Ўзбекистон республикасида таълимнинг ривожлантиришнинг янги босқичида касб таълими асослари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

87 KB

Ko'chirib olish

Ўзбекистон республикасида таълимнинг ривожлантиришнинг янги босқичида касб таълими асослари Режа: 1. Ўзбекистонда касб таълими ислоҳоти. 2. Кадрлар тайёрлашдаги касбий малакавий ўзгаришлар. 3. И. Каримовнинг кадрлар тайёрлаш ҳақидаги фикр мулоҳазалари.

$Кадрлар тайёрлашнинг миллий дастурида юқори малакали иқтисодчи- педагог мутаҳассис янги ташкил этилган магистратура таълими тизимида тайёрлаш лозимлиги қайд этилган. Иқтисодчи-педагог янги типдаги мутахассис бўлганлиги учун уни касбий ва педагогик жиқатдан тайёрлаш энг мураккаб муаммодир. Бу муаммони ҳал қилишда психология, педагогика ва иқтисодиёт фанлари ўқитувчилари ҳамкорликда меҳнат қилмоқлари лозим. Чунки бўлажак иқтисодчи-педагог энг аввало психология, педагогика ва иқтисодиёт фанлардан илмий билим ва кўникмаларга эга бўлмоқлари талаб этилади. Инсон, унинг ҳар томонлама уй\ун камол топиши ва фаровонлиги, шахс манфаатларини рўёбга чиқаришнинг шароитларини ва таъсирчан механизмларини яратиш, эскирган тафаккур ва ижтимоий хулқ-атворнинг андозаларини ўзгартириш республикада амалга оширилаётган ислоҳатларининг асосий мақсади ва харакатлантирувчи кучидир. Халқнинг бой интеллектуал мероси ва умумбашарий предметлар асосида, замонавий маданият, иқтисодиёт, фан, техника ва технологияларнинг ютуқлари асосида кадрлар тайёрлашнинг мукаммал тизимини шакллантириш Ўзбекистон тараққиётининг муҳим шартидир. Кадрлар тайёрлаш миллий дастури "Таълим тў\рисида"ги Ўзбекистон Республикаси қонунининг қоидаларига мувофиқ ҳолда тайёрланган бўлиб, миллий тажрибанинг таҳлили ва таълим тизимидаги жаҳон миқёсидаги ютуқлар асосида тайёрланган ҳамда юксак умумий ва касб-ҳунар маданиятига ижодий ва ижтимоий-сиёсий ҳаётда мустақил равишда мўлжални тў\ри ола билиш маҳоратига эга бўлган, истиқбол вазифаларини илгари суриш ва ҳал этишга қодир кадрларнинг янги авлодини шакллантиришга йўналтирилгандир. Ўзбекистон олий мактаб тизими 58 олий ўқув юртини, шу жумладан 16 университет ва 42 институтни ўз ичига олади, уларда 164 минг талаба таълим олмоқда. (Ражабова С. «Касб-ҳунар коллежи ўқитувчисининг касбий маҳоратини оширишнинг ташкилий педагогик асослари» номзодлик диссертацияси. Т.,2004.)$ $Олий таълимда кадрлар тайёрлашни марказлаштиришдан ҳуқуқий йўналишга ўтказишдан иши олиб борилмоқда, ўқув юртларининг тармо\и кенгаймоқда, университет таълими ривожланмоқда, абитуриентлар ва талабаларнинг билим даражасини тест ва рейтинг асосида баҳолашнинг ил\ ор усуллари жорий этилмоқда. Олий таълим ўрта махсус, касб-ҳунар таълими негизига асосланади, ҳамда икки босқичга эга олий таълим муассасаларига талабалар қабул қилиш давлат грантлари негизида ва пуллик шартномавий асосда амалга оширилади. Бакалавриат - мутахассисликлар йўналиши бўйича фундаментал ва амалий билим берадиган, таълим олиш муддати