Таълим жараёнида ўқувчи шахси

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

72.5 KB

Ko'chirib olish

Таълим жараёнида ўқувчи шахси Режа: 1. Шахс сифатлари тузилишининг даражалари. 2. Билим, кўникма, малака. 3. Ақлий ҳаракат усуллари. 4. Фалсафада инсонпарвар лик қоялари ва уларни нг педагогик технологияларга кўрсатган таъсири. 5. Таълим-тарбия мақсадларидаги ўзгаришлар.

$XIX асрда маориф Оврқпада бир қадар тез ривожлана бошлади ва шахс камолотида таҳлимнинг имкониятлари эҳтироф этилди. Айниқса, буюк чех педагоги Я.А.Коменскийнинг ққитиш назарияси вужудга келгач, педагогика деганда биринчи галда айнан дидактика тушунилар эди. Ўанузгача ўозирги замон педагоглари қртасида немис педагоги Гербартнинг “бола тарбияси – уни кқп томонлама ққитиш жараёни натижасидир” деган фикр оммабоп ўисобланади. XX аср бошларидаёқ шахсни шакллантиришга таҳсир этувчи омиллар кенг тадқиқ қилина бошланди ва қисқа муддатда тажриба тқпланди, бола шахсини ривожлантиришга ўқув фаолиятидан ташқари қйин ва меўнат фаолияти ўам ижобий таҳсир кқрсатиши таъкидланди. қатор олимларнинг изланишлари натижаси қлароқ қтган асрда педагогика дидактик билимлардан ташқари тарбия назарияси бқйича тизимлаштирилган билимлар билан бойитилади. Шу боисдан, педагогикани ўқув жараёнида амалга ошириладиган тарбия ҳақидаги фан эмас, балки таълим ва тарбия ҳақидаги фан сифатида талқин этиш тқ\ри бқларди. Бироқ, бу шахсни мақсадга мувофиқ шакллантиришнинг икки томонини ифодалайди. Шу боисдан, бир мунча аниқроқ таъриф қуйидагича бқлиши мумкин: педагогика – бу шахсни мақсадли шакллантириш ҳақидаги фандир. Маълумки, шахсни шакллантиришда ирсият, муҳит, педагогларнинг мақсадли фаолияти, инсон хусусий фаолияти ва ўз-ўзини тарбиялаш каби омиллар катта имкониятга эга. Таклиф қилинган таъриф таълим ва тарбиянинг муҳимлигини пасайтирмайди, аксинча, унинг баъзи бир афзалликларини санаб қтиши мумкин: биринчидан, у педагогик фаолият қрнини шахсни ривожлантириш ва тикланиш омиллари (ирсият, муҳит ва б.) орасида белгилаб беради; иккинчидан, педагогик жараён сифатида таълим ва тарбия аўамиятини мувозанатлаштиради; учинчидан, “тарбия” атамаси қайси маънода – тор ёки кенг – ишлатишни кқрсатиш заруратидан соқит қилади. Шахсни шакллантириш ҳақида гап борар экан, қатор педагоглар уни “маълумот” тушунчаси билан ққшиб юборишади. Шундай ёндашув акад.$ $В.В.Краевский фаолиятида ўам учрайди. Гап шундаки, шахс аллақачон маълумотли, яъни инсон жамиятнинг меъёрий ўаётига тайёр деб тушунилади. Унда қаратилаётган тушунча “шакллантириш” атамасига, аниқро\и, “шаклланган шахс” тушунчасига тқ\ри келади. Бироқ бу юқорида келтирилган “мақсадли шакллантириш” сўзини “маълумот” сўзи билан алмаштириш мумкин, деган гап эмас. Маълумот сўзининг тарихий маъноси таълим сўзи билан шунчалик яқинки, уни ққллаш, “инсонни ўаётга тайёрлаш учун ққитиш етарли” деган анъанавий ақидани келтириб чиқаради. Дунёга келган гўдак маълум ёшга қадар индивид ҳисобланади. «Индивид» лотинча «инднвидиум» сўзидан келиб чиққан бўлиб, «бўлинмас», «алоҳида», «ягона» маъноларини англатади. Индивид биологик турга кирувчи алоҳида тирик мавжудотдир. Шахснинг шаклланишида ҳаракат ўзига хос омнл саналади. Гўдак (чақалоқ) ҳам турли ҳаракатларни қилади. Бироқ, бу ҳаракатлар кейинчалик шартли рефлекслар бўлиб, онгли равишда эмас, балки шартсиз ва шартли қўзғатувчиларга жавоб тарзида юз беради. Гўдакда нутқнинг ҳосил бўлиши, шунингдек, унинг томонидан ташкил этилаётган ҳаракатлар онгли равишда содир бўла бошлаши ва албатга, ижтимоий муносабатлар жараёнидаги иштирокининг рўй бериши шахс шаклланишининг дастлабки босқичи ҳисобланади. Шахс деганда муайян жамижтнинг аъзоси тушунилади. Одам-инсон индивиди шахсга айланмоғи учун руҳий жиҳатдан тараққий этган, ўз хусусияти ва сифатлари билан бошқалардан фарқ қилиши лозим. Ҳар бир одам шахс сифатида турлича намоён бў ла ди. У ўзининг хусусияти, қизиқиш, қобилияти, ақлий жиҳатдан ривожланганлик даражаси, эҳтиёжи, меҳнат фаолиятига муносабати билан бошқалардан фарқланади. Булар шахснинг ўзнга хос хусусиятлари бўлиб, мазкур хусусиятлари ривожланиб, маълум бир босқичга етсагина у камол топган шахс сифатида намоён бўлади. Шахс ижтимоий муносабатлар жараёнида қарор топади.$

