Педагогик технология тушунчаси

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

21.0341796875 KB

$Педагогик технология тушунчаси „Педагогик технология" тушунчаси нимани англатади? Техно логия тушунчаси юнонча „технос" — „ҳунар", „логос" — „фан" сўзларидан таркиб топган бўлиб. „хунар фани" деган маънони анг латади. Бу тушунча „Узбек тилининг изохди луғати" (М.. 1981 йил, 2-том, 169-бет)да қуйидагича изо\ ланади: „Технология — (грек) ишлаб чиқаришнинг бирор соҳасида материалларга ишлов бериш ёки қайта ишлашда қўлланиладиган усуллар мажмуаси". Одатда, самарали технологияларни қўллаш янги сифат ва микдор ўзгаришларига олиб келади, ишлаб чиқаришда самарадорлик оша-ди. Технологиялар ишлаб чиқаришнинг ҳар бир соҳасига мое ҳолда мавжуд бўлиши мумкин (саноат технологияси, пахтачилик тех-нологияси каби). Шунингдек, улар бир йўналишга оил бўлган алоҳида ўзига хос хусусиятларни қамраб олиши ҳам мумкин („Ан-дижон технологияси", „Абдурасулов технологияси" каби). Агар тех нология тушунчасини бевосита педагогик жараёнлар билан боғла-сак, у ҳолда таълим-тарбия қонунларини амалга ошириш, улар-нинг янги қонуниятларини кашф этиш асосида умумий мақсадга эришиш — ижобий сифат ўзгаришларга эга бўлган баркамол авлод шахеини шакллантириш тушунилади ёки педагогик технологияни, дастлабки тушунча сифатида, шахеда мақсадли сифат ўзгаришига олиб келишини тахмин этувчи таълим-тарбия жараёнининг тизи мий усуллари, деб қараш мумкин бўлади. Кейинги йилларда матбуотда, илмий адабиётларда, кўплаб анжуман ва йиғилишларда, шу билан бирга расмий ҳужжатларда „Янги педагогик технология", „Илғор педагогик технология", „Ўқитиш технологияси", „Таълим технологияси", „Анъанавий педагогик технология", „Ноанъанавий педагогик технология", „Инновацион (янги йўналишдаги, ташқаридан янги киритилган, янгига ўхшаш, ноанъанавий) педагогик технологиялар" каби ту- шунчалар учраб турибди. Педагогик технология тушунчаси педаго гик$

адабиётларда тез-тез қўлланаётгани боис, унга бўлган фикр-мулохазалар, муносабат ва таърифлар ҳам турлича бўлмокда. Мана улардан намуналар: „Педагогик технология — таълимни система-лаштириш ёки синфда ўқитишни системалаштириш ғояларини педагогикага тадбиқ этишдан иборат" (Т.Сокомото); „Педагогик мақсадларга эришишда фойдаланиладиган барча шахе, инструмен- тал ва методик воситаларнинг системалашган мажмуи ва уларнинг фаолият кўрсатиш тартиби" (М.В. Кларин); „Ўқитиш технология си — илмий ва бошка билимларнинг амалий масалаларини ҳал этишда системали равишда қўллашдан иборат" (Т. Гольбрайт); „Пе дагогик технология — ўқитувчи (тарбиячи)нинг ўқитиш (тарбия) воситалари ердамида ўқувчи (талаба)ларга муайян шароитда таъсир кўрсатиш ва акс таъсири маҳсули сифатида уларга олдиндан берил-ган шахе сифатларини шакллантиришни кафолатлайдиган жараён" (Н. Саидаҳмедов); „Педагогак технология, бу ўқитувчи маҳоратига боғлиқ бўлмаган ҳолда педагогик муваффақиятларни кафолатлай оладиган ўқувчи шахеини шакллантириш жараёнини ифодалаш-лойиҳалашдир" (В.П.Беспалько). В.Фефелов таърифича: „Маълум таълим босқичида битирувчи шахе модели асосида ўқувчи шахеини шакллантирувчи, ривожлантирувчи ва тайёрловчи комплекс, ўзаро боғлиқ ва ўзаро таъсир этувчи блок тизимлар — педагогик тех нология дейилади". Келтирилганларнинг умумлашмаси сифатида ЮНЕСКО қуйидаги таърифни беради: „Педагогик технология — таълим шаклларини оптималлаштириш вазифаларини ўз олдига қўйган техник ва инсон имкониятларини ва уларнинг ўзаро боғ-ликликларини ҳисобга олган ҳолда ўқитиш ва билимларни ўзлаш-тириш жараёнини яратиш, қўллаш ва аниқлашларнинг тизимий усулларидир". Юқоридаги таърифлардан кўриниб турибдики, таъ-лимга тизимий ендашув бошқа ёндашувлардан фарқли ўлароқ педагогик технологиянинг хусусиятларини белгилайди. Ўқитиш мақсадларини аниқ белгилаш, ўқитиш жараёнини лойиҳалаш, педагогик муваффақиятларни кафолатлаш, ўзаро боғлик ва ўзаро таъсир этувчи блоклар педагогик технологиянинг муҳим белги ва хусусиятлари ҳисобланади. Шу

