Pedagogika kolleji talabalarining mustaqil ishi va uni tashkil etish - Pedagogika - Referatlar

Pedagogika kolleji talabalarining mustaqil ishi va uni tashkil etish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

113.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz REJA: 1. O`quv jarayonida o`quvchi-talabalar mustaqil ishlarining tutgan o`rni. Mustaqil ta`limga alohida diqqat qaratilishi 2. Mustaqil ishni tashkil qilishning xususiyatlari va tamoyillari 3. Mustaqil ishlash va izlanishning asosiy shakllari Xulosa 1

www.arxiv.uz Tajriba ko`rsatadiki, boshlagan ishini sabr-toqat bilan mustaqil ravislida tinmay izlanish orqali oxiriga yetkazadiganlargina hayotda ko`zlagan maqsadlariga erishadilar. O`quvchi-talabalarda ana shu xislatni tarbiyalashda mustaqil ishlarni tashkil etish o`ziga xos alohida o`rin tutadi. Undan tashqari, hozirgi kunda axborot oqimini nihoyatda kattaligi, fan-texnika taraqqiyoti tufayli o`qituvchi qanchalik mohir bo`lmasin, dars jarayonida fan bo`yicha barcha bilim, axborotlarni o`quvchi - talabalarga yetkaza olmaydi. Uni to`ldirishning yagona yo`li o`quvchi, talabalaning o`z ustilarida mustaqil ishlashlaridir. Mustaqil ishlashning yana bir ijobiy tomoni u mustaqil fikrlashni ham rivojlantiradi. Shuning uchun ham hozirgi kunda o`quvchi; talabalarning mustaqil ishini tashkil etishga alohida diqqat qaratilmoqda. O`zb е kist о n R е spublikasi Pr е zid е nti I.A.Karim о v “As о siy vazifamiz- Vatanimiz taraqqiyoti va х alqimiz far о v о nligini yanada yuksaltirishdir “ n о mli ma`ruzasida «Biz farzandlarimizni nafaqat jism о niy va ma`naviy s о g`l о m o`sishi, balki eng zam о naviy int е ll е ktual bilimlarga ega bo`lgan, uyg`un riv о jlangan ins о nlar bo`lib, XXI asr ta- lablariga to`liq jav о b b е radigan barkam о l avl о d bo`lib v о yaga е tishi uchun zarur barcha imk о niyat va shar о itlarni yaratishni o`z о ldimizga maqsad qilib qo`yganmiz» d е b ta`kidlaydi va ana shu maqsadga erishish yo`lida barcha imk о niyatlarimizni safarbar etishni nazarda tutadi. O`quv jarayonida o`quvchi-talabalar mustaqil ishlarining tutgan o`rni. Mustaqil ta`limga alohida diqqat qaratilishi Resurslarning cheklanganligi bizni har bir qadamimizda tanlov zaruriyatini qo`yadi u o`z navbatida turli variantlar orasidan eng maqbulini tanlay olish uchun bilim, mahorat talab qiladi. Ikkinchi dan, bozor iqtsodiga noaniqlik yo`ldosh. Har bir tanlov tavakkal bilan bog`liq. Uchinchidan, hozirgi paytda axborot oqimi nihoyatda katta. Texnika, texnologiyadagi yangiliklarni anglab ulgurib bo`lmaydi. Bularning hammasi yoshlarimizni har jihatdan barkamol bo`lishlari uchun o`z ustilarida mustaqil ravishda tinmay ish lash va izlanish ko`nikmasini hosil qilishni talab qiladi. O`quvchi-talaba mustaqil ishlash ko`nikmasini egallamasa, zamon talabi darajasidagi mutaxassis bo`lib yetisha olmaydi chunki,talabaning o`qish yillari 2

