Педагогик тадқиқотнинг асосий категориялари ва тушунчалари - Pedagogika - Referatlar

Педагогик тадқиқотнинг асосий категориялари ва тушунчалари

Yuklangan vaqt:

05.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

111 KB

Ko'chirib olish

Педагогик тадқиқотнинг асосий категориялари ва тушунчалари Режа: 1. Методологик ва махсус илмий тадқиқот 2. Методологик категориялар 3. Педагогик ижодкорлик ва унинг ўзига хос хусусиятлари 4. Интуитсия, зеҳн ва педагогик тафаккур 5. Инновацион фаолият ва инновацион салоҳият 6. Тадқиқот лойиҳаси ва дастури

Методологик ва махсус илмий тадқиқот Ҳар бир фаннинг ўзига хос категориялари, тушунчалари, тадқиқот предмети, объекти ва фаншуносликнинг умумий қоидалари, илмийлик мезони ифодаланишидир. Глобаллашув жараёнида фаннинг ривожланиши, илмий тадқиқот тили, категориялари унинг умумий жаҳоншумул ва хусусий муаянлиги мухим ўрин тутади. Шунинг учун педагогик тадқиқот лингвистикаси илмий фаолиятнинг таркибий қисмидир. Тадқиқотда тафаккур, тасаввур ва воқейликни ифодалаш тушунчалари, лингвистикаси бир-бирини тўлдиради, лингвистик, илмий категорияларсиз тафаккур, фикр, ғоя бўлиши мумкин эмас. Фаннинг тили, тадқиқотнинг тили уч томонлама хусусиятга эга: Биринчидан, грамматик қоидалар, жонли тушунарли тили; Иккинчидан, жаҳонда тан олинган илмий категориялар, тушунчаларда ифодаланиши; Учинчидан, ҳар бир фан тадқиқотнинг предметидан келиб чиқадиган тушунча ва категориялар моҳияти, воқейликни ифодаловчи лингвистик даражасини умумлаштириб, фаннинг мантиғи деб ҳам аташ мумкин. Чунки фаннинг методологик таълимотга асос солинган қадимги Юнонистонда фалсафанинг таркибий қисми сифатида “мантиқ” (логика) фани ҳам шаклланган. Илмий тадқиқотда мантиқий тафаккур, мантиқий фикрлаш педагогик лингвистика даражасини белгилайди. Тил мулоқот-воситаси, олимнинг омма билан умумий мулоқоти, ўз тадқиқотини оммалаштириши, тарғиб қилиши аввало, ўз тадқиқот натижасини талқин қилиши, тадқиқ этиши, ҳимоя қилиши, муҳокама, мунозара қилиши унинг тил бойлиги, маҳорати, қобилиятига боғлиқ бўлади. Педагогик тадқиқот таълим-тарбиянинг ижтимоий-иқтисодий масалаларини ўрганиш, тушунчалари фанлараро боғлиқлик, фаншунослик ва умумжаҳон фанида қабул қилинган методологик категориялар деб

асосланади. Кадрлар тайёрлаш Миллий моделида белгиланган фаннинг истиқболли вазифаларидан бири жаҳон фанига интеграциялашувидир. Глобаллашув шароитида жаҳоннинг илғор тажрибаларидан фойдаланиши ва тараққиётнинг ўзбек модели, Ўзбекистонда педагогик ютуқларни намойиш қилиш давр талабидир. Шунинг учун фанда қабул қилинган категориялар ва тушунчалар илмий билишнинг муҳим омилидир. Тушунча, абстракт тафаккур шакли – баъзи нарсаларни умумлаштириш ва шу нарсалар учун умумий бўлган белгилар йиғиндисини фикран ажратиш натижасидир. Илмий билишда хусусий, умумий ва энг умумий тушунчалар бўлади. “Тушунча” сўзига “тушунмоқ”, “тушуниш” сўзлари яқинлиги абстрак фикрлаш эканлигидан далолат беради. Олий даражадаги тушунчалар идеаллик соҳасини ташкил қилувчи ғоялардир, «Ғоя тарзидаги тушунча келажакнинг ёки келажакдаги нарсаларнинг образидир. Шундай қилиб, воқейликни чуқур акс эттирилиши, англаши ва йўналишига кўра тушунчаларни тўрт гуруҳга бўлиш му мкин: 1. нарсалардаги умумийликни акс эттирувчи тушунчалар; 2. нарсалардаги муҳим белгиларни қамраб олган тушунчалар; 3. нарсаларнинг мазмун, моҳияти очилишига боғлиқ тушунчалар; 4. ғоя – тушунчалар Тушунчалар асосида хулоса шаклланади. Тушунчалар предметнинг, воқейликнинг моҳияти, ўзига хос хусусияти лексикологик ва илмий хоссаси. Категория (юнонча – тафсилот, белги) воқейлик ва билшнинг умумий хусусияти ҳақида фундаментал, назарий тушунча. Педагогиканинг илмий тили, тушунча ва категориялари янги тадқиқотлар, жаҳон илм фани ютуқлари асосида бойиб боради. Педагогик тушунчалардан аниқ фойдаланиши илмий тадқиқотнинг муҳим шартидир. Педагогик тушунчаларнинг ўзига хос хусусияти шундаки, илмий тушунчалар оддий, умумий тилга яқин. Педагогик ишланмалар кенг оммага, ўқитувчилар, тарбиячилар, ота-оналарга тушунарли бўлади. Тушунча ва ибораларни тўғри қўллаш фикрни мақсадли, тушунарли баён қилиш имкониятини беради.