билан бирга бу белгилар қаторига технологиянинг такрорланувчанлик хусусиятини киритиш зарур. Маълумки, ишлаб чиқаришда, хусусан, саноатда қўлланилаёттан тсхнологияда кугилажак натижа кафолатланади. Шунингдек, аниқ ишчи чизмалар асосида яратилган деталларни йиғиш жараёни кет-ма-кет бажарилаверади, такрорланаверади, яъни технологик цикл қайтарилаверади. Масалан: Асака шаҳридаги „ЎзДЭУавто" қўшма корхонасида ишлаб чиқарилаётган енгил автомашиналарнинг яра-тилиш жараёнини кўз олдимизга келтирайлик. Корхонанинг ҳар бир цехида ўзига хос бўлган бир хил технологик жараён қайта-қайта такрорий равишда амалга оширилади. Моделга мое равишда бир хил кўриниш, сифатга эга бўлган автомашиналар ишлаб чи-қарилаверади. Технологиянинг бу хусусияти педагогик технологик жараёнига ҳам бевосита алоқадордир. Педагогик жараёнда такрор-ланувчи, қайтарилувчи циклни яратиш мураккаброқ кечади. Чунки ўқитишнинг мақсади, таълим вазифасининг мазмуни, ўқув мате- риалларининг хилма-хиллиги, билиш фаолияти, ўзлаштириш да- ражаси ўқувчининг индивидуал хусусиятларига куп жиҳатдан боғ- ликлиги каби ҳолатлар маълум қийинчиликларни туғдиради. Лекин таълим-тарбия жараёнида муваффақиятга эришиш учун бу қийин- чиликларни инобатга олган ҳолда педагогик технологияиинг қай- тувчи-такрорланувчи алоқасини яратиш зарур бўлади. Бу жиҳатни ўзбекистонлик олимлар У.Н. Нишоналиев ва Б.Л. Фарберманлар томонидан педагогик технологияга берилган таърифда кўриш мум- кин: „Педагогик технология ўқув мақсадларининг аниқ белгила-ниши, якуний натижанинг кафолатланиши, ўқув жараёни такрор- ланувчанлигининг таьминлаши ва тсзкор қайтувчан алоқанинг мав- жудлиги билан характерланади". Таърифдан кўриниб турибдики, ўқув жараёнига педагогик технология жорий этилганда, анъанавий ўқитиш жараёнига хос бўлмаган янги белгнлар, хусусиятлар — ўқув мақсадларини аниқпаштириш, ўқув жараёнига ва мақсадла- рига, унинг кафолатланган натижаларпга қараб тузатишлар кири- тилиши ва изчил қайтувчан алоқанинг мавжудлигини яққол сезиш мумкин. Шундай қилиб, педагогик технология, хусусан, янги, инно вацией пел

