Мустақил Ўзбекистон Республикасида таълим тизими хамда унинг истиқбол ва истиқлоли - Pedagogika - Referatlar

Мустақил Ўзбекистон Республикасида таълим тизими хамда унинг истиқбол ва истиқлоли

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

84 KB

Ko'chirib olish

Мустақил Ўзбекистон Республикасида таълим тизими хамда унинг истиқбол ва истиқлоли Режа: 1. Мустакиллик йилларида педагогика ривожланиши янги боскичи. 2. Кадрлар тайёрлаш миллий моделининг ишлаб чикилиши 3. Узбекистон Республикасида таълим тизимидаги узвийлик

“Ўзбекистон– келажаги буюк давлат. У мустақил, демократик, ҳқуқуий давлатдир. Бу инсонпарварлик қоидаларига асосланган, миллати, дини, ижтимоий аҳволи, сиёсий эътиқодларидан қатъи назар, фуқароларнинг ҳуқуқлари ва эркиликларини таъминлаб берадиган давлатдир”. Хақиқатан ҳам, мустақиллик баркамол инсон учун бебаҳо қадр- қимматимизни тиклаш, ўзлигини чуқурроқ англаш, унутилаёт-ган маънавий- ахлоқий қадриятларимизни ҳаётга татбиқ этиш, шу юртнинг фуқароси эканлигидан фахрланиш, она тилининг соҳиби бўлиш каби бахтни ато этди. Мустақилликнинг мақсади, моҳияти ва вазифаларини ёшлар онгига сингдириш, комил инсонларни вояга етказиш, халқ таълими тизимини янада рпивожлантиришни талаб қилади. Ўн иккинчи чақириқ Ўзбекистон Республикаси Олий кенга-шининг 1992 йил 8 декабрда қабул қилинган ўн биринчи сессияси-да Ўзбекистон Республикаси Конституöиясининг энг асосий қоидалари: халқ манфаатларини кўзловчи мустақил иқтисодий сиёсатни амалга ошириш; Халқларнинг маънавий ва ахлоқий ривожланишида уларнинг эркинлиги, ҳуқуқ ва бурчини одилона асослаб берилганлигидир. Ўзбекистон жамиятининг кичик бир қисми бўлмиш оилада болани тарбиялашда дастлаб умумий инсоний қадрият, маънавий меросга содиқлик ҳис-туйғусини шакллантиришдан бошлаш зарур-дир. Бунингдек, ҳар бир фуқарони ўзбеклиги ва ўз она тилиси билан ғурурланишини тарбиялаш лозимдир. Ўзбекистон Республикасининг Конституöияси халқ таълими-нинг ривожланишида алоҳида ўрин тутади. Унинг IX боб 41-модда-сида “Хар ким билим олиш ҳуқуқига эга. Бепул таълим олиш давлат томонидан кафолатланади. Мактаб ишлари давлат назорати-дадир” – дейилган. Бу қоидаги асосан фақат Ўзбекистонда эмас, балки чет эллардаги мактаб ва олий ўқув юртларида ҳам таълим олиш ҳуқуқига эга бўлдик. Ўзбекистон

Республикаси Халқ таълими вазирлиги тавсия этган чет тилларни чуқур ўрганиш асосида Ўзбекистонда кўрик-танловлар ўтказилиб, иқтидорли ёшлар хориж давлатларига “Умид” жамғармаси орқали таълим олишга юборилмоқдалар. Ўзбекистон ёшларининг таълим олиш эркинлиги улардан келажакда илм ва маънавият муаммоларини ҳал қила оладиган илм соҳибларини етиштиришга хизмат қилади. Ўзбекистон Республика-сининг давлат мустақиллиги асослари тўғрисидаги қонун ва бошқа ҳужжатларига асосланиб таълим Қонуни ишлаб чиқилди ва у Респбулика олий раёсати сессиясида қабул қилинди. Ўзбекистон Республикаси Халқ таълими тўғрисидани қонун-нинг вазифалари фуқароларнинг илм олиш ҳуқуқини ва Ўзбекис-тон Республикасида таълим эркин ривожланишининг ҳуқуқий кафолатларини белгилаб беришдан иборатдир. Унда таълим соҳасидаги сиёсатнинг асосий қоидалари қатори қуйидаги янги қоидалар ифодаланган: “Таълимда умуминсоний ва миллий-маданий қадриятларнинг устуворлиги”. “Давлат таълим стандартлари доирасида ҳамманинг таълим олиши учун имконият яратилганлиги”. “Таянч (тўққиз синф ҳажмида) таълимнинг мажбурийлиги”. Таълим муассасалраида чет тилларини ўрганиш, дин тарихи ва жаҳон маданияти бўйича билим олиш учун шароитлар яратиш ҳамда педагог шахсини, унинг ижтимоий малакасини ҳурматлаш, ўқувчилар онгига миллий истиқлол ғояси асосий тушунча ва тамойилларини сингидириш ва ҳоказолар. Халқ таълими тизимининг мақсади жамиятнинг ақлий куч-қудрати, илмий-ижодий имкониятларини оила, жамият ва давлат олдидаги ўз бурчини англаб етадиган ҳар томонлама баркамол шахсни етиштиришдир. Ўзбекистон Республикасининг халқ таълимига доир асосий ҳужжатлар: 1) Ўзбекистон Республикасининг Конституöияси (Асосий қонуни); 2) Ўзбекистон Республикаси Халқ таълими тўғрисидаги қонун;

