Testshunoslik asoslari - Pedagogika - Referatlar

Testshunoslik asoslari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

108 KB

Ko'chirib olish

Testshunoslik asoslari Reja : 1. Testning rivojlanish tarixi va uning ijobiy tomonlari. 2. Test usuli bilan baholashning afzalliklari. 3. Test turlari (pedagogik, psixologik, kasbga moyillikni aniqlovchi). 4. Pedagogik test shakllari: ochiq, yopiq, ketma-ketlikka, muvofiqlikka oid testlar.

K i r i sh O’zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgan davrda mamlakatimiz xalq xo’jaligining barcha tarmoqlari qatorida ta’lim tizimi, uni tarkibiy qismi bo’lgan Oliy va o’rta maxsus ta’limi ham tub islohotlarni boshdan kechirib, takomillashib bormoqda. Ayniqsa, O’zbekiston Respublikasi Kadrlar tayyorlash milliy dasturi va «Ta’lim to’g’risida» gi qonunning qabul qilinishi (1997 yil, 29 avgust) va ularda mamlakatimiz ta’lim tizimini isloh qilishning asoslari, tamoyillari va bosqichlarini belgilab berganligini alohida ta’kidlash lozim. Milliy mustaqillik g’oyalari singdirilgan bu tarixiy hujjatlar muvaffaqiyatli amalga oshirilmoqda. Buning natijasida rivojlangan mamlakatlar ta’lim tizimini o’rganishga ham keng yo’l ochildi, iqtidorli yosh olimlarimiz va talabalar «Ustoz» va «Umid» jamg’armalari orqali rivojlangan xorijiy mamlakatlarning nufuzli oliy o’quv yurtlarida ta’lim olishdek baxtga muyassar bo’lmoqdalar. O’z navbatida xorijiy mutaxassislar ham mamlakatimiz ta’lim tizimida ro’y berayotgan islohotlarni o’rganib, ularga ijobiy baho bermoqdalar. Bu kabi o’zaro aloqalar o’z navbatida mamlakatimiz ta’lim tizimiga rivojlangan mamlakatlardagi ilg’or pedagogik texnologiyalarni o’z milliy qadriyatlarimiz nuqtai nazaridan tahlil qilib, o’quv jarayoniga joriy etishni ham taqozo qilmoqda. Zero, bu kabi amaliy ishlar mamlakatimiz ta’lim tizimini jahon ta’lim standartlari bilan integrasiyalashuvining asosiy belgilaridan biri bo’lib hisoblanadi. Shuning uchun ham, O’zbekiston Respublikasi Kadrlar tayyorlash milliy dasturining ikkinchi bosqichida «o’quv-tarbiyaviy jarayonini ilg’or pedagogik texnologiyalar bilan ta’minlash» alohida ko’rsatib o’tilgan. Kasbiy ta’lim yo’nalishlari talabalarini ilg’or pedagogik texnologiya va uni o’quv jarayoniga joriy etish bo’yicha tizimli axborotlar bilan qurollantirish maqsadida yaratilgan. U uch bo’limdan iborat: I bo’lim - Pedagogik texnologiyaning nazariy asoslari, II bo’lim - Testshunoslik asoslari, III bo’lim -To’la o’zlashtirish texnologiyasi. Bo’limlar mazmunini yoritishda AQSHda yaratilgan va YUNESKO tomonidan ma’qullanib

