Boshqarishning ilmiy asoslari - Pedagogika - Referatlar

Boshqarishning ilmiy asoslari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

93.5 KB

Ko'chirib olish

Boshqarishning ilmiy asoslari Reja: 1. Oliy ta’lim tizimida iqtisodiy islohatlar olib borishning ahamiyati va muammolari. 2. Boshqarish haqida umumiy tushuncha, boshqarish omillari. 3. Menedjer modeli. 4. Boshqaruv strategiyasi.

Boshqarish haqida umumiy tushuncha, boshqarish omillari Boshqaruv har qanday jamiyatga xos bо‘lgan, hayot va turmush zaruratidan kelib chiqadigan faoliyatdir. Bozor iqtisodi sharoitida bu faoliyat mohiyati yanada takomillasha boradi. Boshqarishning asosiy maqsadi - mehnat ahlining moddiy va ma’naviy ehtiyojlarini qondirish uchun ishlab chiqarishni va shu asnoda barcha ijtimoiy munosabatlarni taraqqiy ettirishdan iborat. Tashkilot miqyosidagi boyliklarni ikki asosiy guruhga bо‘lgan holda – moddiy va nomoddiy kо‘rinishlarni qayd etish mumkin. Nomoddiy boyliklarga tashkilot miqyosidagi aqliy salohiyat va inson omili bilan bog‘liq bо‘lgan hamma yutuqlar kiradi. Boshqaruv - taraqqiyotning har qanday bosqichida jamiyatga xos bо‘lgan ichki xususiyatdir. Bu xususiyat umumiy xarakterga ega. Bu xususiyat ijtimoiy jamoa mehnatida, turmush va mehnat jarayonida kishilarning о‘zaro aloqada bо‘lishi, о‘z moddiy va ma’naviy faoliyatining mahsulotini almashtirish zaruriyatidan kelib chiqadi. Mehnat hamma davrlarda ijtimoiy xarakterda bо‘lgan. Chunki, jamiyat qonunlari shuni taqozo etadi. Insonlar dunyoga kelib, ongli hayotlarini boshlashi bilanoq birgalikda ishlashga ehtiyoj sezganlar. Bu zarurat turli davrlarda turlicha kechgan. Barcha davrlarga xos yagona xususiyat boshqaruv jarayoni bilan izohlanadi. Jamiyat taraqqiyotining ma’lum bir bosqichida jamiyatning alohida qobiliyat va bilimlarga ega bо‘lgan kishilar tomonidan boshqarilishiga ehtiyoj paydo bо‘la boshladi. Keyinchalik boshqaruvchi kishilar soni kо‘paya borib, alohida ijtimoiy guruhga, sо‘ng tabaqaga aylandilar. Bu ijtimoiy tabaqa kengayib, davlat deb nomlanadigan boshqaruv organi paydo bо‘la boshladi. Boshqaruv nazariyasi nisbatan yangi fan tarmog‘i bо‘lib, obyektiv borliqni ilmiy bilishga asoslanadi. U о‘z faoliyatini bir qator tabiiy va ijtimoiy fanlar zaminida kо‘radi. Boshqaruv jarayonining mohiyati va qonunlarini aniqlash, bu jarayonda sodir bо‘ladigan munosabatlarni ochib berish, uning tizimini ishlab chiqish va boshqaruv subyektining asosiy tamoyillarini ishlab chiqish boshqaruv nazariyasining vazifalaridir.

