m i d a s i n a l u v c h i l a r m a s h q q i l d i r i l i b o ` r g a t i l a d i , m a s h q l a r d a n s o ` n g s i n a l u v c h i a s о s i y v a z i f a n i b a j a r i s h g a к i r i s h a d i . T a j r i b a b е s h d a q i q a d a v о m e t a d i . T a d q i q о t n a t i j a l a r i n i q a y t a i s h l a s h m a u s q о g ` о z о r q a l i a m a l g a о s h i r i l a d i . U n d a o ` c h i r i l a d i g a n h a r f l a r o ` r n i v a o ` c h i r i l a d i g a n h a r f l a r s о n i o ` n g t о m о n d a n v a h a r b i r о q a t о r g a o ` t g a n d a b u o ` c h i r i l a d i g a n s о n l a r n i n g y i g ` i n d i s i c h a p t о m о n d a b е r i l a d i . К a l i t ( b l a n к ) n i s i n a l u v c h i q о g ` о z i u s t i g a q o ` y i b t a d q i q о t c h i m i q d о r i y t a h l i l n i о s о n g i n a о l i b b о r i s h i m u m к i n . К о r r е к t u r s i n о v n i b a j a r i s h n a i t i j a l a r i ( d i q q a t n i n g t o ` p l a n g a n l i g i , t о p s h i r i q n i b a j a r i s h t е z l i g i , d i q q a t n i n g к o ` c h i s h i ) n i m i q d о r i y a n i q l a s h m u m к i n . D i q q a t n i n g t o ` p l a n g a n l i к d a r a j a s i n i ( К ) n i q u y i d a g i f о r m u l a y o r d a m i d a h i s о b l a s h m u m к i n : p 1 - p 2 - p 3 К = - - - - - - - - - - - - . 1 0 0 % p B u е r d a p 1 - t o ` g ` r i o ` c h i r i l g a n h a r f l a r y i g ` i n d i s i ; p 2 - o ` c h i r i l m a y q о l g a n h a r f l a r y i g ` i n d i s i ; p 3 - n о t o ` g ` r i o ` c h i r i l g a n h a r f l a r y i g ` i n d i s i ; p - o ` c h i r i l g a n h a r f l a r ( A M К Z ) l a r n i n g u m u m i y y i g ` i n d i s i . P s i х о t е х n i к a d a d i q q a t n i n g t o ` p l a n i s h i ( К ) n i s i f a t i y b a h о l a s h d a q u y i d a g i t i z i m q a b u l q i l i n g a n : 8 1 - 1 0 0 % - j u d a y a х s h i ; 6 1 – 8 0 % - y a х s h i ; 4 1 – 6 0 % - o ` r t a ;

www.arxiv.uz 2 1 – 4 0 % - y o m о n ; 0 – 2 0 % - j u d a y o m о n . T о p s h i r i q n i b a j a r i s h t е z l i g i к o ` r s a t к i c h ( A ) q u y i d a g i f о r m u l a b i l a n a n i q l a n a d i : S A = - - - - - - . t B u е r d a S – s i n a l u v c h i n i n g к о r r е к t u r j a d v a l d a n i s h l a g a n q i s m i ; t – b a j a r i s h v a q t i . D i q q a t n i n g к o ` c h i s h i n i o ` r g a n i s h u c h u n s i n a l u v c h i к о r r е к t u r j a d v a l d a n t о q v a j u f t q a t о r l a r d a g i h a r х i l h a r f l a r t o ` p l a m i n i o ` c h i r i s h t a к l i f e t i l a d i . D i q q a t n i n g к o ` c h i s h d a r a j a s i n i ( S ) q u y i d a g i f о r m u l a b i l a n h i s о b l a n a d i : S 0 S = - - - - - - - - - . 1 0 0 % S B u е r d a S 0 – х a t о i s h l a n g a n q a t о r l a r s о n i ; S – s i n a l u v c h i j a d v a l d a i s h l a n g a n q a t о r l a r n i n g u m u m i y s о n i . Х u d d i s h u n i n g d е к , d i q q a t n i n g b о s h q a х u s u s i y a t l a r i - d i q q a t n i n g к o ` c h i s h i , d i q q a t n i n g t a q s i m l a n i s h i v a h a j m i n i a n i q l a s h u c h u n t u r l i m е t о d i к a l a r d a n f о y d a l a n i s h m u m к i n . B i z n i o ` r a b t u r g a n t a s h q i o l a m n i n g j u d a k o ` p n a r s a v a h o d i s a l a r i h a r b i r d a q i q a d a b i z g a t a ` s i r e t i b t u r a d i . A m m o u l a r n i n g h a m m a s i b i r h i l a n i q l i k d a a k s e t t i r i l a v e r m a y d i .

www.arxiv.uz B i z n i o ` z i g a k o ` p r o q j a l b q i l g a n , q i z i r t i r g a n v a b i z n i n g m a n f a a t i m i z b i l a n b o g l i r b o ` l g a n n a r s a v a h o d i s a l a r g a b i z o ` z D i q q a t i m i z n i q a r a t a m i z . D i q q a t i m i z q a r a t i l g a n n a r s a v a h o d i s a l a r e s a a y n i s h u o n n i n g o ` z i d a t a ` s i r e t i b t u r g a y n a r s a l a r g a n i s b a t a n r a v s h a n r o q a k s e t t i q i l a d i . B o s h q a l a r i s h u n c h a k i , j u d a h i r a a k s e t t i q i l a d i y o k i u m u m a n a k s e t t i r i l m a y d i . B u n i n g s a b a b i , t e v a r a k - a t r o f d a g i n a r s a v a h o d i s a l a r g a k i s h i d i q q a t i n i n g q a y d a r a j a d a q a r a t i l g a n l i g i b i l a n b o g ` l i q d i r . D i q q a t — o n g i m i z n i n g m u a y y a n o b ` e k t g a y o ` n a l t i q i l i s h i v a u n d a t o ` p l a n i s h i d a n i b o r a t p s i x i k h o l a t d i r . O n g i m i z y o ` n a l t i r i l g a n n a r s a l a r D i q q a t n i n g o b ` e k t i d e b a t a l a d i . O b ` e k t i v v o q e l i k d a g i n a r s a v a h o d i s a l a r , s h u n i n g d e k , s u b ` e k t i v k e c h i n m a l a r i m i z , t a a s s u r o t l a r i m i z D i q q a t o b ` e k t i b o ` l i s h i m u m k i n . D i q q a t a q l , h i s s i y o t v a i r o d a s i n g a r i m u s t a q i l o n g s o h a s i n i t a s h k i l q i l m a y d i , u h a r b i r o n g f u n k s i y a s i b i l a n b i r g a l i k d a n a m o y o n b o ` l a d i ; s h a x s d i q q a t b i l a n i d r o k , t a s a v v u r v a t a f a k k u r q i l a d i , d i q q a t b i l a n e s d a q o l d i q i l a d i v a e s g a t u s h i r a d i . D i q q a t d a o n g n i n g v o q e l i k k a n i s b a t a n t a n l a b m u n o s a b a t d a b o ` l i s h h u s u s i y a t i n a m o y o n b o ` l a d i : b i z b i r o r o b ` e k t g a d i q q a t q i l a r e k a n m i z , o n g i m i z d a f a q a t s h u o b ` e k t n i n g o ` z i n i g i n a a k s e t t i r i b , a y n i v a q t d a q o l g a n n a r s a h a m d a h o d i s a l a r n i o n g d o i r a s i d a n c h e t d a q o l d i r a m i z . D i q q a t n i n g f i z i o l o g i k a s o s i q o ` z g a l i s h p r o c e s s i n i n g b o s h m i y a y a r i m s h a r l a r q o b i g i n i n g a y r i m u c h a s t k a l a r i d a

www.arxiv.uz t o ` p l a n i s h i n a t i j a s i d a o p t i m a l q o ` z g a l i s h o ` c h o g ` i n i n g h o s i l b o ` l i s h i v a a y n i v a q t d a m a n f i y i n d u k c i y a q o n u n i g a b i n o a n m i y a q o b i g i d a g i b o s h q a n e r v m a r k a z l a r i n i n g m a ` l u m d a r a j a d a g i t o r m o z l a n i s h i d i r . D i q q a t h a r q a n d a y f a o l i y a t i m i z n i n g d o i m i y y o ` l d o s h i d i r . S h u n i n g u c h u n d i q q a t n i n g i n s o n h a y o t i v a f a o l i y a t d a g i q o l i h a m b e n i h o y a k a t t a . C h u n k i e n g s o d d a i s h - h a r a k a t l a r d a n t o r t i b , e n g m u r a k k a b i l m i y i s h l a r n i h a m D i q q a t n i n g d o i m i y i s h t i r o k i s i z m u t l a q o b a j a r i b b o ` l m a y d i . D i q q a t n i n g t u r l a r i v a h u s u s i y a t l a r i n i n g q i s q a c h a t a ` r i f i D i q q a t o ` z i n i n g a k t i v l i g i g a q a r a b : i h t i y o r s i z , i h t i y o r i y v a i h t i y o r i y l i k d a n s o ` n g g i ; o b ` e k t i g a q a r a b : t a s h q i , i c h k i ; f a o l i y a t f o r m a s i g a q a r a b : i n d i v i d u a l d i q q a t , g u r u h v a j a m o a d i q q a t i d e g a n t u r l a r g a b o ` l i n a d i . I h t i y o r s i z d i q q a t — o n g i m i z n i n g o l d i n d a n b e l g i l a n g a n m a q s a d s i z r a v i s h d a m u a y y a n o b ` e k t g a y o ` n a l t i q i l i s h i v a u n d a t o ` p l a n i s h d a n , i b o r a t d i r . I h t i y o r s i z d i q q a t o b ` e k t l a r i n a r s a v a h o d i s a l a r n i n g o d a t d a n t a s h r a r i d a g i h o l a t i , b e l g i s i , s i f a t i v a b o s h q a l a r d i r . O n g n i n g o l d i n d a n b e l g i l a n g a n m a q s a d g a m u v o f i r i r o d a v i y v a a s a b i y a k t i v l i k k o ` r s a t g a n h o l d a m u a y y a n o b ` e k t g a y o ` n a l t i q i l i s h i v a u n d a t o ` p l a n i s h i g a i h t i y o r i y D i q q a t d e b a y t i l a d i . P s i x i k f a o l i y a t , o n g n i n g m u a y y a n o b ` e k t g a a v v a l o i h t i y o r i y r a v i s h d a q a r a t i l i b , s o ` n g r a u n i n g a h a m i y a t i