30 ga yaqin rivojlangan mamlakatlar (Angliya, Yaponiya, Janubiy Koreya, Malaziya va h.k.) ta’lim tizimida muvaffaqiyatli qo’llanilayotgan pedagogik texnologiyaning mohiyati, uning odatdagi o’qitish usullaridan farq qiluvchi jihatlari, O’zbekiston ta’lim tizimiga uni joriy etishning ahamiyati, test topshiriqlari shakllari, ularni tuzish hamda pedagogik texnologiyaning tamoyillari va qoidalari, o’quv materialini to’la o’zlashtirish g’oyasini vujudga kelishi va uning amalga oshirish usullari bayon etilgan. Har bir mavzuga oid mustaqil ta’lim uchun topshiriqlar va turli shakldagi nazorat testlari berilgan. Tuzilgan test topshiriqlari faqatgina o’zlashtirishni nazorat qilibgina qolmay, balki o’rgatuvchi (o’qituvchi) funksiyani ham bajaradi. Chunki, bu test topshiriqlarini yechish jarayonida mavzularni mustaqil ravishda o’zlashtirishga ham erishiladi. 1. Testning rivojlanish tarixi va uning ijobiy tomonlari. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1993 yil 5 fevraldagi «O’zbekiston Respublikasi Oliy o’quv yurtlari uchun talabalarni test usulida qabul qilish to’g’risida»gi qarori O’zbekistonda MDH davlatlari ichida birinchi bo’lib testshunoslikdan foydalanishga keng yo’l ochib berdi. Jahon pedagogikasi va psixologiyasida mustahkam o’rin olgan test usuli mamlakatimiz ta’lim tizimida jadallik bilan tadbiq qilinmoqda. Respublika Davlat Test markazining faoliyat ko’rsatayotganligi mamlakatimizda testshunoslikning davlat ahamiyatiga ega bo’lgan masala darajasiga ko’tarilganligining yaqqol dalilidir. Pedagogik testlar AQSH, Niderlandiya, Angliya, Turkiya, Janubiy Koreya, Yaponiya va boshqa ko’pgina mamlakatlarda keng rivoj topdi. Ushbu ro’yxatga asosan turmush darajasi yuqori bo’lgan mamlakatlar kirganligi tasodif emas. Bunda quyidagi zanjirli bog’lanish mavjud: testlarni qo’llash ta’lim sifatiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi; ta’lim sifati esa boshqaruv sifati bilan bog’liq; oqilona boshqaruv esa aholi turmush darajasini oshirish uchun zamin yaratadi. Testshunoslik batafsil bayon etilishi zarur bo’lgan alohida soha ekanligi va shu bilan birga, test topshiriqlari pedagogik texnologiya bo’yicha loyihanlangan tashhislanuvchi o’quv jarayonini amalga oshirishning muhim vositasi ekanligini

ham e’tiborga olib, bu bo’limda testshunoslik tarixi (J. Fisher, F. Gamelton, Ch. Grim, Ch. Rassel), test usulining afzalliklari, test shakllari va ularni tuzishga oid didaktik talablar haqida ixcham ma’lumot beriladi. Test (ingl. - sinov) birinchi marta 1864 yilda Buyuk Britaniya olimi J.Fisher tomonidan talabalarning bilim darajasini tekshirish uchun qo’llanilgan. Test sinovlarining nazariy asoslarini keyinchalik ingliz psixologi F.Gamelton ishlab chiqdi. Test sinovlari dastlab psixologiya fani doirasida rivojlandi. XX asr boshida esa test sinovlarini ishlab chiqishda psixologik va pedagogik yo’nalishlar bir-biridan mustaqil ajrala boshladi. Pedagogik test sinovlari birinchi marta amerikalik psixolog E. Torndayk tomonidan yaratilgan. Psixologiya va pedagogikada test sinovlarining rivojlanishi bilan matematik uslublar ham qo’llanila boshlandi. Bunday uslublar o’z navbatida test-larni ishlab chiqishga ijobiy ta’sir ko’rsatdi. XI X asr oxiri XX asr boshlarida test sinovlariga talabalarning o’quv qobiliyatlarini baholash vositasi sifatida qarash ancha kuchaydi. Aynan shu davrdan boshlab test sinovlari ikki asosiy yo’nalish: aqliy (intellektual) rivojlanish darajasini aniqlash testlarini yaratish va qo’llash hamda talabalarning o’qish qobiliyatlarini va bilimlarini baholashga mo’ljallangan pedagogik testlarni yaratish va qo’llash sohalari rivojlana boshladi. Test tuzuvchilar turli odamlarda reaksiya vaqti bir xil emasligini aniqladilar, bu esa odamlarning aqliy qobiliyatlarini o’rganish zarurligi va turli darajadagi testlar yaratish usulida amaliy ishlar olib borish lozimligi to’g’risida xulosa chiqarishga olib keladi. Test sinovlarining asosiy maqsadi: ham o’tilgan darslarni o’zlashtirish darajasi to’g’risida, ham navbatda o’rganilishi lozim bo’lgan dars hajmi to’g’risida o’qituvchiga axborot berish; o’qituvchiga o’qitish uslubini tanlashda yordam berishdan iborat deb hisoblangan. Talabalarning bilimlarini baholashning turli usullarini tahlil etib, testlarni guruxlarga ajratishga o’rganib ko’rilgan. Ch.Grin (1926) o’zining «Test novogo tipa» (Yangi turdagi test) nomli monografiyasida ilgari yaratilgan va ishlatib ko’rilgan testlarning afzalliklari va kamchiliklarini tahlil qilib quyidagi tavsiyalarni berdi:  test sinovlari uchun mo’ljallangan material hajmini aniq belgilash va uning tarkibidagi eng muhim qismlarini ajratib olish;