Demak, mehnatning har qanday shakli boshqaruvchiga ma’lum darajada muhtojdir. Boshqaruvchi о‘z jamoasi ishlarini bir-biriga muvofiqlashtiradi. Boshqaruvchi ishlab chiqarish organizmning mustaqil a’zolari harakatidan farq qilib, butun organizm harakatidan kelib chiqadigan umumiy vazifalarni bajaradi. Obrazli qilib aytganda yakka skripkachi о‘zini-о‘zi idora qiladi. Lekin orkestr dirijyorga muhtojdir. Demak, tо‘g‘ri boshqaruvning muhim sharti - boshqaruvchining, ya’ni rahbarning faoliyatidir. Boshqaruvning mohiyati obyektiv va subyektiv shart-sharoitlarini shunday nisbatda uyg‘unlashtirishni ta’minlashdan iboratdir, bu mо‘ljallangan maqsadga erishish imkonini beradi. Shuning uchun yaxshi rahbar odamlarga kamroq buyruq beradi, buning о‘rniga ularning mehnat faoliyati uchun zarur bо‘lgan samarali sharoit yaratadi. Menejer modeli. Rahbar - menedjer, u odamlar bilan ishlaydi, ularning kasbiy yutuqlari va xavfsizligi uchun javob beradi, vazifalarni bajarish uchun ular kuch-g‘ayratini uyushtiradi va uyg‘unlashtirishni amalga oshiradi. Ma’lumki, jamiyat iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy va ma’naviy sohalarni о‘z ichiga qamrab oladi. Shunga muvofiq tarzda boshqarishning ham uchta asosiy yо‘nalishi mavjuddir. Eng asosiysi, iqtisodiy boshqaruvdir. Chunki, iqtisod – moddiy ishlab chiqarish jamiyat hayoti va taraqqiyotining negizini tashkil etadi. Respublikamiz mustaqillikka erishgan hozirgi davrda iqtisodni boshqarishga jiddiy e’tibor berilayotgani bejiz emas. Milliy tiklanish iqtisodni qayta qurishdan boshlanadi. Iqtisodiy jihatdan О‘zbekistonning rivojlangan mamalakatlarga yetib olishi iqtisodiy boshqaruvni tо‘g‘ri yо‘lga qо‘yilishi bilan chambarchas bog‘liqdir. Ijtimoiy-siyosiy boshqaruv kishilarning turli jamoalari (ijtimoiy guruhlar, millatlar, jamoalar va b.) о‘rtasidagi munosabatalarni boshqarishdir. Boshqaruvni bu turining asosiy mohiyati - turli guruhlar ittifoqini yanada mustahkamlash va taraqqiy ettirishdan iborat. Mehnat jamoalarining ijtimoiy rivojlanishida boshqarish katta ahamiyat kasb etadi. Chunki, barcha ishimizning va rejalarimiz taqdiri kо‘p jihatdan jamoa

munosabatlarining takomillashuv darajasiga, “ijtimoiy mikroiqlim”ning sog‘lom bо‘lishiga bog‘liqdir. Shu jihatdan bu turdagi boshqaruvdan kо‘zlangan maqsad davlat boshqaruvini takomillashtirib, ijtimoiy о‘z-о‘zini idora qilishga aylantirishdir. Jamiyatni va ayrim a’zolar ma’naviy rivojlanishini boshqaruv – boshqarishning yana bir asosiy turidir. Ilmiy texnika rivojlanish asrida ma’naviy ishlab chiqarish sohasini boshqarish g‘oyat katta ahamiyat kasb etadi. Bu shakldagi boshqarish, о‘quv muassasalari, xalq ta’lim organlari, fan, adabiyot, san’at, madaniyat sog‘liqni saqlash kabi sohalarni boshqarishni о‘z ichiga oladi. Boshqaruv inson miyasiga taqqoslanadi, bunda shaxsning yaratuvchilik imkoniyatlari mujassamlangan, undan uning ijodiy qobiliyati namoyon etilishiga kо‘rsatma beriladi. Insoniyat tomonidan fan-texnika, iqtisodiyot va ijtimoiy muvafaqqiyatlar tobora oshirilib borishiga kо‘ra boshqaruv faoliyatining ilmga bо‘lgan talabi ham tо‘xtovsiz о‘sib boradi. Bunday ilmiy yondashish ehtiyojini quyidagi holatlar bilan izohlash mumkin: - Birinchidan, boshqaruvning nodir xususiyati : biror yо‘qdan muayyan nimanidir qilish, tarqoq unsurlardan tizim tuzish. - Ikkinchidan, rahbar tasarrufida bо‘lgan yoki u javobgar hisoblangan qadriyatlar kо‘lamining jadal oshishi. - Uchinchidan, insonlar kuch-g‘ayratiga asoslangan boshqaruvning yaratuvchilik samarasi rahbariyatdan har tomonlama ma’lumotlilik, о‘z kasbini ustasi bо‘lishlik va tizimli yondashishni talab qiladi. Boshqaruv faoliyati о‘z mohiyati va xususiyati bо‘yicha jamiyat hayotida aqliy tartibga solish ahamiyatga ega. Ma’muriy rahbarlar boshqaruv bо‘yicha kuch-g‘ayratining uchdan ikki qismini о‘z xodimlari orqali amalga oshiradi, ya’ni ularning qadr-qimmati maqsadni kо‘zlash, xodimlarni ishga jalb eta bilish, jamoadagi о‘zaro munosabatni belgilay bilish iqtidori bilan о‘lchanadi. Boshqaruv, bu hamisha hukmronlik, insonlar ustidan amr etishlik imkoni, lekin, hokimlik oqilona bо‘lishi lozim. Yuqori malakali rahbarlarning mavjudligi