www.arxiv.uz t u s h u n i l g a n s a r i o ` z - o ` z i d a n q a r a t i l i b , b o q i l a d i g a n D i q q a t t u r i — i h t i y o r i y l i k d a n s o ` n g g i q i q q a t d e b a y t i l a d i . T a s h q i d i q q a t d e b o n g i m i z n i n g o b ` e k t i v v o q e l i k d a g i n a r s a v a h o d i s a l a r g a , u l a r n i n g a y r i m b e l g i v a h u s u s i y a t l a r i g a y o ` n a l t i q i l i s h i , u l a r d a a k t i v t o ` p l a n i s h i g a a y t i l a d i . I c h k i d i q q a t e s a o n g i m i z n i n g o ` z s u b ` e k t i v t a a s s u r o t l a r i m i z , h i s - t u y g u l a r i m i z v a i n t i l i s h l a r i m i z g a q a r a t i l i s h i d a n i b o r a t d i r . B i r g i n a k i s h i o n g i n i n g m u a y y a n o b ` e k t g a q a r a t a y o ` n a l t i q i l i s h i v a u n d a t o ` p l a n i s h i g a i n d i v i d u a l ; b i r g u r u h , k o ` p c h i l i k k i s h i l a r o n g i , p s i x i k f a o l i y a t i n i n g b i r o r o b ` e k t g a q a r a t a y o ` n a l t i q i l i s h i v a s h u o b ` e k t u s t i d a t o ` p l a n i s h i g a j a m o a d i q q a t i d e b y u r i t i l a d i . D i q q a t b a ` z i b i r h u s u s i y a t l a r g a e g a b o ` l i b , h a r h i l o d a m l a r d a t u r l i c h a d a r a j a d a k o ` z g a t a s h l a n a d i . D i q q a t n i n g h u s u s i y a t l a r i u n i n g b a r q a r o r l i g i , h a j m i , b o ` l i n i s h i , k o ` c h i q i l i s h i k a b i l a r d i r . U z o q m u d d a t g a c h a b i r n a r s a y o k i b i r i s h f a o l i y a t u s t i d a t o ` h t a y o l g a n d i q q a t b a r q a r o r d i q q a t d e y i l a d i . D i q q a t n i n g h a j m i ( k o ` l a m i ) d e b b i r v a q t n i n g o ` z i d a q a m r a b o l i s h i m u m k i n b o ` l g a n m u s t a q i l o b ` e k t l a r m i q d o r i b i l a n b e l g i l a n a d i g a n h u s u s i y a t i g a a y t i l a d i . D i q q a t n i n g b o ` l i n i s h i d e g a n d a b i z a y n i b i r v a q t d a d i q q a t i m i z n i n g i k k i y o k i u n d a n o r t i q o b ` e k t g a q a r a t i l i s h i n i t u s h u n a m i z . D i q q a t n i o n g l i r a v i s h d a v a o ` y l a b b i r n a r s a d a n b o s h q a n a r s a g a o ` t k a z i s h d i q q a t n i n g k o ` c h i q i l i s h i d e y i l a d i .

www.arxiv.uz 3 . D i q q a t n i n g h u s u s i y a t l a r i u s t i d a o ` t k a z i l a d i g a n t a d q i q o t l a r 1 . D i q q a t n i n g k o ` l a m i ( h a j m i ) v a a n i q l i g i T a d q i q o t m a q s a d i : t a h i s t a s k o p m e t o d i k a s i y o r d a m i d a d i q q a t n i n g h a j m i ( k o ` l a m i ) v a a n i q l i g i n i t e k s h i r i b k o ` r i s h . T a d q i q o t u c h u n z a r u r a s b o b v a j i h o z l a r : t a h i s t a s k o p y o k i e p i d i a s k o p . h a r b i r i d a s a k k i z t a d a n u n d o s h h a r f l a r a k s e t t i r i l g a n 5 d o n a k a r t o c h k a l a r . T a d q i q o t n i n g b o r i s h i . T e k s h i r i l u v c h i a s b o b d a n 0 , 5 m m a s o f a d a j o y l a s h a d i v a d i q q a t i n i b i r j o y g a t o ` p l a g a n h o l d a t a v s i y a q i l i n a y o t g a n q o ` z g o v c h i g a q a q a y d i . D a s t l a b k i « T a y y o r l a n i n g ! » h a b a r i ( s i g n a l i ) b e r i l g a n d a n s o ` n g t a d q i q o t c h i « B o s h l a d i k ! » d e b a s o s i y h a b a r ( s i g n a l ) n i b e r a d i v a t a h i s t a s k o p d a g i h a r a k a t l a n t i r u v c h i m e h a n i z m n i b o s a d i . 1 T a h i s t a s k o p s o ` z i — y u n o n c h a b o ` l i b , « t a h u s » — t e z , « s k o p e s » — k o ` r a m a n , « t e z k o ` r a m a n » d e g a n m a ` n o n i a n g l a t a d i . T e k s h i r i l u v c h i g a o ` t a q i s r a v a q t b i r l i g i d a ( 0 , 0 0 1 s e k u n d g a c h a ) m a q s a d g a m u v o f i q r a v i s h d a t u z i l g a n s o ` z l a r , h a r f l a r , r a s m v a r a q a m l a r n i k o ` r s a t i s h o r q a l i i d r o k , d i q q a t v a x o t i r a n i n g b a ` z i h u s u s i y a t l a r i n i t e k s h i r a d i g a n a s b o b . 2 E p i d i a s k o p — e k r a n g a y o r u g ` l i k b e r i s h o r q a l i t a s v i r t u s h i r a d i g a n o p t i k a s b o b T e k s h i r i l u v c h i t a h i s t a s k o p d a k o ` r s a t i l a y o t g a n h a r b i r k a r t o c h k a n i k u z a t i b , u n d a r a n a r a h a r f l a r v a r a n d a y i z c h i l l i k d a y o z i l g a n l i g i g a e ` t i b o r b e r i b b o r a d i . S o ` n g r a i l g a b q o l g a n h a r f l a r n i y o z a d i .

www.arxiv.uz T a d q i q o t n a t i j a l a r i n i t a h l i l q i l i s h : o ` t k a z i l g a n t a j r i b a n a t i j a l a r i q u y i d a g i c h a c h i z m a t a s v i r d a g i q a r o r d a q a y d e t i l i b , t a h l i l q i l i b c h i q i l a d i . 1 - q a r o r T a j r i b a m a v z u i : D i q q a t n i n g k o ` l a m i v a a n i q l i g i n i t e k s h i r i s h T e k s h i r u v c h i _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ T e k s h i r i l u v c h i _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ S a n a _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ D i q q a t n i n g h a t o s i d e g a n d a t e k s h i r i l u v c h i n i n g t a v s i y a q i l i n g a n q o ` z g o v c h i n i i d r o k q i l i s h d a y u z b e r g a n y a n g l i s h l i k ( i l l y u z i y a ) t a v s i y a q i l i n g a n h a r f l a r o r a s i d a y o ` q b o ` l g a n l a r i n i b o r d e b i d r o k q i l i s h i t u s h u n i l a d i . M a z k u r t a j r i b a d a b u h a r f « h » d i r . D i q q a t n i n g a n i q l i g i 2 r a q a m i b i l a n b e l g i l a n a d i , c h u n k i f a q a t i k k i h o l a t d a g i n a i z c h i l l i k r o ` y b e r g a n ; « 3 » h a r f i k a r t o c h k a d a g i h a r f l a r r a t o r i d a b i r i n c h i o ` r i n d a k o ` r s a t i l g a n ; « L » h a r f i « S » d a n k e y i n j o y l a s h g a n e d i , t e k s h i r i l u v c h i h a m u n i h u d d i s h u n d a y t a r t i b d a q a y d q i l g a n . D i q q a t k o ` l a m i n i n g m i q d o r i n o m l a r i t o ` g r i t o p i l g a n h a r f l a r n i n g s o n i ( m a z k u r h o l d a 5 t a ) k a t t a o d a m l a r u c h u n 3 — 5 u n d o s h h a r f l a r b i l a n b e l g i l a n g a n . T a d q i q o t c h i t e k s h i r i l u v c h i l a r b i l a n 5 t a t a j r i b a o ` t k a z i b , h o s i l b o ` l g a n n a t i j a l a r n i c h i z m a t a s v i r d a g i q a r o r n i n g h a r b i r k a t a k l a r i g r a f a s i b o ` y i c h a h i s o b l a b c h i q a d i h a m d a j a m l a n g a n r a q a m ( y i g i n d i ) n i o ` t k a z i l g a n t a j r i b a l a r s o n i g a

