Ўқитиш жараёнида таълим технологияларидан фойдаланиш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

34.23828125 KB

Ko'chirib olish

Ўқитиш жараёнида таълим технологияларидан фойдаланиш Ян Смитнинг „Илғор педагогик технологиялари" мавзусидаги 1999 йил 8 апрелдаги анжуманда килгаи маърузаси инновашюн педагогик технология асосида ўтказилган машғулот намунасидир. (Ян Смит-ТАСИС EDUZ -9602 „Халқ таълими вазирлиги ва олий ва ўрта махсус таълим вазирлигига Узбекистан таътим тизими ислоҳотига кўмаклашиш" лойиҳасининг халқаро эксперти, Буюк Британия, Глазго шахри, Стардклайд университетининг халқаро лойиҳалари директори.) Қуйида унинг қисқача мазмуни келтирилади. Жаноб вазир, хурматли ректорлар, проректорлар ва меҳмонлар! Мен учун Ўзбекистонга келиш ва ТАСИС дастурида қатнашиш катта қониқиш касб этади. „Илғор педагогик технологиялар" ан-жуманида иштирок этишга таклиф этганингиз учун миннатдорчи- ЛИК билдираман. Вазирингиз ҳозиргина таъкидлаганидек, анъанавий педагоги-канинг асосий кўриниши бир томонлама ҳикоя қилиш, монологга асосланган. Шу дамдаги ҳолат ҳам бунинг исботи, чунки мен 250 та тингловчи олдида бир ёқлама мулоқот-монолог ўқимоқчиман. Кслинглар, вазиятни ўзгартиришга ҳаракат киламиз. Тизимли педагогиканинг асосий белгиси ўрганилаётган курс-нинг режалаштирилишидир. Менинг маърузам учун ҳам мақсадни аниқлаб олишингиз зарур. Мисол қилиб икки кунга мўлжалланган ушбу анжуманнинг мақсадини олиш мумкин — „Япги педагогик технологияни ўрганиш". Аниқланган мақсад билан бир қаторда, муайян вазифалар қўйилиши зарур. Сизларга илтимос билан мурожаат қилишга рухсат беринг. Ҳар бирингиз ушбу анжумандан кўзланган мақсад ва вазифаларингизни ўйлаб, ёзиб берсангиз. Ушбу слайдга эътибор беринг, матнни ўқиб, жумлада бошлан-ган фикрни якунланг. (Ян Смит учта анжуман иштирокчисидан ўз ёзувини ўқиб беришларини

сўради. Ўқиб эшиттирилган мақсад ва вазифалар пе дагогик тсхнологияда ўқитиш ва айрим мисолларга бағишланган эди.) Ўзимнинг биринчи вазифамни амалга оширишни тушунарли намойиш этиш учун сизлардан мақсад ва вазифаларни шакллан-тиришни илтимос қилдим. Буюк Британиядаги катор университет-ларда. шу жумладан, менинг университетимда янги педагогик технология асосида талабаларнинг ўзлари курснинг мақсад ва ва-зифаларини худди сизлар каби аниқдайдилар. Шуни таъкидлаш жоизки, талабалар нафақат маъруза, балки бугун даре учун мақсад ва вазифаларни аниқлайдилар. Кейинги вазифа сифатида ўқитиш самарадорлигининг соддалаштирилган кўринишини намойиш эта-ман. Жадва.1даи кўриниб турибдики. маъруза ва ўқиш воситасидан фойдапанпб, анжумаида айтилганларнинг кам қисмини ёдда сақлаб қолиш мумкин. Худди шунингдек, дунснннг куп мамлакатлари университетларида маъруза ва ўқишдан асосий усул снфатида фой- даланилади. Бизнинг ва сизнинг университетларинтиз ўқувчилари энг самарали услубларлап фойлаланишга интиладилар, лекпн мен сизларга қупидагиларни таклиф киламан. — энг асосийси, анъанавий усуллар билан мунозара. Амалий машгулот ва „тақцнмот" (талабаларНИНГ ўзлари даре ўтишлари)ни мувозанатлн биргаликда олиб борИШ. Сиз билан бизнинг мулоқотимиздап типик мисол келтнриши-миз мумкин, маъруза давомида 250 иштирокчилардан кўпроқ энг кўп еабоқни мен ўзим оламан, чунки ўзгаларни ўқитиш билим олишнинг энг яхши усулидир. Ўқувчиларга бошқаларни ўқитиш ммконпнм бериб, уларнинг билимларини оширгап бўламиз. Мен таъкидламоқчи бўлган яка бир омил — бу талабалар билим ўзлаш-тирипшнннг қуроли сифатида мунозарани кенг қўллаш: бу гурухла жамоа бўлнб ишлаш, ғояларини муҳокамаси натижасида фикрини ифодалаш ва натижада ўзлаштирншни енгиллаштириш. Шундай қилиб, биз қуйидаги хулосага келдик. Ушбу ғоялар Британия педагогикаси ва менинг Покистон ҳамда Ботсванатги