камида 4 йил давом этадиган таянч олий таълимидир. Бакалаврлик дастури тугалланганидан сўнг битирувчиларга давлат аттестацияси якунларига биноан касб йўналиши бўйича "бакалавр" даражаси берилади. Магистратура - аниқ мутахассислик бўйича фундаментал ва амалий билим берадиган, бакалавриат негизида таълим муддати камида 2 йил давом этадиган олий таълимдир. Магистр бакалавр даражасидан фарқли равишда маълум ихтисослик бўйича юқори малакали мутахассис ҳисобланади. У аспирантурага кириш ҳуқуқига эга бўлади. Ўзбекистон Республикасида турли даражадаги олий таълим муассасалари мавжуд: Университет - кадрлар тайёрлаш ва билимларнинг кенг соҳалари бўйича олий ва олий ўқув юртидан кейинги таълим дастурларини амалга оширишга имкон беради; Академия - кадрлар тайёрлаш ва билимларнинг аниқ соҳалари бўйича олий ва олий ўқув юртидан кейинги таълим дастурини амалга оширади; Институт - билимларнинг битта соҳаси доирасида аниқ йўналишлар бўйича олий ва қоидага кўра олий ўқув юртидан кейинги таълим дастурларини амалга оширади. Олий таълим муассасаларида факультетлар, бўлимлар, кафедралар ва талабаларнинг академик гуруҳлари шаклланади.$ $Дастурда кўрсатилган вазифаларни муваффақиятли ҳал қилиш Республика олий мактаб педагогикасининг ҳам асосий мақсадидир. Олий мактаб педагогикаси олий таълимни амалга оширади. Бу алоҳида фан бўлиб, талаба ёшларни тарбияси билан шу\улланади. "Бакалавр", "Магистр" каби 2 босқичда амалга оширадиган олий таълим тизими қуйидаги вазифаларни амалга оширади:  бакалавриат ва магистратура учун давлат таълим стандартларини ишлаб чиқиш ва жорий этиш;  олий таълим муассасалари учун профессор-ўқитувчилар кадрлар тайёрлаш, шу жумладан, чет элларда етакчи ўқув ва илмий марказларда тайёрлаш;  олий таълим муассасаларида таркибий ўзгаришлар ўтказиш;  олий таълим муассасалари бошқарувини ташкиллаштириш, бу муассасаларнинг мустақиллигини кучайтириш, муассасалар, воситалар кенгашлари, жамият назарий кенгашлари шаклидаги бошқарувни жорий этиш;  таълимнинг фан ва ишлаб чиқариш билан интеграцияси таъсирчан механизмларни ишлаб чиқиш ва амалиётга жорий этиш;  ўқишни, мустақил билим омили индивуаллаштириш ҳамда дистанциялаш таълим тизими механизмларини ва воситаларини ишлаб чиқиш ва ўзлаштириш;  янги педагогик ва ахборот технологиялари тайёргарликнинг модул тизимидан фойдаланган ҳолда талабаларни ўқитишни жадаллаштириш;  халқнинг бой маънавий ва интеллектуал мероси ва умумбашарий қадриятлар асосида таълимнинг инсонпарварлик йўналишини таъминлаш (Кадрлар тайёрлаш миллий Дастури 39-40 бетларда). «Келажак бугундан бошланади ҳозир тарбия масаласига эътибор берилмаса келажак бой берилади» (И.