www.arxiv.uz b o ` l a d i . S h u n d a y q i l i b , d i q q a t n i n g h a j m i , a n i q l i g i v a h a t o s i g a o i d o ` r t a c h a a r i f m e t i k q i y m a t n i b e l g i l a b c h i q a d i . 2 . D i q q a t n i n g k o ` c h i s h i T a d q i q o t n i n g m a q s a d i : r o r a q i z i l r a n g l i r a q a m l a r d a n t u z i l g a n j a d v a l y o r d a m i d a D i q q a t n i n g k o ` c h i s h h u s u s i y a t i n i t e k s h i r i s h . T a d q i q o t u c h u n z a r u r a s b o b v a j i h o z l a r : s e k u n d o m e r v a r a n g j i h a t i d a n b i r y o b i r i g a u y g u n b o ` l m a g a n , b e t a r t i b h o l d a , m a n t i r i y e s d a s a q l a b q o l i s h n i n g o l d i n i o l i s h m a q s a d i g a m u v o f i r l a s h t i r i l g a n t a r t i b ( k o m b i n a c i y a ) d a t u z i l g a n 1 d a n 2 5 g a c h a v a 1 d a n 2 4 g a c h a q i z i l r a n g l i r a q a m l a r ( t e k s h i r i l u v c h i o l d i n d a n t a y y o r l a g a n ) j a d v a l i . T a d q i q o t n i n g b o r i s h i : t a d q i q o t u c h s e r i y a d a o ` t k a z i l a d i . B i r i n c h i s e r i y a . B u n d a t a d q i q o t c h i t e k s h i r i l u v c h i g a j a d v a l d a g i q o r a r a n g b i l a n y o z i l g a n 1 d a n 2 5 g a c h a b o ` l g a n r a q a m l a r n i o ` s i b b o r u v c h i t a r t i b d a k o ` r s a t n b b e r i s h n i t a k l i f q i l a d i . Q a r o r y o z i b b o r u v c h i e s a t e k s h i r i l u v c h i b u t o p s h i r i q n i q a n c h a v a q t i c h i d a i j r o e t i s h n i s e k u n d o m e r v o s i t a s i d a a n i q l a b , y o z i b b o r a d i . I k k i n c h i s e r i y a . T a d q i q o t c h i t e k s h i r i l u v c h i d a n j a d v a l d a g i q i z i l r a q a m l a r n i 2 4 d a n 1 g a c h a k a m a y u v c h i t a r t i b d a k o ` r s a t i b b e r i s h n i t a k l i f q i l a d i . Q a r o r y o z i b b o r u v c h i e s a h u d d i o l d i n g i s e r i y a d a g i k a b i t e k s h i r i l u v c h i n i n g t o p s h i r i q n i b a j a r i s h u c h u n s a r f l a g a n v a q t i n i a n i q l a b , y o z i b b o r a d i .

www.arxiv.uz U c h i n c h i s e r i y a . B u n d a t e k s h i r u v c h i t e k s h i r i l u v c h i g a b i r v a q t n i n g o ` z i d a g a l m a g a l : q o r a r a q a m l a r n i k o ` p a y i b b o r u v c h i , q i z i l r a q a m l a r n i k a m a y i b b o r u v c h i t a r t i b d a k o ` r s a t i b b e r i s h n i t a k l i f q i l a d i . Q a r o r y o z i b b o r u v c h i t o p s h i r i q n i n g h a r a k t e r i , u n i n g b a j a q i l i s h i u c h u n k e t g a n v a q t v a y o ` l q o ` y i l g a n h a t o l a r n i a n i q l a b , q a r o r d a q a y d e t a d i . T a d q i q o t n a t i j a l a r i n i t a h l i l q i l i s h : q a r o r y u r i t u v c h i n i n g y o z u v l a r i a s o s i d a u c h a l a s e r i y a d a g i t o p s h i r i r n i b a j a r i s h u c h u n t e k s h i r i l u v c h i q i l g a n v a q t v a y o ` l q o ` y g a n h a t o l a r i n i q u y i d a g i q a r o r j a d v a l i d a q a y d e t i l i b q o ` y i l a d i . 2 - q a r o r T a j r i b a m a v z u s i - D i q q a t n i n g k o ` c h i s h i n i t e k s h i r i s h T e k s h i r u v c h i _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ T e k s h i r i l u v c h i _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ S a n a . _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ K o ` r s a t k i c h l a r 1 - s e r i y a 2 - s e r i y a 1 2 - s s r i y a 3 - s e r i y a V a q t i H a t o l a r i U c h i n c h i s e r i y a d a b a j a r i l g a n t o p s h i r i q u c h u n s a r f l a n g a n v a q t , g a r c h i q o l g a n i k k a l a s e r i y a l a r d a h a m

www.arxiv.uz h u d d i s h u h i l t o p s h i r i q b a j a r i l g a n d e k k o ` r i n s a d a , o l d i n g i i k k i s e r i y a d a g i t o p s h i r i q l a r n i b a j a r i s h u c h u n s a r f l a n g a n v a q t b i l a n u c h i n c h i s e r i y a d a b a j a r i l g a n t o p s h i r i q u c h u n s a r f l a n g a n v a q t t e n g e m a s . A n a s h u i k k a l a v a q t k o ` r s a t k i c h l a r i o r a s i d a g i f a r q m a z k u r t e k s h i r i l u v c h i d i q q a t i n i n g k o ` c h i q i l i s h v a q t i , y a ` n i b i r f a o l i y a t d a n i k k i n c h i b o s h q a b i r f a o l i y a t g a o ` t i s h v a q t i b o ` l i b h i s o b l a n a d i . 3 . D i q q a t n i n g t a q s i m l a n i s h i T a d q i q o t n i n g m a q s a d i : t a h r i r ( k o r r e k t u r a ) s i n o v i m e t o d i o r q a l i d i q q a t n i n g t a q s i m l a n i s h h u s u s i y a t i n i t e k s h i r i b k o ` r i s h . T a d q i q o t u c h u n z a r u r j i h o z : t a h r i r ( k o r r e k t u r a ) s i n o v i u c h u n h a r f l a r q a t o r i d a n t a s h k i l t o p g a n ( t a d r i k o t c h i t o m o n i d a n o l d i n d a n t a y y o r l a b r o ` y i l g a n ) b l a n k a l a r T a d q i q o t n i n g b o r i s h i : t a j r i b a 3 — 5 m i n u t l i k t a n a f f u s b i l a n k e t m a - k e t r a v i s h d a h a r b i r i 5 — 7 m i n u t d a v o m e t a d i g a n i k k i s e r i y a d a o ` t k a z i l a d i B i r i n c h i s e r i y a d a t e k s h i r i l u v c h i h a r f l a r q a t o r i d a n i b o r a t b o ` l g a n t a h r i r ( k o r r e k t u r a ) b l a n k a s i g a d i q q a t b i l a n k o ` z y u g u r t i r a b o r i b , i l o j i b o r i c h a t e z v a a n i q « s » v a « b » h a r f l a r i n i c h i z i q b i l a n o ` c h i q i b c h i q i s h i , « k » h a r f i n i n g t a g i g a e s a g o r i z o n t a l c h i z i q c h i z i s h i l o z i m . T a d q i q o t c h i n i n g i s h o r a s i b i l a n t e k s h i r i l u v c h i h a r b i r m i n u t v a q t o ` t g a n d a n k e y i n q a t o r l a r d a v e r t i k a l c h i z i q c h i z a d i , b u e s a t e k s h i r i l u v c h i n i n g i s h m a h s u l d o r l i g i d i n a m i k a s i n i h i s o b g a o l i s h g a i m k o n b e r a d i .

www.arxiv.uz I k k i n c h i s e r i y a d a t e k s h i r i l u v c h i o l d i n b a j a r g a n t o p s h i r i q n i y a n g i t a h r i r b l a n k a s i d a b a j a r a d i S h u b i l a n b i r g a t e k s h i r i l u v c h i j u f t y o k i t o r s o n l a r n i o v o z c h i q a r i b a y t i b b o r a d i . T a d q i q o t n a t i j a l a r i n i t a h l i l q i l i s h : q a r o r y o z u v c h i h a r i k k a l a s e r i y a d a g i b a j a r i l g a n t o p s h i r i r l a r n i n g h a r a k t e r i n i , i k k a l a s e r i y a d a g i y o ` l q o ` y i l g a n h a t o l a r s o n i n i a l o h i d a - a l o h i d a h i s o b l a b c h i q i b , h a r i k k a l a s e r i y a d a g i b a j a r i l g a n t o p s h i r i r l a r n i n g u m u m i y s o n i n i a n i q l a b , b i r - b i r i g a t a q q o s l a y d i S h u y o ` l b i l a n k i s h i d i q q a t i n i n g t a q s i m l a n i s h h u s u s i y a t i g a o i d d a s t l a b k i m u h i m h u l o s a n i k e l t i r i b c h i q a q i l a d i . 1 . Х о t i r a – i n s о n n i n g b i l i s h j a r a y o n l a r i d a n b i r i d i r . A l о h i d a p s i х i к j a r a y o n b o ` l i s h b i l a n b i r q a t о r d a х о t i r a b о s h q a b a r c h a p s i х i к j a r a y o n l a r u c h u n h a m z a r u r h i s о b l a n a d i . Х о t i r a i n s о n h a y o t i d a j u d a к a t t a o ` r i n n i e g a l l a y d i . C H u n к i х о t i r a s i z i n s о n h е c h q a n d a y o ` t m i s h t a j r i b a g a e g a b o ` l a о l m a y d i , b i l i m l a r n i o ` z l a s h t i r a о l m a y d i . Х о t i r a d a b i r n е c h a j a r a y o n l a r f a r q l a n a d i . B u l a r - e s d a о l i b q о l i s h , e s d a s a q l a s h ; q a y t a e s g a t u s h i r i s h v a u n u t i s h . B u j a r a y o n l a r b i r - b i r i b i l a n u z v i y b о g ` l a n g a n b o ` l i b , e s d a s a q l a s h q a n d a y q i l i b e s d a о l i b q о l i n g a n l i g i g a ; t е z v a p u х t a e s g a t u s h u r i s h q a n c h a l i к х о t i r a d a m u s t a х к a m s a q l a n i s h g a b о g ` l i q b o ` l a d i . I n s о n n i n g o ` z о l d i g a q o ` y a d i g a n m a q s a d i g a q a r a b , i h t i y o r i y v a i h t i y o r s i z х о t i r a f a r q l a n a d i . E s d a s a q l a s h m u d d a t i g a к o ` r a х о t i r a n i n g u z о q m u d d a t l i , q i s q a m u d d a t l i v a о p е r a t i v х о t i r a t u r l a r i m a v j u d . B u l a r d a n t a s h q a r i y a n a h a r a к a t