jamoa ishi samaradorligining hal qiluvchi shartidir. Har qanday tashkilotning meyorda faoliyat kо‘rsatishi boshqaruv tizimidagi hokimiyatni tо‘g‘ri taqsimlashga bog‘liq. Har bir rahbarning hokimlik imkoniyati uning lavozim vakolatiga kо‘ra belgilanadi, bu ular xizmat vazifasini bajarish uchun zarur. Oldindan kо‘ra bilish, rejalashtirish, uyg‘unlashtirish, nazorat qilish, rag‘batlantirish, о‘qitish, ijtimoiy aqlni tuzish rahbarning asosiy vazifasi hisoblanadi. Eng yuqori hokimlik imkoniyatiga “birinchi shaxslar” – tuzilmaga boshchilik qiluvchilar (OTM rektori, kasb-hunar kollejlari va akademik litseylarni direktorlari va b.lar) egadir. Ular tashkilot hayotiy faoliyati istiqbol dasturini belgilab beradi, kadrlar siyosatini amalga oshiradi. Ancha quyi darajadagi rahbar (“ikkinchi” va “uchinchi” darajali shaxs)lar birinchi shaxslar ularga bergan vakolat doirasida ish yuritadi. Ishlab chiqarishni boshqarish omillari deganda - boshqaruv mehnatining maxsus turlarini, boshqariluvchi obyektlarga ta’sir kо‘rsatishning yо‘nalishlarini tushunmoq kerak. Rejalashtirish, tashkil qilish, sozlash (koordinatsiya qilish), nazorat qilish, hisob-kitob qilish boshqaruv omillari hisoblanadi . Rejalashtirish - boshqariluvchi obyektlarni rivojlantirish va modellashtirishni, prognoz qilishni о‘z ichiga oladi. Tashkil qilish esa ishlab chiqarish obyektining tuzilishini va boshqaruv tuzilishini tanlab olish hamda shakllantirishdir. Tizimning elementlari о‘rtasidagi munosabatlarni о‘zaro harakatini belgilashdir. Sozlash – tizimnnig turli elementlari о‘rtasida reja-topshiriqlardan chetga chiqib ketishga yо‘l qо‘ymaslikka qaratilgandir. Bundan tashqari, har bir xodimning faoliyatini sozlab borishni ham anglatadi. Nazorat qilish – ishlab chiqarishnnig amaldagi jarayonini va taraqqiyotini rejaga qanchalik muvofiqligini kuzatib va tekshirib turishdan, shuningdek, har bir xodim faoliyatini tekshirishdan iboratdir. Hisob- kitob qilish esa rejani qanday bajarilayotganligiga yakun yasashdir. Hisobga olish axborotlarni yakunlashga, uni tizimga solishga imkon beradi. Shuningdek, u mazkur tizimning keyingi davrga mо‘ljallangan ish dasturini ishlab chiqish uchun axborot bazasidan tо‘liq foydalanishga imkon beradi.