Каримов). Олий мактаб педагогикаси талабаларини тарбиялаш, касбий таълим бериш, маълумотли қилиш муаммолари билан шу\улланадиган фандир. Бу фан олий$ $мактабни бошқариш, талабаларни ўқитиш моҳиятини, мақсад вазифаларини белгилаб беради. Ўқитишнинг ташкилий шакллари, методларини ўргатади. Ахлоқий тарбия дунёқарашни шакллантиради. Манбаларда ёзилишича кишилик жамияти пайдо бўлгач, ижтимоий ҳаётда орттирилган тажрибаларни қуйи авлодга ўргатиш эҳтиёжи ту\илади. Таълим тарбия билан шу\илланувчи тарбиячилар касб-ҳунар хомийлари сифатида ажралиб чиқа бошлади. Уларнинг таълим - тарбия борасидаги фаолиятлари ва тўпланган тажрибаларидан унумли фойдаланишлари педагогика фанининг вужудга келишига олиб келди. Шундай қилиб, педагогика таълим- тарбиянинг мақсад ва вазифалари, уларнинг мазмуни, усуллари ҳамда ташкил этиш шакллари ҳақида маълумот бурувчи фанга айланади ва бу фан асосида педагогик фанлар тизими ажралиб чиқа бошлади, жумладан касбий таълим услубиёти фани ҳам. . Демак, педагогика фани ўсиб келаётган ёш авлодни баркамол инсон қилиб тарбиялаш учун таълим-тарбиянинг мазмуни, умумий қонуниятлари ва уларни амалга ошириш йўлларини ўргатувчи фан сифатида намоён бўлди. Иқтисодий таълим - тарбияни ўзида гавдалантирган иқтисодий таълим педагогикаси фани бизга, яъни Ўзбекистонга мустақиллигимизнинг биринчи йилларидан кириб келди. Чунки кўзланаётган тажрибалар иқтисодий таълим педагогикасининг асоси бўлиб хизмат қилади. Талабаларимизга иқтисодий таълим, иқтисодий тарбия бериш муаммолари кўзга ташланиб қолди. Шу нуқтаи назардан Ислом Каримов "Бозор муносабатларига ўтиш даврида иқтисодий билимларни беришимиз мақсадга мувофиқдир"- деб таъкидланган эди. Маълумки, умумий педагогика фанининг объекти асосан таълим олувчилар, тингловчилар, ўқувчилардан иборат бўлса, предмети эса ўқувчиларга бериладиган таълим - тарбия назарияси ва амалиётидир. Шундай экан иқтисодий таълим педагогикасининг предмети бўлиб, иқтисодий таълим ва иқтисодий тарбия ҳисобланади. Чунки, иқтисодий таълим педагогикасининг мақсади ҳар томонлама ривожланган баркамол$ $шахсни тарбиялашдир. Иқтисодиёт таълими педагогикаси ёки иқтисодий педагогика - иқтисодий муаммоларни ўқитиш, иқтисодий категориялар билан ўқувчиларни таништириш, уларда иқтисодий малака ва иқтисодий кўникмаларни ҳосил қилишни ўрганади. Жумладан, иқтисодиётнинг ўзи нима, макроиқтисодиёт ва микроиқтисодиёт, ишлаб чиқариш омиллари, мулкий муносабатлар, жам\ариш ва иқтисодий ўсиш, товар ва пул муносабатлари, молия ва кредит муносабатлари, солиқларни ўрни ва роли, маркетинг ва менежмент тушунчалари, ниҳоят асосий ҳисобланган бозор иқтисодиёти ҳақида умумий ва яхлит тушунчаларни ўрганади. Иқтисодий таълим педагогикасининг асосий тушунчалари иқтисодий таълим, иқтисодий тарбия ва иқтисодий маълумотдир. Иқтисодий таълим - маълум махсус тайёрланган кишилар раҳбарлигида (педагоглар) амалга ошириладиган жараён бўлиб, унда шахсга иқтисодий таълим бериш, яъни иқтисодиётни маълум категорияларини тушунтириш ва иқтисодиётни маълум соҳалари ҳақидаги билимларни ўқитишдан иборат. Иқтисодий тарбия - шахсни иқтисодиёт асослари билан таништириш, тежамкорлик, меҳнатсеварлик, ташаббускорлик, ишбилармонлик, иқтисодий ҳисоб-китоб ва айни шу кабилар ҳақида фикрлай олиш каби