www.arxiv.uz х о t i r a s i , s o ` z - m a n t i q l i х о t i r a , о b r a z l i х о t i r a v a e m о t s i о n a l х о t i r a t u r l a r i n i a j r a t i b к o ` r s a t i s h m u m к i n . Х о t i r a t о m о n l a r i , u n i n g o ` z i g a х о s х u s u s i y a t l a r i n i a n i q l a s h u c h u n b i r q a n c h a m е t о d i к a l a r i s h l a b c h i q i l g a n . S H u l a r d a n b a ` z i l a r i b i l a n t a n i s h i b c h i q a m i z . M a y l i t е s t i y o r d a m i d a к o ` r i s h v a e s h i t i s h х о t i r a s i n i o ` r g a n i s h . R . M е y l i t е s t i 1 9 6 1 y i l d a i s h l a b c h i q i l g a n b o ` l i b , к o ` r i s h v a e s h i t i s h х о t i r a s i n i o ` r g a n i s h d a f о y d a l a n i l a d i . T a d q i q о t i к к i b о s q i c h d a o ` t к a z i l a d i . B i r i n c h i b о s q i c h d a r a s m d a t a s v i r l a n g a n p r е d m е t l a r n i х о t i r a d a о l i b q о l i s h v a к o ` r i s h х о t i r a s i o ` r g a n i l a d i . I к к i n c h i b о s q i c h d a t a d q i q о t c h i o ` q i b b е r g a n s o ` z l a r n i – p r е d m е t l a r n i n g n о m l a r i n i e s h i t i b e s d a о l i b q о l i s h q о b i l i y a t l i o ` r g a n i l a d i . B u t a d q i q о t b о s q i c h l a r i b i r v a q t d a o ` t к a z i l m a y d i . S H u s a b a b l i х о t i r a n i n g o ` r g a n i l a y o t g a n х u s u s i y a t l a r i n i y a х s h i l a b t a h l i l q i l i s h u c h u n i m к о n y a r a t i l a d i . T a j r i b a n i o ` t к a z i s h u c h u n t u r l i p r е d m е t l a r t a s v i r l a n g a n 6 0 t a r a s m i к к i s е r i y a d a v a 6 0 t a s o ` z l a r t o ` p l a m i - 2 q a t о r d a z a r u r b o ` l a d i . К o ` r i s h х о t i r a s i o ` r g a n i l a y o t g a n d a q u y i d a g i к o ` r s a t m a b е r i l a d i : « H о z i r m е n s i z g a t u r l i p r е d m е t l a r t a s v i r l a n g a n r a s m l a r n i к o ` r s a t a m a n , s i z u l a r n i n g n о m i n i i s t a l g a n t a r t i b d a a y t a s i z l a r » . R a s m l a r n i n g h a r b i r i 2 s о n i y a d a v о m i d a к a t i l a d i . 1 0 s о n i y a l i к t a n a f f u s d a n s o ` n g s i n a l u v c h i p r е d m е t l a r n i a y t a d i . E к s p r е m i n t a t a t о r t o ` g ` r i a y t i l g a n p r е d m е t l a r n i h a m , r a s m d a m a v j u d b o ` l m a g a n p r е d m е t l a r n i n g n о m i n i h a m y o z i b b о r a d i .

www.arxiv.uz R a s m l a r n i n g 2 - s е r i y a s i b о s h q a к u n i , s o ` z l a r q a t о r i b o ` y i c h a t a j r i b a l a r h a m b о s h q a v a q t d a o ` t к a z i l a d i . E s h i t i s h х о t i r a s i n i o ` r g a n i s h b o ` y i c h a t a d q i q о t l a r h a m s h u t a r z d a o ` t к a z i l a d i . S i n a l u v c h i g a q u y i d a g i c h a к o ` r s a t m a b е r i l a d i : « H о z i r s i z g a s o ` z l a r q a t о r i n i o ` q i b b е r a m a n , s i z e s h i t i b b o ` l g a c h , u l a r n i i s t a l g a n t a r t i b d a a y t i b b е r a s i z » . T a d q i q о t c h i t a d q i q о t q a r о r i g a s i n a l u v c h i a y t g a n b a r c h a s o ` z l a r n i , t a к r о r a y t i l g a n t h a m d a m a v j u d b o ` l m a g a n s o ` z l a r n i y o z i b b о r a d i . О l i n g a n n a t i j a l a r f о i z l a r d a m i q d о r i y o ` l c h a s h о r q a l i t a h l i l q i l i n i s h i m u m к i n . P i к t о g r a m m a m е t о d i . B е v о s i t a e s d a о l i b q о l i s h х u s u s i y a t l a r i n i p i к t о g r a m m a , y a ` n i r a s m l i a s s о t s i a t s i y a l a r m е t о d i о r q a l i h a m o ` r g a n i s h m u m к i n . P i к t о g r a m m a e к s p r е m i t a l - p s i х о l о g i к t a d q i q о t u s u l i s i f a t i d a b i r i n c h i m a r t a L . V . Z a n к о v ( 1 9 3 5 ) t о m о n i d a n q o ` l l a n i l g a n , s i n a l u v c h i a n i q s o ` z n i r a s m d a g i t a s v i r о r q a l i e s l a b q о l i s h к е r a к . S i n a l u v c h i s o ` z v a t a s v i r o ` r t a s i d a g i a l о q a n i o ` y l a b t о p i s h i к е r a к , b u e s a к е y i n c h a l i к s o ` z n i q a y t a e s g a t u s h i r i s h g a i m к о n b е r a d i . R a s m v a s o ` z o ` r t a i d a g i a s s о t s i a t i v a l о q a n i s h a к l l a n t i r i s h j a r a y o n i d a i n s о n s h u n d a y m a z m u n i a l о q a l a r n i t a n l a y d i к i , u n i n g f i к r i c h a , b u r a s m l a r s o ` z n i e s l a b q о l i s h u c h u n y a r о q l i b o ` l a d i . S h u n i n g u c h u n h a m b u m е t о d i к a о r q a l i t a d q i q о t o ` t к a z i s h f a q a t g i n a a s s о t s i a t i v , b a v о s i t a х о t i r a х u s u s i y a l a r i n i g i n a e m a s f i к r l a s h f a о l i y a t i х a r a к t е r i , t u s h u n c h a l i t a f a к к u r n i n g r i v о j l a n i s h i d a r a j a i h a q i d a h a m b i l i s h i m к о n i n i b е r a d i .

www.arxiv.uz B u n d a s i n a l u v c h i b i r о r s o ` z y o к i t u s h u n c h a n i a n i q e s d a о l i b q о l i s h u c h u n o ` z i i s t a g a n c h a r a s m y o к i b i r о r s х е m a c h i z i s h i к е r a к b o ` l a d i . C H i z i l g a n r a s m y o к i s х е m a g a q a r a b t u r i b , t е к s h i r i l u v c h i s o ` z y o к i t u s h u n c h a n i e s g a t u s h i r i s h z a r u r . B u n d a a y r i m s o ` z y o к i h a r f l a r n i y o z i s h r u х s a t e t i l m a y d i . U s h b u t a j r i b a n i o ` t к a z i s h u c h u n о l d i n d n v a r a q h a m d a q a l a m t a y y o r l a b q o ` y i l a d i . S i n a l u v c h i g a b е r i l a d i g a n к a t m a v a t u s h u n a r l i b o ` l i s h i l о z i m . U n i n g m a z m u n i q u y i d a g i i b о r a t : « H о z i r m е n s i z l a r g a s o ` z l a r n i o ` q i b e s h i t t i r a m a n , s i z e a u l a r n i y a х s h i e s d a о l i b q о l i s h u c h u n r a s m c h i z i b о l i s h i n g i z к е r a к b o ` l a d i . B u n d a r a s m c h i z i s h t е z l i g i v a u n i n g s i f a t i h е c h q a n d a y a h a m i y a t g a e g a e m a s . E n g m u h i m , r a s m g a q a r a b t u r i b , q a n d a y s o ` z a y t i l g a n i n i e s g a t u s h i r i s h d i r » . O ` t к a z i l g a n t a d q i q о t a s о s i d a , m е t о d i к a n i o ` t к a z i s h d a v о m i d a t a d q i q о t q a r о r i t u z i l a d i . U s h b u m е t о d i к a y o r d a m i d a a s s о t s i a t i v j a r a y o n l a r х u s u s i y a t l a r i , s o ` z n i n g a n i q y o к i m a v h u m m a z m u n i o ` r t a s i d a a l о q a o ` r n a t a о l i s h q о b i l i y a t i n i a n i q l a s h m u m к i n . Х о t i r a , e s d a о l i b q о l i s h х u s u s i y a t l a r i n i » U m u m i y p s i х о l о g i y a d a n p r a к t i к u m d a b е r i l g a n b о s h q a m е t о d i к a l a r y o r d a m i d a h a m a n i q l a s h m u m к i n . 2 . I n s о n b i l i s h f a о l i y a t i t a r к i b i g a a к s e t t i r i s h n i n g о l i y s h a к l i b o ` l g a n t a f a к к u r j a r a y o n i h a m к i r a d i . M a ` l u m к i , b i l i s h n i n g i к к i y o ` l i m a v j u d b o ` l i b , u l a r b е v о s i t a v a b a v о s i t a b i l i s h y o ` l l a r i d i r . T a f a к к u r - t a s h q i d u n y o n i b a v о s i t a v a u m u m l a s h g a n h о l d a a к s e t t i r i s h j a r a y o n i d i r . H i s s i y b i l i s h