технология тушунчаси бўйича маълум хулосалар қили- шимиз мумкин. Таълим- тарбия тизими бир-бири билан узвий боғланган бир нечта таркибдан ташкил топади: 1. Шахе (ўқувчи); 2. Таълим (тарбия) мақсадлари; 3. Таълим (тарбия) мазмуни: 4. Дидактик (тарбиявий) жараен; 5. Ташкил этиш шакллари; 6. Педагогик услублар ёки технология; 7. Ўқитувчи (тарбиячи). Ҳар қандай назарияга хос бўлгани каби юқоридаги тизим ҳам қонуний икки йўналишни ифодалайди ва ҳал қилади: дидактик (тарбиявий) масалалар ва бу масалаларни амалга ошириш йўлла- лари. Шартли равишда дидактик (тарбиявий) масалаларга максад, ' мазмун киритилса. амалга ошириш йўлларига шакл, восита, ус- лубларини киритиш мумкин. Бу тизим ичида педагогик усуллар ёки педагогик тсхнологияларни алоҳида ажратиб оламиз. Педагогик технология таълим-тарбия жараёнига ўзига хос бўлган инновацион ёндашувдир. У педагогикада ижтимоий-мухандислик таффакурининг ифодаси, ўқитиш, тарбиялаш жараёнини маълум даражада стандартлаш демакдир. Жумладан, ўқитишнинг ваъзхон- лик, оғзаки баён қилиш усулларидан воз кечиб, компьютерлар, таълимнинг техник воситалари ердамида ўқитиш, ўқувчи билиш фаолиятининг бошқарувчиси, ташкилотчиси, маслаҳатчиси, яку ний натижага эришишга йўлловчиси—ўқитувчи, устоз раҳбарлиги- да талабаларнинг кўпроқ мустақил ишларини ташкил этиш ва энг муҳими ўқитувчининг деярли бир-хил якуний натижага эришиш имкониятининг мавжудлигидир. Айниқса, ўқитишга ягона давлат таълим стандартлари жорий этилган, жаҳоннинг етакчи давлатлари андозалари талабига жавоб бера оладиган мутахассислар тайёрлаш- нинг ҳозирги даврида кейинги ҳолат алоҳида аҳамият касб этади. Ўқув жараёнини педагогик технологиялар асосида ташкил этиш натижасида таълим мақсадлари белгиланади ёки лойиҳаланади, кутилаётган якуний натижа — ижобий сифат

ўзгариши кафолат- ланади, ўқув жараёнининг такрорланувчи цикли яратилади, тезкор қайтувчи алоқа вужудга ксладн ёки ўқув мақсадлари, ўқув жара ёнига керакли тузатишлар киритилиб борилаверади. Шуни ҳам таькидлаш жоизки, Ўзбекистонлик олим Н.Саид- аҳмедовнинг кузатишича, „ҳозирги кунда ўқитувчилар методикани кўп ҳолларда технологиядан ажрата олмаяптилар. Методика ўқув жараёнини ташкил этиш ва ўтказиш бўйича тавсиялар мажмуаси- дан иборат. Методикадан кўзланган мақсад предмет мавзуларига оид назарияларни аниқ ҳодисалар текислигига кўчиришдир... Пе дагогик технология ўқитиш жараёнининг ўзаро боғлиқ қисмларини ташкилий жиҳатдан тартибга келтириш, босқичларини қуриш, уларни жорий этиш, шартларини аниқлаш, мавжуд имкониятлар- ни ҳисобга олган ҳолда белгиланган мақсадга эришишни таъмин- лайди. Ёхуд ПТ ўқитувчининг касбий фаолиятини янгиловчи ва таълимда якуний натижани кафолатлайдиган муолажалар йиғинди- сидир. Технология ўзининг эгилувчанлиги, натижаларининг тур- ғунлиги, самародорлиги, олдиндан лойиҳаланиш зарурияти билан методикадан фарқланиб туради" (Н.Саидаҳмедов, Янги педагогик технологиялар, Т. 2003 й, 7-бет). Амалиётда қўлланилаётган педагогик технологияларни 12 турга ажратиб ўрганишимиз мумкин (Г.К.Селевко, Современные обра зовательные технологии, М. 1998 й): 1. Қўлланиш даражаси бўйича (умум педагогик; хусусий пред- метли; локалли, модулли, тор педагогик). 2. Фалсафий асос бўйича (материализм, идеализм, диалектик, метафизик, инсонпарвар, ноинсонпарвар, антропософия, теосо фия, прагматизм, экзистенциализм, сионизм). 3. Руҳий ривожланишнинг етакчи омиллари бўйича (биогенли, социогенли, психогенли, идеалистик). 4. Ўзлаштириш концепцияси бўйича (ассоцатив-рефлекторли, ривожлантирувчи, бихевиористик, гештальттехнология, суггестив, 11ейрол ингвистик).