қобилиятни камол топтиришдир. Иқтисодий маълумот - иқтисодий таълим тарбия натижасида олинган ва тизимлаштирилган билим, ҳосил қилинган кўникма, малакалар ҳамда шаклланган дунёқарашлар мажмуидир. Иқтисодий таълим педагогикаси иқтисоднинг умумий асослари ҳақида баҳс юритади, албатта. Шундай экан биз иқтисодиёт ўзи нима?, унинг тузилиши қандай?, унинг қонун ва категориялари қайсилар? — деган саволга жавоб беришимиз зарур. Иқтисодиёт - юнонча сўздан олинган бўлиб, уй хўжалигини бошқариш деган маънони билдиради. Ҳаммага яхши маълумки, одамлар яшаш учун фаолият юритиш, ўзларидан кейинги авлод қолдириш учун турли-туман неъматларни истеъмол қилмоқликлари, маънавий озиқ олмоқликлари лозим. Бунинг учун$ $эса, ўз-ўзидан аёнки, ана шу неъматлар яратилмо\и; хизматлар муҳайё этилмо\и керак. Иқтисодиёт одамлар фаолиятининг ўзлари истеъмол қиладиган неъматларни ишлаб чиқариш, унинг натижаларини ўзлаштириш, мавжуд моддий ва меҳнат имкониятларидан фойдаланиш соҳасидаги ижтимоий муносабатларнинг муҳим томонидир. Иқтисодиёт жуда кенг ва мураккаб тушунча. Унга биринчи навбатда, мамлакат ёки жамиятдаги иқтисодий муносабатлар киради, уларнинг табиати эса мавжуд мулкчилик муносабатлари билан белгиланади. Иқтисодиёт тушунчасига мамлакатдаги ишлаб чиқариш ҳолати, жойланиши ва динамикаси ҳам киради. У мамлакатнинг ўзига хос хусусиятларига ҳам бо\ лиқ. Масалан, Ўзбекистон иқтисодиётнинг ҳозирги ҳолати ва даражаси унинг хом-ашё ишлаб чиқаришга йўналтирилганлиги, аста-секин бевосита пировард (тайёр) маҳсулотлар ишлаб чиқаришга ва аҳолиси ҳамда чет эл эҳтиёжларини қондиришга ўтила бораётгани билан тавсифланади. Иқтисодиёт ҳамма вақт қандайдир ўзига хос тузилишга эга. У аввало ишлаб чиқариш тармоқларини (савдо, алоқа ва ҳоказо) ҳамда ноишлаб чиқариш соҳаларини ҳам ҳамраб олади. Ушбу соҳалар ўртасида муайян бо\лиқликлар, нисбатлар мавжуд бўлиб, иқтисодиёт ҳолати уларнинг ички тузилиши даражасига ҳам бо\лиқ бўлади. Ривожланган мамлакатлар тажрибаси шундан далолат берадики, иқтисодиёт ривожи эндиликда ноишлаб чиқариш тармоқларининг, айниқса, маиший хизмат кўрсатишнинг тараққиёти билан белгиланмоқда. Иқтисодиёт тор маънода халқ хўжалигининг айрим тармоқларидаги ишлаб чиқариш, ундаги натижалар, уларнинг тақсимланиши ва истеъмол қилиниши ҳолатини ҳам ифодалайди. Шунингдек, халқ хўжалигини қуйи бў\инлари корхоналар иқтисодиёти "иқтисодиёт" тушунчасида муҳим ўрин тутади. Зеро иқтисодиётнинг умумий ҳолати ва ривожи худди ана шу дастлабки бў\ инлардан иқтисодий аҳволга бо\лиқдир. Шунинг учун ҳам иқтисодиётга ўсишга, ижобий натижаларга эришиш учун корхоналарни ривожлантиришга,$ $уларда бошқаришнинг иқтисодий воситаларни жорий этишга эътибор қаратилади. Иқтисодий қонунлар чуқур муносабатларидир. Юқоридагилардан маълум бўлдики, иқтисодиёт - катта бир олам, улкан макондир, унда бир бирига бо\ лиқ муносабатлар, бо\лиқлик ва алоқадорлик мавжуд. Ана шу жараёнларнинг ўзи кўп томонлама ва кўп қирралидир. Бу мураккаб иқтисодий