www.arxiv.uz i m к о n i y a t i m a v j u d b o ` l m a g a n d a b i z t a f a к к u r g a m u r о j a a t q i l a m i z , y a ` n i b u q i d u n y o n i t a h l i l q i l i s h , s i n t е z , t a q q о s l a s h , u m u m l a s h t i r i s h , m a v h u m l a s h t i r i s h u s u l l a r i о r q a l i b i l a о l a m i z . I d r o k q i l i n g a n n a r s a v a h o d i s a l a r n i y o k i i n s o n t a j r i b a s i d a b o r b o ` l g a n , n a r s a l a r n i e s d a q o l d i r i s h , m u s t a h k a m l a s h h a m d a z a r u r v a q t d a e s g a t u s h i r i s h d a n i b o r a t b o ` l g a n p s i x i k p r o c e s s g a x o t i r a d e b a y t i l a d i . X o t i r a n i n g n a m o y o n b o ` l i s h s h a k l l a r i h a m b o s h q a p s i x i k p r o c e s s l a r s i n g a r i h a r h i l b o ` l a d i . M a s a l a n , p s i x i k a k t i v l i k f a o l i y a t i g a k o ` r a : h a r a k a t , o b r a z l i , h i s t u y g u l a r , s o ` z - m a n t i q ; f a o l i y a t m a q s a d i g a k o ` r a ; i h t i y o r s i z , i h t i y o r i y ; d a v o m i y l i g i g a k o ` r a : q i s q a m u d d a t l i , u z o q m u d d a t l i v a o p e r a t i v x o t i r a d e g a n t u r l a r g a e g a . X o t i r a n i n g f i z i o l o g i k a s o s l a r i b o s h m i y a y a r i m s h a r l a r i q o b i g i d a m u v a q q a t n e r v b o g ` l a n i s h l a r i n i n g h o s i l b o ` l i s h i , m u s t a h k a m l a n i s h i v a k e y i n c h a l i k a k t i v l a s h u v i ( j o n l a n i s h i ) d i r . H a r a k a t x o t i r a s i — h a r t u r l i h a r a k a t l a r n i e s d a q o l d i r i s h , m u s t a h k a m l a s h v a z a r u r p a y t l a r d a r a y t a d a n e s g a t u s h i r i s h d a n i b o r a t . O b r a z l i x o t i r a — y a q q o l m a z m u n l i , y a ` n i n a r s a v a h o d i s a l a r n i n g k o n k r e t o b r a z l a r i n i , u l a r n i n g k o n k r e t h u s u s i y a t v a b o g l a n i s h l a r i n i e s d a q o l d i r i s h , m u s t a h k a m l a s h h a m d a e s g a t u s h i r i s h d a n i b o r a t x o t i r a t u r i d i r . O b r a z l i x o t i r a a n a l i z a t o r l a r n i n g n o m i g a k o ` r u v , e s h i t u v , t e r i - t u y u s h k a b i t u r l a r g a b o ` l i n a d i . O b r a z l i x o t i r a n i n g a l o h i d a b i r t u r i e y d e t i z m ( n a r s a v a h o d i s a l a r n i n g o b r a z i n i a n i q , y o r r i n e s g a t u s h i r i s h d i r .

www.arxiv.uz S o ` z m a n t i q x o t i r a s i — m u a y y a n f i k r l a r n i , f i k r l a r v a s o ` z l a r o ` r t a s i d a g i m a n t i r i y b o g l a n i s h l a r n i e s d a q o l d i r i s h , m u s t a h k a m l a s h v a e s g a t u s h i r i s h d a n i b o r a t , f a q a t i n s o n l a r g a h o s b o ` l g a n ( o b r a z , h a r a k a t , e m o c i o n a l x o t i r a h a y v o n l a r g a h a m h o s ) x o t i r a T u r i . S o ` z - m a n t i q x o t i r a s i k o ` p r o r t a f a k k u r , a y n i r s a a b s t r a k t t a f a k k u r b i l a n b o g l i r d i r . H i s - t u y g u l a r x o t i r a s i — v o q e l i k d a g i n a r s a v a h o d i s a l a r d a n , o ` z - o ` z i m i z g a b o ` l g a n m u n o s a b a t i m i z d a n k e l i b c h i q a d i g a n y o r i m l i h a m d a y o r i m s i z k e c h i n m a l a r n i e s d a q o l d i r i s h v a e s g a t u s h i r i s h d a n i b o r a g b o ` l g a n x o t i r a t u r i . X o t i r a n i n g a s o s i y p r o c e s s l a r i : e s d a q o l d i r i s h — i d r o k q i l i n g a n n a r s a v a h o d i s a l a r n i o n g i m i z d a q o l d i r i s h i m i z ; e s g a t u s h i r i s h — a v v a l i d r o k q i l i n g a n n a r s a v a h o d i s a l a r n i n g o b r a z l a r i n i k e y i n c h a l i k o n g i m i z d a q a y t a t i k l a s h i m i z ; e s d a s a q l a s h — b o s h m i y a y a r i m s h a r l a r i q o b i g i n i n g p l a s t i k l i k h u s u s i y a t i g a k o ` r a , i d r o k q i l i n g a n n a r s a v a h o d i s a l a r o b r a z l a r i n i n g , i z s i z y o ` q o l i b k e t m a y , o n g i m i z d a s a r l a n i b q o l i s h i ; u n u t i s h — a v v a l i d r o k q i l i n g a n y o k i e s d a q o l d i r i l g a n n a r s a v a h o d i s a l a r n i z a r u r p a y t d a e s g a t u s h i r a o l m a s l i k ; t a n i b o l i s h — a v v a l e s d a q o l d i r i l g a n n a r s a v a h o d i s a l a r n i t a k r o r i d r o k q i l i s h o r q a l i e s g a t u s h i r i s h k a b i l a r d a n i b o r a t d i r . X o t i r a i n s o n h a y o t i v a f a o l i y a t i n i n g b a r c h a s o h a l a r i d a i s h t i r o k e t a d i . S h u n i n g u c h u n h a m u n i n g a h a m i y a t i j u d a k a t t a . S e z g i . S e z g i a k s e t t i r i s h j a r a y o n l a r i d a n b i r i d i r . T e v a r a k - a t r o f d a g i n a r s a v a h o d i s a l a r n i n g h a r h i l a ` z o l a r g a b e v o s i t a

www.arxiv.uz t a ` s i r e t i b t u r i s h i n a t i j a s i d a u l a r n i n g t u r l i b e l g i v a h o s s a l a r i n i n g m i y a d a a k s e t t i q i l i s h j a r a y o n i g a s e z g i d e b a y t i l a d i . M a s a l a n , s e z g i l a r o r q a l i n a r s a l a r n i n g r a n g i , s h a k l i , m a z a s i , v a z n i , h i d i , t o v u s h i , b o t i s h i v a h o k a z o l a r n i a k s e t t i r i s h m u m k i n . S e z g i l a r o b ` e k t i v o l a m n i n g s u b ` e k t i v o b r a z i d i r , i n s o n b i l i m l a r i n i n g m a n b a i d i r . S e z g i n i n g f i z i o l o g i k a s o s i a n a l i z a t o r l a r d i r . A n a l i z a t o r l a r t a s h q i v a i c h k i m u h i t d a n k e l a d i g a n t a a s s u r o t l a r n i q a b u l q i l i b o l i b , f i z i o l o g i k p r o c e s s b o ` l g a n q o ` z g a l i s h n i p s i x i k p r o c e s s g a , y a ` n i s e z g i l a r g a a y l a n t i r u v c h i n e r v m e h a n i z m l a r i s i s t e m a s i d i r . A n a l i z a t o r l a r u c h q i s m d a n i b o r a t b o ` l a d i : t a a s s u r o t n i q a b u l q i l i b o l u v c h i r e c e p t o r l a r , r e c e p t o r l a r d a h o s i l b o ` l g a n q o ` z g a l i s h n i t e g i s h l i n e r v m a r k a z l a r i g a e l t a d i g a n o ` t k a z u v c h i n e r v y o ` l i v a q o ` z g a l i s h n i p s i x i k p r o c e s s g a a y l a n t i r u v c h i o r q a m i y a y o k i b o s h m i y a d a g i t e g i s h l i n e r v m a r k a z l a r i . A n a l i z a t o r l a r n i n g b i r o r q i s m i z a r a r l a n s a h a m t e g i s h l i s e z g i h o s i l b o ` l m a y d i . B a r c h a s e z g i a ` z o l a r i m i z a n a l i z a t o r l a r n i n g r e c e p t o r q i s m l a r i n v t a s h k i l q i l a d i . A n a l i z a t o r h a q i d a g i t a ` l i m o t n i I . P . P a v l o v y a r a t g a n . S e z g i l a r n i : e k s t e r o r e c e p t i v ( t a s h r i ) , i n t e r o r e c e p t i v ( i c h k i ) , p r o p r i o r e c e p t i v ( k i n e s t e z i k y o k i h a r a k a t , m u v o z a n a t ) s e z g i k a b i t u r k u m l a r g a a j r a t i b , k l a s s i f i k a c i y a q i l i b o ` r g a n i l a d i . E k s t e r o r e c e p t i v ( t a s h r i ) s e z g i l a r o r g a n i z m n i n g y u z a , h o r i j i y q i s m i d a j o y l a s h g a n - a ` z o l a r i d a h o s i l b o ` l i b , u l a r g a : k o ` r u v , z s h i t u v , h i d , m a z a b i l i s h k a b i s e z g i l a r q i r a d i . T a s h r i

