logo

Ўзбекистон Республикаси жисмоний тарбия тизимида енгил атлетика ва уни укитиш услубияти фанининг урни ва ахамияти

Yuklangan vaqt:

22.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

112 KB
Ў збекистон республикаси жисмоний тарбия тизимида енгил атлетика ва уни укитиш услубияти фанининг урни ва ахамияти Р Е Ж А : 1. Кириш. 2. Енгил атлетика макшларининг гурухларга булиниши. 3. Енгил атлетика машкларининг умумий характеристикаси. 4. Алпомиш ва Барчиной спорт саломатлик мажмуаларида енгил атлетика. Енгил атлетика – юриш, югуриш, сакраш ва улоктириш машкларидан иборат спорт туридир. Махсус жисмоний тарбия укув юртларида эса енгил атлетика мазкур спорт турининг назариясидан, Амалий ишларидан хамда уни укитиш методикасидан иборат дарс, шу сохада илмий тадкикотлар утказиладиган фандир. Кадимий юнон сузи “атлетика” узбек тилида “кураш” машк деган маънони билдиради. Кадимий Юнонистода кучлилик ва чакконликда мусобакалашган кишиларни атлетлар деб атар эдилар. Хозирда эса жисмоний камолотга етган кучли одамларни атлет дейилади. Енгил атлетика деган ном шартли булиб сиртдан караганда, енгил атлетика машкларининг огир атлетика машкларига нисбатан енгил туйилишигагина асосланган. Айрим мамлакатларда енгил атлетикани “атлетика” Францияда ёки йулка майдондаги машклар АКШ Англияда деб атайдилар. Енгил атлетика машкларининг гурухларга булиниши, характеристикаси. Енгил атлетика беш булимдан, юриш, югириш, сакраш, улоктириш ва куп курашдан иборат булиб, уларнинг хар кайсиси хам хилма – хил турларга булиниши Булим Турлар Турларнинг хиллари Вариантлар ва масофа Ёш гурухлари ва мусобокаларга киритиладиган турлар. эрка клар а ё л л а р ката ёшд аги усм ирла р кичи к ёшд аги усм ирла р угил болал ар киз бола лар 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 юриш югуриш спортча юриш текис югириш стадион йулкасидан юриш йулда шосседа шахар кучасида сукмок йулда ва хакоза. киска масофага югуриш уртача масофоларга югириш узок масофоларга 3 км 5 км 10 км 20 км 50 км 1 соат мо- бойнида 20 км 30 км 50 км 30 метр 60 метр 100 метр 200 метр 400 метр 500 метр 800 метр 1000 метр 1500 метр 2000 метр 3000 метр табиий шароит да югуриш. Тусиклар оша югуриш югуриш ута узок масофаларга югуриш вактбай югуриш очик жойда югуриш катта йулда югуриш. Югур иш йул касида говлар оша югуриш. узок масофоларга тусиклар Оша югуриш эстафетали югириш киска масофаларга югуриш урта масофаларга югуриш аралаш масофаларга югуриш 5000 метр 10000 м 20000 м 25000 м 30000 м 23000 м Бир соат мобайни да. 300 м 500 м 1 км 2 км 3 км 5 км 8 км 14 км 30 кмгача марафон ча югуриш 80 метр 100 метр 110 метр 200 метр 300 метр 400 метр 1500 метр 3000 метр 4х50 метр 4х100 м 4х200 м 4х400 м 5х500 м 3х800 м 4х800 м 5х1000 м 10х1000м сакраш улоктири ш купкура ш югуриб келиб сакраш вертикал тусик оша гаризанта л тусик Оша сакраш турган жойда сакраш турган жойда сакраш бош ортидан бошлабул октириш айланиб улоктири ш иркитиш баландликка узунликка уч хадлаб сакраш граната найза диск боскон ядро уч кураш турт кураш 4х1500 м 400х300х20 0х100м шахар буйлаб исталган масофаларг а исталган вариантда 4 хил усилда лангар чуп билан 3 хил усулда 500 грамм 700 грамм 600 грамм 800 грамм 2кг.1,5 .к 7кг 257гр 6кг 5кг 4кг 3кг 100мядро 4кг баландликк а узунликка ядро 5кг 100 метр 100м узунликка диск найза 80м г/о баландликк а 100м ядро узунлик туп150гр баландлик кросс 300м 60м 100м беш кураш олти кураш саизкураш ункураш узунлик граната 500гр баландлик кросс500м 100м узунлик ядро5кг баландлик кросс 800м баландлик найза 200м диск 1500м 80м г/о ядро баландлик узунлик 200м 3/2кунда 100м ядро узунликка 110г/о лангар чуп 2кунда 100м узунлик диск баландлик 100м г/о лангар чуп найза 800м 2кунда 100м узунлик диск баландлик 400м 100м г/о лангар чуп найза 1500м 2кунда Енгил атлетика машкларининг умумий характеристикаси Юриш-инсоннинг жойдан жойга кучишидаги оддий усул булиб, турли ёшдаги кишилар учун ажойиб жисмоний машк хисобланади. Узок ва бир текис юрганда азойи бадандаги карийббарча мускулларишлайди, оганизмдаги юрак-кон томир, нафас олиш ва бошка системаларфаолияти кучаяди, натижада мода алмашинуви ортади.