Ўз -ўзини тарбиялаш ва ўз устида ишлаш - Pedagogika - Referatlar

Ўз -ўзини тарбиялаш ва ўз устида ишлаш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

79.5 KB

Ko'chirib olish

Ўз -ўзини тарбиялаш ва ўз устида ишлаш Режа: 1. Ўз устида ишлаш ва ўз-ўзини тарбиялашнинг психологик- педагогик асослари. 2. Ўз-ўзини тарбиялаш метод ва воситалари. 3. Ўқитувчи иродаси ҳамда хис-туйғусини тарбиялаш ва уларни мустақил тарбиялаш усуллари. 4. Хулоса.

Ўқитувчи ўз-ўзини тарбиялаши учун, аввало ўзини атрофлича чуқур ўрганиши, ўз ишидаги ютуқ ва камчиликларни кўра олиши керак. Ўз-ўзни ўрганиш ва бошқа кишини англаш учун ҳам зарурдир. Бошқа ютуқларни ўрганмай, ўзини бошқалар билан қиёс қилмай туриб, ўзини шахс сифатида ўрганиш мумкин эмас. Ўзини англаш, ўзини баҳолаш хусусияти бошқа кишилар билан муносабат процессида, биргаликдаги фаолият вақтида таркиб топади. Педагогик вазифаси-фақат иродавий фазилатлар доирасини кўрсатиб беришдан, уларнинг муҳим аҳлоқий принцплари билан ички алоқасини очиб беришдан ташқари ўз иродасини ўзи тарбиялашга интилувчи ўқувчига ёрдам бериш, иродавий фазилатларни ривожлантиришнинг қандай усуллари кам самарадор ва қайси бирлари жиддий ёрдам бермаслигини кўрсатишдан иборатдир. Агар педагогик адабиётда таъриф-тасвирланаётган ёшлар қўллаётган содда ва ясама усулларга эътибор берадиган бўлсак, яна ҳам муҳимдир. Ўқувчилардан бири «сабр-тоқатини ривожлантириш» учун кинокомедия кўрсатилаётганда кулмасликка ҳаракат қилди, кимдир қўлини пичоқ билан кесда ёки каниз бўйлаб саёҳат қилди ва ҳакозо? Иродани мустақил тарбиялашнинг ана шу усуллари самарасизлиги энг аввало шундаки, ўспирин бир лаҳзалик «иродавий ҳатти-ҳаракат» ни амалга ошириб, ўзининг иродаси кучли эканлиги тўғрисидаги фикрни тасдиқлай олади. Аслида эса иродани кундалик ҳаётда, ўқишда ва биринчи навбатда учрайдиган қийинчиликларни мунтазам равишда бартараф этиш ни ташкил этади. Бунинг устига меҳнат, ўқиш, спорт фаолиятининг ҳар бир дақиқаси иродани чиниқтириш учун ўқув, мехнат ва бошқа фаолиятни амалга оширишга ҳалақит берадиган бир дақиқалик истакларни бартараф этиш учун шароит яратади. Энг аввало ўқитувчи ўзида педагогик қобилиятнинг қандай хислатлари борлигини ўрганиши керак. Педагогик фаолиятга муҳаббати юксак ўқитувчи ишга чин кўнгилдан берилиб ишлайди, ҳеч қандай