Boshqaruv tizimidagi tartibga tushirilgan maqomlar istalgan tuzilmaning meyorida faoliyat kо‘rsatishning muhim sharti hisoblanadi. Boshqaruvning asosiy tamoyillari quyidagicha:  vakolatlilik – lozim vakolatini malakali bajarish uchun zarur bilim, tajriba va о‘quvga ega bо‘lish;  insonparvarlik – xizmat xulqidagi insonni sevish va ezgu ahloqiy xislat, odamlardagi eng yaxshi shaxsiy ishga qobillik sifatlarini ochishga intilish;  innovatsiyaviylik - yangilikni izlash, unga intilish ishtiyoqi, asosli tavakkal qila bilish qobiliyati;  pragmatika – natijalarga kо‘ra ishlash, ish vaqtidan samarali foydalanish, faol investitsiya faoliyati;  ortobiotiklik - о‘z hayotini qadrlay bilishni anglash, kelajakka bо‘lgan barqaror ishonch, atrof muhitga g‘amhurlik bilan munosabatda bо‘lish. Ma’muriy rahbar (“birinchi shaxs”) muvaffaqiyati kо‘p jihatdan u о‘z hokimiyatini boshqa rahbarlar bilan qanchalik bо‘lisha olishligiga va о‘ziga bо‘ysunuvchilarning ishbilarmonliklaridan qanchalik keng foydalana bilishiga bog‘liq. Shunga bog‘liq ravishda ma’muriy rahbar xatti-harakatining uch uslubini shartli ravishda farqlash mumkin: - avtoritar : rahbar – bajaruvchi; - byurokratik: boshqaruv “nomenklatura g‘ildiragi” – bajaruvchi; - demokratik: rahbar – boshqaruv “ijtmoiy g‘ildiragi” – bajaruvchi; Boshqaruv faoliyati nazariyasi va amaliyoti menejer modelini yuzaga keltirdi. Mazkur modelga muvofiq u shudli shaxs bо‘lishi kerak. U istarasi issiqlik, ochiq kо‘ngillilik, oqillik va irodalilik kabi tizim tashkil etuvchi biologik sifatlarga ega bо‘lishi lozim. Menejer jismonan barkamol bо‘lishi kerak : sog‘lom tanda – sog‘lom aql deb bejiz aytilmagan. Ochiq kо‘ngillilikni menejer achinish va hamdardlik qilish kabi xislatlarda namoyon eta bilishligi, vijdon amriga quloq solishi kerak. Menejer fikrlaydigan о‘z aqliy qobiliyati nimalarga qodirligini bilishi

va idroklay olishi lozim. Menejerda albatta mustahkam iroda bо‘lishi shart, chunki boshqaruv, bu hamisha hokimiyatdir. Menejerning madaniyatlilik darajasi - inson tafakkuri va badiiy ijodiyoti eng yaxshi natijalari darajasida bо‘lishlik xususidagi doimiy ehtiyoj, bu uning etika, estetika, siyosatshunoslik, sotsiologiya va psixologiya bо‘yicha bilimlari. Boshqaruv faoliyatiga antropologik yondashish menejerni keng kulturologik tayyorgarlikka ega bо‘lishi zarurligiga olib keladi. Antropologik bilimlar menejerga о‘z kasb vazifasini bajarish jarayonida odamlar bilan muloqotda bо‘lish va birgalikda harakat qilish, shaxsiy ishbilarmonlik sifatlarini namoyon eta bilish va eng yaxshi kasbiy natijalarga erishish uchun zarurdir. Bular ayniqsa ta’lim, servis, tibbiyot, savdo va tadbirkorlik kabi faoliyat sohalarida katta ahamiyat kasb etadi. Kо‘pchilik rivojlangan mamlakatlarning oliy ta’lim muassasalarida va biznes bilan bog‘liq barcha biznes-maktablarda ixtisoslashtirilgan insonshunoslik fanlari о‘qitiladi: sanoat psixologiyasi, ishlab chiqarish sotsiologiyasi, tadbirkorlik odobi, ishbilarmonlik iqtidori va b. Kо‘pchilik universitetlarda shoirlar, rassomlar, madaniyat arboblarining ma’ruzalari rejalashtirilgan. Rahbarlarni insonshunoslik bо‘yicha tayyorlashda Yevropa Ma’muriy boshqaruv instituti (Fransiya)da, Boshqaruv xalqaro instituti (Shveysariya) va Barselona oliy boshqaruv ta’lim institutida qiziqarli tajriba tо‘plangan. Rahbarlar tayyorlash bо‘yicha Tokiodagi markaz jahonga ma’lum. Menejerning insonshunoslik ma’lumoti, bu antropologik bilimlar tizimi bо‘lib, uning mentaliteti faoliyatinnig sо‘zlar yordamida obraz yaratish negizi hisoblanadi. Quyidagilar mana shu negizga taaluqli : boshqaruv psixologiyasi, boshqaruv pedagogikasi, boshqaruv odobi, boshqaruv sotsiologiyasi, boshqaruv ritorikasi, boshqaruv ortobiotikasi, boshqaruv imijshunosligi. Menejerning insonshunoslik texnologiyaviyligi, bu - о‘quvlar majmui, shu tufayli antropologik bо‘limlar uning amaliy xatti-harakatlari (axborot tо‘plash, boshqaruv qarorlari qabul qilish, futurologik loyihalash, ishbilarmonlik salohiyati)da amalga oshiriladi. Insonshunoslik texnologiyasidan tо‘g‘ri foydalana bilishlik rahbarga faoliyatini yaxshi olib borishini kafolatlaydi.