3) Президент фармонлари ва Ўзбекистон Республикаси ҳукуматининг қарорлари; 4) Халқ таълимини ривожлантиришнинг давлат режаси; 5) Таълим ва тарбия бўйича дастури; 6) Ўзбекистон Республикасида кадрлар тайёрлаш миллий дастури. “Ўзбекистон Республикаси кадрлар тайёрлаш миллий дастури” “Таълим тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси қонунининг талабларига мувофиқ ҳолда тайёрланган бўлиб, миллий тажриба-нинг таҳлили ва таълим тизимидаги ютуқлар асосида тайёрланган ҳамда юксак умумий ва касб-ҳунар маданиятига, ижодий ва ижтимоий фаолликка, ижтимоий-сиёсий ҳаётда мустақил равишда мўлжални тўғри ола билиш маҳоратига эга бўлган, истиқлол вазифаларини илгари суриш ва ҳал этишга қодир кадрларнинг янги авлодини шакллантиришга йўналтирилган. Кадрлар тайёрлаш Кадрлар тайёрлаш миллий моделининг миллий модели асосий таркибий қисмлари қуйидагилар- дан иборат: 1. Бахс 2. Давлат ва жамият 3. Узлуксиз таълим 4. Ôан 5. Ишлаб чиқариш Мустақилликнинг дастлабки йиллариданоқ бутун мамлакат миқёсида таълим-тарбия, илм-фан, касб-ҳунар ўргатиш соҳаларини ислоҳ қилишга ниҳоятда катта зарурият сезила бошлади. Бусиз жамиятимизнинг бирон-бир соҳасини ўзгартиришга киришиб бўлмас эди. Ислоҳотларнинг тақдири ва самараси биринчи навбатда кадрларнинг савиясига, уларнинг замон ва тараққиёт талабларига нечоғлик жавоб беришига тақалиб қолар эди. Юртимизнинг эртанги ҳаёти ва тақдири авваламбор шу муаммоларни узил-

кесил ечиш билан чамбарчас боғланганини ҳар қайси фикрловчи одам англаши қийин эмас. Ислом Каримов “Баркамол авлод орзуси” асарида “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури” ва “Таълим тўғрисидаги қонун”ни амалга ошириш тақдиридагина таълимнинг янги модели яратили-ши мумкинлигини алоҳида уқтиради. Улар: Биринчидан, ижтимоий-сиёсий иқлимга ижобий таъсир қилади ва натижада мамлакатимизда мавжуд муҳит бутунлай ўзгаради. Иккинчидан, таълимнинг янги модели ишга тушгач, инсон-нинг ҳаётдан ўз ўрнини топиш жараёни тезлашади. Хар қандай одам ҳам ўсмирлик чоғида, эндигина вояга етиб келаётган даврида жамиятдан муносиб ўрнини топиши керак. Акс ҳолда бу нарса нохуш оқибатларга, баъзан эса оғир фожиаларга, ҳатто ижтимоий ларзаларга ҳам сабаб бўлади. ¡ш йигит- қизларимизнинг ишда, турмушда, оила ва жамоа орасида ўз ўрнини тополмаслик ҳолатла-ри уларнинг жамиятда ўз қадрини йўқотишига олиб келади. Ўз қадрига, ўз шаънига эга бўлмаган инсон ҳаётда кўп-кўп тўсиқларга дучор бўлади, беқарор ва салбий таъсирларга тез берилади, унинг шахс сифатидаги емирилиши ҳам тез кечади. Биз жорий этилаётган мазкур таълим модели орқали аввало ана шу вазиятнинг олдини оламиз. Қолаверса, ёшларни муайян бир ихтисосга эга қилиб, ҳаётга йўлланма берамиз. Дунёга умид билан қадам қўйиб келаётган навниҳол инсон ҳаётдан муносиб ўрнини топса, турмушидан, тақдиридан, ватанидан рози бўлиб яшайди, умр бўйи бунёдкорлик фаолияти билан машғул бўлади. Бу ғоят муҳим ижтимоий-сиёсий аҳамиятга эга бўлган масаладир. Учинчидан, таълимнинг янги модели жамиятда мустақил фикрловчи эркин Бахснинг шаклланишига олиб келади. Ўзининг қадр-қимматини англайдиган, иродаси бақувват, иймони бутун, ҳаётда аниқ мақсадга эга бўлган инсонларни тарбиялаш имконига эга бўламиз. Ана шундан кейин онгли турмуш кечириш жамият ҳаётининг бош мезонига айланади. Бунда

