Туркистонда миллий давлат чегараланиши ўтказилганидан сўнг халқ таълими ва педагогик фикрлар (1924-1941) - Pedagogika - Referatlar

Туркистонда миллий давлат чегараланиши ўтказилганидан сўнг халқ таълими ва педагогик фикрлар (1924-1941)

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

54.5 KB

Ko'chirib olish

Туркистонда миллий давлат чегараланиши ўтказилганидан сўнг халқ таълими ва педагогик фикрлар (1924-1941) 1924 йилда амалга оширилган миллий давлат чегараланиши натижасида минтақа қартаси қайтадан тузилди. Собиқ Совет ҳокимияти йилларида коммунистик партия раҳбарлигида республикада адолатсиз миллий сиёсат амалга оширилди. Тўнтаришнинг дастлабки кунларидан бошлабоқ мамлакатда бир томонлама маданий инқилобнинг амалга оширилишига алоҳида аҳамият берилди, мактабларда ўқув-тарбия ишлари мазмуни тузумнинг мақсади асосида ўзгарди. Дин ва «Қуръони Карим»га эътибор умуман тақиқланди. Тарих дарсларида воқеалар бузиб талқин этилди. Адабиёт дарсларига эса кўпроқ рус ёзучиларининг асарлари билан таништиришга катта аҳамият берилди. Шўролар тузуми даврида коммунистик фирқа қарорлари асосида педагогика фанини шакллантиришда рус педагоглари асарларидан унумли фойдаланиб асарлар ёзишга зўр берилди. Аксарият ҳолларда эса рус педагог олимлари ёзган дарсликлардан фойдаланилди. Натижада ўзбек педагогикаси марксча-ленинча назария доирасида шаклланган сохта фанга айланиб кетди. Бу даврда нафақат педагогика, балки бошқа фанларнинг ҳам ривожланиши суст кечди. Масалан, «Ўзбекистон тарихи» аслида «СССР тарихи» дарслигининг иловаси эди. «СССР тарихи» эса Россия тарихидан иборат бўлганлиги маълум. Худди шу каби ўзбек педагогикаси ҳам совет педагогикасининг таркибий қисмига айланди. Ўша даврларда ёзилган кўпгина педагогик асарлар бугунги кунда ўз аҳамиятини йўқотди. Чунки ўзбек педагогикаси ниҳоятда сиёсийлашган эди. Педагог олимлар тадқиқотларида Маркс, Энгельс, Ленин асарларидан кўчирмалар асосий ўринни ишғол қиларди.

Болалар ва ўсмирларга умумий таълим беришни тезлаштириш ҳамда катталар ўртасида саводсизликни тугатиш ҳаракати бошланди. 1930 йил 14 августда собиқ ССР Иттифоқи Марказий Ижроия Комитети ва Халқ Комиссарлари Совети томонидан қарор қабул қилинди. Бу қарор умумий бошланғич таълимни жорий этиш ва саводсизликни қисқартиришга ёрдам берди. 30-йилларнинг охирларига келиб, умумий етти йиллик таълимни амалга оширишга киришилди. Бироқ бу борада жиддий хатоликларга йўл қўйилди. Жумладан, мактаб ёшидаги болаларнинг бир қисми ўқишга тортилмади. Маҳаллий миллат болалари орасида ўқишни ташлаб кетиш ортиб борди. Кўпгина мактабларда муаллимларнинг билим даражаси етарли бўлмаганлиги туфайли ўқиш савияси талабга жавоб бермас эди. Шунингдек, мактаблар сони муттасил ортиб бораётган бўлсада, уларнинг ўқув моддий базаси ночор аҳволда қолаётган эди. Маълумки, большевиклар мафкураси негизида синфий кураш ғояси устиворлик қилди. Ўзгача фикрлашни «синфий душман» деб баҳоланди. Таълим соҳасини «синфий душман»дан тозалаш мақсадида ҳатто махсус қарорлар ҳам қабул қилинди. Масалан, ВКП (б) МҚ Ўрта Осиё бюроси 1933 йил 27 мартда ўқитувчи кадрлар сафини тозалаш ҳақида қарор қабул қилади ва унинг натижалари шу йилнинг 25 апрелида бўлиб ўтган Ўрта осиё бўйича партиянинг маданий соҳага бағишланган кенгашида муҳокама қилинади. Бунда мавжуд 700 ўқитувчидан фақат 120 таси мактабларда ишлашга лойиқ деб топилди. Бундай «тозалаш»дан мақсад савияси паст бўлсада меҳнаткаш табақаларидан чиққан кишиларни танлаб олиб, энг заковатли омилкор кишиларни сиқиб чиқариб, «шаклан миллий, мазмунан пролетар маданияти»ни вужудга келтиришдан иборат эди. «Тозалаш»да кишининг қобилияти, маданий савияси ва маълумот даражаси эмас, балки ижтимоий келиб чиқиши асосий мезон қилиб олинди.