Boshqaruv strategiyasi. Yaxshi strategiya va strategiyani a’lo darajada amalga oshirish - yaxshi boshqaruvning eng ishonchli belgisi. Istiqbolni aniq bashorat qilish uchun strategiya zarurdir. Chunki, strategiya - bu istiqbolni tadqiq qilish, turli ssenariyalarni tahlil etish san’ati hamda istiqbolda raqobat kurashida afzallik beruvchi g‘oyadir. Boshqaruv strategiyasi - bu strategik maqsadni amalga oshirishga qaratilgan faoliyatdir. Shuning uchun yaxshi strategiya va strategiyani a’lo darajada amalga oshirish - yaxshi boshqaruvning eng ishonchli belgisi. Boshqaruv strategiyasi beshta bir-biriga bog‘liq masalani hal etishga asoslanadi: 1. Tashkilot bajarishi lozim bо‘lgan strategik kо‘ra bilishni, harakat uzoq muddatli yо‘nalishini va aniq vazifani shakllantirish. 2. Strategik kо‘ra bilish va zimmadagi vazifani aniq maqsad va topshiriqqa aylantirish. 3. Maqsadlar va vazifalarga erishish strategiyasini ishlab chiqish. 4. Qabul qilingan strategiyani malakali hamda samarali tadbiq etish va amalga oshirshi. 5. Ish natijalarini baholash, yangi yо‘nalishlarni о‘rganish va rivojlanishning uzoq muddatli yо‘nalishi, strategiya maqsadlari yoki amaldagi tajribaga asosan uni amalga oshirish usullari, о‘zgaruvchan sharoitlar, yangi g‘oyalar va imkoniyatlarga nisbatan tо‘g‘rilovchi xatti-harakatlarni amalga oshirish. Tashkilotning strategik kо‘ra bilishi va zimmasidagi vazifasini shakllantirish . Bu vazifani bajarishda tashkilotlarning rahbarlari quyidagi savolga javob berishi lozim: biz nima qilmoqchimiz va nimaga erishamiz? Zimmadagi vazifa bayon qilinganda tashkilot faoliyatining tavsifi aniqlashadi va u mijozlar uchun nima qilishi kerakligi belgilanadi. О‘z xodimlarida “maqsad tuyg‘usi”ni yuzaga keltirish uchun, rahbar ularni tashkilotning strategik mо‘ljali va zimmadagi vazifa tо‘g‘risida xabardor qilishi lozim.