 mazkur material uchun test sinovlarining eng maqbul shaklini tajriba yo’li bilan aniqlash;  talabalarning test sinovlari vaqtida javob berishlari o’rtacha tezligi to’g’risidagi amaliy ma’lumotlarni e’tiborga olgan holda, test sinovlarining davom etish vaqtini belgilash;  test sinovlardagi fikrlarni bayon qilinish tilining to’g’ri-ligini va mantiqqa muvofiqligini tekshirish;  topshiriqlarni murakkabligi ortib borish tartibida joylashtirish, to’g’ri va noto’g’ri javoblarning doim bir navbatda almashinishiga yo’l qo’ymaslik. Ch.Rassel test sinovlarining natijalarini o’rganishni davom ettirib, test sinovlarining maqsadi to’g’risidagi savolga javob berishga erishdi. Rasselning fikricha, test sinovlarining maqsadi talabalarning bilimlarini baholash yoki ularning aqliy rivojlanishi darajasini aniqlash bilan cheklanmaydi va testlarni quyidagi xollarda: qaysi materialdan boshlab o’rganish zarurligini ta’minlashda; talabalarni guruxlarga taqsimlashda; o’qitish jarayonida sodir bo’ladigan qiyin- chiliklarni oldindan aniqlashda; shuningdek, mamlakatning turli nohiyalaridagi o’quv yurtlarida ma’lum yoshdagi talabalarning yutuqlarini taqqoslashda qo’llashi mumkin. Shuni ta’kidlash lozimki, Amerika maktab direktorlari Assosiasiyasining test sinovi o’tkazmasdan ta’lim berish mantiqsizdir, faqat testni qo’llash natijasidagina nazoratdan ta’limga yo’naltirilgan qaytuvchan aloqa haqida fikr yuritish va qanday yo’nalishda harakat qilishni bilish mumkin, degan fikrlari ma’lumdir. Fransiya parlamenti 1989 yilda ta’limni rivojlantirishning asosiy yo’nalishlari haqida qonun qabul qildi. Unda, xususan, talabalar bilimini xolisona baholash usuli bo’yicha o’qituvchilar majburiy suratda tayyorgarlikdan o’tishlari ko’zda tutiladi: Busiz 1992 yildan boshlab Fransiyada o’qituvchilik qilishga ruxsat etilmaydi. Shunisi qiziqki, Fransiya to’qson yillik test an’analariga ega bo’lgan davlatdir. O’tgan asrning 70-yillari oxirida Pitterburgdagi Karnegi-Melon universitetining bir gurux sosial-psixologlari AQSHda test o’tkazishning

zamonaviy ahvolini o’rganishga bag’ishlangan maxsus tadqiqot olib bordilar. Aslida, tadqiqotchilarning maqsadi AQSH o’quv yurtidagi testlarni keng miqyosda qo’llash sabablarini aniqlash edi. Bu tadqiqot natijasida quyidagilar aniqlandi: test sinovi Amerika hayotida chuqur ildiz otgan, hyech kim Amerika maktablarida turli xildagi standartlashtirilgan test bo’yicha sinovdan o’tmasdan, boshqacha yo’l bilan bilim olishni davom ettira olmaydi, ishga joylashish, keyinchalik esa yuqori lavozimga ko’tarilish yoki malaka oshirish test bilan chambarchas bog’lanib ketganligi alohida qayd qilindi. Tadqiqotda amerikaliklarni testlarga bu qadar moyilliklarining uchta sabablari keltirildi: 1) inson omilidan imkon boricha samarali tarzda xizmat manfaatlari nuqtai nazaridan foydalanish; 2) ijtimoiy kelib chiqishidan qat’iy nazar iste’dodlarni taqdirlashga intilish; 3) amerikaliklarni milliy ta’lim standartlarni joriy etish uchun intilishlari. Insoniyat erishgan yutuqlarni xolisona baholash uchun testlashtirishdan ommaviy suratda foydalanish, iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda test sanoati va testlar bozorini vujudga keltirdi. AQSHda to’rt yuzdan ortiq markaz o’zaro raqobat ostida turli-tuman testlarni ishlab chiqmoqdalar. Shuningdek, testlarni tuzish va ularni qo’llash bo’yicha yaxshi mutaxassisliklar yuqori darajada qadr topganlar. 1992 yilda ular AQSHdagi eng nufuzli 20 ta faoliyat yo’nalishlari ro’yxatida 8-o’rinni egallaydilar. O’ta qadrlanadigan ixtisosliklar - tizimlar bo’yicha tahlil, marketing, sog’liqni saqlash, ekologiya, oziq-ovqat maxsulotlarini taqsimlash va kompyuter texnologiyasi esa, tegishli tarzda 15-20-o’rinlarga joylashtirilgan. Sobiq ittifoq davrida testlarga asoslangan fan pedalogiya deb yuritildi va testlardan foydalanishning dastlabki davrida jiddiy xatoliklarga hamda buzilishlarga yo’l qo’yildi. 1936 yildagi VKP(b) MKning «Xalq maorif komissarligi tizimidagi pedagogik buzilishlar to’g’risida»gi karorida testlar «burjua» pedagogikasiga xos deb hisoblandi. Bu qaror fanni mafkuraviylashtirishga va uni siyosiylashtirishga majbur etishga qaratilgan bo’lib, unda jahon psixologiyasi va pedagogikasi tajribasidan foydalanish inkor qilingan