жараёнлар ёки воқеалар ичида шундайлари борки, улар муҳим ўзаро бо\ланиши ва сабаб - оқибат алоқаларига эга, улар доимо такрорланиб туради. Ана шундай иқтисодий воқеалар, ҳодисалар иқтисодий қонунларда ифодаланади. Иқтисодий қонунлар чуқур, моҳиятли ва сабаб оқибатли бо\ланган иқтисодий ҳамда воқеаларнинг илмий инъикосидир. Демак, чуқур моҳиятга, сабаб оқибатли бошлиқларга, доимо ўз «борли\ини» кўрсатиб турадиган иқтисодий муносабатларга иқтисодий қонунлар дейилади. Жамиятдаги барча ишлаб чиқариш ва тақсимотта бо\лиқ бўлган муносабатлар иқтисодий қонунлар орқали бошқарилади.. Юқоридагиларни қисқача хулоса тариқасида қисқача якун ясаймиз. Умуман олганда педагогик фанлар тизими ривожланиш босқичлари Президентимиз И.А.Каримов белгилаб берган беш тамойил негизида амалга оширилади, яъни иқтисодиётни сиёсатдан устуворлиги, давлат бош ислоҳатчи эканлиги, қонунлар устуворлиги, кучли ижтимоий ҳимоя ва ниҳоят бозор иқтисодиётига босқичма-босқич ўтиш. Мустақил Ўзбекистонимизда ислоҳотлар тобора қулоч ёймоқда. ҳаётимизнинг барча жабҳаларида, жумладан ёш авлод таълим-тарбиясида ҳам кескин ўзгаришлар содир бўлмовда. Маънавиятимизни қайта тиклаш, янада бойитиш борасида умумхалқ кураши бошланди. қуёш нурига зор бўлган алломаларимизнинг ўтмиш ҳақидаги пурмаъно асарлари ёру\лик юзини кўрмоқда. Республикамизнинг ижтимоий, иқтисодий камолоти ёш авлоднинг саъйи ҳаракатларига бо\лиқ эканлиги энди ҳеч кимга сир эмас. Ўсиб келаётган ёш$ $авлод ва уларнинг келажакда қандай касбкорга эгаллашларига қараб, республикамиз келажагини тасаввур қилса бўлади. Келажак ёшларники. Ёшлар фаолияти фаровон ҳаётимиз мезонидир. Шу маънода ёшларнинг тарбиясига жиддий эътибор бермо\имиз лозим. Ёшлар таълим-тарбияси ҳар бир ота-онанинг, ўқитувчи тарбиячининг Ватан олдидаги муқаддас бурчидир. Ёшларимизни тарбиялаш учун биринчи галда Шарқ мутафаккирларининг дуру-жавоҳирга тенг маънавий мерослари дастурамал бўла олади. Абу Наср Фаробий, Исмоил Ал-Бухорий, Абу Райҳон Беруний, Абу али Ибн Сино, Аҳмад Яссавий, Ал-Хоразмий, Ал-Фар\оний, Фирдавсий, Амир Темур, Алишер Навоий, З.М.Бобур, Юсуф Хос Хожиб, Мирзо Улу\бек каби жаҳонга таниқли ва булар қатори бошқа ақл-заковат соҳибларининг ижтимоий-сиёсий фалсафий таълимотлари ҳар томонлама ривожланган баркамол авлодни тарбиялашда муҳим воситадир. Шундай экан Республикамиз Президенти И.Каримов асарлари ҳам ҳар томонлама етук, баркамол авлодни тарбиялашда, уларни иқтисодий билимларини оширишда дастури амал бўлиб хизмат қилади. Жумладан, И.Каримовнинг «Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли», «Ўзбекистон - бозор муносабатларига ўтишнинг ўзига хос йўли», «Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида», «Ўзбекистон XXI аср бўса\асида: хавфсиликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари», «Ўзбекистон буюк келажак сари» асарлари келажак авлодни иқтисодий саводхонлигини оширишда муҳим воситадир. И.