Yaxshi о‘ylangan strategik mо‘ljal tashkilotni istiqbolga tayyorlaydi, rivojlanishning uzoq muddatli yо‘nalishini belgilashga yordam beradi. Maqsadlarni belgilash. Zimmadagi vazifa va rejlashtirishning yо‘nalishlari tо‘g‘risidagi rahbariyatning bayonini о‘zgartirish natijasi bо‘lib tashkilot ishining aniq maqsad va vazifalari hisoblanadi. Ular tig‘iz, ammo erishsa bо‘ladigan bо‘lishi lozim. Mitchell Leybovits (Rer Vous-Mannu, Moye and Jack kompaniyasining direktor-farmoyishchisi) shunday degan edi: «Agar siz, о‘rtacha natijaga erishmoqchi bо‘lsangiz, unda о‘z oldingizga о‘rtacha maqsadlarni qо‘ying». Maqsadlar esa tashkilot ish sifati va taraqqiyotini kо‘rsatuvchi mо‘ljal. 1.- jadval Oliy ta’lim muassasalarining zimmadagi vazifa tо‘g‘risidagi bayonnomasi namunalari ¹ Olny ta’lim muassasasi Zimmadagi vazifa haqidadà bayonnoma 1. Germaniyaning maxsus oliy ta’lim muassasalari - amaliy-ilmiy tadqiqot ishlari о‘qitish va о‘quv vositasida texnika, texnologiya, fanlar va san’atning amal qilishi hamda rivojlanishini ta’minlash; - mehnat bozori kasbiy talabini hisobga olgan holda mutaxassislar tayyorlash; - fan va amaliyot (ishlab chiqarish)ning ta’lim jarayoni bilan jips aloqasini ta’minlash; - ancha qisqa muddatlarda ta’lim jarayonini samarali tashkil etish. 2. О‘zbekiston universiteti - fan, texnika, texnologiya, iqtisodiyot, madaniyat va ta’lim, shuningdek mutaxassislar bilimi, iqtidori va malakalarini raqobatbardosh darajada tutish asosida bilim, yо‘nalishlar va iqtisosliklar sohalarining keng doirasibо‘yicha yuqori malakali kadrlar tayyorlash; - fanning keng sohalari bо‘yichafundamental va amaliy tadqiqotlarni bajarish va ular asosida yangi bilimlarni yuzaga keltirish; - fanning ta’lim jarayoni bilan jips aloqasini ta’minlash. 3. О‘zbekistonning tarmoq oliy ta’lim muassasalari - fan, texnika, texnologiya,iqtisodiyot, madaniyat va ta’limning zamonaviy yutuqlari asosida ayrim sohalar uchun yuqori malakali

kadrlar tayyorlash, shuningdek mutaxassislar bilimi, iqtidori va malakalarini raqobatbardosh darajada saqlab turish; - amaliy tadqiqotlar va tajriba konstruktorlik ishlarini yangi ilmiy-texnikaviy bilimlar bunyod etish asosida bajarish; - amaliyot (ishlab chiqarish)ni ta’lim jarayoni bilan jips aloqasini ta’minlash. Rahbariyat tomonidan belgilanadigan maqsadlar qisqa va uzoq muddatliga ajraladi. Qiska muddatli maqsadlar rahbariyat yaqin vaqt ichida ega bо‘lishi lozim bо‘lganlarni belgilasa, uzoq muddatliligi ancha uzoq vaqt mobaynidagisini belgilaydi. Qiska va uzoq muddatli maqsadlarni uyg‘unlashtirish kerak bо‘lgan hollarda keyingisi ustuvor hisoblanadi. Maqsadlarni belgilashda barcha rahbar lar ishtirok etishi lozim. Tashkilot barcha bо‘linmalari oldiga aniq vazifalar qо‘yiladi, bularni hal etish umumiy maqsadga erishilishiga muayyan hissa bо‘lib qо‘shiladi. Mazkur holda tizimli yondashishd an foydalaniladi: bо‘linmalar vazifasi tashkilot umumiy maqsadlarining uzviy qismi hisoblanadi. Agar barcha darajadagi rahbar tegishli maqsad va vazifalarning bajarishi uchun mas’uliyatni о‘z zimmasiga olsa, bunda tashkilotda ishchanlik muhiti qaror topadi, bu ishda yuqori natijalarga erishishga yо‘naltirilgan bо‘ladi. Maqsadga erishish strategiyasini ishlab chiqish. Strategiyani ishlab chiqishda asosiy boshqaruv muammosi, ya’ni tashkilot ahvolini hisobga olgan holda samarali natijalarga va uning istiqboliga qanday erishish belgilanadi. Strategiya natijalarga erishish vositasi hisoblanadi. Bunday harakat tarziga tashkilot, maqsad va vazifalarga erishish uchun rahbarlar amal qilishi shart. Tashkilot strategiyasi asosiy boshqaruv vazifasini hal etishga yо‘naltirilgan о‘zaro bog‘liq harakatlar va ishga yondashuvlar majmuidan iboratdir. Strategiyani ishlab chiqish tashkilot ichki va tashqi holatiga tashxis qо‘yishd an boshlanadi. Chunki tо‘g‘ri tashxissiz yoki umuman busiz chuqur о‘ylanmagan strategik harakat qabul qilinishi mumkin.