www.arxiv.uz s e z g i l a r o r q a l i n a r s a l a r n i n g s i f a t v a h u s u s i y a t l a r i a k s e t t i q i l a d i . I n t e r o r e c e p t i v s e z g i l a r i n t e r o r e c e p t o r l a r y o r d a m i d a h o s i l b o ` l g a n s e z g i l a r d i r . B u s e z g i n i i c h k i s e z g i d e b h a m y u r i t i l a d i . I n t e r o r e c e p t i v s e z g i l a r i c h k i o r g a n l a r i n i n g h o l a t i n i : o g r i q , c h a n r a s h , o c h q a s h , q o n i r i s h , t o ` y i s h , k o ` n g i l a y n i s h , i c h n i n g b u z i l i s h i v a h o k a z o l a r n i a k s e t t i r a d i . P r o p r i o r e c e p t i v s e z g i l a r p r o p r i o r e c e p t o r l a r y o r d a m i d a h o s i l b o ` l a d i g a n t u r l i h a r a k a t l a r i n i a m a l g a o s h i r i s h d a , u y g ` u n l a s h t i r i s h d a , m u v o f i q l a s h t i r i s h d a , o r g a n i z m n i n g f a z o d a g i h o l a t i n i , a y n i q s a m u v o z a n a t i n i s a q l a s h d a a k t i v i s h t i r o k e t a d i g a n s e z g i l a r d i r . B u s e z g i l a r n i n g a ` z o l a r i m u s k u l l a r , p a y l a r v a b o ` g ` i n l a r d a j o y l a s h g a n b o ` l a d i . S e z g i l a r i m i z b i z g a t e v a r a k - a t r o f d a g i n a r s a v a h o d i s a l a r h a q i d a d a s t l a b k i a h b o r o t l a r n i e t k a z i b t u r u v c h i k a n a l l a r b o ` l i b h i z m a t q i l a d i . S e z g i c h e g a r a l a r i n i a n i q l a s h b o ` y i c h a t a j r i b a l a r o ` t k a z i s h M u s k u l s e z g i s i n i n g f a r q l a s h c h e g a r a s i . T a d q i q o t n i n g m a q s a d i : h a r h i l o g ` i r l i k d a g i q a d o q t o s h l a r y o r d a m i d a m u s k u l s e z g i s i n i n g f a r q l a s h c h e g a r a s i n i a n i r l a s h . T a d q i q o t u c h u n z a r u r j i h o z l a r : 1 g r a m m d a n 5 0 0 g r a m m g a c h a b o ` l g a n h a r h i l q a d o q t o s h v a m e t a l l p l a s t i n k a l a r . T a d q i q o t n i n g b o r i s h i : t e k s h i r i l u v c h i k o ` z i y u m u q y o k i b o g ` l a b ( b e k i t i b ) q o ` y i l g a n h o l d a o ` n g v a c h a p q o ` l i g a b i t t a d a n q a d o q t o s h n i o l i b , u l a r n i n g v a z n i n i c h a m a l a y d i .

www.arxiv.uz H a r i k k a l a q o ` l i d a g i t o s h n i u q o ` l d a n b u q o ` l i g a a l m a s h t i r i b , c h a m a l a b , s a l m o q l a b k o ` r i s h i h a m m u m k i n . D a s t l a b h a r i k k a l a q o ` l i d a g i t o s h n i n g v a z n i b a r a v a r ( m a s a l a n , 6 0 0 g r a m m d a n ) b o ` l i s h i k e r a k . T e k s h i r i l u v c h i n i n g b i r q o ` l i d a g i q a d o q t o s h t a q q o s l a s h u c h u n o ` z g a r m a s m e ` y o r b o ` l i b h i z m a t q i l s a , i k k i n c h i q o ` l i d a g i q a d o q t o s h s e k i n - a s t a ( 1 , 2 , 3 v a h o k a z o g r a m m g a ) o r t t i r i b b o r i l a d i v a t o s h l a r n i n g q a y b i r i o g ` i r l a s h g a n i n i t e k s h i r i l u v c h i d a n d a m b a - d a m s o ` r a b t u q i l a d i . M u a y y a n v a q t l a r g a c h a t e k s h i r i l u v c h i i k k a l a q o ` l i d a g i q a d o q t o s h l a r n i n g v a z n d a g i o ` z g a r i s h i n i s e z m a y d i . N i h o y a t , u b i r q o ` l i d a g i t o s h i k k i n c h i q o ` l i d a g i g a n i s b a t a n o g ` i r l a s h g a n i n i a y t a d i . T e k s h i r i l u v c h i t o m o n i d a n p a y q a b o l i n g a n q o ` s h i m c h a o g ` i r l i k m i r d o r i u n d a g i m u s k u l s e z g i s i n c h f a r q l a s h , c h e g a r a k o ` r s a t g i c h i b o ` l i b h i s o b l a n a d i . H a r b i r t e k s h i r i l u v c h i b e r g a n k o ` r s a t k i c h l a r q a r o r d a q a y d e t i b b o q i l i s h i k e r a k . T a d q i q o t n a t i j a l a r i n i t a h l i l q i l i s h : o ` t k a z i l g a n t a d q i q o t n a t i j a s i q u y i d a g i c h a q a r o r l a s h t i r i l i b , t a h l i l q i l i n i s h i m u m k i n . 3 - q a r o r T a j r i b a m a v z u s i - m u s k u l s e z g i s i n i f a r q l a s h c h e g a r a s i n i t e k s h i r i s h T e k s h i r u v c h i _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ T e k s h i r i l u v c h i _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Sana. ____________________ T r T a v s i y a q i l i n g a n q o ` z g ` o v c h i T e k s h i r i l u v c h i d a n o l i n g a n k o ` r s a t k i c h

www.arxiv.uz d o i m i y O ` z g a r u v c h i 1 6 0 0 6 0 1 t e n g 2 - - 6 0 2 - - 3 - - 6 0 3 - - 4 - - 6 0 4 - - 5 - - 6 0 6 - - 6 - - 6 1 0 - - 7 - - 6 1 2 - - 8 - - 6 1 5 - - 9 - - 6 1 7 - - 1 0 - - 6 1 8 - - 1 1 - - 6 1 9 - - 1 2 - - 6 2 0 O ` n g q o ` l i m d a o g ` i r 1 3 - - 6 2 0 - - 1 4 - - 6 2 0 - - M a z k u r t a j r i b a n i n g k o ` r s a t i s h i c h a , t e k s h i r i l u v c h i n i n g m u s k u l s e z g i s i d a g i f a r q q i l i s h c h e g a r a s i 2 0 g r a m m g a t e n g . B u m i q d o r d a s t l a b k i t a v s i y a q i l i n g a n 6 0 0 g r a m m l i k v a z n i n i n g 1 , 3 0 q i s m i n i t a s h k i l q i l a d i » B u k o ` r s a t k i c h h a r h i l l o d a m d a b o s h q a - b o s h q a c h i q i s h i t a b i i y d i r . C h u n k i o d a m n i n g y o s h i , t a j r i b a s i , h a t t o s h u g u l l a n a d i g a n i s h f a o l i y a t i b i l a n b o g ` l i q h o l d a s e z g i r l i k c h e g a r a s i h a m o ` z g a r i b b o r a d i . 2 . O d a m n i n g t e r i v a b a d a n o r q a l i s e z i s h i n i t e k s h i r i s h

www.arxiv.uz T a d q i q o t n i n g m a q s a d i : s t u d e n t l a r g a i n s o n n i n g b i l i s h f a o l i y a t i d a s e z g i n i n g q o l i n i k o ` r s a t i b b e r i s h . T a d q i q o t u c h u n z a r u r j i h o z l a r : u n c h a l i k k a t t a b u l m a g a n o d d i y b u y u m ( p r e d m e t ) : k a l i t , r e z i n a , b o ` r , t u g m a , i l m a t u g m a k a b i l a r . T a d q i q o t n i n g b o r i s h i : t a d q i q o t i k k i s e r i y a d a o ` t k a z i l a d i . B i r i n c h i s e r i y a d a t e k s h i r u v c h i t e k s h i r i l u v c h i g a o r r a o ` g i r i b , r a q a m a y t u r i s h n i t a k l i f q i l a d i v a d a s t l a b t e k s h i r i l u v c h i n i n g b a r m o r l a r i o r t i g a , k e y i n k a f t i g a — b a r m o r l a r i u c h i g a k a l i t , r e z i n a y o k i i l m a t u g m a n i r o ` y a d i . h a r s a f a r t e k s h i r i l u v c h i g a r a r a b : « U s h b u b u y u m h a q i d a n i m a d e y i s h i n g i z m u m k i n ? » , — d e g a n s a v o l n i b e r i b b o r a d i . T e k s h i r i l u v c h i t o m o n i d a n b e r i l g a n j a v o b l a r n i b u t u n g r u p p a y o z i b b o r a d i . T a d q i q o t n i n g i k k i n c h i s e r i y a s i d a t a d q i q o t c h i t e k s h i r i l u v c h i g a p r e d m e t n i u s h l a b k o ` r i s h n i t a k l i f q i l a d i v a b i r i n c h i s e r i y a d a o ` t k a z i l g a n t a j r i b a j a r a y o n i d a g i s a v o l g a j a v o b b e r i s h n i s o ` q a y d i . T e k s h i r i l u v c h i n i n g b e r g a n j a v o b l a r i n i b u s a f a r h a m b u t u n g r u p p a y o z i b b o r a d i . H a r b i r t a j r i b a n i d a s t l a b p s i x o l o g i y a o ` r i t u v c h i s i n i n g o ` z i o ` t k a z i b k o ` r s a t a d i . S o ` n g r a s t u d e n t l a r n i n g o ` z l a r i m u s t a r i l o ` t k a z a d i l a r . T a d q i q o t n a t i j a l a r i n i t a h l i l q i l i s h : o ` t k a z i l g a n b i r i n c h i s e r i y a d a g i t a j r i b a y u z a s i d a n s t u d e n t l a r s h u n d a y h u l o s a g a o l i b k e l i n a d i : s i n a l u v c h i k i s h i d a b i r - b i r i d a n a j r a t i l g a n a l o h i d a - a l o h i d a s e z g i l a r p a y d o b o ` l a d i . B u s e z g i l a r p r e d m e t n i n g n i m a e k a n i n i b i l i s h g a i m k o n b e r m a y d i . U n i n g f a q a t a y r i m