Жисмоний машк сифатида одатдаги юришнинг аввало согламлаштириш ахамияти бор.Одамни илк болалик чогидан юришга ургатадилар. Лекин бу билан кифояланиб булмади.Хамма одамлар тугри чиройли ва тежамли юра билишлари зарур.Оддий юришдан ташкари юришнинг бошкача хиллари хам булади: похода юриш,сафда юриш ва спортча юриш. Мусобокаларда юришнинг техник жихатданэнгкийн, лекин энг фойдали-спортча юриш кулланилади.Унинг тезлиги оддий юришга нисбатан икки марта ортик,аммо бундай юкори тезликка эришиш учун спортча юриш техникаси асосларини урганиб олишнинг узигина кифоя килмай балки оддий юришга Караганда анчагина интенсив иш бажариш талаб килинади, яъни энергия сарфлаш ортади. Юриш мусобокалари одатда стодион йулкаларида соат стрелкаси харакатига тескари йуналишда ваоддий йулларда шосседа,шахар кучалларида, сукмокларда ва хакоза, 3кмдан 50км масофагача утказилади. Юриш-мусобокасида катнашувчилар хамда белгиланган юриш техникаси хусусиятларига риоя килишлари керак. Буларнинг энг асосийси бир лахза булса хам икала оёк бир вактда ердан узилиб колишга йул куймасликдан иборат. Оёклардан бирортаси ерга тегмай турган фурсат содир булгидек булса спортчи юришдан югуришга утган хисобланади. Бу коидани бузган спортчини махсус хакамлар мусобокадан четлатадилар. Югуриш-жойдан-жойга кучишнинг табий усулидир.Бу жисмоний машкнинг купрок таркалган тури булиб,жуда куп спорт турлари футбол, боскетбол, теннис ва бошкалар таркибига киради.Югуришнинг жуда куп хиллари енгил атлетика хар хил турларининг органик кисми хисобланади. Югурганда бутун организмнинг иш кобилиятига куйилган талаб юргандагига нисбатан анчагина катта булади.Чунки югурганда аъзойи бадандаги мускул гурухларининг диярли хаммаси ишга тушади, юрак-кон томир, нафас олиш ва бошка системалар фаолияти кучаяди, мода алмашиниви анча ошади. Шугилланувчиларнинг имкониятларига караб, масофа узунлигини ва югуриш тезлигини узгартириш билан иш микторини хар хил килиш одамнинг чидамлилиги тезкорлиги ва бошка фазилатлари ривожланишига таъсир этиши мумкин. Югуриш билан шугиланиш жараёнида киши иролдаси мустахкамланади, уз кучини таксимлай олиш тусиклардан ута билиш, очик жойда мулжал ола билиш кобилияти пойда булади. Югуриш хар томонлама жисмоний ривожланишнинг асосий воситаларидан биридир. Барча мутахассисликдаги енгил атлетикачиларнинг хам, бошка спорт турлари билан шугулланувчиларнинг хам тренировкаларида югуришга куп эътибор берилиши, шунингдек, фаол дам олиш, согломлаштириш ва иш кобилиятини саклаш воситаси сифатида югуришнинг улуши катта экани ана шундан далолат беради. Югуриш енгил атлетиканинг хама турлари ичида энг хаммабоп жисмоний машкдир. Енгил атлетика мусобакаларида югуриш ва эстафетанинг турли хиллари етакчи урин тутади, уларга томошабинлар хам жуда кизикадилар. Шунинг учун югуриш мусобакалари энг яхши ташвикот воситаларидан бири хисобланади. Енгил атлетикада югуришнинг текис югуриш, тусиклар оша югуриш, эстафетада югуриш ва табиий шароитлар югуриш хиллари булади. Текис югуриш маълум масофага ёки вактбай тарзда югуриш йулкасида соат стрелкаси харакатига тескари йуналишда утказилади. 400 метрга ва ундан киска масофага югуришда хар бир югурувчи учун алохида йулка ажратилади. Колган масофаларга югуриш умумий йулкада утказилади. Белгиланган масофани утиш учун сарфланган вакт секундомер билан улчанади. 