5. Шахе тузулмасига йўналтирилганлик бўйича (информацион, операцион, ҳаяжонли-аҳлоқий, ўз-ўзини ривожлантирувчи, эври стик ва амалий). 6. Мазмуни ва тузилиш характери бўйича (таълимий ва тарбия-вий, дунёвий ва диний, умумтаълим ва касбга йўналтирилган, гуманитар ва технократик, турлича соҳавий технологиялар, хусу-сий предметли ҳамда монотехнологиялар ва политехнологиялар). 7. Ташкилий шакллар бўйича (синф-дарс, муқобилли, акаде мик, якка тартибли, гуруҳчи, жамоа бўлиб ўқиш усуллари, таба-қалаштирилган таълим). 8. Билиш фаолиятини ташкил этиш ва бошқариш тури бўйича (маърузали классик ўқитиш; аудиовизуал техник воситалар ёрда-мида ўқиш; „маслаҳатчи тизим"; китоб ёрдамида ўқитиш; „репе титор" тизими; „дастурли таълим" В.П.Беспалько). 9. Болага ёндашиш бўйича (авторитар, дидактоцентрик, шахсга йўналган технологиялар, ҳамкорлик технологияси, эркин тарбия-лаш технологияси, эзотерик технологиялар). 10. Устувор методлар бўйича (репродуктив, тушунтириш-кўрса-тиш, ривожлантирувчи таълим, муаммоли таълим, ижодий; дас турли таълим, диалогли, ўйинли таълим, ўз-ўзини ўқитиш таъли-ми, информацион таълим). 11. Мавжуд анъанавий тизимларни янгилаш йўналишлари бўйича (муносабатларни инсонпарварлаштириш ва демократлаштириш асо-сида; болалар фаолиятини фаоллаштириш ва жадаллаштириш асо-сида; ташкиллаштириш ва бошқариш самарадорлиги асосида; ўқув материлларни методик ва дидактик реконструкциялаш асосида; табиатан монандлик, муқобиллик технологиялари; муаллифлик мактабининг ягона технологияси). 12. Таҳсил олувчилар тоифаси бўйича (оммавий технология, олға одимловчи таълим, тўлдирувчи; ўзлаштирмовчилар билан ишлаш технологиялари, иқтидорлилар билан ишлаш технологиялари). Ҳозирги кунда дунёнинг энг тараққий этган АҚШ, Англия, Япония, Германия, Туркия ва Корея каби мамлакатларида таълим-га юқоридагидек

янгича тизимий ёндашув натижасида ўқувчилар-нинг фанлардан ўзлаштиришлари юқори даражада бўлмоқда. Жум-ладан, Жанубий Кореяда педагогик технологаялар бўйича тажриба сифатида ўқитилган 50 минг нафар ўқувчининг 75% ижобий ўзлаштиришга эга бўлдилар. Одатда, бундай кўрсаткичга фақат энг аълочи ўқувчиларгина эриша олишлари мумкин. Республикамиз таълим-тарбия муассасаларида самарали инно вацией педагогик технологияларни қўллаш ўқув-тарбиявий жара-ёнларнинг янада такомиллашувига, таълим сифатини жаҳон андо-заларига етказишга, кадрларни ягона Давлат таълим стандартлари талабларига мое равишда тайёрлашга олиб келади. Келгусида педа гогик технология назарий ва амалий жиҳатдан янада бойиб боради. Узбек халқ педагогикасининг миллий хусусиятлари, Миллий ис- тиқлол мафкураси ғояларига монанд технологиянинг мустаҳкам асослари яратилади.

Фойдаланилган адабиётлар 1. И.А.Каримов, „Баркамол авлод — Ўзбекистон тараққиётининг пойдсвори" Т. ..Шарқ" нашриёт-матбаа концерни, Тошкснт. 1997 йил 2. И.А.Каримов. „Ўзбекистонпинг Уз нстиқлол ва тараққиёт йўли" Т. „Ўзбекистон" 1992 йил. 3. И.А.Каримов. „Баз келажагнмнзни Ўз қулимиз билан қурамиз" 7- том, Т. „Ўзбекистон" 1998 йил. 4. И.А.Карнмов, „Жамиятимиз Мафкураси халқни халқ. миллатнп миллат қилишга хизмат қилсин" Тошкснт. „Ўзбекистон" 1998 йил. 5. И.А.Каримов. „Ўзбекистон XXI асарга интилмоқа" Президент- нинг Олий мажлне Биринчи Чақириқ 14- сессиясидаги маърузасн 1999 Пил 14 апрель Тошкент. „Ўзбекистон" — 1999 йил. 6. . И.А.Каримов, Ўзбекистон Реснубликаси Вазирлар Махкамаси- нинг йиғилишида 2007 йилда иқгисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш- нинг устувор йўналишлари ҳақида қилинган маъруза. Тошкснт, февраль 2007 йил .

O'xshashlar

Педагогик технология

Педагогик тизим янги педагогик технология асоси сифатида

Педагогик технология ва педагогик маҳорат уйғунлашувининг истиқболлари

Педагогик технология сифат ва самарадорлик

Янги педагогик технология принциплари ( тамойиллари )