$лойиҳаларда ишлаш тажрнбаларимга асосланган. Аммо Узбекистан Университетлари — сизнинг Унивсрситетингиздир, шу боне қандай ишлашни узларингиз ҳап этасизлар. Таълим жараёни ўқувчилар ва таълим берувчиларга қувонч ва роқат келтириши зарур. Кейинги 30 дақиқалик \гулоқотимда мен жуда роҳатландим. Умид қиламан, сизларда ҳам шундай туйғу бор. Семинар иштирокчилари: — Худди шундай! 1 -савол: Зарурий технология асосида ўтказилган айрим маъру-залар 2- слайдда кўрсатилган маълумотлардан кўра самаралироқми? Жавоб: Ҳа. Слайдда келтирилган, тахминан ҳисобланган ўртача миқдорларга кўра маърузалар юқорироқ натижага олиб келиши мумкин. Лекин булар ҳам таълимнинг маърузага ўта боғлиқлигини ва қуйидаги услублардан фойдаланишни инкор этмайди: — қисқа маърузалар (ўқитувчи ҳикояси) — 15—20 дақиқа; — маълумотлар йўналишини ўзгартириш, кишининг барча сезгаларини жапб қилиш; — ўқув қўлланмаларидан парчалар ўқиб бериш; — гуруҳ бўлиб муҳокама қилиш; — талабанинг кичик дарелари; — эҳтиросли рағбатлантириш; — яхши тизимга солинган ўқув воситаларидан фойдаланиш; — талабалар саволларини рағбатлантириш ва уларни гурухда муҳокама этиш; — илгари йўналтирилган дареларда талабалар олдига дарҳол жавоб топа олмайдиган саволлар қўйиш; талабаларнинг ўқув жараёнини режалаштиришда иштироки. 2-савол: Вазирлик ишлаб чиққан таълим стандартларига услу-биётнинг ўзгариши таъсир этадими? Жавоб (Вазирнинг биринчи ўринбосари): Йўқ, таълим стан-дартлари даре бериш услубиёти ислоҳотини рағбатлантиради ва унга кўмак беради. 3-савол: „Янги педагогика" билан анъанавии даре бериш ха-ражатларини таққослаш мумкинми?$