Шахснинг ривожланиши, аввало унда шахсий хислатларнинг шаклланиши билан бошланади. Ривожланиш - ўзида шахснинг жисмоний, ақлий ва бошқа хислатларнинг такомилини намоён этадиган жараён бўлиб, бундай хислатлар туғма, баҳзилари кейинчалик эришилган бўлади. Шахс номини олиш учун нималар керак?- деган саволнинг туғилиши табиийдир. Одам ижтимоий мавжудот сифатидан шахсга айланиши учун унга ижтимоий - иқтисодий ҳаёт шароитлари муҳит ва тарбия керак бўлади. Ана шулар ҳамда шахснинг наслий хусусиятларининг такомиллашиб бориши одамнинг ривожлани-ши, шахс сифатида намоён бўлишини таъминлайди. Одам боласининг шахс сифатида ривожланишини, унинг хар томонлама камолга етиши учун педагогика фани шахс ривожла-нишининг умумий қонуниятларини, унга таҳсир этадиган омилларни, ривожланиш жараёнига алоқадор босқичларни аниқлаши керак. Шунингдек, бола шахсининг ривожланишида фаолиятининг ўрни ва аҳамиятини ҳам ўрганиши лоэим. Биз юқорида «ривожланиш» тушунчасини жуда кўп ишлатдик. Энди ушбу тушунчага атрофлича ёндошиб, таҳриф беришга ҳара-кат қилайлик. Одам биологик мавжудот саналади, табиий, биоло-гик ва ижтимоий қонушмтларга бевосита бўйсунади. Бошқача қилиб айтганда, шахс, инсон тирик организмдир, шу сабабли унинг хаёти биологиянинг умумий қонунларига, ёшлар анатомияси ва физиологиясининг махсус қонунларига бўйсуна-ди. Булардан ташқари одамнинг комил инсон бўлиб етишувида аниқ мақсад асосида ташкил этилган хатти-харакат, ирода сифат-ларининг камол топиши асосида айрим нуқсонларнинг бартараф этилиши қийинчиликларнн енгиб ўтишга бўлган ишончи хам му-ҳим аҳамиятга эгадир. Маълумки, ҳаёти давомида инсон жисмоний ва психик жиҳат-дан ўзгариб боради. Лекин болалик, ўсмирлик ва ўспиринлик дав-рида ривожланиш ниҳоятда кучли бўлади. Бола мана шу йилларда хам жисмоний, хам рухий жиҳатдан ўсиши, ўзгариши туфайли шахс сифатида камолга етади, бунда берилаётган тарбия