Tashkilot strategiyasi, qoidaga kо‘ra, quyidagi mutanosibliklardan iborat bо‘ladi: - puxta о‘ylangan va maqsadga yо‘naltirilgan harakatlar; - agar kutilmagan yо‘nalish yuzaga chiqsa va zarur bо‘lsa, unga javoban xatti-harakatlar, masalan raqobat tazyiqi sodir bо‘lsa va h. k. Amaldagi strategiya tarxi 1.03- rasmda berildi. Rasmdan kо‘rinadiki, yangicha vaziyat (о‘zgaruvchan sharoit)lar yuzaga kelishi natijasida rejadagi strategiya о‘zgarishi mumkin ekan. Ta’lim sohasidagi bunday vaziyatlarga fan, texnika, texnologiya, iqtisod, madaniyat, ta’lim va h. k.dagi yangi natijalarni; yangi qonunlar yuzaga kelishi yoki hukumat siyosatining о‘zgarishi; ta’lim xizmatiga qiziqishning oshishi va h. k.larni kiritish mumkin. 1- rasm. Amaldagi strategiyaning yuzaga kelish tarxi. Tashkilot strategiyasi bir vaqtning о‘zida ham rejadagi va adaptiv (moslashuvchan) hisoblanadi. Tashkilot strategiyasini tez-tez "zargarona sozlash" yoki boshqarish odatdagi hol hisoblanadi. Bular tashqi va ichki о‘zgarishlar miqdori sezilarli darajada jamlanishi bо‘yicha amalga oshiriladi. Shuning uchun strategiya uzoq muddat mobaynida kamdan-kam holdagina о‘zgarmay qoladi. Biroq strategiyani tubdan о‘zgartirish kamdan-kam yuz beradi, qoidaga kо‘ra, tang vaziyatlardagina shunday bо‘lishi mumkin. Strategik kо‘ra bilish va vazifaning shakllanishi, maqsadning aniqlanishi va strategiyani qabul qilish, bu rivojlanish yо‘nalishini Таш қ и ва ички шароит Ў згарувчан шароитга Режадаги (ё ки м ў лжалдаги) стратегия Амалдаг и стратеги яШароит ў згаришига мослашувчанлик муносабати