Жавоб: Айрим одамлар „Янги педагогик технология — бу ах-борот ва алоқа воситаларини кенг қўллаш" дсб тушунадилар. Маълумки, бу жуда қимматга тушади. Мен эса „янги педагогик технология" деганда талабаларга мустақиллик бери'шни тушунаман. Талабаларга бундай имкониятни бериш катта харажат талаб этмай-ди, бу фақат талабаларнинг ўзларида интилиш пайдо қилишга ва педагогик меҳнат самарасини кутаришга сабаб бўлади Н.Таълим жараёнида қўлланаётган интерфаол методлардан на-муналар (Н.Саидаҳмедов, Янги педагогик технологиялар, Т.2003 й.) дан олинди. Педагогик нашрларда ўқитиш методларини фаол ва сует гуруҳ-ларга ажратиш ҳоллари мавжуд. Агар ҳар бир метод белгиланган у еки бу мақсадни ечишда ўз ўрнида ишлатилса, ўқувчилар фаол-лигининг юқори даражасини таъминлаш асосида олдиндан белги ланган мақсадга эришишга каратилади. Американинг „ Street law " (куча қонуни) дастури бугунги кунда ер юзининг кўплаб давлатлари томонидан ўзлаштириб олинган ва таълим маконига ўрнашиб қолаяпти. Бунга сабаб ундан ўрин ол-ган юзлаб ўқитиш методларининг фаоллиги, жозибадорлиги ва таъсирчанлигидир. Улар ёрдамида ўқувчилар ўз фикрларини эркин ифодалаш, ахборотларни танқидий қабул қилиш, жамоада ишлаш, ўз мавқеини мустаҳкамлаш, фикрларини ҳимоя қилиш. ҳақ-ҳуқук- ларини англаб етиш каби имкониятларга тезда эга бўладилар Ўқитувчи эса дидактик жараённи қуришда бу методлардан оқилона фойдаланмоғи, уларни мавзу бўйича ўқув элсментларининг мурак-каблиги ва вақг тиғихпигига қараб қўлламоғи лозим. Қуйида „ Street law " дастуридаги баъзи методлар билан танишасиз „Ақлий ҳужум" „Ақлий ҳужум" методининг моҳияти жамоа ҳамкорлиги асоси да муаммони ечиш жараенларини вақт бўйича бир қанча босқич-ларга (ғояларни жамлаш, уларни танқидий ва конструктив ҳолатда ишлаб чиқиш) ажратишдан иборат. Дар с жараёнида „ақлий ҳужум"дан мақсадли фойдаланиш ижодий, ностандарт тафаккурлашни ривожлантириш гарови ҳисоб-ланади. „Ақлий ҳужум"ни уюштириш бирмунча содда бўлиб, у таъ лим мазмунини ўзгартириш

$жараёнида фойдаланиш билан бирга-ликда ишлаб чиқариш муаммоларининг ечимини топишда \ам жуда қўл келади. Дастлаб гуруҳ йиғилади ва улар олдига муаммо қўнилади. Бу муаммо ечими тўғрисида барча иштирокчилар ўз фикрларини билдирадилар. Бу босқичда ҳеч кимнинг ўзга киши гояларига „ҳужум" қилиш ёки баҳолашга ҳаққи йўқ. Демак, „ақлий хужум" йўли билан қисқа дақиқапарда ўнлаб ғояларнинг юзага чиқиш имкониятлари мавжуд бўлади. Аслини олганда ғоялар сони-ни кўпайтириш асосий мақсад эмас, улар муаммо ечимини оқило на ишлаб чиқиш учунгнна асос бўладилар. Бу метод шартларидан бири — ҳеч қандай ташқи таъсирсиз қатнашувчиларнинг ҳар бири фаол нштнрокчи бўлиши керак. Билдирилган ғояларнинг беш ёки олтитасигина асосий ҳисобланиб муаммо ечимини топишга сало-ҳиятли нмкониятлар яратади. Шундай қилиб, „ақлий ҳужум" қоидаларини қуйидагича бел-гилаш мумкин: — олға сурилган ғоялар баҳоланмайди ва танқид остига олин-майди; — эътибор иш сифатига эмас, сонига қаратилади, ғоялар қанча кўп бўлса шунча яхши; — исталган ғояларни мумкин қадар кенгайтириш ва ривожлан-тиришга ҳаракат қилинади; — муаммо счимидан узоқ ғоялар ҳам қўллаб-қувватланади; — барча ғоялар ёки уларнинг асосий мағзи (фаразлари) қайд этиш йўли билан ёзиб олинади; — „ҳужум"ни ўтказиш вақги аниқланади ва унга риоя қили-ниши шарт; — бериладиган саволларга қисқача жавоблар бериш кўзда ту-тилиши керак. Вазифаси. „Ақлий ҳужум" қийин вазиятлардан қутулиш чора-ларини топишга, муаммони кўриш чегарасини кенгайтиришга, фикрлаш бир хиллилигинн йўқотишга ва кенг доирада тафаккур-лашга имкон беради. Энг аеосийеи, муаммони ечиш жараёнида курашиш муҳитидан ижодий ҳамкорлик каифиятига ўтилади ва ГУРУҲ (синф) янадл жипелашади. Объекта. Қўлланиш мақсаднга кура бу метод универсал ҳисоб ланиб, тадқиқотчиликда (янги муаммони ечишга имкон яратади), ўқитиш жараёнида (ўқув материалларини тезкор узлаштиришга қаратилади), ривожлантиришда (ўз-$