Sertifikatlashtirish bo`yicha asosiy tushunchalar va atamalar - Pedagogika - Referatlar

Sertifikatlashtirish bo`yicha asosiy tushunchalar va atamalar

Yuklangan vaqt:

04.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

188.5 KB

Ko'chirib olish

Sertifikatlashtirish bo`yicha asosiy tushunchalar va atamalar Reja: 1. Sertifikatlashtirish bo`yicha asosiy tushunchalar 2. Sertifikatlashtirish bo`yicha asosiy atamalar 3. Qayta ishlangan Xalqaro standartlashtirish tashkilotining qo`llanmasi

Sanoat korxonalarida ishlab chiqilayotgan turli xil mahsulotlar muayyan sifat ko`rsatkichlariga javob berishi kerak. Sifat ko`rsatkichlari esa ma’lum belgilangan talablarga muvofiq /mos/ kelishi lozim. Muvofiqlik o`z navbatida ma’lum standartga yoki boshqa me’yoriy hujjatlarga mos kelishini talab etadi. Muvofiqlikni setifikatlashtirish mumkin. Xo`sh, sertifikatlashtirish tushunchasi nima? Sertifikatlashtirish deganda kerakli ishonchlilik bilan mahsulotning muayyan standartga yoki texnikaviy hujjatga muvofiqligini tasdiqlaydigan faoliyat tushuniladi. “Sertifikatlashtirish” tushunchasi birinchi marta Xalqaro standartlashtirish tashkiloti Kengashining sertifikatlashtirish masalalari bo`yicha maxsus qo`mitasi tomonidan ishlab chiqilib, uning “Standartlashtirish, sertifikatlashtirish va sinov laboratoriyalarining akkreditlash sohalaridagi asosiy atamalari va ularning qoidalari” qo`llanmasiga kirgazilgan. Qayta ishlangan Xalqaro standartlashtirish tashkilotining qo`llanmasida “sertifikatlashtirish” atamasining faqatgina izohlari berilgan: - sertifikatlashtirish umumiy atama bo`lib, mahsulot, texnologik jarayon va xizmatlarning sertifikatlash-tirishda /muvofiqlikni sertifiklashtirish/ uchinchi tomonning qatnashishi tushuniladi; - sifat tizimini baholash sohasidagi taraqqiyot sifat tizimini sertifikatlashtirish bo`yicha yangi /ta’minlov-chining imkoniyatlarini sertifikatlashtirish/ tushuncha zaruriyatini tug`dirmoqda. Qo`llanmaning qayta ishlangan nushasida muvofiqlikni “sertifikatlashtirish” tushunchasi tegishli atamalar guruhiga kiritilgan. Muvofiqlik atamasi mahsulot, jarayon, xizmatga belgilangan barcha talablarga rioya qilishni o`z tarkibiga oladi. Bunda muvofiqlikni uchta ko`rinishi - muvofiqlik bayonoti, muvofiqlikni attestatlash, muvofiqlikni sertifikatlash- tirish belgilaydi. Muvofiqlik bayonoti deb etkazib beruvchining mahsulot, jarayon va xizmatlarning aniq bir standartga yoki boshqa me’yoriy hujjatga to`la- to`kis muvofiqlik xaqida butun ma’suliyatni o`z ustiga olganligini bayon etishiga aytiladi. Bu atamani so`nggi vaqtlarda “o`z-o`zini sertifikatlashtirish” tushunchasi