формализмга йўл қўймайди. Ўз касбини севган ўқитувчи доимий равишда ғоявий-сиёсий савиясини ошириш ва билим доирасини кенгайтиради, ўз предметини чуқур билиш устида қунт билан ишлайди. Маълумки, инсоният камолотга чорловчи имкониятлари шунчалик кўпки, уларга эришиш мақсадлари интилишида сабр-тоқат билан ўз устида ишлаш орқали эришиши мумкинлигини тарихий фактларда кўрамиз. Буюк немис педагоги Д. Дистерверг ҳар бир ўқитувчи ўз-ўзини тарбиялашни ўз олдига шарафли вазифа қилиб белгилаши лозим. Рус педагоги А.Б. Луначарский; «Педагог ўзида инсоният идеалини шакллантириши лозим» -деган эди. Айнан инсониятнинг гўзал фазилатларини ўзида шакллантириш ҳар бир педагогнинг касбий таёргарлигининг пойдеворини ташкил этади. Ушбу пойдеворда педагогнинг касбий маҳорати ўз устида ишлаш туфайли кундан- кунга ўсиб бориши мумкин. А.С. Макаренко касбий такомиллаштириш масаласида шундай деган эди. «Мен педагогик талантга эга эдим. Педагогикага кутилмаганда кириб келдим ва ўргандим. Мен ўз ишимнинг устаси даражасида кўтарилдим Ўз ишимнинг устаси даражасига ҳар бир интилувчи педагог эришиши мумкин.» Бунда унга ёрдам бериши, ўзи устида ишлаш асосий роль ўйнайди. Отто Юльевич Шимит умрининг ҳар бир дақиқасидан сермаҳсул фойдаланади. Ернинг ва сайёраларнинг пайдо бўлиши назариясининг асоси. У ўз- ўзини тарбиялаш билан шуғулланиб,инсон имкониятлари кенг эканлигини исботлади. А.А Любишев, шундай деган, инсон учун ёмон, бўш, ортиқча вақт бўлиши мумкун эмас. У ўз умрининг дақиқаларини онгли ҳолда ҳисоблашдан қўрқмас эди. К.Д Ушинский ўз-ўзини тарбиялаш орқали қуйдагиларга эришди. 1) хотиржамлик 2) сўзда ишонч ва тўғриликка. 3) хатти-харакатга мулоҳаза билан ёндошиш 4) қатийлик 5) ўзи хақида сабабсиз бирор оғиз гапирмаслик. 6.) лозим нарсалардангина

фойдаланиш. 7) хар куни кечаси ўзига ўзи ҳисобот бериш. 8) бирор маротаба мақтанмаслик. Шуни айтиш жоизки, кўплаб инсонлар ўзининг бебахо вақтини бекорга ўтказиб юборади. Инсон ўз одатларнинг бир хиллик кун тартиби хукимронлиги таъсирига кириб, ўзининг режаларини кейинги кунга ёки ҳафтага ёки йилларга қолдира бошлайди. Ўз-ўзини ишонтириш, собит қадам ирода орқалигина ўзининг қобилиятларини намаён этишга эришиш мумкин. Ўзини тарбиялашнинг психологик шароитлардан бири ўз-ўзидан норозилик бўлиб, уни Л.Н. Толстой, «. . . Мен телба, ўзгаларга қизиғи йўқ, чидамсиз ва болалардек уялчанман». 1. Ўз-ўзини тарбиялаш ўз фаолиятини тахлил қилишдан ва ўз шахсини такомиллаштиришдан бошланади. Ўқитувчи ўз устида ишлаши, ўз-ўзини тарбиялашда қуйдаги услублардан фойдаланади: 1. Ўз-ўзини билиш: а) ўзини кузатиш. б) ўзхаракатларини таҳлил этиши. в) ўз-ўзини синаши. г) ўртоқларининг фикрини тушуна олиш 2. Ўзига баҳо бериш: а) ўзини кузатиш. б) ўзига характеристика бериш. в) ўз-ўзини тақдирлаш. Ўз-ўзини тарбиялаш ташаббускорлик ва мустақилликка ундайди. Ўз шахсий фазилатларини таҳлил қилишга, хатти-харакатларини ўйлашга ўргатади. Ўз-ўзини назорат қилиш учун ўзининг юриш-туриши, интизоми, ижобий одатларининг ортиб бориши ва аксинча, салбий одатларининг камайиб боришини кузатиб боради. Ўз-ўзини баҳолаш ўқитувчини, ўз имкониятларини бахолашда, ўзидан қониқиш ҳосил қилишда ёрдам беради.