Собиқ СССР МК ва ХККнинг 1929 йил 7 август қарорига асосан араб алифбеси ўрнига лотин алифбоси қабул қилинди. Араб ёзувининг лотинлаштирилиши динга қарши ташвиқотнинг бир шакли эди. Бу ислоҳотнинг оқибатида Шарқ халқлари тарихи ва маданиятини ўзида мужассам қилган минглаб араб ёзувидаги қимматбаҳо манбалардан Ўзбекистон халқларини маҳрум қилдилар. Ўша даврнинг таниқли тилшунос олими Ғози Олим Юнусов ва илғор педагоглар бу ислоҳотни маданий билимсизлик деб баҳоладилар. 1940 йилнинг май ойида Ўзбекистонда «Ўзбек ёзувини лотинлаштирилган алфавитидан рус графикаси асосидаги янги ўзбек алфавитига кўчириш тўғрисида»ги қонун қабул қилинди. Мазкур сиёсатлар туфайли ўзбек халқи ўз тарихи, миллий урф-одату анъана, умуминсоний қадриятларини билиш ва ўрганиш имкониятларидан маҳрум бўлди. Миллат тақдири, маориф равнақи учун жон фидо қилган, эркин, ҳур фикрли аллома маърифатпарварлар — Абдурауф Фитрат, Мунаввар Қори Абдурашидхонов, Элбек, Отажон Ҳошимов, Шокир Сулаймон, Чўлпон, Абдулла Қодирий қатл этилди. Усмон Носир, Боту ва бошқалар Сибирга сургун қилинди. Юқорида айтилган фикрлардан хулоса шуки, гўё тўнтариш Туркистон ўлкасида маърифатнинг, ижтимоий тузумнинг, ишлаб чиқаришнинг сезиларли даражада ривожланишида муҳим рол ўйнаган. Ўлкада жуда кўплаб зиёлилар етишиб чиқди, завод ва фабрикалар қурилди, лотинча саводсизликка барҳам берилди. Лекин кези келганда шу нарсани ҳам қайд этиш керакки, Октябрь тўнтариши ўлкада, юқорида таъкидланганидек, собиқ совет ишларини амалга оширишда катта аҳамият касб этиш билан бирга, ўзбек миллий қадриятларига путур етказишга, миллий халқни руслаштиришга ҳаракат қилингани, маънавиятимизнинг йўқолаётганлигига, тарихимизнинг топталишига уринишлар бўлганлигини ҳеч ким инкор этолмайди, албатта. Чунки ҳар қандай халқ ўз миллийлиги, қадриятлари ва маданияти билан буюкдир. Ўзбек халқининг ана шу буюклиги руслар

истилоси остида кўп йиллар давомида топталиб, оёқ ости қилинди. Эндиликда шукрлар бўлсинки, мустақиллик шарофати билан йўқотаёзган барча миллий ва маънавий бойликларимиз, қадриятларимиз тикланмоқда. Бу албатта, шу бугунги ўзбек мактабини, унинг таълим-тарбиясини шарқона услубда, жаҳон редагогикасининг илғор тамойиллари асосида қайта қуришимизда муҳим аҳамият касб этади.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 1. И.А.Каримов. «Ижобий ишларимизни охирига етказайлик». Т.: Ўзб, 1994 й. 2. И.А.Каримов. Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. Т.: Ўзбекистон, 1997 йил 3. Ибн Халмиқон ҳақида. Абу Наср Форобийнинг «Фозил одамлар шаҳри» китобидан олинди. Т. Абдулла Қодирий номидаги Хлақ мероси нашириёти, 4. Абу Наср Форобий. Рисолалар. Масъул муҳаррир Ўзбекистон респебликаси ФА ҳақиқий аъзоси М.М.Хайруллаев. Т. «ФАН», 1975. 5. www . ziyonet . uz

O'xshashlar

Ўзбекистонда халқ таълими тизими ва унинг тузилиши

Туркистоннинг Россия томонидан босиб олиниши даврида мактаб ва педагогик фикрлар

XIX асрнинг 80 йилларида Узбекистонда илгор ижтимоий педагогик фикрлар

Урта аср тузумида тарбия, мактаб ва педагогик фикрлар

Педагогика назарияси ва тарихи