www.arxiv.uz davomida olgan bilimlarining ko`p qismi u faoliyat boshlagunga qadar eskiradi, ko`pgina bilimlar esa unutiladi. Bilim eskirishi tez, axborot oqimi nihoyatda katta bo`lgan hozirgi davrda mustaqil o`qishga, o`z ustida tinmay ishlash, izlanishga o`rganish har bir mutaxassis uchun nihoyatda zarur. Taniqli olim G. Spenser tarbiya ishida o`z-o`zini takomillashtirish jarayoniga katta o`rin berilmog`i lozimligini ta`kidlab, insoniyat faqat mustaqil o`rganish tufayligina taraqqiy etganini ko`rsatgan. Ma`lumki, o`qitishning asosiy shakllari — ma`ruza, seminar, amaliy mashg`ulotlar, laboratoriya ishlari, maslahat darsi sinf, auditoriyada o`tkaziladi. Ularni tashkil etish mavzular murakkabligi da rajasiga, beriladigan axborot miqdoriga ko`ra avvaldan rejalashtiriladi, o`quv soatlari ajratiladi. Ishlab chiqarish amaliyoti auditoriyadan tashqarida o`tkazilsa-da, unga ham avvaldan soatlar belgilanadi. Hozirgi taraqqiyot darajasi, uning nihoyatda tezlashuvi natijasida belgilangan soatlar mobaynida qo`yilgan maqsadga yetish, barcha axborotni o`quvchi-talabalar ongiga yetkazish tobora qiyinlashib boradi. Bu muammoni yechishning asosiy yo`li yoshlarimizni o`z ustlarida mustaqil ishlashga o`rgatishdir. Bilim olish, maxsus malakaga ega bo`lish o`quvchi-talabalar dunyoqarashini shakllantirishda o`quvchi-talabalarni o`z ustida mustaqil ishlashi alohida muhim rol o`ynaydi. Shuning uchun ham hozirgi kunda respublikamiz ta`lim tizimida o`quvchi- talabalarning mustaqil ta`limiga alohida diqqat qaratilmoqda. O`quvchi-talabalar mustaqil ishini tashkil etish, nazorat qilish Oliy va o`rta ta`lim vazirligining maxsus buyrug`i bilan ishlab chiqilgan va tasdiqlangan Nizom asosida amalga oshiriladi: Talaba mustaqil ishi 2005-yil 21-fevraldagi 34-sonli buyrug`i bilan tas diqlangan «Talaba mustaqil ishini tashkil etish, nazorat qilish va baholash tartibi to`g`risidagi Nizom»ga asosan, akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida esa O`MKHT markazining 2005-yil 17-avgustdagi 192-sonli buyrug`iga muvofiq jshlab chiqilgan «O`quvchining mustaqil ishini tashkil etish», to`g`risida muvaqqat Nizom asosida tashkil etiladi. U Respublikamizning ijtimoiy-pedagogik rivojlanishida kadrlar tayyorlash sifatini oshirish, o`quvchilaniing mustaqil fikrlash qo biliyatlarini, ijodiy va ijtimoiy faollikka, 3

www.arxiv.uz kasbga bo`Igan qiziqishlarini shakllantirishda o`quvchilarning mustaqil ishlarini tashkil etish, nazorat qilish va baholash tartibini belgilaydi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi «Ta`lim to`g`risida» qonun qabul qilishdan maqsad, raqobatbardosh mutaxassis va talabga javob beradigan yuksak darajadagi kasbiy mahoratga ega bo`Igan mutaxassis tayyorlashdir. Bu maqsadni amalga oshirishda o`quvchi-talabalarni o`quv-tarbiyaviy, ilmiy faoliyati, mustaqil ishlash vaqt budjeti, tadqiqot obyekti alohida ahamiyatga ega. Talabaning mustaqil ishidan maqsad o`qituvchining rahbarligi va nazorati asosida muayyan o`quv ishlarini mustaqil ravishda bajarish uchun zarur bo`lgan bilim va ko`nikmalarni shakllantirish va rivojlantirishdir. Talabaning mustaqil ishi vazifalari quyidagilardan iborat bo`ladi: • yangi bilimlarni mustaqil tarzda puxta o`zlashtirish ko`nikmalariga ega bo`lish; • kerakli ma`lumotlarni izlab topish, ularning qulay usullari va vositalarini aniqlash; • axborot manbalaridan samarali foydalanish; • an`anaviy o`quv va i l m i y adabiyotlar, me`yoriy hujjatlar bilan ishlash; • elektron o`quv adabiyotlar va ma`lumotlar banki bilan ish lash; • internet tarmog`idan samarali foydalanish; • berilgan topshiriqni muntazam va me`yorida bajarish; • ma`lumotlar bazasini tahlil etish; • topshiriqlarni bajarishga tizimli va ijodiy yondashish; • natijalarni muhokamaga tayyorlash va ko`rsalilgan kamchilikl arni qayta ishlash; • ishlab chiqilgan yechim, loyiha yoki g`oyani asoslash, mutax assislar jamoasida himoya qilish va boshqalar. Mustaqil ishni tashkil qilishning xususiyatlari va tamoyillari Talabalarning mustaqil ishini tashkil qilish shakllari turlicha bo`lib, ularni bir qismi o ` quv rejasida ko`zda tutilgan. Uni har bir o`quvchi-talaba bajarishi shart. Ikkinchi qismi ixtiyoriy, ya`ni tala balar o`z xohishi bilan mustaqil bajarishlari mumkin. 4