edi. Bu qarorga binoan, 1936 yildan testshunoslik bo’yicha ilmiy tadqiqotlar davlat miqyosida to’xtatiladi. Pedalogiyaning «idealistik va mexanistik» ko’rsatmalari, ularni «ilmiy asoslanmagan» «test»larga berilib ketganligi qoralandi. Pedalogiyani soxta fan sifatida qoralash jarayonida sovet pedagoglari hamda psixologlarining talabalar bilim-ko’nikmalarini baholashga qaratilgan ijobiy yutuqlari ham inkor etildi. Shuning uchun test sinovlari muammosi pedagogika va psixologiyaga oid adabiyotlarda uzoq vaqt aks ettirilmadi. Yuqorida ta’kidlaganidek, mustaqil O’zbekistonda MDH davlatlari ichida birinchi bo’lib, 1993 yildan testshunoslikdan foydalanishga keng yo’l ochib berildi. Pedagogik testlar keng miqyosda, dastlab o’rta ma’lumot yakunida, oliy o’quv yurtiga kiruvchilarni qabul qilishda qo’llanila boshlandi. 2. Test usuli bilan baxolashning afzalliklari. Pedagogik testlarning zamonaviy nazariyasi pedagogika, psixologiya, mantiq, o’lchovlar nazariyasi, matematik statistika, matematika, axborot nazariyasi; kibernetika va bir qator fanlarning tutash chegaralarida rivojlanmoqda. Shuningdek, testlar ilmiy asoslangan, eng ishonchli pedagogik o’lchovlar quroli sifatida etirof etilmoqda. Pedagogik testlar insoniyat tafakkuri erishgan muvaffaqiyatlardan biri bo’lib, ta’lim jarayonining samaradorligini oshiradi. Shuning uchun ham kelajak avlod psixologik, pedagogik va kasbiy testlar me’yor bo’lib qolgan davrda yashab, faoliyat ko’rsatadilar. Pedagogik testlar bilimlarga baho berishning istiqbolli usuli hisoblanadi. Uning afzalliklari quyidagilardan iborat:  test topshiriqlari o’quv fanining asosiy mazmunini qamrab oladi (imtihon bileti o’zida nazorat qilinadigan o’quv materialining 4-5 foizini qamraydi xolos);  hamma talabalar testning bir xil savollariga javob beradilar, bu ularning bilimlarini taqqoslashga imkon beradi;  talabalar bilimiga haqqoniy baho berish mezoni oshadi;