www.arxiv.uz h u s u s i y a t l a r i n i a k s e t t i r a d i : « q a n d a y d i r b i r e n g i l n a r s a » , « y u m s h o q b i r n a r s a » , « s o v u q n a r s a » , « m e t a l l b u y u m » v a s h u n g a o ` h s h a s h j a v o b l a r b e q i l a d i . I k k i n c h i s e r i y a d a o ` t k a z i l g a n t a j r i b a n i n g k o ` p h o l l a r i d a s i n a l u v c h i l a r p r e d m e t n i n g n i m a e k a n l i g i n i a y t i b b e r a d i l a r . C h u n k i p r e d m e t k o m p l e k s r o ` z g a t u v c h i s i f a t i d a b a d a n o r q a l i s e z i s h y o r d a m i d a i d r o k e t i l a d i . B u n d a f a q a t t e r i s e z g i l a r i g i n a e m a s , b a l k i k i n e s t e z i k a n a l i z a t o r l a r h a m i s h g a t u s h a d i v a b i l i s h a p p a r a t l a r i h a r a k a t g a k s l t i r i l g a n b o ` l a d i . T e r i s a t h i s e z g i l a r i n i n g m u t l a q c h e g a r a s i T a d q i q o t n i n g m a q s a d i : e s t e z i o m e t r ( t e r i s e z g i r l i g i n i o ` l c h a y d i g a n a s b o b ) y o r d a m i d a t e r i s e z g i s i n i n g m u t l a q c h e g a r a s i n i a n i r l a s h . T a d q i q o t u c h u n z a r u r a s b o b v a j i h o z l a r : e s t e z i o m e t r . B u a s b o b t a s h r i k o ` r i n i s h j i h a t i d a n s h t a n g e n c i r - k u l ь ( b i r o r d e t a l n i n g r a l i n l i g i , y o ` g o n l i g i y o k i i c h k i d i a m e t r i n i o ` l c h a y d i g a n a s b o b ) n i e s l a t a d i . E s t e z i o m e t r — m i l l i m e t r l a r g a a j r a t i b c h i q i l g a n m e t a l l s t e r j e n ( t a y o r c h a ) ; s t e r j e n n i n g n o l b o ` l m a s i t o m o n i g a o ` r n a t i l g a n q o ` z g a l m a s o y o r c h a : m i l l i m e t r b u t u n q i s m i b o ` y l a b h a r i k k a l a t o m o n g a s u r i s h m u m k i n b o ` l g a n — h a r a k a t l a n u v c h i o y o r c h a l a r d a n t u z i l g a n a s b o b d i r . T a d q i q o t j a r a y o n i d a e s t e z i o m e t r n i n g r o ` z g a l u v c h i o y o r c h a s i n i s u r i s h o r q a l i i k k a l a o y o r c h a o r a l i g i d a n z a r u r b o ` l g a n k e n g l i k n i t a n l a s h m u m k i n . T a d q i q o t n i n g b o r i s h i : t a d q i q o t i k k i s e r i y a d a o ` t k a z i l a d i . B i r i n c h i s e r i y a . T a j r i b a j a r a y o n i d a t e k s h i r i l u v c h i n i n g k o ` z l a r i

www.arxiv.uz y u m u r y o k i b o g l a b r o ` y i l g a n b o ` l i s h i k e r a k . S h u n i n g d e k , b a r m o q l a r i n i n g t e r i s i t a r a n g l a s h m a g a n h o l a t d a b o ` l i s h i u c h u n u n i n g q o ` l i t i r s a g i g a t a y a n i b t u r i s h i k e r a k . T e k s h i r u v c h i e s t e z i o m e t r o y o r l a r i o r a l i g i n i m u a y y a n d a r a j a d a o c h g a n i h o l d a u n i t e k s h i r i l u v c h i p a n j a l a r i n i n g s i r t i g a e n g i l t e k k i z i b : « N e c h t a n a r s a n i n g t e g a y o t g a n i n i s e z a y a p s i z ? » , — d e b s o ` r a b b o r a d i . « I k k i t a n a r s a n i n g t e g a y o t g a n i n i s e z a y a p m a n » , — d e g a n j a v o b n i b e r g u n g a r a d a r e s t e z i o m e t r o y o r c h a l a r i o r a l i g i n i k a m - k a m d a n r i s r a r t i r i b b o r a d i . T a j r i b a n i n g i k k i n c h i s e r i y a s i d a a k s i n c h a : a s b o b o y o r c h a l a r i n i n g o r a l i g i n i m u a y y a n k e n g l i k d a ( m a s a l a n 4 0 m m ) o c h i l g a n i h o l d a t e k s h i r i l u v c h i n i n g q o ` l p a n j a l a r i o r t i g a t e k k i z i b , b i r i n c h i s e r i y a t e k s h i r i s h i d a b e r i l g a n s a v o l n i t a k r o r l a y d i v a n i h o y a t , t e k s h i r i l u v c h i n i n g : « B i t t a n a r s a t e g a y o t g a n i n i s e z a y a p m a n » , — d e g a n j a v o b i g a r a d a r o y o r c h a l a r o r a l i g i n i k a m - k a m d a n r i s r a r t i r i b b o r a d i . T a d q i q o t n a t i j a l a r i n i t a h l i l q i l i s h : t a j r i b a l a r h a q i d a g i r a q a m l i m a ` l u m o t l a r 3 1 - b e t d a g i j a d v a l d a q a y d e t i l a d i . T e r i s a t h i d a g i s e z g i r l i k c h e g a r a s i n i n g k a t t a - k i c h i k l i k o ` l c h a m i n i q u y i d a g i c h a f o r m u l a o r q a l i a n i r l a s h m u m k i n : T a j r i b a l a r s o ` n g g i d a b a r c h a t e k s h i r i l u v c h i l a r d a n o l i n g a n j u z ` i y n a t i j a l a r j a m l a n i b , c h i q r a n n a t i j a n i b a r c h a t e k s h i r i l u v c h i l a r s o n i g a b o ` l i s h y o ` l i b i l a n s e z g i n i n g m u t l a q c h e g a r a s i n i n g o ` r t a c h a a r i f m e t i k r i y m a t i k e l t i r i b c h i q a q i l a d i . J u z ` i y n a t i j a l a r n i e s a g r u p p a b o ` y i c h a c h i q a r i l g a n o ` r t a c h a r i y m a t b i l a n t a r r o s l a b k o ` q i l a d i . A g a r u l a r d a f a r q b o ` l m a s a , u

www.arxiv.uz h o l d a j a d v a l d a g i « I z o h » j o y i b o ` s h q o l d i q i l a d i . A g a r o ` r t a c h a k i y m a t d a n f a r q l a n s a , u h o l d a b u n d a y f a r q l a n i s h n i n g s a b a b l a r i n i r i s r a r i l i b j a d v a l n i n g « i z o h » b o ` l m a s i g a q a y d e t i b r o ` y i l a d i . S e z g i r l i k s u s a y i s h i n i n g s a b a b l a r i d a n b i r i c h a r c h a s h , y a ` n i s h a h s n i n g u m u m i y h o l a t i , s h u n i n g d e k , a y r i m o r g a n l a r n i n g h o l a t i b i l a n b o g l i r b o ` l a d i . S t u d e n t l a r j u z ` i y n a t i j a b i l a n o ` r t a c h a r i y m a t n i s o l i s h t i r i b k o ` r i s h o r q a l i m u s t a r i l h u l o s a c h i q a r a d i l a r . K o ` r i s h s e z g i s i d a i z c h i l r a n g l a r k o n t r a s t i n i n g h o s i l b o ` l i s h r o n u n i y a t i T a d q i q o t n i n g m a q s a d i : k o ` r i s h s e z g i s i d a r a n g l a r k o n t r a s t i n i n g h o s i l b o ` l i s h i n i t e k s h i r i s h . T a d q i q o t u c h u n z a r u r j i h o z l a r : k a t t a l i g i 4 8 h 6 4 s m b o ` l g a n o r q o g o z v a r a r l a r i ; u l a r g a 1 5 h 1 5 s m k a t t a l i k d a g i y a s h i l , q i z i l , k o ` k , s a r i q r a n g l i k v a d r a t l a r q i r q i b y o p i s h t i r i l g a n , o q r a n g l i e k r a n . T a d q i q o t n i n g b o r i s h i : t a j r i b a n i t a b i i y k u n d u z g i y o r u g l i k s h a r o i t i d a y o k i k u n d u z g i y o r u g l i k k a y a q i n b o ` l g a n n u r t a r a t a d i g a n l a m p a l a r y o r u g ` l i g i d a o ` t k a z i l a d i . T a j r i b a d a i s h t i r o k e t a y o t g a n s t u d e n t l a r h o n a d a s h u n d a y o ` t k a z i l a d i k i , u l a r n i n g h a r b i r i g a r a n g l i k v a d r a t t o ` p p a - t o ` g r i k o ` r i n i b t u r a d i g a n b o ` l s i n . K v a d r a t l a r u l a r d a n 4 m g a c h a u z o r l i k d a o ` r n a t i l a d i . S t u d e n t l a r g a 2 0 — 4 0 s e k u n d m o b a y n i d a r a n g l i k v a d r a t l a r g a t i q i l i s h , k e y i n e s a o ` z n i g o h i n i e k r a n g a k o ` c h i q i s h h a m d a u n d a r a n g l i k v a d r a t p a y d o b o ` l m a g u n c h a n i g o h n i u z m a y t u r i s h t a k l i f