www.arxiv.uz Mustaqil ishlarini tashkil etish o`ziga xos jihatlari bilan ajralib turadi: 1. Mustaqil ishni tashkil etishning muhim xususiyati, uni o`quvchi-talabaning o`zi tashkil qiladi. Muvafaqqiyatga erishish uchun uning o`zi sabr-toqat bilan, mashaqqatlardan qo`rqmay o`z ustida ishlashi kerak. Buni esa o`quvchi-talabaning o`zi rejalashti- radi va amalga oshiradi. 2. Mustaqil ishlash jarayonida fan bilan birga, ko`nikmalarni shakllantirish ham mustaqil amalga oshiriladi. Borgan sari ortib boradigan mustaqil tayyorlanish vaqtini samarali bo`lishini ta`minlashda ikki narsaga e`tibor qaratish kerak: A) mustaqil ish o`qishning, aqliy mehnatning alohida turi; V) axborotning asosiy qismini talaba mustaqil ravishda oladi. Ayniqsa, internetning kirib kelishi bilan uning doirasi yanada ken gayadi. Ta`lim jarayoniga zamonaviy pedagogik texnologiyalarni, o`qitishning interfaol usullarini qo`llash o`qituvchining ijodkorlik mahoratini, qolaversa, mas`uliyatini yanada oshiradi. Bundan kelib chiqadiki, pedagogik texnologiyaning maqsadi o`qitish emas, balki ularni mustaqil o`qishga o`rgatishdir. Demak, ta`lim jarayonida zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish o`quvchilarda mustaqil ta`lim olish malakasini shakllantirishda muhim omil hisoblanadi. 3. O`quvchi-talabalar mustaqil ishlash vaqtini ham mustaqil ravishda o`zlari belgilaydi. Talabaning mustaqil ishi o`quv rejasi- dagi muayyan fanni o`zlashtirish uchun belgilangan o`quv ishlari- ning tarkibiy qismi bo`lib, u dars jarayonini tashkil etishdan katta farq qiladi, ya`ni uni bajarish vaqtini o`quvchi-talabaning o`zi imkoniyatidan kelib chiqib belgilaydi. Mustaqil ishlash vaqtdan to`g`ri foydalanishni, uni tejash zaruriyatini keltirib chiqaradi. Har bir o`quvchi-talaba individual tarzda vaqtini fanlar bo`yicha tabaqalashtirgan holda rejalashtirishi kerak. Undan kelib chiqib, talaba o`z haftalik rejasini kunlar bo`yicha tuzadi. Mustaqil ishlarni rejalashtirish yuzaki qaraganda o`quvchi-talabaga hech narsa bermayotganday, hech qanaqa yordami yo`qday tuyuladi. Lekin tajriba 5

www.arxiv.uz shuni ko`rsatadiki, a`lochilar o`z vaqtlarini aniq rejalashtiradilar va uni bajarishga harakat qiladilar. O`zlashtirish bo`yicha fakultet muvaffaqiyatini ham talabalarning o`z vaqtlarini to`g`ri rejalashtirishi, uni bajarishi bilan bog`lash mumkin. Shuning uchun uni rejalashtirish, vaqtini ratsional taqsimlashda o`quvchi-talabaga yordam lozim. 4. Mustaqil ishni bajarish uchun o`quvchi-talaba o`zini-o`zi majbur qilishi kerak. Bunda ham subyektiv omil asosiy o`rinda turadi. Talabalarni mustaqil ishini tashkil etishda o`qishni boshqa shakllariga o`xshab, umumiy prinsiplar mavjud. Mustaqil ishni shu prinsiplar asosida tashkil qilish kerak. Mustaqil ishni tashkil etishda oddiy elementar prinsiplarni o`zlashtirish birinchi darajali ahami- yatga ega va ana shu murakkab jarayonni to`laligicha qamrab oladi. Har bir talaba mustaqil ishni tashkil etishni nimadan boshlashi kerak? Unga qanday maqsad qo`yiladi? Ish qancha davom etadi? Uni bajarishda qanday usullardan foydalanilishini aniq ko`z oldiga keltira olishlari kerak. Yana shuni yoddan chiqarmaslik kerakki, mustaqil ishlarni tashkil qilish qoidalari ishlab chiqildi degani, bu ishni tashkil etildi degani emas. O`quvchi-talabalarning mustaqil ishini tashkil etishning o`ziga xos jihatlari uni tashkil etishning tamoyillari bilan uzviy bog`liq bo`lib, ular quyidagilar: Mustaqil ishini tashkil etishning asosiy va birinchi tamoyili uning muntazamligidir, ya`ni doimiy, uzluksiz ravishda amalga oshirishdir. Ma`lumki, o`quv jarayonini tashkil etishda qat`iy ketma-ketlik, uzviylikni muntazam olib borish talab qilinadi. Ta laba auditoriyada olgan bilimini mustahkamlash, shu bilan birga navbatdagi yangi mavzuni puxta o`zlashtirish uchun har kungi mustaqil ravishda tayyorgarlik ko`rishi kerak. Bugungi o`tiladigan mavzuni yaxshi tushunishi va o`zlashtirishi uchun o`tilganlarni o`z qobiliyati va olgan bilimi darajasini yanada chuqurlashtirishga intilishi, mustaqil takrorlashi, o`rganishi zarur. Chunki ma`ruzada talabaga yo`llanma beriladi. Dars davomida mavzuga tegishli barcha asosiy savollarni muhokama qilib bo`lmaydi. 6