1 соатлик ва 2 соатлик югуришда вакт чегараланган булиб натижа шу вакт ичида босиб утилган масофа тарзида метр хисобида аникланади. Тусиклар оша югуришнинг 2 та хили бор. Говлар оша югуриш бундай югуриш йулкасида бир-биридан бир хил узокликда масофадаги муайян жойларга куйилган бир типдаги тусиклардан ошиб 60 дан 400 метргача масофага югурилади. Хар кайси спортчи алохида-алохида йулкадан югуради. 2000-3000 метрга тусиклар оша югуриш – бунда югуриш йулкасида у ер бу ерга мустахкам урнатилган тусиклар оша стадион секторларидан бирида кавланган чукурга тулдирилган сувдан кечиб югурилади. Эстафетали югуриш команда-команда булиб югурилади. Командага югурувчилар канча булса масофа хам шунча этапларга булинган булади. Эстафетали югуришдан максад - эстафета тайёкчасини бир-бирига узатиб уни мумкин кадар тез стартдан маррагача етказиб боришдир. Этаплар оралиги бир хил киска ва уртача масофада ёки хар хил аралаш масофада булиши мумкин. Эстафетали югуриш купрок стадион йулкаларида баъзан эса шахар кучаларида айланма ва юлдузсимон эстафеталар утказилади. Табиий шароитда югуриш. Бунда паст-баланд очик жойларда кросс югурилса 15 км ва ундан узок масофаларга эса йулларда шосседа сукмок йулларда югурилади. Енгил атлетикадаги энг узок яъни марафонча масофа 42 км 195 см га тенг. Ахоли яшайдиган жойлар оралигида босиб утилади. Сакраш – тусиклардан утишнинг табиий усули булиб, киска вакт ичида асаб мускул кучига максимал зур бериш билан характерлидир. Енгил атлетик сакраш машгулотларида спортчиларнинг уз таналарини идора кила билиш, кучларини ишлата билиш кобилиятлари такомиллашади, куч, тезлик, чакконлик, мардлик орта боради. Сакраш оёк ва тана мускулларини кучайтириш ва сакровчанликни хосил килиш учун энг яхши машклардан бири булиб, факат енгил атлетикачиларга эмас, балки бошка спорт тулрларининг вакилларига хам, айникса, баскетболчиларга, волейболчиларга ва футболчиларга зарурдир. Енгил атлетик сакраш 2 турга булинади. 1. Имкон борича баланрок акраш максадида вертикал тусиклардан утиш – баландликка сакраш ва лангарчуп билан сакраш. 2. Имкони борича узокка сакраш максадида горизонтал тусиклардан утиш узунликка сакраш ва уч хатлаб сакраш. Сакрашда эришилган натижалар метр ва сантиметр билан улчанади. Сакраш турган жойдан тез югуриб келиб ижро этилади. Уч хатлаб сакраш ва лангарчуп билан сакраш мусобакалари аёллар учун утказилмайди. Буларни бажариш вактида хосил буладиган каттик зарбалар аёллар ички органлари холатини бузиб куйиши мумкин. Улоктириш махсус снарядларни узокликка иткитиш ва улоктириш машкларидир. Буларнинг натижалари метр ва сантиметр билан аникланади. Улоктириш асаб-мускул кучланиши киска вактда максимал булиши билан характерлидир. Бунда кул елка камари ва тана мускулларига эмас, балки оёк мускуллари хам фаол катнашади. Енгил атлетика снарядларини узокка улоктириш учун куч, тезлик, чакконлик юкори даражада ривож топган булиш ва уз кучини йига билмок зарур. Улоктириш билан шугулланиш бу мухим фазилатларни тараккий эттирибгина колмасдан бутун тана мускулларининг гармоник ривожланишига хам ёрдам беради. Енгил атлетик улоктиришлар ижро усулига кара буч турга булинади: 1. Бош ортидан бошлаб улоктириш найза ва граната. 2. Айланиб улоктириш диск ва боскон. Иткитиш ядро. Улоктириш усулларининг фарки снарядларнинг шакли ва огирлигига богликдир. Енгил ушлаш унгай булган снарядларни тугридан югуриб келиб бош ортидан бошлаб узокка улоктириш мумкин.Огиррок снарядларни айланиб улоктириш.