Ўқитувчи ўз-ўзини Тарбиялаш билан бирга ўз устида тинмай ишлаб, ўзининг ғоявий- сиёсий онгини доимий равишда ўстириб ва педагогик маҳоратини такомиллаштириб боради. М.И.Калинин ўқитувчиларга қарата шундай деган эди: «Ўқитувчи ўзини бутун куч-қувватини, имконини, ўзида бор ҳамма қимматбаҳо нарсаларни ўз ўқувчиларига, халққа беради. Аммо, ўртоқлар, агар сиз ўзингизда бор нарсаларнинг ҳаммасини бугун, эртага, индинга берсангиз-у, лекин ўзингизда бунда ўз билимларигазни , ўз кучингизна, ўз қувватингизни яна ва яна тўлдириб бормасангиз, у ҳолда ўзингизда ҳеч нарса қолмайдику, аҳир. Ўқитувчи, бир томондан, ўзида борини беради, иккинчи томондан, худди губка каби ўзига халқдан, ҳаётдан, фандан ҳамма яхши нарсаларни олиб ҳазм қилади ва бу ҳамма яхши нарсаларни яна янгидан болаларга беради». 3.режа. Илғор ўқитувчи ҳамма вақт педагогика соҳасидаги янгиликларни билишга интилади, бошқа ўқитувчиларнинг тажрибаларидан фойдаланишга ҳамда ўз шахсий тажрибаларидан фойдаланишга, ҳамда ўз шахсий тажрибаларини умумийлаштиришга харакат қилади. Агар шахс изланса, ўз қобилиятлари устида ишласа, ўзидаги яхши фазилатларни камол топтирса, унинг обрўси, мавқеи ҳам шу даражада юксаладива доимо эл назарида бўлади. Ўқитувчи ўзида кузатувчанликни, ғамхўрликни тарбиялаши лозим. Ўқитувчининг мустақил билим эгаллаши ва малакасини ошириши зарурий шартлардандир. Шарқ мутафаккирлари ўкитувчи ўзи ўкиб турсагина – ўқитувчи бўла олади, агар уқишни тўхтатиб қўяр экан, унда ўқитувчилик ҳам ўлади, деб ҳаққоний айтганлар. Ирода ва характерни шакллантиришда ўз-ўзини тарбиялаш. Ўқитувчилик фаолиятида ўқитувчи характери мухи аҳамият касб этади. Бунда ирода, ҳис-туйғуларини бошқариш катта аҳамият касб этади. Ўзини- ўзи тарбиялаш маълум натижаларга олиб келиши лозим. Бунда: ўзини идора

эта олиш, яхши кайфият, ўзига буйруқ бериш, ишонтириш, шахсий режимга риоя қилиш ва ўз қоидасига эга бўлиш. Л.Н.Толстой ўз-ўзини тарбиялашда қуйидаги қоидаларга амал қилар эди. Нима белгиласа хеч нарсага қармай тезкорлик билан бажарар. Нимани бажарса яхши бажар. Доимо ақлий, ўз имконияти доираси асосида фаолият кўрсатишга харакат қиларди». В.Шекспир шундай ёзган эди. «Уйқу она табиатининг ғаройиб, ширин таомидир танаввул қилиш меъёрини билиш лозим». Ўз-ўзига буйруқ бериш, ўз-ўзини тарбиялашнинг муҳим усулларидан бири. Масалан, А.Мересъев «Олға, олға чидаш керак!» . . . У.Г.Шульц фаразига кўра ўз-ўзини тарбиялаш программаси (дастури): 1. Бир кунлик ёки хафталик иш режасини тузиш, уни бажариш; 2. Умидсизликка тушмаслик, камчиликдарни бартараф этиш; 3. Ўзига, муваффақиятга ишониш; 4. «Мен ўзимга ишонаман», «Мен буни қилишни хохлайман», «Мен қила оламан» каби ўз-ўзини ишонтириш формуласини қўллаш. Ўзини тарбиялаш:  Жиддий, ўйлаб иш кўриш;  Маъруза, семинар дарсларида эътиборсизликка берилмаслик;  «Мен диққат билан эшитяпман», «Менинг диққат эътиборимда» формуласини қўллаш.  Ўз-ўзига буйруқ бериш. «Педагог фикрини кузатиб бориш лозим».  Ўзига-ўзи ҳисобот бериш, кун ёки хафта якунини қилиш. Ўзини тутиш: (ташқи кўриниш мданияти). а) тўғри. б) тўғри, эркин ўтириш. в) йиғилган, ишчан ҳолат.