www.arxiv.uz Uning iloji yo`q, ma`ruzada o`tilgan, muhokama qilingan masalalami psixologlarning tadqiqoti natijalariga ko`ra, atigi 5 foizi talabalar yodida qolar ekan. O`zi o`qib o`rgangani, o`rganganlarini boshqalarga o`rgatishi esa bir necha baravar ko`p yodida qolar ekan. Shundan kelib chiqib, aytish mumkinki, talabaning o`zini mustaqil tayyorlanib o`qishi fanni o`rganishda, uni asosiy mazmunini tushunish va o`zlashtirishida, tahlil qilishi, o`z fikrini ifodalashida muhim rol o`ynaydi. 2. Mustaqil ishlarni bajarish muddati jihatidan xohlagancha davom etishi mumkin emasligi. Tajriba shuni ko`rsatadiki, 17—25 yosh darajasida mehnatni ratsional tashkil etganda bir sutkada 9 soat unumli ishlash mumkin ekan. Haddan tashqari uzoq o`tiradigan bo`lsa, mehnat unumi pasayadi, odam charchaydi, ke ying» kunlari charchog`i yozilishi qiyin bo`lgani sababli, avvalgiday ishlay olmaydi. Shuning uchun mustaqil ishni rejalashtirganda sinf, auditori yada o`tkazilgan holda hisobga olinishi kerak. Agar, auditoriyada dars soatlari 6 soat bo`ladigan bo`lsa, mustaqil ishlash 3 soat, auditori yada dars undan kam bo`lsa 3 soatdan ko`proq, agarda ko`p bo`lsa, kamroq tarzda rejalashtirish kerak. Oliy o`quv yurtlarida haftalik mustaqil ish bajarish vaqti 22-24 soat atrofida bo`ladi. O`rta maxsus, kasb-hunar tal`im muassasalarida o`quvchilarning haftalik mustaqil ishlarining umumiy hajmi 16 soatni tashkil etadi. Albatta, bu vaqt o`quvchi-talabani normal tarzda diqqat-e`tibor, g`ayrat qilib ishlashini mo`ljallagan holda belgilanadi. Lekin real hayotda sobiq talaba o`zini zo`rlab dars tayyorlasa, ikkinchisi qiziqib, predmetni o`rganishga ilhom bilan kirishib ketadi. Uchinchisi esa, umuman dars tayyorlagisi kelmaydi. Bunga qator obyek tiv va subyektiv sabablami keltirish mumkin. 3. Mustaqil ishni tashkil qilishda ish tartibini belgilash katta ahamiyatga ega ekanligi. Mustaqil ishlarni bajarish uchun vaqtni semestr davomida kunlar bo`yicha taqsimlash, uni ratsional tashkil qilishning muhim prinsipi, qoidasi hisoblanadi. Goh umuman dars tayyorlamay, goh haddan tashqari shoshib, shiddat bilan, ayniqsa, semestr yakuniga, oraliq nazorat yakuniga yaqin qolganda, bajarmagan ishlarni tezda bajarishga harakat qilish ijobiy natija berishi qiyin. Bu talabaning mehnati samaradorligini, qilgan ishidan qoniqish hissini pasaytiradi. Odatda, talabaning kun 7