мақсадга мувофиқ тағсир этиши натижасида бола жамият аҳзоси сифатида камол топиб, мураккаб ижтимоий муносабатлар системасида ўзига муносиб ўрин эгаллайди. Анатомик ва физиологик характердаги ўзгаришлар жисмоний ривожланишга тааллуқлидир. Одам бўйининг ўсиши, гавда оғир-лигининг ортиб бориши, гавда тузилишининг ўзгариши, қон бо-сими, ўпка сиғими, таянч-ҳаракат аппаратининг хрлати ва бошқа-лар жисмоний ривожланиш кўрсаткичларидир. Тепмераментни ўрганиш методикаси . Темперамент формуласи . Темпераментни ўрганишнинг жуда кўп хилма-хил методлари мавжуд. «Знание — сила» ойномасида (1971 йилги 1-сон, 54-бет) А.Белов тавсифлаган методни таклиф қиламиз. Муаллиф тсмпе рамент «паспортини» тў лд иришни, кейин эса анча оддий матема тик ишлов бериш йўли билан темперамент формуласини чиқаришни таклиф этади. «Паспорт»ни тўлдиришда нима деб жа воб беришни, сиз одатда ҳар куни (қандайдир алоҳида, фавқулод да ҳолларда эмас) ўзингизни қандай тутишингизни ҳисобга олиш керак. ... ШУНДАЙ ҚИЛИБ: 1) Агар сиз… А) Сабрсиз, ҳовлиқма бўлсангиз ; В) Қувоноқ ва хушчақчақ бўлсангиз ; С) Босиқ ва совуққон бўлсангиз ; D ) Уятчан ва тортинчоқ бўлсангиз; 2) Агар сиз … А) Енгилтабиат, сержаҳл бўлсангиз ; В) Ғайратли ва ишчан бўлсангиз; С) Ишларда собитқадам ва мулоҳазали бўлсангиз ; D ) Янги вазиятда ўзингизни йўқотиб қўйсангиз; 3) Агар сиз … А) Б е тоқат бўлсангиз ;

В) Кўпинча бошланган ишни охирига етказмасангиз; С) Эҳтиёткор ва андишали бўлсангиз ; D ) Нотаниш кишилар билан алоқа ўр на ти шд а қ ийн ал са нг из ; 4) Агар сиз … А) Одамлар билан муносабатда кескин ва ростгўй бўлсангиз ; В) Ўзингизга ортиқча баҳо беришга мойил бўлсангиз; С) Кутишга қодир бўлсангиз; D ) Ўз ку чи нг из га ишо нм а са нг из ; 5) Агар сиз … А) Қатҳиятли ва ташаббускор бўлсангиз ; В) Янгилик ни тезда илғаб, қабул қилишга қодир бўлсангиз; С) Камгап ва бекорга гапираверишни истамасангиз; D ) Ёлғизликка осон кўниксангиз; 6) Агар сиз … А) Қайсар бўлсангиз ; В) Қизиқишлар ва майлларда тутуруқсиз бўлсангиз; С) Осойишта, бир маромдаги, ҳис-ҳаяжони яққол ифодаланмаган, ҳаракат ва мимикага бой бўлмаган нутққа эга бўлсангиз; D ) Муваффақиятсизликда ўзингизни эзилган ва бетоқат сезсангиз; 7) Агар сиз … А) Тортишувда топқир бўлсангиз; В) Муваффақиятсизликлар ва ноқулайликларни осон кечирсангиз; С) Ваз мин ва сабр-тоқатли бўлсангаз; D ) Ўзинг и з билан ўзингиз овора бўлишга м ойил бўлсангиз; 8) Агар сиз … А) Тиришқоқлик билан ишласангиз; В) Турли шароитларга осон мувофиқлашсангиз; С) Бошланган ишни охиригача етказсангиз; D ) Тезда чарчаб қолсангаз; 9) Агар сиз …