Каримов асарларининг асл моҳияти шундаки, уларнинг барчасида асосий масалалардан бири бу Республикамизни иқтисодий мустақиллигига тезроқ эришишини таъминлаш, иқтисодий ислоҳотларни жадал суръатлар билан олиб бориш, кишиларда янгича фикрларни шакллантириш, уларни дунёқарашини ўзгартириш, маъмурий буйруқбозлик тизими иллатларидан воз кечиш, келажакка ишониш мустақиллигимизни олиб бораётган$ $ислоҳотлар замирида янада мустаҳкамлаш каби иқтисодий масалалардан кишиларимиз онгида янгича иқтисодий тафаккурни шакллантириш, иқтисодий саводхонлик даражасини ошириш кабилар билан бирга, буюк келажак сари дадил ол\а бораётган республикамиз ички ва ташқи сиёсатининг асосий қоидалари, чинакам ҳуқуқий-демократик давлат барпо этишнинг ўзига хос тамойиллари ҳамда туб иқтисодий, сиёсий ва маънавий ислоҳотларни изчил амалга ошириш асосида Ўзбекистоннинг дунё ҳамжамиятида ўз ўрнини эгаллашини таъминлаш борасидаги долзарб масалалар теран таърифлаб берилган ва китобхонга тушунарли баён этилганлигидадир. Олий мактабларда иқтисодий фанлар дарсларида ушбу асардан фойдаланиш, ниҳоятда, унумли натижа беради. Ушбу асарда келтирилган иқтисодий билимлар кишини чуқур иқтисодий мулоҳаза, мушоҳада юритишга етаклайди. Мисол учун иқтисодиёт назарияси фанини ёки курсини талабаларга маърузалар бериш программасида «Бозор иқтисодиёти» боби мавжуд бўлиб, ушбу бобни ёритишда ўқитувчи бевосита ушбу асардан фойдаланиши ва талабаларга тавсия этилиши мақсадга мувофиқ бўлади. Чунки ушбу бобда бозор иқтисодиётининг белгилари, бозор иқтисодиётида инсон, бозор иқтисодиётига ўтиш, бозор ислоҳотлари, Ўзбекистоннинг бозор иқтисодиётига ўтишининг ўзига хос йўли каби масалалари ўз аксини топади. Шунинг учун ҳам ушбу асар шу мавзуни ўтиш учун асосий манба ҳисобланади. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг IX сессиясида (1997 й. 29.08) Ўзбекистон Республикасининг «Таълим тў\рисида» ва «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури тў\рисида»ги қонунларнинг қабул қилиниши мамлакатда амалга оширилаётган демократик ва иқтисодий ўзгаришларни ҳисобга олган ҳолда кадрлар тайёрлаш тизимини кенг кўламда ислоҳ қилишнинг ибтидоси бўлди. Ушбу сессиясида И.Каримов нутқ сўзлади ва бу чиқишда қабул қилинаётган қонуннинг ва миллий дастурнинг аҳамияти ҳақида ўз фикр мулоҳазаларини$ $билдирди. Жумладан, шу давргача таълим-тарбия соҳасида амалга оширилган ва оширалаётган ислоҳотлар ҳақида қисқача гапириб ўтди. Жумладан, «Бу жараёнда охирги йилларда қилган ишларимиз ҳақида қисқача тўхталиб ўтмоқчиман. Мактаб соҳасида «Таълим ҳақида» қонун қабул қилдик. 1996/97 ўқув йилидан бошлаб мактабларнинг биринчи синфларида ўқиш янги алифбода олиб борилди. Янги имло, алифбода ўқитиш учун зарур дастур, қўлланма ва дарсликлар яратилди. Шу давр мобайнида 300 га яқин янги турдаги таълим муассасалари очилди. Олий ўқув юртлари қошида 46 та лицей ташкил этилди. 800 га яқин ўқув чет элларда таълим олди, кўпгина ўқитувчилар хорижий давлатларнинг ил\ор тажрибаларини ўрганиш мақсадида чет давлатларга бориб қайтди». (Баркамол авлод орзуси. 