 test nazoratida oldindan yaratilgan, hamma uchun bir xil bo’lgan shkala yordamida talabalar bilimiga bir muncha aniq va tabaqalashgan baho qo’yishga imkon beradi (reyting);  o’qituvchi talabalar bilimini nazorat qilishga kam vaqt sarflaydi;  boshlang’ich darajasini va har qanday vaqt oralig’ida bilimlarni oshirish imkoniyatini o’lchashga sharoit yaratiladi;  test nazorati kompterlashtirishga (avtomatlashtirishga) qulay. Bu pedagogik testlashning asosiy afzalliklaridan biridir. O’quv jarayonining takrorlanuvchanligi ham aynan shunda o’z ifodasini topadi. Umuman olganda test usuli birmuncha texnologik hisoblanadi. U bilimlarni o’zlashtirish sifatini nazorat qilishda professor-o’qituvchilar mehnat unumdorligini oshiradi va o’quv dasturini chuqur va har tomonlama o’zlashtirilishini ta’minlaydi. Pedagogik testlashning bu afzalliklari AQSHda munosib baholangan. Abituriyent (talabgor)larni universitet va kollejlarga test sinovi bilan qabul qilinadi. Pedagogik testlarni keng qo’llashi bo’yicha AQSH tajribasi Kanada, Yaponiya, Turkiya va boshqa ko’pgina mamlakatlarga yoyilgan. Sifatli test topshiriqlarini tuzishning qiyinligi, testni keng joriy etishni murakkablashtiradi. Bu ish yuqori pedagogik malaka va tajriba talab etadi. Shuning uchun ham, AQSHda testning yuqori sifatini ta’minlash uchun pedagogik testlashning maxsus xizmati (PTX) tashkil kilingan . Bu tashkilot test o’tkazish amaliyotini umumlashtirish va ommalashtirish, standartlashtirilgan testlar yaratish, test o’tkazishning yagona qoidalari va test ishlab chiqish usullarini belgilash masalalari bilan shug’ullanadi. Pedagogik testlash xizmati (PTX) Prinston universitetida joylashgan, unda 2300 nafar kishi, shu jumladan, 250 nafar falsafa, pedagogika, psixologiya, sosiologiya, statistik va psixologik uslublar, kasb tanlash bo’yicha fan doktorlari, shuningdek, turli fanlar bo’yicha fan doktorlari, 200 nafar magistr, har xil fanlar bo’yicha o’qituvchilar xizmat qiladi. Testlar EHMda ishlanadi va sinaladi. Mamlakatda pedagogik testlash xizmatiga bo’ysunadigan 5000 test punktlari mavjud. Test o’tkazish uchun Prinston markazi 53 ishonchli shaxslarga (odatda test o’tkaziladigan o’quv

yurtlari pedagoglariga) test materiallari va test o’tkazish bo’yicha yo’llanmalar yuboradi. Bu misoldan ma’lumki, testlashni samarali o’tkazish pedagogik testlarning maxsus rivojlangan xizmati, keng quloch yoyilgan tarmoq punktlari, testlar bo’yicha nazariya va amaliyotni o’zida aks ettiradigan katta hajmdagi adabiyotlar mavjudligiga bog’liq. 3. Test turlari. Agar testlarni turkumlashda ularning qo’llash maqsadi va vazifalariga asoslanadigan bo’lsak, psixologik testlardan boshqa barcha testlarni quyidagi uch guruxga ajratish mumkin:  intellektual rivojlanish darajasini aniqlovchi testlar;  pedagogik testlar;  muayyan kasbga yaroqlilikni aniqlovchi testlar; Fanning mazmunidan kelib chiqqan holda, biz faqat pedagogik test haqida to’xtalamiz. Adabiyotlarda bunday test topshiriqlarining quyidagi shakllari bayon etiladi: - birdan-bir to’g’ri javobi bo’lgan yopiq topshiriqlar; - bir necha to’g’ri javoblari nazarda tutilgan yopiq topshiriqlar; - bitta so’z (yoki so’zlar) tushirib qoldirilgan gapdan tashkil topgan ochiq topshiriqlar; - to’g’ri ketma-ketlikni aniqlash uchun topshiriqlar; - o’zaro bog’lanishni (muvofiqlikni) aniqlash uchun topshiriqlar; - ayrim fanlar bo’yicha bilimlarning chuqurligini aniqlash bo’yicha topshiriqlar; - sonni to’ldirishga mo’ljallangan topshiriqlar, bunda sonlar seriyasini topish usulini aniqlash va uni muayyan tartibda belgilash; - qarama-qarshi munosabatlarni aniqlash testlari; - masalalar yechishga qaratilgan (matematik, fizik va b.) topshiriqlar; - chizmalar va sxemalarni tushunishga qaratilgan topshiriqlar; - shakllarni nisbatini aniqlashga qaratilgan topshiriqlar; - olingan axborotni o’zlashtirish darajasini aniqlash uchun topshiriqlar;