www.arxiv.uz tartibini dars jadvali belgilaydi. Lekin ko`p narsa o`quvchi-talabaning o`ziga ham bog`liq. Masalan doklad, referat, nazorat ishi, seminar darsiga tay yorlanishga har haftada ma`lum vaqt ajratilib, muntazam ravishda olib borilmasa, kutilgan natija bermaydi. Mustaqil ishlash va izlanishning asosiy shakllari Mustaqil ishlash quyidagi guruhlarga bo`linadi: 1. Dars o`tilgandan so`ng bajariladigan ishlar, uy vazifalarini bajarishda darslik, o`quv qo`llanmalari bilan ishlash, konspekt tay- yorlash. 2. Tipik topshiriqlarni yechish. Bunda talaba avvalgi bilimlarini xotirasida qayta tiklaydi va qisman qayta o`zgartirib, aniq top- shiriqlarda qo`llaydi. Masalan: masala, mashq yechish; 3. O`rganilgan bilimlarni tipik bo`lmagan sharoitda qo`llash. Talaba o`rgangan bilimlaridan yangi sharoitda foydalanadi. Sharoit larda ma`lum umumiylik bo`lishi mumkin. 4. Ijodiy faoliyatga asos yaratish . Bunda talaba o ` rganilayotgan sohaning mohiyatiga tushunadi , uning yangi munosabat , bog ` lanishlarini aniqlaydi , g ` oyalar va tushunchalarni yangi sharoitga bog ` laydi . Barcha mustaqil ishlar talabalarda ijodiy ishlash ko`nikmasini hosil qilishga qaratilgan. Talaba ijodiy ishlashga o`rgatilmasa, u ma`lum mavzuga oid materiallarni turli manbalardan ko`chirib kelish bilan kifoyalanib qolishi hamia o`zi mustaqil fikr bildirishga qiynalishi mumkin. 1 Mustaqil ishlarni individual - didaktik maqsadlarni amalga oshirish nuqtayi nazaridan ham 4 guruhga ajratish mumkin: 1) Bilimlarni dastlabki shakllanishiga, idrok qilishga undaydigan vazifalar. Bunda o`quvchi-talabalar maqsadga erishishi uchun nima talab qilinishini bilishi lozim. Vazifalar - axborotlarni, ma`lumotlarni o`zlashtirishga qaratilgan bo`ladi. 1 1 Rоchinskiy V.M. «Azbuka pеdagоgichеskоgо truda» M., 1990. str. 33. 8

www.arxiv.uz 2) O`zlashtirishga axborot, ma`lumotlarni xotirada saqlash va qayta jonlantirish va qayta islilashga qaratilgan topshiriqlar. Bunda, avval egallangan bilimlarni faollashtirish asosida bajariladigan hamda aniq sharoitda tatbiq etish talab qilinadigan vazifalar. 3) Avval o`zlashtirilgan, qolipga tushgan, tajriba to`planishi natijasidagi bilim, malaka, ko`nikmalarga yangicha nuqtayi nazar dan yondashishni talab qiluvchi topshiriqlar. Ularda masalalarning mohiyatini izlash, yangicha yechimlar topish, yangicha g`oya- fikrlar bilan ifodalashni talab etiladigan vazifalar. 1) Ijodiy faoliyatga undovchi topshiriqlar. Bunda , yangi yoki oldindan ma ` lum bo ` lsada , ungacha boshqacha nuqtayi nazardan qaralgan g ` oya , fikrlarni tadqiq qilish , ya ` ni axborotlar to ` plash , ular ustida ishlash , o ` z fikrini bildirishga undaydigan topshiriqlar , vazifalar beriladi . Mustaqil ishlarning ajralmas qismi bu mustaqil tahsildir. O`quvchi, talabalarning mustaqil tahsili ulami o`z bilimlarini ken gaytirish, chuqurlashtirish, mavjud malaka va ko`nikmalarni takomillashtirish hamda ularning yangilarini o`zlashtirishga bo`lgan in tilishidir. Mustaqil tahsilning asosiy maqsadi o`quvchi-talabalarni shaxsiy va kasbiy sifatlarini shakllantirishda o`z ustida ishlash ustunligidir. Mustaqil tahsilning asosiy metodi adabiyotlar ustida individual ish lashdir. Bu metod axborotlar oqimida eng zarur axborotni topish, unga baho berish, ushbu axborotdan o`zining kasbiy faoliyatida foydalanish malakasini shakllantiradi. Talabalar mustaqil ishini tashkil etishda muayyan fan (kurs) ning xususiyatlarini, shuningdek, har bir talabaning akademik o`zlashtirish darajasi va qobiliyatini hisobga olgan holda quyidagi shakllardan foydalaniladi: • ayrim nazariy mavzulami o`quv adabiyotlari yordamida mustaqil o`zlashtirish; • Prezident asarlari va pedagogik masalalami tadqiq qiiishga bag`ishlangan ilmiy adabiyotlarni konspekt qilish; • seminar va amaliy mashg`ulotlarga tayyorgarlik ko`rish; • berilgan mavzular bo`yicha referat, axborot tayyorlash; • o`rganilayotgan fanning eng dolzarb muammolarini qamrab oluvchi referatlar 9