А) Таваккал қилишга мойил бўлсангиз; В) Ҳар қандай ишга зўр қизиқиш билан ки ришсангиз; С) Кучингизни бекорга сарфламасангиз; D ) Нутқингиз секин, заиф, баҳзан пичирлаш даражасига тушиб қолса; 10) Агар сиз … А) Кексиз ва аразламайдиган бўлсангиз ; В) Агар иш сизни ҳизиқтирмай қўйса, дарҳол хаф салангаз пир бўлса; С) Вужудга келган ҳаёт тартибига, ишдаги системага қатғий риоя қилсангиз; D ) Суҳбатдошингиз характерига беихтиёр мослашсангиз; 11) Агар сиз … А) Тез, эҳтиросли, пой ма-пой нутққа эга бўлсангиз; В) Янги ишга тез киришиб кетсангиз ва бир ишдан иккинчисига тезда қўшилиб кетсангиз; С) Тутоқиб кетишдан осонгина ўзингизни тийсангиз; D ) Ҳиссиётга берилувчан бўлсангиз ; 12) Агар сиз … А) Бетай и н ва қизиққонликка мойил бўлсангиз; В) Бир хил, кун далик, сермехнат иш билан банд бўлсангиз; С) Маҳқул лаш ва танбеҳлардан кам таҳсирлансангиз; D ) Маҳқуллаш ва танбеҳга ниҳоятда таҳсирчан бўлсангиз; 13) Агар сиз … А) Тажовузкор, уришқоқ бўлсангиз ; В) Дилкаш ва меҳрибон бўлсангаз, ўзинг и з учун янги бўлган кишилар билан муомала қилишда тортинмасангиз; С) Мулойим бўлсангиз, ўз шаҳнингизга айтилган қалтис ҳазилларга кечирув чан муносабатда бўлсангиз; D ) Ўзингизга ва атрофдагиларга юксак та лаблар қўйсангиз; 14) Агар сиз … А) Камчиликларга тоқат сиз бўлсангиз;

В) Бардошли ва ишчан бўлсангиз; С) Ўз муносабат ва қизиқишларин гизда барқарор бўлсангиз ; D ) Шубҳа билан қарашга, бадгумонликка мо йил бўлсангиз; 15) Агар сиз … А) Ифодали имо-ишорага эга бўлсангиз; В) Жонли имо-ишоралар, ифодали мимика билан аж ралиб турадиган аниқ, тез ва баланд овозли нутққа эга бўлсангиз; С) Ишга бафуржа киришсангиз ва бир ишдан иккинчисига секинлик билан ўтсангиз; D ) Ҳаддан ташқари таҳсирланувчан ва азобланувчан бўлсангиз ; 16) Агар сиз … А) Тез ҳаракат ҳилишга ва ҳал этишга қобилиятли бўлсангиз; В) Кутилмаган, мураккаб вазиятда ўзингизни йўқотмасангиз; С) Ҳаммага бир хилда муносабатда бўлсангиз; D ) Ҳаддан ташқари аразгўй( салга хаф а бўладиган) бўлсангиз ; 17) Агар сиз … А) Янгаликка ти нимсиз интилсанг и з; В) Ҳамиша қувноқ кайфият билан ажралиб турсангиз; С) Барча соҳада пухталик ва тарбияни ёқ тирсангиз; D ) Ичингиздагини ҳеч кимга айтмайдиган ва одамови бўлсангиз, ўз фикрларингизни ҳеч ким билан баҳам кўрмасангиз; 18) Агар сиз … А) Кескин, шиддатли ҳаракат қилсангиз; В) Тезда ухлаб ва тезда уйғонсангиз; С) Янги шароитга, қийинчиликка мослашсангиз; D ) Камҳаракат ва журҳатсиз бўлсангиз ; 19) Агар сиз … А) Қўйилган мақсадга эришишда қатғйятли бўлсангиз ; В) Кўпинча фикрингизни бир жойга тўплаб ололмай, бир тўхтамга келишда шошма-шошарлик қил сангиз;