Махсус туткичи булмаган огир снаряд ядрони эса иркитиш унгайрок. Купкураш. Югуриш, сакраш ва улоктиришнинг хар хил турларини уз ичига олади. Купкураш таркибидаги турлар микдорига караб номланади. Учкураш,турткураш, бешкураш, олтикураш, саккизкураш,ункураш. Купкураш асосий турлари эркаклар учун-ункураш ва аёллар учун бешкураш ва успиринлар учун олтикураш ва саккизкураш. Мусобокани енгиллаштириш учун енгил атлетиканинг бундай огир турларидан мусобокалар икки кунда утказилади.Купкураш шугилланувчилар олдига жуда юкори талаблар куяди. Улар техник жихатдан юкори махоратли булишларидан ташкари, спринтерлардан тезрок, улоктирувчлардек кучли, сакровчилардек сакровчан ва чаккон, говошарлардек дадил, уртача масофоларга югурувчилардек чидамли булиши керак. Купкураш праграммасини Тула бажариш эса умуман аъло жараёнли булиши, юкори даражада ривожланган иродали фазилатларни талаб килади. Купкураш билан шугилланиш спортчилар оганизмига хар томонлама таъсир курсатиш билан енгил атлетиканинг алохида туридан махсус машгулот килиш учун хам яхши замин яратиб беради. Купкураш натижаси спортчининг купкураш таркибидаги хар бир турда курсатган натижаси учун олган очколар йигиндиси билан белгинади. Бунинг учун махсус очколар жадвалидан фойдаланилади. Енгил атлетика билан милионлаб дунёда кишилар шугилланадилар. Енгил атлетика машгулотлари кучлиликни, тезкорлиликни, чидамлиликни ва бошка жуда куп харакат малакаларни оширади, иродавий фазилатларни тарбиялайди.Шунинигдек уларнинг согламлаштириш ахамияти катта булиб, жисмоний камолотга эришишга ёрдам беради. Енгил атлетика машкларининг хилма-хиллиги ва юрганда, югурганда сакраганда ва улоктирганда куч келишини узгартириш мумкинлиги хар хил жинс ва ёшдаги кишилар билан енгил атлетика машгулотлари утказавериш имконини беради. Бу машкларнинг купчилиги ижро техникаси жихатидан кийн эмас, ургатиш учун эса осон ва уларни оддий майдончалар ёки очик жойларда бажараверса булади. Енгил атлетика машклдарининг шугилланувчиларга ижобий таъсир килиш уларнинг кенг таркалган булишига сабаб булади. Мактаб болаларининг ва ёшларнинг жисмоний тарбияси программасида хам хар хил спорт турларидаги машгулот режаларида хам кексаларнинг жисмоний тарбия машгулотларида хам енгил атлетика машкларига кенг урин берилган. Жисмоний тарбия колективларида, кунгилли спорт жамиятларида, олий ва урта укув юртларида ва бошка ташкилотларда енгил атлетика машгулотлари етакчи уринда туради. Енгил атлетикадаги тайёргарлик даражасини бохалаш бу-спорт тури билан шугилланишини рагбатлантириш ва мусобокаларни ташкил этиш учун разрядларга булиш кабул килинган. Енгил атлетика спорти оммовий ривож топаётган ва ундаги натижалар мутасил усиб бораётгани сабабли разряд нормалари вакти-вакти билан узгариб туради. 1.Узбекистон ахолисининг жисмоний тайёргарлиги ва саломатлик даражасини белгилаб берувчи “Алпомиш” ва “Барчиной” махсус тестлари тугрисида “Алпомиш” ва “Барчиной” махсус тестлари (бундан кейин тестлар) Узбекистон ахолисининг жисмоний тарбия тизимининг дастурий ва меъёрий асосидир. Назорат меъёрлари ёрдамида ахолининг укиш мехнат фаолияти ва харбий хизматга булган жисмоний тайёргарлигини умумий даравжасини аниклайди. Тестлар саломатликни мустахкамлаш, ижодий ва мехнат фаолиятини оширишга ёрдам беради. “Алпомиш” махсус тестлари угил бола (эркак)лар, “Барчиной” махсус тестлари эса киз (аёл)лар учун мулжалланади. ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ : 1.Енгил атлетика Д.П.Марков ва Н.Г.Озапин умумий тахририда.Т.1971й. 2.Енгил атлетика Учебник для Институтов.Физической культури.под.обш ред .Н.Г.Озопин и Д.П.Марков Ф.К.С. 1979г 3.Преоделевая планку. Т.Быкова. Москва. “Советская Россия”. 1986г. 4.Легкоатлетические прыжки. В.А.Крееп. В.Б.Попов.М.”Физ и спорт”1987г. 5. Www.ziyonet.uz