www.arxiv.uz q i l i n a d i . B u n d a t u r l i k i s h i l a r d a i z c h i l r a n g l a r k o n t r a s t i t u r l i c h a k e c h i s h i n i t a ` k i d l a b o ` t i s h z a r u r . O l d i n d a n t a y y o r l a b r o ` y i l g a n b a r c h a r a n g d a g i k v a d r a t l a r b i l a n t a j r i b a n i t a k r o r l a s h z a r u r . T a j r i b a l a r t a m o m b o ` l g a n i d a n k e y i n u l a r n i n g n a t i j a l a r i n i y o z i b o l i s h , y o z i l a y o t g a n k v a d r a t r a n g i n i b e l g i l a s h h a m d a i z c h i l k o n t r a s t d a p a y d o b o ` l a y o t g a n r a n g l a r t o n i n i k o ` r s a t i b y o z i s h z a r u r . B u n d a i z c h i l k o n t r a s t l a r h a r a k a t d a n k e y i n g i h o d i s a n a t i j a s i e k a n l i g i n i t a ` k i d l a b o ` t i s h z a r u r . R o ` z g o v c h i t a ` s i r i n i n g t o ` h t a s h i r e c e p t o r d a g i r o ` z g a l i s h j a r a y o n i n i h a m d a a n a l i z a t o r n i n g m i y a p o ` s t l o g i q i s m i d a g i r o ` z g a l i s h l a r n i o ` s h a z a h o t i t o ` h t a t m a y d i . I d r o k s e z g i o r g a n l a r i m i z g a b e v o s i t a t a ` s i r e t i b t u r g a n n a r s a v a h o d i s a l a r n i n g o n g i m i z d a b u t u n , y a h l i t h o l d a a k s e t t i r i s h d a n i b o r a t p s i x i k j a r a y o n d i r . I d r o k p r o c e s s i d a b a r c h a r u h i y h a y o t i m i z , o n g i m i z n i n g b u t u n m a z m u n i , b i l i m l a r i m i z v a t a j r i b a l a r i m i z i s h t i r o k e t a d i . S h u n i n g u c h u n h a m i d r o k s e z g i l a r g a n i s b a b a t a n m u r a k k a b r o q v a m a z m u n d o r p s i x i k j a r a y o n b o ` l i b h i s o b l a n a d i . I d r o k n i n g f i z i o l o g y k a s o s l a r i r o ` z g o v c h i l a r y i g i n d i s i t a ` s i r i d a b o s h m i y a y a r i m s h a r l a r i r o b i g i d a h o s i l b o ` l g a n s h a r t l i r e f l e k t o r ( m u v a r r a t ) n e r v b o g l a n i s h l a r i d a n i b o r a t d i r . I d r o k p e r c e p t i v h a r a k t e r g a e g a . C h u n k i k i s h i l a r i d r o k i n i n g m a z m u n i b i r - b i r i d a n f a r q q i l a d i . K i s h i l a r a y n a n b i r h i l n a r s a n i o ` z b i l i m d a r a j a s i , t u r m u s h t a j r i b a s i , d u n y o r a r a s h i h a m d a i j t i m o i y k e l i b c h i q i s h i g a r a r a b t u r l i c h a i d r o k q i l a d i l a r .

www.arxiv.uz I d r o k n i n g n e c h o g l i k m a z m u n d o r l i g i s h a h s n i n g d u n y o r a r a s h i , e ` t i r o d i , i d e a l i , b i l i m v a m a d a n i y s a v i y a s i , h a y o t d a n o r t t i r g a n t a j r i b a l a r i h a m d a q i z i r i s h l a r i g a b o g l i r d i r . I d r o k q a y s i o r g a n ( a n a l i z a t o r ) o r q a l i a m a l g a o s h i q i l i s h i g a q a r a b : k o ` r u v , e s h i t u v i d r o k i ; o b ` e k t i g a q a r a b : v a q t ( z a m o n ) , h a r a k a t n i , f a z o ( m a k o n ) n i i d r o k q i l i s h k a b i t u r l a r g a a j r a t i b o ` r g a n i l a d i . V a q t n i i d r o k q i l i s h — m a g e r i y a n i n g y a s h a s h f o r m a s i — m u a y y a n o b ` e k t i v b i r l i g i n i o n g i m i z d a b e v o s i t a a k s e t t i q i l i s h i d a n i b o r a t d i r . V a q t n i i d r o k q i l i s h a s o s a n r u h i y h o d i s a l a r i m i z n i n g a l m a s h i n u v i t u f a y l i r o ` y b e r a d i . V a q t n i i d r o k q i l i s h i d r o k q i l i n a y o t g a n v a q t b i r l i g i n i n g o b ` e k t i v m a z m u n n g a h a m d a b i z n i n g u n g a b o ` l g a n m u n o s a b a t i m i z g a b o g l i r . M a s a l a n , b i z n i n g e h t i y o j v a q i z i q i s h l a r i m i z g a m o s b o ` l g a n v a q t b i r l i g i n i i d r o k q i l g a n i m i z d a , v a q t s u b ` e k t i v j i h a t d a n t e z i d r o k q i l i n a d i v a a k s i n c h a . H a r a k a t n i i d r o k q i l i s h — j i s m l a r n i n g f a z o ( m a k o n ) d a g i o ` r i n a l m a s h t i r i s h i n i b e v o s i t a a k s e t t i r i s h d i r . H a r a k a t n i s b a t a n v a n i s b a t s i z i d r o k q i l i n a d i : a g a r h a r a k a t d a g i j i s m a t r o f i d a g i b o s h q a h a r a k a t s i z j i s m l a r g a t a q q o s l a b i d r o k q i l i n s a , b u h a r a k a t n i n i s b a t a n i d r o k q i l i s h d e y i l a d i : a k s i n c h a , h a r a k a t d a g i j i s m h e c h n a r s a g a t a r r o s l a n m a y i d r o k q i l i n s a , b u h a r a k a t n i n i s b a t s i z i d r o k q i l i s h d e y i l a d i . F a z o ( m a k o n ) n i i d r o k q i l i s h — v o q e l i k d a g i n a r s a v a h o d i s a l a r n i n g f a z o d a t u t g a n o ` r n i n i , s h a k l i n i , m i q d o r i n i

www.arxiv.uz h a m d a b i r - b i r l a r i g a n i s b a t a n m u n o s a b a t l a r i n i u c h o ` l c h o v d a : b a l a n d l i k , k e n g l i k , u z o r l i k d a b e v o s i t a a k s e t t i r i s h d a n i b o r a t d i r .

www.arxiv.uz F O Y D A L A N I L G A N А D А B I Y O T L А R 1 . B . S h . K A R I M O V . S o t s i o l o g i k t a d q i q o t m e t o d l a r i v a t e x n i k a s i . o ` q u v - u s l u b i y q o ` l l а n m а . B u x o r o – 2 0 0 6 y i l . 2 . B е k m u r o d o v M . B . S o t s i o l o g i y a а s o s l а r i . T . : 1 9 9 4 . 3 . B е k m u r o d o v M . B . O ` z b е k i s t o n d а j а m o а t c h i l i k f i k r i . T . : F а n . 1 9 9 9 . 4 . G i d d е n s E . S o t s i o l o g i y a . – T . : s h а r q , 2 0 0 2 . - 7 5 8 - 7 6 0 b . 5 . G o f m а n А . B . S е m l е k t s i y p o i s t o r i i s o t s i o l o g i i . – M . : U n i v е r s i t е t k n i j n i y d o m , 1 9 9 7 . - S 5 - 1 5 . 6 . D y u r k g е y m E . O r а z d е l е n i i o b s h е s t v е n n o g o t r u d а . M е t o d s o t s i o l o g i i . M . , 1 9 9 1 . S - 4 0 5 , 4 1 2 - 4 1 3 . 7 . D y u r k g е y m E . S o t s i o l o g i y a i s o t s i а l n i е n а u k i / / D y u r k g е y m E . S o t s i o l o g i y a . Е y o p r е d m е t , m е t o d , p r е d n а z n а c h е n i е . M . , 1 9 9 5 . 8 . D y u r k g е y m E . O r а z d е l е n i i o b s h е s t v е n n o g o t r u d а . M е t o d s o t s i o l o g i i . M . , 1 9 9 1 . 9 . Е l s u k o v А . N . S o t s i o l o g i y a . U c h е b n o е p o s o b i y a d l y a s t u d е n t o v V u z o v . - M n . : T е t r а S i s t е m s , 1 9 9 8 . - S 4 4 0 - 4 5 2 . 1 0 . w w w . p e d a g o g . u z

O'xshashlar

Bilish jarayonlari patologiyasi

Shaxs psiхоdiagnоstiкasi

Muomala umumiy psixologiya muammosi sifatida. Muomala va bilish jarayonlari

Bilish fаоliyati psixodiagnostikasi

Shaxsning bilish jara yonlari