- sinonimlar va antonimlarni farqlashga topshiriqlar; - analogiya (aynan o’xshashlik)ga oid topshiriqlar; - o’qilgan matnni tushunishga oid topshiriqlar; - ko’rsatmalarni bajarishga oid topshiriqlar; - bilimdonlikni aniqlashga doir topshiriqlar; - tafakkurni aniqlovchi testlar; - orfografik testlar; - til masalalariga doir topshiriqlar va boshqalar. 4. Pedagogik test shakllari. Mutaxassislik (umumtexnik) fanlardan test topshiriqlari tuzishda yopiq (bir yoki bir necha to’g’ri javobli), ochiq, muvofiqlikni va to’g’ri ketma-ketlikni aniqlashga oid test topshiriqlaridan foydalanish tavsiya etiladi. Bunda bir o’quv maqsadiga erishganlikni turli test topshiriqlari yordamida aniqlash (invariant) testlar tuzish ham maqsadga muvofiqdir. Ochiq topshiriqlar. Agar test topshirig’i matnida uning tayanch so’zlari yoki gap tushirib qoldirilgan bo’lsa, bunday topshiriq ochiq (tugallanmagan) test deb ataladi. Bu shakldagi testlarda talabalarning bitta, ikkita so’zdan iborat qisqa va aniq javob berishlari taxmin qilinadi. Bu haqda testga ilova qilingan yo’llanmada bayon etish kerak. Blankaning bo’sh joyida javob uchun zarur bo’lgan joy qoldiriladi. Masalan, «Test tushunchasi» ________yilda _____________ tomonidan birinchi marta ishlatilgan. Yopiq topshiriqlar. Bunday topshiriq savoldan va bir necha javoblardan iborat bo’ladi, bu javoblardan biri to’g’ri, qolganlari to’g’riga o’xshash, biroq noto’g’ri bo’ladi. Taklif qilinadigan javoblar soni ikkitadan beshtagacha va bundan ko’proq bo’lishi mumkin. Sinovdan o’tuvchining tanlagan javobiga ko’ra, test topshirig’i tegishli ikkita kod: 1 yoki 0 bilan kodlanib, so’ngra shu holda EHMga kiritiladi. Ikkita javobli yopiq topshiriqlarga misol: 1. Bilimlarni test bilan nazorat qilish adolatliligi an’anaviy shakllar bilan taqqoslanganda:

A ) ortadi. B ) pasayadi. 2. Bilimlarni har qanday vaqt oraligida oshishiga baho berish imkonini beradigan nazorat turi: A ) odatdagi B ) testli. «Ha» va «yo’q» degan ikkita javobli yopiq test topshiriqlari ustida alohida to’xtalib o’tish lozim. Ba’zi bir topshiriqlar ularning javoblari ikki xil ma’noni bildiradigan qilib bayon etilishi mumkin. Masalan: Siz testlar qo’llanishini xush ko’rasizmi? - Ha (xush ko’raman). Yo’q (xush ko’rmayman). Bunday xollarda javoblar uchun «to’g’ri» va «noto’g’ri» so’zlarni ishlatish maqsadga muvofiqdir. Misol: Yopiq test topshiriqlari bilimlarni kompyuterdan foydalanib nazorat qilishga qulay. A ) To’g’ri. B ) Noto’g’ri. Ikkita javobi bo’lgan yopiq shakldagi topshiriqlar qo’llanishning asosiy vazifasi - shu fandan sinovdan o’tuvchining birinchi test topshiriqlaridayoq bilim darajasini tezda tekshirib ko’rishdan iborat. Avtomatlashtirilgan o’qitish tizimlarida (AO’T) bunday topshiriqlar boshlang’ich bosqichning o’zidayoq talabaning umumiy tayyorgarligini taxminiy baholash va nazoratning keyingi yo’nalishi - murakkab yoki osonlashtirilgan dastur bo’yicha olib borish masalasini hal qilishga imkon beradi. Test topshirig’ida javoblar qancha ko’p bo’lsa, to’g’ri javobni tasodifan topish ehtimoli shunchalik kam bo’ladi. Amaliyotda beshta javobi bo’lgan topshiriqlarga ega bo’lish yetarli hisoblanadi (bu holda bitta topshiriqqa to’g’ri javob berish ehtimoli 0,2 ni tashkil etadi.) Javobi beshta bo’lgan test topshiriqlariga quyidagi misolni keltirish mumkin.

«To’rtinchi o’lchov» degan fizika-matematika atamasi qaysi tushunchaga taalluqli: A ) Og’irlikka. B ) Hajmga. V ) Vaqtga. G ) Tezlikka To’g’ri javob: V. D )T E zlanishga. Bu topshiriqni latent, ya’ni yashirin ma’noli topshiriqlar qatoriga kiritish mumkin. To’rtinchi o’lchov - ehtimollik nazariyasida qo’llaniladigan tushunchadir. Shuning uchun to’g’ri javob bergan sinovdan o’tuvchining bu nazariyadan ommabop darajada xabardor, degan taxmin qilish mumkin. Yopiq topshiriqlarda to’g’ri javoblar bir nechta yoki, javoblarning hammasi ham to’g’ri bo’lishi mumkin. Masalan: Pedagogik innovasiyani xarakterlovchi belgilarini ko’rsating. A. Pedagogik tizimni takomillashtirishga yo’naltirilgan barcha o’zgarishlar; B. O’quv-tarbiyaviy jarayon samaradorligini oshirish uchun kiritilgan yangilik; V. Pedagogik tizimning ayrim qismlarini yuqori samara beruvchi boshqa qismlar bilan almashtirish; G. Pedagogik tizimning ichki imkoniyatlarini ishga solish va yuqoriroq natijaga erishish; D. Hamma javoblar to’g’ri. To’g’ri javob: D. O’zaro bog’langan qisqa yopiq topshiriqlar zanjirchasi bilimlarning har qanday murakkab o’quv materialini o’zlashtirish sifatini tekshirishga imkon beradi. Yopiq testlarni ishlab chiqishda noto’g’ri, biroq to’g’riga o’xshab ko’ringan javoblarni ta’riflash asosiy qiyinchilini tashkil qiladi. Agar ular muvaffaqiyatsiz tuzilgan bo’lsa, to’g’ri javob ular orasida ajralib turadi va hatto yaxshi bilmaydigan