www.arxiv.uz yozish; • laboratoriya ishlarini bajarishga tayyorgarlik ko`rish; • hisob, grafik ishlarini bajarish; • nazariy bilimlarini amaliyotda qo`llash; • amaliyotdagi mavjud muammolarning yechimini topish; • maket, model va namunalar yaratish; • ilmiy maqola, anjumanga dokladlar, ma`ruza tezislarini tayyorlash; • ijtimoiy, pedagogik siyosiy mavzularda bo`lib o`tadigan ilmiy, amaliy konferensiya, seminar mashg`ulotlar va davra suhbatlariga tayyorgarlik ko`rish va ularda qatnashish; • turli jamg`armalar tomonidan tashkil qilingan tanlovlarda ishtirok etish; • o`rganilayotgan fan bo`yicha mavjud asosiy ilmiy adabiyot larga annotatsiya yozish va boshqalar. Mustaqil ishlar tarkibida o`quvchi-talabalardan alohida diqqat-e`tibor bilan ishlashni talab qiladigan mustaqil ish o`rganilayotgan fandan kurs ishi hamda kasb-hunar kollejlarida diplom ishi, bakalavriat yo`nalishida bitiruv malakaviy ishi yozish ham bor. O`qitiladigan fanning xususiyatlaridan kelib chiqqan holda, musta qil ishni tashkil etishda bosliqa shakllardan ham foydalanish mumkin. Mustaqil bajariladigan ishlardan biri pedagogik masalalarga bag`ishlangan ilmiy adabiyotlarni yoki o`quv adabiyotlarini konspekt qilishdir. Konspekt qilish talabani fanni o`zlashtirishi uchun katta yordam beradi. Lekin talabalar konspekt qilishni to`g`ridan - to`g`ri ko`chirish deb tushunmasliklari kerak. Berilgan topshiriqni bajarish o`qishdan boshlanadi. O`qish bu hali o`zlashtirish emas. O`qish, o`qilgan matnni anglash kerak. Tushunish, o`zlashtirish uchun qo`shimcha ravishda aqlni ishlatish ta lab qilinadi. O`zlashtirish bu yodda saqlash degani emas, albatta,u o`zlashtirishga yordam beradi. Boshqacha aytganda, o`qish bu o`qish emas, tushunish boshqa, tushunganni o`zlashtirilganini yodda saqlash esa yana boshqa narsa. Hammasi ham aqlni ishlatishni talab qiladi. O`qishga minimum 10

www.arxiv.uz vaqt va kuch sanlab, hara kat qilib, asosiy diqqatni tushunishga, tushunganini yozishga, yodda saqlashga harakat qilish kerak. Sarflanadigan vaqt, uni o`qishga qancha va tushunish uchun o`ylashga qancha sarflanishi mavzuga, uning murakkablik darajasiga bog`liq. Talabalarni pedagogik fanlarni o`rganishlarida pedagogik muammolarga bag`ishlangan eng yaxshi adabiyotlar bilan tanishtirish, yetakchi olimlar bilan uchrashuvlar tashkil etish muhim rol o`ynaydi. Undan tashqari, ilmiy to`garak ishini muntazam tashkil etish, talabalaming ijodiy kunlari, ilmiy davralari, anjumanlari, kortkurslari olimpiada va ko`rgazmalarini vaqti-vaqti bilan o`tkazib turish shubhasiz talabalar faolligini oshiradi. Ularni fanni o`rganishga rag`batlantiradi. Talabalarni mustaqil ravishda ijodiy izlanishga o`rgatishda kafedra tomonidan tashkil etilgan ilmiy to`garaklar katta ahamiyatga ega. Bunda kafedra o`rganilayotgan fan bo`yicha talabalar ning qiziqishi, fandagi yangiliklar o`rganilishi, tadqiq etilishi lozim bo`lgan muammolarni ilmiy to`garaklarda muhokama qilinishini ko`zda tutishi kerak. Talabalar to`garakda tayyorlagan ilmiy maruza larini tinglovchilar hukmiga havola etar ekanlar, to`garak a`zolari ham uni muhoka ma`ruzsida faol ishtirok etishlarini ta`minlash zarur. To`garak a`zolarini soni, muhokama qilinadigan masalalar, ilmiy ma`ruza miqdori, mavzularning mazmuni va boshqalarga ko`ra to`garak rahbari oy davomida ilmiy to`garaklar majlisi o`tadigan kunlarni belgilaydi. Eng yaxshi baho berilgan ilmiy ma`ruza tala balaming ilmiy konferensiyalarida qatnashishga tavsiya etiladi. O`tkaziladigan konferensiyani umumiy mavzusini tasdiqlaga ma`ruzalarni mavzu yo`nalishiga ko`ra guruhlarga ajratgan ma`qul. O`tkaziladigan talabalaming ilmiy konferensiyasida eng yaxshi deb topilgan ma`ruzalar rag`batlantiriladi, keyingi bosqichlarda qat nashishga tavsiya etiladi Fanni mustaqil o`rganishda mustaqil izlanish alohida ahamiyatga ega. Mustaqil ishlash, o`qishdan mustaqil izlanishning asosiy farqi uni ilmiy yo`nalishda bo`lishi fanda, tajribada erishilgan eng so`nggi yutuqlarni o`rganishga diqqat qaratilishi hamda o`z nuqtayi nazarini bayon qilish va taklif, tavsiyalar ishlab chiqishga harakat qilishidir. 11