bilan almashilayotgani qayd qilinmokda. O`z-o`zini sertifikatlashtirish deganda mahsulot ishlab chiqaruvchi tomon butun mas’uliyatni o`ziga olgan holda sertifikatlashtirishni o`zini o`tkazadi va mahsulotning kerakli darajada sifatliligi haqidagi kafolatni o`z ustiga oladi. Bunday sertifikatlashtirish faoliyatini o`z-o`zini sertifikatlashtirish deb yuritiladi. Muvofiqlikni attestatlash uchinchi tomon tarafidan “sinov laboratoriyasining bayonoti” tushunilib, ma’lum namuna mahsulotga bo`lgan talablarni belgilovchi ma’lum standartlar yoki boshqa hujjatlar bilan muvofiq ekanligini bayon etishiga aytiladi. Sertifikatlashtirish deganda mahsulot /buyum, mol/ yoki xizmat muayyan standartga yoki texnikaviy shartlarga mos kelishini tasdiqlash maqsadida o`tkaziladigin faoliyat tushunilib, ushbu faoliyat natijasida mahsulot /buyum, mol/ ning sifati haqida iste’molchini ishontiradigan tegishli hujjat - sertifikat beriladi. Yana bir zarur atamalardan biri “ sertifikatlashtirish tizimi” bo`lib, u quyidagicha ta’riflanadi: Sertifikatlashtirish tizimi – muvofiqlikning sertifikatlashtirish faoliyatini o`tkazish uchun ish tartibi qoidalariga va boshqarishiga ega bo`lgan tizimdir. “Sertifikatlashtirish tizimi” atamasidan tashqari Sertifikatlashtirish sxemasi /sxema sertifikasii/ kiritilib, uni quyidagicha ta’riflanadi: “Muvofiqlikning sertifikatlash-tirilishini o`tkazishdagi uchinchi tomon faoliyatining tarkibi va tartibi”. Sertifikatlashtirish tizimlarida qatnashuvchi uchta tushuncha to`g`risida to`xtalib o`tamiz: sertifikatlashtirish tizimidan foydalanish, sertifikatlashtirish tizimida qatnashuvchi va sertifikatlashtirish tizimi a’zosi. Sertifikatlashtirish tizimidan foydalanish deganda sertifikatlashtirish tizimining qoidalariga muvofiq guvohnoma talabgoriga berilgan sertifikatlashtirishdan foydalanish imkoniyati tushuniladi. Sertifikatlashtirish tizimida qatnashuvchi deb ushbu tizimning qoidalariga binoan faoliyat ko`rsatadigan, lekin tizimni boshqarish imkoniyatiga ega bo`lmagan sertifikatlashtirish idorasi tushuniladi.

Sertifikatlashtirish tizimi a’zosi deganda ushbu tizimning qoidalariga binoan faoliyat ko`rsatadigan va tizimni boshqarishda qatnashadigan sertifikatlashtirish idorasi tushuniladi. Sertifikatlashtirish ikki xil bo`ladi: majburiy va ixtiyoriy. Mahsulotni u yoki bu sertifikatlashtirishga oidligi, uni tashqi muhitga, inson salomatligiga ta’siri asosiy mezon hisoblanadi. Ana shuning uchun tashqi muhitga, inson salomatligiga ta’sir ko`rsatuvchi mahsulotlar, albatta, majburiy sertifikatlashtirishga mansub bo`ladi, qolgan mahsulotlar esa sertifikatlashtirilishi ixtiyoriydir. Majburiy sertifikatlashtirish deganda sertifikat-lashtirish huquqiga ega bo`lgan idora tomonidan mahsulot, jarayon, xizmatning standartlardagi majburiy talablarga muvofiqligini tasdiqlash tushuniladi. Ixtiyoriy sertifikatlashtirish deganda ishlab chiqaruvchi /bajaruvchi/, sotuvchi /ta’minlovchi/ yoki iste’molchi tashabbusi bilan ixtiyoriy ravishda o`tkaziladigan sertifikatlashtirish tushuniladi. Hozirgi sharoitda tashqi mamlakatlar bilan savdoni, mamlakatlararo iqtisodiy aloqalarni, fan va texnikani rivojlanishi uchun hamda chiqarilayotgan mahsulotlarning sifatini yaxshilash, ularning raqobatbardoshligini oshirish uchun muntazam ravishda sinovlardan o`tkazish ehtiyoji ortib bormoqda. Sinovlarni ko`pincha uchinchi tomon deb ataluvchi shaxs yoki tashkilot amalga oshiradi va ko`riladigan masalada qatnashayotgan tomonlar odatda ta’minlovchi /birinchi tomon/ va xaridor /ikkinchi tomon/ ning manfaatlarini himoya qilib, mutlaqo mustaqil ravishda ish ko`radilar. Uchinchi tomon tarafidan qilinadigan sertifikatlashtirish ishlab chiqaruvchilarning ishonchiga sazovor bo`lmoqda va shu sababli bunday yo`l keng qo`llanilib, salmoqli ravishda tarqalmoqda. Turli mamlakatlarda uchinchi tomon tarafidan bajarilayotgan sertifikatlashtirish tizimini tashkil etish amalda shuni ko`rsatmoqdaki, uni turlicha tashkil qilish mumkin ekan: ishlab chiqaruvchi assosiyasiyalar, yirik iste’molchilar, standartlashtirish milliy tashkilotlari tomonidan, masalan, Fransiya va Angliyada 60-yillar boshida ite’molchilar