talaba ham uni osonlikcha topishi mumkin. Bu holda topshiriq o’zining tekshiruvchi funksiyasini yo’qotadi. Topshiriq yaroqli bo’lishi uchun hamma javoblar talabani o’ziga jalb etadigan bo’lishi zarur. Shundagina tanlab olinadigan javoblari bo’lgan topshiriq muvaffaqiyatli chiqadi. Har bir noto’g’ri javobning o’ziga jalb etadigan tomoni, shu javobni tanlangan talablarning salmog’i bilan belgilanadi. Bu ulush nechog’li yuqori bo’lsa, mazkur javob yaxshi ta’riflangan bo’ladi. Agar talabalar yaqqol noto’g’ri javobni to’g’ri javob sifatida tanlamasalar, bunday javobni almashtirish lozim. Muvofiqlikka oid topshiriqlar . Ularning mohiyati bir ko’p sonli elementlarining boshqa elementlarga muvofiqligini aniqlash zaruratiga asoslangan. Bu topshiriqlar «muvofiqlik aniqlansin» degan ikkita so’zdan iborat konstruksiya asosida tuzilishi kerak. Masalan: «Tiko» avtomobili dvigatelidagi asosiy detallarni quyidagi mexanizmlarga muvofiqligi aniqlansin. 1. Krivoship-shatun mexanizmi. 2. Gaz taqsimlash mexanizmi. A. Tirsakli val; B. Koromislo; V. Klapan; G. Porshen; D. Shatun; Ye. Prujina; Yo. qistirmalar; J. Taqsimlash vali; Z. Porshen barmoqlari; I. Yo’naltiruvchi vtulka; K. Xalqalar; L. Tishli g’ildirak To’g’ri javob: 1-A,G,D,Yo,Z,K; 2-B,V,Ye,J,I,L Ketma-ketlikning to’g’riligini aniqlashga oid topshiriqlardan asosan kasb- hunar tayyorgarligi darajasiga baho berish uchun foydalaniladi. Ular harakatlar, operasiyalar, muhokamalar, hisob-kitob malakalarini egallash, mexanizmlarni

yig’ish va ajratish ketma-ketligini tekshirish uchun qo’llanilishi maqsadga muvofiqdir. Bunda sinovdan o’tayotganga «to’g’ri ketma-ketlik aniqlansin», degan yo’llanma beriladi. Masalan: ZIL-131 avtomobili o’zgaruvchan tok generatori tok zanjirining ulanish ketma-ketligini aniqlang A. Cho’tka B. Ulash qalpog’i V. Voltmetr G. Yakor cho’lg’ami D. Stator Ye. Ampermetr Yo. Akkumulyator J. Bosim datchigi To’g’ri javob: 1-A, 2-G, 3-D, 4-B To ’ g ’ ri ketma - ketlik aniqlansin : « Zanjirning bir qismi uchun Om qonunini ta ’ riflang ». A. To’g’ri proporsional B. Teskari proporsional V. qarshilik G. Kuchlanish D. Tok kuchi To’g’ri javob: 1-D, 2-G, 3-A, 4-V, 5-B. Bunday topshiriqlar tartibsiz so’zlar yig’indisidan ta’riflar, qonunlar, muhokamalar yaratishga ham imkon beradi. Mexanizmlarning qismlarga ajratish va yig’ish, texnologik jarayonlarning kechish ketma-ketligiga oid testlardan keng ko’lamda foydalanish mumkin. Xulosa