www.arxiv.uz Mustaqil izlanishning o`quv shakllaridan bin kurs ishidir. Kurs ishini yozish va himoya qilish jarayonida talabalar pedagogik fanlarni yanada chuqurroq o`rganishadi. Pedagogik kategoriyalar va qonunlar mohiyatini tushunish murakkab nazariy muammolarni tahlil etish, uni amaliyotda tatbiq qilish haqida o`ylashga, fikr yuritishga undaydi. Aibatta oliy o`quv yurtlarida kurs ishiariga qo`yiladigan talablar ilmiy va ijodiy jthatdan kasb-hunar kollejlarida bajariladigan kurs ishlaridan farqlanadi. Lekin ularni bajarishdan qo`yiladigan maqsad umumiy. Kurs ishining fanni mustaqil o`rganishdagi mubim ahamiyati shundaki, talabalar adabiyotlar bilan ishlashni, ma`lumotlar to`plash, ularni jadval, diagrammalarda tasvirlash, xulosa chiqarish hamda o`tilgan masala yuzasidan o`z fikrlarini bayon qilishga o`rganishadi. Ana shu jarayonda o`quvchi-talabalar o`zlari induktiv va deduktiv uslublarni qo`llab, alohtda hodisa va voqealar asosida umumiy xulosa chiqarishni o`rganadilar. Kurs ishi o`quvchi-talaba tomonidan tanlanadi. Ishning hajmi 25—30 betga (standart yozuv qog`ozi bo`yicha) mo`ljallanadi. Bu mavzuni har tomonlama chuqur o`rganib, o`z qobiliyatini, fanni o`zlashtirishdagi harakatini, intilishini ifodaiash imkonini beradi. Kurs ishiga kafedradan iiniiy rahbar tayinlanadi. U o`quvchi- talabalarga kurs ishini tayyorlashda zarur maslahatlami beradi: - kurs ishi mavzusi faqat darslik doirasida emas, balki qo`shimcha adabiyotlar, shu mavzu bo`yicha jurnal, gazetalardagi maqolalardan foydalanib yoziladi; - kurs ishida ilmiy izlanisht elementlari, nazariy qoidalar, tajri balar bilan yoritiladi; - ish bo`yicha reja tuziladi, reja tarkibi: kirish, asosiy qism (yoritish kerak bo`lgan masalalar), xulosadan iborat bo`ladi; - kurs ishi rasmiy qabul qilingan shaklda bo`lishi kerak, ya`ni biron bir muallifning fikri keltirilsa, jumlalar o`zgartirilmay, qanday bo`lsa shunday ko`chiriladi va qo`shtirnoq ichiga olinadi, izoh beri ladi. U sahifaning eng tagiga nomerlangan holda berilib, manba ko`rsatiladi. Unda havola qilingan muallif, asar yoki maqolaning, 12