tomonidan harbiy maqsadlar uchun elektronika mahsulotlarini sertifikatlashtirish tizimi yaratildi. Ayrim olingan mamlakat miqyosida yaratilgan milliy tizimlar majburiy bo`lgan standartlar doirasini qamrab oladi. Masalan, birinchilar qatorida milliy miqyosda qimmatbaho toshlarni sertifikatlashtirish tizimlari qo`llanilgan. Sertifikatlashtirish tushunchasi keng ma’noda uchinchi tomon tarafidan o`tkaziladigan texnikaviy me’yorga, ish uslubiga, qoidalariga muvofiqligini qamrab olgan har qanday tekshiruvdir. Shuning uchun sertifikatlashtirishni tekshiruv deb hisoblab, bosim ostidagi idishlarni, portlash havfidan himoyalangan qurilmalarning, kemalarning, suzish vositalarining, tayyoralarning, aviasiya qurilmalarining, atom reaktorlarining va tog` texnikasining ishlatishdagi havfsizligini ta’minlash uchun texnikaviy nazorat o`rnatuvchi idoralar shartli tekshiruvni amalga oshiradi. Mahsulotlarni sertifikasiyalash Mahsulotlarni ishlab chiqarishda, iste’molchiga etkazishda, sotuvga chiqarishda va iste’molchi harid qilishda mahsulot sifatini belgilovchi, iste’molchi ishonch bilan harid qilishini ta’minlovchi vositasi bo`lgan sertifikasiyalash hozirgi kunda, ya’ni bozor iqtisodiyoti keng ravishda amalga oshirilayotgan bir vaqtda, ichki va tashki savdo iqtisodiyotimiz taraqqiyotining muhim omillari deb qabul qilingan bir paytda muhim masalalardan hisoblanadi. Sertifikasiyalash ichki va tashki savdo, eksport va import masalalarni, ularni muqobil ravishda tashkil qilishda, har bir mustakil davlat iktisodiyotini xalq manfaatlarini kuzlagan holda rivojlantirishda asosiy omil hisoblanadi. Ho`sh sertifikaiiyalash, ya’ni sertifikaiiyalashtirish deganda nimani tushunamiz? Nima uchun bu masalaga muhim e’tibor karatmog`imiz zarur? Sertifikaiiyalashtirish deganda ishonchlilik bilan mahsulotning muayyan standartga yoki texnikaviy hujjatga muvofiqligini tasdiklaydigan faoliyat tushuniladi Ushbu faoliyat natijasida mahsulot, buyum, xizmatning sifati xakida iste’molchini ishontiradigan tegishli hujjat-sertifikat beriladi. Sertifikasiyalashtirish tushunchasi birinchi marotaba xalqaro: standartlashtirish tashkiloti (ISO)

Kengashining sertifasiyalashtirish masalalari bo`yicha mahsus qo`mitasi tomonidan ishlab chiqilgan va ko`llash ucho`n tavsiya etilgan. Ushbu xalqaro tashkilot tomonidan ishlab chiqilgan atama quyidagicha ta’riflanadi. - Sertifikasiya - bu mahsulotning, jarayon yoki xizmatlarning aniq bir standart yoki boshqa bir normativ hujjat talablariga mos kelishini uchinchi tomon (ishlab chiqaruvchi (bajaruvchi), ta’minlovchi-sotuvchi va harid kiluvchi - iste’molchi)larga bog`lik bulmagan) tarafidan tan olish tushuniladi. Sertifikasiya asosan iste’molchiga sifatli mahsulot etkazib berishga karatilgan bo`lib, iste’molchini sifatsiz mahsulot olishidan saklaydi. Sertifikasiyalashtirish - umumiy atama bo`lib, mahsulot, texnologik jarayon va xizmatlarning sertifikasiyalashtirishda uchinchi tomonning katnashishi tushuniladi. Sertifikasiyalash ishlarini tashkil qilishda eng avvalo har bir mahsulot, buyum, jarayon yoki xizmatlarga kuyiladigan talablarni mavjud ekanligini, ularni ma’lum standartga yoki normativ hujjatlarga mos kelishini aniklashimiz lozim. Mahsulot, buyum yoki xizmatlarga kuyiladigan asosiy talablar ikkiga bulinadi. Majburiy talablar hamda tavsiyaviy talablar. Majburiy talablar Majburiy talablarga quyidagilar kiradi: mahsulotga, buyumga, xizmatlarga bo`lgan asosiy talablar, shunday talablarki, mahsulotni’lg inson hayoti va sogligi xafeizligi, tabiat muhofazasini taminlaydigan, mahsulotni o`zaro almashinuvchanligini ta’minlashga karatilgan talablar, hamda maxsulotni tayyorlashda qo`llaniladigan sinov va nazorat usullari va mahsulotni markirovka qilish. Tavsiyaviy talablar Bunday talablarga asosan mahsulotga iste’molchi tomonidan bo`lgan haridorgir talablar, ularning chiroyli kurinishi va xokazo. Mahsulotga bo`lgan asosiy majburiy va tavsiyaviy talablarga qarab mahsulot sifatini aniqlash tizimi hamda sertifikasiyalash sxemasini ham tanlab olish mumkin. Mahsulotni fikdsiyalashtirish ham ikdi xil bo`ladi.