ishlab chiqish jarayonining asosiy vazifasi. Bular barchasi birgalikda strategik reja ni tashkil etadi. Strategiyani joriy etish va amalga oshirish. Strategiyani joriy etish asosiy ma’muriy vazifadir, u о‘z ichiga quyidagi asosiy jihatlarni oladi: - strategiyani muvaffaqiyatli amalga oshirishga qobil tashkilot tuzish; - strategik soha muvaffaqiyati uchun muhim bо‘lgan resurslarni yо‘naltiruvchi moliyaviy rejani ishlab chiqish; - kо‘zlangan maqsadga jadal erishishga yо‘naltirilgan asoslashni xodimlar uchun ishlab chiqish; - mukofotlash tizimini qо‘yilgan maqsadyaarga erishish natijalari bilan boglash; - tashkilotda strategiyani muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun imkoniyat tug‘diruvchi muhit va ishchanli vaziyatni yuzaga keltirish; - tashkilotning har bir azosiga kunma-kun о‘z vazifasini samarali bajarishiga imkon beradigan qо‘llab-quvvatlash ichki tizimini barpo qilish; - muntazam takomillashtirish amaliyoti va rejasini (malaka oshirish yoki qayta tayyorlashni) tatbiq etish; strategiyani oldinga siljitishni boshqarish va uni amalga oshirishni muntazam yaxshilash uchun zarur bо‘lgan ichki yetakchilik tizimini joriy etish. Ma’muriy vazifa nima qilinayapti va strategiyani samarali amalga oshirish uchun nimalarni qilish kerakligining mutanosibligiga erishishdan iboratdir. Strategiya bilan tashkiliy imkoniyatlar, strategiya bilan mukofotlash tizimi, strategiya bilan qо‘llab-quvvatlash ichki tizimi, shuningdek strategiya bilan tashkiliy madaniyat (qadriyatlar va e’tiqodlar shaklida namoyon bо‘luvchi) о‘rtasida mutanosiblik qancha yuqori bо‘lsa, strategiya shuncha muvaffaqiyatli amalga oshiriladi. Ishlarni baholash, yangi yо‘nalishlarni о‘rganish va tо‘g‘rilovchi harakatlarni amalga oshirish. Boshqaruv strategiyasining yuqorida kо‘rib о‘tilgan tо‘rt vazifasini birdaniga va doimiyga hal etib bо‘lmaydi. Uzoq muddatli maqsadlar о‘zgartirishni taqozo etishi mumkin: ular oshirilishi yoki pasaytirilishi

ehtimoldan holi emas, bu tо‘plangan tajriba va kelajakdagi istiqbol bilan bog‘liq. Tashkilot strategiyasini amalga oshirish yо‘llarini qabul qilish tahlil etiladi va yangi, yanada samaraliroq yо‘llarni izlash amalga oshiriladi. Tashkilot vazifasi, maqsadi va strategiyasi, shuningdek strategiyani amalga oshirishga yondashishlik hech qachon tugal bо‘lmaydi. Ishlarni baholash va tо‘g‘rilash harakatlarini amalga oshirish meyoriy hol hisoblanadi va strategik boshqaruv jarayonining о‘zluksiz davom etadigan zarur unsurlari bо‘lib qoladi. Sanab о‘tilgan 5 strategik vazifa rahbarning boshqa lavozim majburiyatlari (kundalik ishni nazorat qilish, tang vaziyatlarni xal etish, yig‘ilishlar о‘tkazish, hisobotlar tuzish, insonlarga oid muammoni hal qilish, maxsus topshiriklar jamoatchilik majburiyatlarini bajarish va h.k.)lardan ajralgan holda mavjud bо‘lmaydi. Keyingilar butoqlar bо‘lib tana - strategik boshqaruv vazifasi atrofida joylashadi. Yuqorida berilganlardan kelib chiqib shunday xulosa qilish mumkin, ya’ni boshqaruv strategiyasi 5 о‘zaro bog‘liq vazifani bajarishga asoslanadi: strategik kо‘ra bilish va tashkilot vazifasini shakllantirish; maqsadlarni belgilash; maqsadlarga erishish strategiyasini ishlab chiqish; strategiyani joriy etish va amalga oshirish; ishlarni baholash, yangi yо‘nalishlarni о‘rganish va tо‘g‘rilovchi harakatlarni amalga oshirish. Bu vazifalar bir yо‘la va abadiy hal bо‘lgan harakatlar о‘tkazish zarurati yuzaga chiqadi.

Adabiyotlar: 1. Peregudov L.V.Saidov. “Oliy ta’lim menejmenti va iqtisodiyoti”. T., 2005. 2. Sharifxо‘jayev M.,Abdullayev YO. “Menejment”.Darslik. T., “О‘qituvchi”. 2001 . 3. G‘ulomov S.”Menejment asoslari”. T., 2002 y. 4. Dixtl K.”Prakticheskiy marketing”.M., 1996. http://www.budgetrf.ru/ http://www.press-service.uz http :// www . gov . uz /

O'xshashlar

Ta’lim jarayonini boshqarishning didaktik asoslari

Ta’lim jarayonini boshqarishning didaktik asoslari

Pеdagogik tеxnologiyalarning ilmiy asoslari

Pedagogik texnologiyalarning ilmiy asoslari

Ilmiy-pedagogik tadqiqotlarning nazariy asoslari