O’zbekiston Respublikasi Kadrlar tayyorlash milliy dasturi va «Ta’lim to’g’risida»gi qonunda o’quv jarayoniga ilg’or pedagogik texnologiyalarni joriy etish mamlakatimiz ta’lim tizimini isloh qilishning asosiy ko’rsatkichlaridan biri sifatida e’tirof etilishi bejiz emas. Chunki, pedagogik texnologiya ta’lim jarayonini inqirozdan holi etish, uni bozor iqtisodi sharoitiga mos holda takomillashtirish va Davlat ta’lim standarti talablariga muvofiq kadrlar tayyorlashning muhim omillaridan biri bo’lib hisoblanadi. Mamlakatimiz Prezidenti Islom Karimov ta’kidlaganlaridek, «Yeng yangi zamonaviy o’quv vositalari bilan ta’minlangan kollejlarda eskidan qolgan o’qitish uslublarining davom etishiga mutlaqo yo’l qo’yib bo’lmaydi». Zero pedagogik texnologiyadan foydalanayotgan ko’pgina rivojlangan mamlakatlar o’quv jarayonini sifat jihatdan yangi bosqichga ko’tarishga erishayotganliklari hayotda o’z tasdig’ini topmoqda. Ushbu qo’llanmada bayon etilgan ma’lumotlar esa bu pedagogik texnologiyaning didaktik salohiyati to’g’risida fikr yuritishga asos bo’ladi. Ayniqsa, tashhizlanuvchan o’quv maqsadlarini belgilash, joriy va yakuniy mezoniy baholash, reproduktiv o’qtishni algoritm bo’yicha olib borish, talabalarni mustaqil bilim olishga undash, o’quv jarayonini doimo rivojlanib boruvchi dinamik tizim sifatida loyihalash kabi tashkiliy-uslubiy ishlarni amalga oshirishda pedagogik texnologiya katta imkoniyatlarga ega. Pedagogik texnologiyani joriy etish tajribasini o’rganish va unga ijodiy yondashish, o’quv jarayonini insonparvarlashtirish, bunda talabani sust obyektdan faol subyektga aylantirish, bilish faoliyatining aniq maqsadlarga yo’nalganligini hamda o’quv jarayonini ishlab chiqarish jarayoni kabi takrorlanuvchanligini ta’minlashda muhim ahamiyatga ega bo’ladi. Shuningdek, pedagoglarda turli shakldagi test topshiriqlari tuzish, ularni sinash malakalari shakllanadi va takomillashadi. Pedagogik texnologiya doirasida yaratilgan turli xil didaktik konstruksiyalarga murojaat qilish esa, o’quv jarayonini tashkil qilishga oqilona va ijodiy yondashishga, bunda o’qituvchi o’z erkinligiga ega bo’lishi, darsda

qo’llanilgan turli shakl, uslub va vositalar samaradorligini o’zi baholashiga imkoniyat yaratadi. Shuni ta’kidlash lozimki, pedagogik texnologiya tamoyillari va qoidalariga amal qilish, o’quv jarayoni mazmunini talaba shaxsiga, uning qiziqishlari, intilishlari, yosh davrlari xususiyatlariga va individual o’zlashtirish sur’atlariga muvofiq holda olib borilishini ta’minlaydi.

Foydalanilgan adabiyotlar: a) asosiy adabiyotlar 1. O’zbekiston Respublikasida oliy o’quv yurtlari uchun talabalarni test usulida saralash to’g’risida. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori. 1993 yil 5 fevral (Namangan haqiqati 1995 y. 6 fevral). 2. Farberman B.L. Sostavleniye pedagogicheskix testov. T.: TADI. 1992. - 74 s. 3. Farberman B.L. Metod ы razrabotki i primeneniye pedagogicheskix testov. T.: RUMS. 1995. - 116 s. 4. Vendrovskaya R. B. Test ы v amerikanskoy sisteme obrazovaniya. // Pedagogika, 2001, №2. S. 96-102. b) qo’shimcha adabiyotlar 5. M ы xaylichev Ye. A. Norov Sh. K. Didakticheskiye test ы v sisteme mnogoetapnogo kontrolya znaniy studentov. Bux.ILPP, 1995. - 24 s. 1. Usmonova M. N. Pedagogicheskiye testirovaniye: istoriya razvitiya i sovremennoye sostoyaniye. T.: Adolat. 1995. - 160 s. 2. Farberman B. L. Ta’limda eng muhim yangilik. // Ma’rifat. 1995 yil. 24 may.

O'xshashlar

Logopediyaning metodologik asoslari

Pedagogik texnologiyaning asoslari

Boshqaruv psixologiya asoslari

Pedagogik maxorat asoslari

Boshqarishning ilmiy asoslari