1. Majburiy sertifikasiyalashtirish. 2. Ixtiyoriy sertifikasiyalashtirish. Sertifikatlashtirishning asosiy maqsadi standart va boshqa me’yoriy hujjatlarda hujjatlarda belgilangan talablarga to`g`ri kelmaydigan mahsulotlar ta’minidan iste’molchini himoya qilishdir. Majburiy sertifikasiyalashtirish Bu xil sertifikasiyalashda, sertifikasiyalash hukukiga ega bo`lgan idora tomonidan mahsulot, jarayon va xizmatning tegishli normativ hujjatlardagi standart majburiy talablarga muvofiqligini tasdiqlash tushuniladi. Insonlar hayoti va sogligi, hamda tabiatni muhofaza kilish, hayot xavfsizligi bilan boglangan mahsulotlar albatta majburiy sertifikasiya kiliyadilar. Har bir davlatda mahsulotlarni turi va xizmatlarining majburiy sertifikasiyalanishi mahsus davlat tashkiloti tomonidan "Iste’molchilarni huquqini himoya qilish" to`g`risidagi qonun asosida amalga oshiriladi. Bunday qonun UzR. Oliy Majlisi tomonidan 26 aprel 1996 yil qabul qilingan. Masalan, Rossiya Fedarasiyasida davlat standarta tashkiloti tomonidan belgilangan Rossiyada 100 guruhdan ortiq mahsulotlar va xizmatlarning majburiy sertifikasiyalanishi belgilab qo`yilgan. Huddi shunday O`zbekistan Respublikasi hududida ham iste’molchilarning huquqini himoya qilish to`g`risida mahsus karor qabul qilingan bo`lib, unda respublikamiz hududida inson hayoti va sogligini hamda hayot xafsizligini, davlatimiz mustaqilligini ta’minlash maqsadida mahsulotlar va xizmatlarning bir guruhi majburiy sertifikasiyalanishidan O`zstandart agentligi tomonidan o`tkazilishi belgilab qo`yilgan. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi 6 iyul 2004 yil 308 qarori "Mahsulotlarni sertifikatlashtirish tartibotini soddalashtirishga doyr kushimcha chora-tadbirlar to`g`risida". Ixtiyoriy sertifikasiyalashtirish. Bu xil sertifikasiyalashda mahsulot ishlab chiqaruvchi (bajaruvchi), sotuvchi (ta’minlovchi) yoki iste’molchi tashabbusi bilan ixtiyoriy ravishda utkaziladigan sertifikasiyalash tushiniladi.