Педагогик мулоқот маданияти. 1. Мулоқот жараёнида босиқ, самимийлик кайфиятида бўлиш . а) суҳбатдошни эшитиш маданияти. б) саволлар бера олиш. в) суҳбатдошни фикрини эшитиш ва таҳлил қила олиш. г) бошқалар билан илк муносабатни ўрнатиш малакаси. д) бошқаларни тушуниш малакаси. е) вазият жараёнида англай билиш малакаси. 2. Кўз орқали алоқа ўрнатишга ҳаракат қилиш. а) сиз аудиторияга қараб дарс олиб боряпсизми? б) эшитувчиларнинг холатини, таъсирчанликгини англаш, кўра билиш. 3. Ўз мулоқоти, ҳикояси билан қизиқтира олишнинг хусусиятлари: а) Аудиторияда эркин маъруза ўқиш ёки таълим мазмунини конспект ёрдамисиз баён эта олиш хусусияти. б) ташқи кўринишининг самимий мулоқатга ҳозирлигини ифодалай олиш ҳолати. в) Ўзининг муносабатини воқеликда акс эттириш. Хулоса, маълумки, жамият тараққиётида таълим-тарбия, унинг мазмунини, мақсад вазифалари муҳим аҳамият касб этади. Қар бир тузим ижтимоий-иқтисодий сиёсий тараққиёт ўз йўналишини белгилашда ёш авторга нимани ўқитиш керак? Šандай ўқитиш лозим? Кимлар ўқитиши керак? Каби саволлар жамият олдидаги кўндаланг қўйиладиган саволларга жавоб излаб келинган. Мазкур саволларга жавоб топиш, яъни таълимни янгилаш, унинг тизимини, мазмунини қайта қуриш, янги ҳолатга йўналтириш Республикамизнинг устивор йўналишларидан биридир. Албатта, бу йўналиш кенг қамровли, босқичма-босқич равишда амалга оширувчи жараёндир.

Ёшларда мустақил равишда билим олиш ва уни ҳаётга қўллаш кўникмаларини ҳосил қилиш, аҳлоқ ва одобни яхшилаш зарурати талабалик даврида шаклланади. Ёшларни талаба бўлганига қадар ота-онаси, мактаб ўқитувчилари, қариндош-уруғи, маҳалла-куй назорат қилиб борса, талаба бўлгандан кейин бу назорат сусайиб кетади. Бу ҳолатни талабанинг ўзи англаб етиши лозим, шундан кейин бошқарув назариясининг асосий тамойили, тушунча ва қоидаларини эгаллаган холда ўзини-ўзи тарбиялай бошлаши керак.

Адабиётлар: 1. Н.Н.Азизходжаева. Пед.технология ва пед маҳхорат. Тошкент, 2004 йил. 2. Тарбиявий иш методикаси. Л.И. Рувинский Т, 1991. 3. М.Пирмухаммедова. педагогик маҳорат асослари. Т., 2001 йил (маъруза матни). 4. Г.Султонова. Педагогик маҳорат. (маъруза матни). Тош, 2001 й. 5. Халқ таълими. 2003 йил. № 2 сон. 6. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Ўз-ўзини тарбиялаш ва ўз устида ишлаш

Ўқитувчининг педагогнинг ўз устида ишлаши

Уз-узини тарбиялаш ва уз устида ишлаш

Касбий фаолият ўқитувчи касбидаги муаммолар ўз ўзини назорат қилиш психологияси

Матн устида ишлаш