одам оломон бўлиб, ҳар лаҳзада серкага эҳтиёж сезиб эмас, аксинча - ўз ақли, ўз тафаккури, ўз меҳнати, ўз масъулияти билан, онгли тарзда, озод ва ҳур фикрли инсон бўлиб яшайди. Бундай одамлар уюшган жамиятни, улар барпо этган маънавий-руҳий муҳитни сохта ақидалар, бақириқ-чақириқлар, ҳавойи шиорлар билан асло бузиб бўлмайди. Уларни ўзлари ақл-идрок ва қалб амри билан танлаб олган ҳаётий мақсадлардан чалғитиб ҳам бўлмайди. Тўртинчидан, таълимнинг янги модели жамиятимизнинг потенöиал кучларини рўёбга чиқаришда жуда катта аҳамият касб этади. Хар қайси инсонда муайян даражада интеллектуал салоҳият мавжуд. Агар шу ички қувватнинг тўлиқ юзага чиқиши учун зарур бўлган барча шарт-шарот яратилса, тафаккур ҳар хил қотиб қолган эски тушунча ва ақидалардан халос бўлади. Ва ҳар қийси инсон Оллоҳ таоло ато этган ноёб қобилият ва истъедодни аввало ўзи учун, оиласининг, миллати ва халқининг, давлатининг фаровонлиги, бахти-саодати, манфаати учун тўлиқ бахшида этса, бундай жамият шу қадар кучли тараққиётга эришадики, унинг суръат ва самарасини ҳатто тасаввур қилиш ҳам осон эмас. Олдимизда турган буюк мақсадларга эришишда жамиятимизнинг ҳар бир аъзоси қўшадиган ҳисса шу ҳисобдан беқиёс бўлиши муқаррар. Мен “портлаш эффекти” деганда айнан шундай ҳолатни назарда тутмоқдаман. Бешинчидан, биз фуқаролик жамияти қуришни ўз олдимизга мақсад қилиб қўйганмиз. Бу соҳада дастлабки, аммо муҳим қадам-лар қўйилди. Ишончим комилки, вақти-соати келиб, бугунги ўтиш даври учун зарур бўлган кучли давлат функöиялари ва аломатлари аста-секинлик билан тадрижий равишда кучли жамият зиммасига ўтади. Мана шу йўл, мана шу назарий масаланинг моҳиятини атрофлича ёритиш, уни ҳаётимизда, амалиётимизда ҳал қилувчи сиёсатга айлантириш нафақат бугунги, балки эртанги кунимизнинг ҳам энг муҳим ва долзарб вазифасидир. Тараққиётнинг умумбаша-рий қонуниятлари, инсониятнинг кўп йиллик ҳаётида синовлардан ўтиб, ижобий натижалар берган тажрибалар худди шу йўлни тақозо этади.