Sertifikasiyalashtirish tizimi, ayniqsa ixtiyoriy sertifikasiyalashtirish har bir ishlab chiqaruvchi korxona uchun, uning xalqaro iqtisodiy alokdlarini rivojlantirishda muhim omillardan biri bo`lib qolmoqda, ayniqsa: - ishlab chiqaruvchiga, ayniqsa chetga - boshqa davlatlarga mahsulot eksport qilinishida talabga etarlicha javob berolmaydigan mahsulotni import qilinishini cheklaydi; o`zimizda ishlab chiqarilgan va to`liq sertifikasiya qilingan mahsulot esa xuddi shunday mahsulotni import kilinishini kamaytiradi (cheklaydi), iste’molchiga mahsulot tanlashida o`ng`aylik tugdiradi, mahsulotni reklama qilinishini, uning raqobatbardoshligini oshiradi, bu esa ishlab chiqaruvchiga eksport qilish masalalarini xal qilishda imkoniyat yaratadi, umuman, "standart" sifatini yaxshilaydi, bu esa standartni ehtiyoj tug`ilganda qaytadan ko`rib chiqilishini, kerak bo`lganda yangitdan ishlab chiqilishiga da’vat etadi. Mahsulotlarni sertifikasiyalashtirishda, uni to`lik hamda belgilangan tartibda o`tkazish uchun barcha shart-sharoitlar mavjud bo`lmog`I darkor, ayniqsa: mahsulotga tegishli barcha aniq va to`lik talablarning (standart, normativ hujjatlar, texnik shartlar) ning mavjudligi; mahsulot ishlab chikarishda yuqori sifat darajasida nazorat va sinovlarning tashkil etilganligi, xom ashyoni kirish nazorati, texnologik jarayonni nazorati, markirovka va kadoqlash jarayonlari); - ishlab chiqarish raxbariyatining mahsulotni yuqori sifat darajasida ishlab chiqarishdagi mas’uliyati. Yuqoridagilarga amal kilgan holda mahsulotni sertifikasiyalashtirish ishlab chiqaruvchi va iste’molchi uchun ham ijobiy natijalarga olib keladi, mahsulotni eksport qilishga to`liq imkoniyat yaratadi. Mahsulotni sertifikasiyadan utaazishda, ya’ni sertifikatlashtirishda uchinchi tomon tarafidan sertifikatlanishi, ayniqsa ishlab chiqaruvchilarning ishonchiga ko`proq sazovor bo`lmoqda va shu sababli bunday yul ayniqsa rivojlangan davlatlarda keng tarqalmokda.

Hozirda, amalda ISO tarkibidagi qo`mita tomonidan tayyorlangan hujjatda uchinchi tomon tarafidan amalga oshiriladigan sertifikasiyalashtirishning sakkizta sxemasi tavsiya qilingan bo`lib, bizning Respublikamizda ham sertifikasiyalashtirishni aynan shu sakkizta (8) sxema asosida olib borilishi lozimligi belgilangan.

Аdаbiyotlаr : 1. Kаrimоv I.А. O`zbеkistоn - bоzоr munоsаbаtlаrigа o`tishning o`zigа xоs yo`li. T. O`zbеkistоn, 1994 y. 2. Kаrimоv I.А. O`zbеkistоn iqtisоdiy islоhоtlаrni chuqurlаshtirish yo`lidа. T. O`zbеkistоn, 1996 y. 3. Mеtrоlоgiya hаqidа. O`zbеkistоn Rеspublikаsi qоnuni. 1993 yil. 4. Stаndаrtlаshtirish hаqidа. O`zbеkistоn Rеspublikаsi qоnuni. 1993 yil. 5. Mаhsulоt vа xizmаtlаrni sеrtifikаtlаsh hаqidа. O`zbеkistоn Rеspublikаsi qоnuni. 1993 yil. 6. Ismаtullаеv P.R., Mа`rufоv E.А., Аbdullаеv А.X. Mеtrоlоgiya bo`yichа izоhli lug`аt. Tоshkеnt, 1993 y. 7. Ismаtullаеv P.R., To`xtаmurоdоv Z.T. Sifаt vа sеrtifikаt. Kоnstruktоr IChB. 1994 y. 8. Ismаtullаеv P.R., To`xtаmurоdоv Z.T., Аbdullаеv А.X. Stаndаrtlаshtirish, mеtrоlоgiya vа sеrtifikаtlаshtirishgа muqаddimа. Kоnstruktоr IChB. 1995 y. 9. Крылова А.Н. Осnовы метролоgии, стаnдартиzаsии и сертифиkаsии. М. : Аuдит, 1998 g, ЮНИТИ. 10. O`zРСТ 8.010-93. Метролоgия. Атамалар ва таърифлар.

O'xshashlar

Pеdagogikada asosiy tushunchalar

Matеmatik ta'limni isloh qilish bo`yicha harakatlar o`tmishda va hozirda

Tinglovchilarning turli pedagogik texnologiyalar bo`yicha dars ishlanmalari taqdimoti

Mahsulot sifati va sifat boshqaruvi. Mahsulot sifati menejmenti (mahsulot turlari bo`yicha) yo`nalishi – yangi yo`nalish

Chizmachilik bo`yicha o`quv tarbiya ishlarining tashkil qilish. Chizmachilik darslarining rеjalashtirishning ba`zi bir masalalar