www.arxiv.uz nashriyotning nomlari, nashr qilingan yili beriladi; - matn mustaqil yoziladi. O`quvchi-talaba kurs ishi yozishda o`rganayotgan adabiyotiardan to`g`ridan-to`g`ri ko`chirmay, avval o`qib chiqib, tushunib, boshqalari bilan taqqoslab, so`ngra o`zining fikri bayon qilmog`i lozim. Kurs ishiga qo`yilgan bosh talab fanni chuqur o`rganishga erishish, ilmiy izlanishga havas uyg`otish. Kurs ishida o`quvchi-talabalarda mavzuni o`rganishga ijodiy yondashish, dastlabki ilmiy izlanish kurtaklarini hosil bo`lishida kurs ishi rahbari muhim rol o`ynaydi. Kurs ishi rahbari a sosiy va qo`shimcha adabiyotlarni tanlash, ular ichidan eng muhimlarini ajratish, reja tuzish va tanlangan mavzuni to`la ochib bcrish uchun nimalarga diqqat qaratish kerakligi haqida maslahat beradi. Kurs ishining xomaki nusxasini yozayotganda o`quvchi-talaba tushunmagan savol yoki maslahat uchun rahbarga murojat qiladi. Mavzu bo`yicha ayrim adabiyotlarni to`liq o`qib chiqishi zarur bo`lsa, ayrimlarini mavzu bo`yicha u yoki bu bobi yoki sahfalarini o`qishga, o`rganishga to`g`ri keladi. Kurs ishida qo`yilgan savollar o`rganilayotgan mavzuning mazmunini ochib berishi zarur. Savollar ko`p bo`lmasligi, mavzu ning mazmunini ochib berishi lozim. Rejada qaysi adabiyotlar bilan ishlash ko`rsatiladi. Xulosa O`quvchi-talabalarda o`z ustida uzluksiz mustaqil ishlash ko`nikmasini tarbiyalashda mustaqil ishlashni tashkil etish muhim o`rin tutadi. - Mustaqil izlanish talabaning o`zi tomonidan tashkil etilib, muayyan o`quv ishlari izchil va uzluksiz ravishda o`qituvchining rahbarligi va nazorati asosida amalga oshiriladi. - Mustaqil ishlarning turli shakllari mavjud bo`lib, ularning barchasi talabalarda ijodiy ishlash ko`nikmasini hosil qihshga qaratilgan. - Mustaqil ijodiy izlanishda referat, kurs ishi, doklad yozish alo hida o`rin tutadi. 13

www.arxiv.uz O`quvchi-talabalardan katta kuch, ijodiy izlanish talab qiladigan hamda bor bilimini yozma ravishda aniq, tushunarli, mantiqiy izchillikda bayon qilishni talab qiladigan ijodiy mustaqil ish kurs ishi, ilmiy ma`ruza bo`lib, u o`quvchi talabaning naqadar bilimli, mas`uliyatli, o`z fikrini ifodalashga mohirligini ko`rsatadi. Mustaqil ishlarni bajarishda talabalarning vaqtini to`g`ri taqsimlash ham muhim ahamiyatga ega. Shuning uchun talabalar bajariladigan ishlarning muhimligi, muddati nuqtayi nazaridan ularni bajarish ketma-ketligini to`g`ri belgilash va rejalashtirishni o`rganishlari zarur. Asosiy tayanch tushunchalar va atamalar Mustaqil ishlar, mustaqil ishning maqsadi, mustaqil ishning vazifalari, mustaqil ishni tashkil ish prinsplari, mustaqil ishlar, shakllari, kurs ishi, ilmiy doklad, referat. 14

www.arxiv.uz FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO”YHATI. 1.O`zb е kiston R е spublikasi «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»T., « O` zb е kist о n» 1997. 2.Karim о v I.A O` zb е kist о n buyuk k е lajak sari. T., « O` zb е kist о n» 1998y. 3.Karim о v I.A. ”Barkamol avlod O`zbekiston taraqqiyotining poydevori``T., Sharq.1998 y 4. Karim о v I.A. ”Barkamol avlod orzusi” poydevori``T., Sharq.1999 y 5.Karim о v I.A “As о siy vazifamiz- Vatanimiz taraqqiyoti va х alqimiz far о v о nligini yanada yuksaltirishdir” T., « O` zb е kist о n» 2010 y 6. R о chinskiy V.M. «Azbuka p е dag о gich е sk о g о truda» M., 1990. str. 33. 7. Mavl о n о va R va b о sh q alar. P е dag о gika. -T., « O`q ituvchi», 2002. 8 . P е dag о gika. Munavvar о v ta х riri о stida. -T., « O`q ituvchi», 1997. 9. Ziyamu х dmm е d о v B va b. P е dag о gika. -T., 2000. 10.Tojiboeva D. Yo`ldoshev A. ”Maxsus fanlarni o`qitish metodikasi”.T., “Aloqachi” 2009 y. 11.www.school edu.ru 12.www.inter-pedagogika.ru 15

www.arxiv.uz 16

O'xshashlar

Talabalar (o'quvchilar) mustaqil o'quv faoliyatini tashkil etish

O’zbеkistonda xalq ta'limi tizimi va uni tashkil etish tamoyillari

Ta'limni tashkil etish shakllari

Bo’lajak ingliz tili o’qituvchilarida leksik kompetensiyani takomillashtirish mexanizmlari

Ta’limni tashkil etish shakl, metod va vositalari