С) Ўзингизни тута билсангаз ; D ) Гап қайтармай бўйсунувчан бўлсангиз; 20) Агар сиз… А) Кайфиятингиз тез-тез ўзгариб туришига мойил бўлсангиз В) Баҳзан юзада юришга, турли нарсаларга чалғишга мойил бўлсангиз, С) Босиқ бўлсангиз D ) Атрофдагиларнинг хайрихоҳлиги ва ёрдамини қўзгатишга интилсангаз ; Булар сизнинг ўз-ўзингизга берган субҳектив баҳоингиз экан лигани унутманг. Темперамент «паспорти»да сиз ижобий жавоб берадиган сифатларни (қ) белгиси билан қайд қилинг. Агар у ёки бу типдаги темперамент «паспорти»даги ижобий жавобларнинг миқдори 16— 20 тани ташкил этса, сизда темпераментнинг мазкур типига хос белгилар яққол ифодаланганлиги маҳлум бўлади. Борди-ю, ижо бий жавоблар 11—15 та бўлса, демак сизга мазкур темпсрамент нинг сифатлари муайян даражада хос ҳисобланади. Агар ижобий жавоблар 6—10 тадан ошмаса, сизда мазкур типдаги темперамент сифатлари жуда оз даражада мавжуд бўлади. Энди темперамент формуласини аниқланг: Т Ф қ Х (Ф Ах × 1 0 0 % ) қ С ( А Ас × 1 0 0 % ) қ Ф ( А Аф × 1 0 0 % ) қ М ( А МА × 1 0 0 % ) Бунда ; Т Ф — темперамент формуласи; X — холерик темперамент; С — сангвиник темперамент; Ф — флегматик темперамент; М — меланхолик темперамент; А — барча типлар бўйича плюсларнинг умумий сони; А х — холерик «паспорти»даги плюслар сони;

Ас — сангвиник «паспорти»даги плюсларнинг умумий сони; Аф — флегматик «паспорти»даги плюсларнинг умумий сони; МА — меланхолик «паспорти»даги плюсларнинг умумий сони. Пировардида темперамент формуласи, жумладан, қуйидаги кўринишга эга бўлади: Т Ф -35%Х қ 30%С қ 14%Ф қ 21% М . Бу — мазкур темпераментнинг 35 фоизи холерик, 30 фоизи сангвиник, 14 фоизи фле гма тик ва 21 фоизи меланхолик эканли гани билдиради. Агар темпераментнинг қандайдир бир типи бўйича ижобий жа вобларнинг сонига оид нисбий натижа 40 фоиз ва ундан юқори бўлса, сизда темпераментнинг мазкур типи устун даражада экан лигани билдиради. Агар бу натижа 30—39 фоизни ташкил этса, у ҳолда мазкур типнинг сифатлари анча яққол ифодаланган бўлади. Агар натижа 20—29 фоизни ташкил этса, мазкур типнинг сифатлари ўртача ифодаланган бўлади. Натижа 10—19 фоизни кўрсатса, темпераментнинг бу типига хос хусусиятлар оз даражада ифодаланган, деб айтиш мумкин.

O'xshashlar

Умумий ўрта таълим жараёнида ўқувчи шахсини ривожлантириш концепцияси

Ўқувчи шахсига қаратилган таълим қоидалари

Таълим жараёнида интерфаол методлар

Таълим олувчилар шахси ва фаолиятининг психологик хусусиятлари

Ўқитиш жараёнида таълим технологияларидан фойдаланиш