10-бет). Шулар билан бирга олий мактаб соҳасида тест усули жорий этилиши, вилоятлар марказидаги педагогика институтларнинг университетларга айлантирилиши, 200 дан ортиқ чет эл мутахассисларининг Республикамиз ўқув муассасаларида бўлиши ва таълим беришлари мақсадга мувофиқ амалга оширилди. Мамлакатимизда Давлат ва жамият қурилиш академияси, Банк- молия академияларини ташкил этилиши айни муддао бўлди. «Маҳалла», «Камолот», «Со\лом авлод учун», «Нуроний», «Улу\бек», «Умид», «Устоз» жам\армаларини таълим-тарбия соҳасидаги эзгу ишларини, ўсиб келаётган авлодни жисмонан со\лом ва маънавий жиҳатдан баркамол қилиб тарбиялашга қўшаётган ҳиссалари ҳақида гапириб ўтдилар. Юқоридаги ижобий ишлар билан бирга, масаланинг иккинчи томонига салбий ёндашиш кераклиги ҳақида ҳам мулоҳазалар билдирди, яъни «Аввало шуни таъкидлашимиз керакки, биз эски шўролар замонидан қолган таълим- тарбия тизимига хос мафкуравий қарашдан ва сарқитлардан ҳам бери тўлиқ қутилганимиз йўқ... Очиқ тан олиш керак: мактабларнинг моддий базаси жуда ночор. Бу масалада нақадар оқсоқлигимизни, ночорлигимизни, биринчи навбатда, қишлоқ жойлардаги аҳвол-вазият мисолида очиқ тан олишимиз керак.$

Иккинчи масала, аввал айтганишдек, тарбиячи, яъни ўқитувчига бориб тақаляпти. Тарбиячиларнинг ўзига замонавий билим бериш, уларнинг маълумотини, малакасини ошириш каби пайсалга солиб бўлмайдиган долзарб масалага дуч келмоқдамиз. Менинг фикримча, таълим-тарбия тизимини ўзгартиришдаги асосий муаммо ҳам мана шу ерда. Ўқитувчи болаларимизга замонавий билим берсин, деб талаб қиламиз. Аммо замонавий билим бериш учун, аввало мураббийнинг ўзи ана шундай билимга эга бўлиши керак». И.Каримов ўз фикр мулоҳазаларини давом этар экан, яна бир муҳим масала олий ўқув юртлари ислоҳотидир. «Бугунги олий таълим олиш тизимининг заиф томонларидан бири олий ўқув юртларида тайёрланаётган талабаларни олдиндан аниқланган фан ва техника, иқтисодиёт, ишлаб чиқариш ва бошқа соҳаларнинг эҳтиёжига, бир сўз билан айтганда, ҳаёт талабларига қараб ташкил қилмаганимиз, деб биламан. Шунинг учун ҳам олий ўқув юртлари ислоҳотларини амалга ошираётганда мана шу ҳолатдан чиқаётган баъзи бир нуқсонларга алоҳида эътибор беришимиз керак. Биринчидан, олий ўқув юртини ислоҳиятини амалга ошираётганда қандай талабларга жавоб беришини аниқлаб олишимиз лозим. Иккинчидан, билимга чанқоқ, билим олишни ўзининг олий мақсади қилиб қўйган истеъдодли болаларни топиш, танлаш, қабул қилишда объектив адолатли тизим ва тартиб ўрнатиш, улар етарли маълумот олиш барча замонавий имкониятларни яратиб беришимиз керак. Учинчидан, олий ўқув юртларида қандай ва неча хил мутахассислик бўйича таълим берилиши лозимлигини белгилаб олишимиз керак. Шу жумладан, ҳозир тайёрланаётган 90-100 тага яқин мутахассисликдан қайси бири керак-у қайси бири керак эмаслигини ва янги замон талаб қилаётган янги мутахассисликларни аниқлаб олишимиз лозим.