Биз бир нарсани яхши англаб олишимиз керакка, умумий ва махсус билимларга эга, онгли, тафаккури ҳар хил “изм”лардан озод, замонавий дунёқараш, миллий ва умуминсоний қадриятларга ворис бўлган инсонларгина фуқаролик жамиятини барпо этишга ва уни янада такомиллаштиришга қодир бўлади. Бу моделдан кўзланган яна бир мақсад бор. Унинг воситасида биз дунёдан муносиб ўрин олишга, ўзбек номини янада кенг ёйиб тараннум этишга эришамиз. Ўзбекистон Республикасида Узвийлик таълим тизимининг таълим тизимидаги узвийлик фаолият олиб бориши давлат таълим мезонлари асосида, турли даражадаги, таълим дастурларини изчиллиги асосида таълим-тарбия ишлари амалга оширилади. Жаҳон бозоридаги интеграöия, илмий-техникавий тараққиёт суръатлари халқ таълимининг барча бўғинлари ўртасида ўзаро алоқаларни мустаҳкамлашни талаб этмоқда. Бинобарин, бу ҳол тарбия, таълим, сиёсий ва касбий тайёргарлик масаларини ҳал этишга жамулжам ёндошишни тақозо қилмоқда. Республикамизда таълим-тарбия соҳасида белгиланган ислоҳотларни ҳаётга татбиқ қилишнинг босқичма-босқич принöпи қўйилган. Биринчи босқич - ўтиш даври бўлиб, у 1997-2001 йилларда, яъни 4 йил давомида жорий этилади. Бунда кадрлар тайёрлаш тизими салоҳиятини сақлаб қолиш, унинг ривожланиши учун ҳуқуқий-меъёрий, илмий-методик, молиявий-моддий шарт-шароитлар яратиш лозим. Бу босқичда асосан қуйидаги вазифалар-ни бажариш керак: Миллий дастурни амалга оширишнинг бошланиши: янги талабларга жавоб бера оладиган педагог кадрларни тайёрлаш; ўқув стандартларини яратиш ва янги ўқув программалари устида ишлаш; умумтаълим мактабларини тузилиш жиҳатидан қайта қуриш; уч йиллик таълим - ўрта

махсус ва касб-ҳунар билим юртлари (касб коллежи ва академик лиöей) тизимига замин тайёрлаш; узлуксиз таълим-тарбия тизимига асос соладиган тадбирларни амалга ошириш; ижтимоий ҳимояни кафолатлаш каби масалаларни ечиш босқичи. Иккинчи босқич – 2001-2005 йилларни ўз ичига олади. Бунда Миллий дастурни кенг миқёсда тўлиқ амалга оширишга эришиш даркор. Табиийки, тизим фаолиятининг самарадорлигини, меҳнат бозорини инобатга олиб, ижтимоий-иқтисодий шароитда келиб чиқиб, дастур ғоялари ва қоидаларига керакли ўзгартиришлар киритилади. Учинчи босқич - 2005 ва кейинги йилларга мўлжалланган бўлиб, унда тўпланган тажрибаларни таҳлил этиш ва умумлаштириш асосида ўзгарувчан ижтимоий-иқтисодий шарт-шароитларни эътиборга олган ҳолда кадрлар тайёрлаш тизимини такомиллаштириш ва янада ривожлантириш зарур. Миллий Дастур умумий маданиятни юксалтиришга, фарзандларимизнинг жамиятда муносиб ўрнини топишига хизмат қилади. Уларининг касбий ва таълимий дастурларни онгли равишда танлаш ва эгаллашлари учун ҳуқуқий меъёрларни, ташкилий, руҳий-педагогик шарт- шароитларни таъминлашга кўмаклашади. Йигит-қизларимизнинг жамият, давлат, оила олдида ўз масъулиятини чуқур англаб етувчи шахслар этиб тарбиялашга замин бўлиб хизмат қилади. Халқ таълимининг асосий бўғинини узлуксиз таълим тизими ташкил этади. Бунинг учун умумтаълим дастурларини мактабгача тарбия, бошланғич, умумий таълим ва мактабдан ташқари таълим тарзида тузсак, мақсадга мувофиқ бўлади. Мактабгача таълим. Умумий ўрта таълим (1-4 бошланғич ва 1-9 ўрта таълим). Ўрта махсус касб-ҳунар таълими. Олий таълим. Олий ўқув юртларидан кейинги таълим. Кадрлар малакасини ошириш ва уларни қайта тайёрлаш.

Мактабдан ташқари таълим.

O'xshashlar

Ўзбекистон Республикасида таълимни ривожлантиришнинг янги босқичида касбий таълим асослари

Мустақил Ўзбекистонда таълим ва педагогик фикр тараққиёти

Мустакил Узбекистон Республикасида таълим тизими, И.А.Каримов асарларида баркамол авлод тарбияси

Махсус таълим тизими

Ўзбекистонда таълим тизими