Тўртинчи масала. Замон талабига мос мутахассис тайёрламоқчи эканмиз, биринчи навбатда ўқув юртларимизнинг шакли, қиёфаси ва таркиби, моддий баъзаси ҳам замонавий бўлиши шарт. Бешинчи масала, ўқув дастур ва программаларини замонавий талабларга мослаштириб, истиқбол ва келажагимизни кўзлаган ҳолда туриб олишимиз ва жорий этишимиз зарур». ( Раҳимов Б «Бўлажак ўқитувчида касбий маданий муносабатларнинг шаклланиши» номзодлик диссертацияси. Т.,2004.) Ушбу фикрлар билан бирга И.Каримов олий ўқув юртлари домлаларини амалий тажрибалар орттириши учун чет элларга чиқариш, улар олган тажрибалари Ўзбекистон таълим жараёнига татбиқ қилиш масалалари ҳақида ҳам фикр юритди. Энг асосийси таълим жараёни ислоҳоти босқичлари ҳақида алоҳида тўхталиб ўтди. Таълим ислоҳотининг биринчи босқичи - ўтиш даври бўлиб, у 1997- 2001 йилларни ўз ичига олишлари, иккинчи босқичи 2001-2005 йилларни ўз ичига олишлари ва бунда миллий дастур тўлиқ амалга оширилишини таъминлаш, учинчи босқич 2005 ва кейинги йилларга мўлжалланган бўлиб, унда тўпланган тажрибаларни таҳлил этиш ва умумлаштириш асосида кадрлар тайёрлаш тизимини такоминлаштириш ва янада ривожлантирилиини таъкидлади. Шулар қатори И.Каримов Ўзбекистон Республикасида жорий этилаётган узлуксиз таълимнинг аҳамияти, мактабгача тарбия, бошланқич таълим, умумий таълим ва мактабдан ташқари таълим, олий таълим, олий таълимдан кейинги таълим кадрларни малакасини ошириш ва қайта тайёрлаш масалаларини муҳим хусусиятлари ҳақида ўз фикрларини билдирди. Президентимиз И.Каримов «Тафаккур» журналининг Бош муҳарририга берган интервьюсида қуйидагиларни таъкидлаган эди. «Таълимнинг янги модели жамиятда мустақил фикрловчи эркин шахснинг шаклланишига олиб келади.

Ўзини қадр-қимматини англайдиган, иродаси бақувват, иймони бутун, ҳаётда аниқ мақсадга эга бўлган инсонларни тарбиялаш имконига эга бўламиз». «Таълимнинг янги модели жамиятимизнинг потенциал кучларини рўёбга чиқаришда жуда катта аҳамият касб этади. Ҳар қандай инсонда интеллектуал салоҳият мавжуд. Агар шу ички қувватнинг тўлиқ юзага чиқиши учун зарур бўлган барча шарт-шароит яратилса, тафаккур ҳар хил қотиб қолган эски тушунча ва ақидалардан халос бўлади». Таянч иборалар: миллий дастур, таълим ислоҳоти, таълим модели, И. Каримов асарлари, мутахассислик, касб ва уларни таҳлил қилиш, олий таълим тизими.

O'xshashlar

Ўзбекистон Республикасида таълимни ривожлантиришнинг янги босқичида касбий таълим асослари

Касб таълими муассасаларини бошкариш

Мехнат таълими жараёнида касб танлашга йуллаш

Мустақил Ўзбекистон Республикасида таълим тизими хамда унинг истиқбол ва истиқлоли

Касб-хунарга йуналтириш асослари