Методик ҳарактердаги илмий тил изланувчининг луғат бойлиги билан белгиланади. Педагогик тушунчалар фанларнинг туташ бандида ривожланиб бормоқда. Педагогик тадқиқотлар натижаси, графика, таблица, математик, физик, кебернетик, математик, мантиқ, псиҳологик, физиологик, социологик, алгоритмик, технология каби тушунчалар билан ифодаланмоқда. Ҳозирги даврда педагогик жараённи илмий тадқиқотида ҳар хил ёндошувлар, тамойиллар, методларни ифодаловчи тушунчалар билан бойимоқда. Тадқиқотнинг даражаси узлуксиз таълим-тарбия жараёнини модернизациялаш илмий-амалий аҳамиятини замонавий фан тилида умумлашгандир. Педагогик тадқиқотлар амалий ва методологик характерда бўлиши ҳақида олдинги бобида тўхталган эдик. Методологик тадқиқотлар кам ўрганилган, Ўзбекистонда фаннинг тарихий тараққиёт тажрибасидан, миллий қадриятлар асосида фаннинг методологик қоидаларини ишлаб чиқиш, жаҳон фани тажрибаларини бозор иқтисоди тамойиллари асосида таълим- тарбиянинг жамиятни иқтисодий, ижтимоий тараққиётида имкониятни ошириш давр талабидир. Бугунги кунда жамиятни педагоглашуви, педагогика ижтимоий ҳаётнинг барча соҳасини таълим-тарбия методикаси билан таъминлаши, унинг тармоқлари алоҳида фан сифатида таркиб топишига олиб келди. Ижтимоий ҳаётнинг ҳар-бир соҳасида таълим-тарбиянинг ўзига хос хусусиятларини махсус тадқиқотлар йўналишида ўрганилади. Педагогиканинг таркибий қисмлари ва хизмат соҳаси қуйидагилардан иборат: - умумий педагогика, фанининг методологик асослари; - ижтимоий педагогика; - мактабгача педагогика; - махсус педагогика (деффектология тармоқлари); - умумий таълим педагогикаси;

- олий мактаб педагогикаси; - катталар педагогикаси; - дидактика-махсус фанлар; - педагогика тарихи ва қиёсий педагогика фанлар. Ҳар бир соҳанинг ўзига хос хусусиятларидан келиб чиқиб, уни ривожланишида таълим-тарбиянинг имконятларини ошириш мазмун, метод, воситаларини ишлаб чиқиш, категориялари ва тушунчалари мавжуд. Назарий, амалий, педагогик тадқиқотлар, таълим-тарбия технологияларини янги-янги категориялар, тушунчалар билан бойиб боради. Методологик категориялар Илмий тадқиқотнинг методологик тушунча ва категориялари фалсафанинг инсон, инсоният, инсонийлик триадаси (учлик) категориясига асосаланади. Яъни, инсон, одам, шахс, инсоният, инсонийлик, комил инсон, баркамол шахс, баркамол авлод каби категориялар барча фанлар қатори педагогиканинг ҳам предметидир. Профессор Анвар Чориев «Инсон фалсафаси» китобида унинг методологик моҳиятини ёритган. Инсон энг улуғ мавжудот эканлиги «Қурон» и Каримда қайд этилган, унинг улуғворлиги инсоний фазилатлари мужассамлигидадаир. Кишилик жамияти тарихий тараққиётида инсонийлик муаммосини тадқиқоти, доимо долзарб бўлиб келган, янги-янги ғоялар, тажрибалар билан бойитилган. Масалан, комил инсон таълимоти «Авесто»да «эзгу фикр, эзгу сўз, эзгу амал» мужассамлигида эканлиги ёритилган. Мингминг йиллик тарихий тараққиёт, инсоният категориясини умумлаштиради, кишилик жамияти равнақини ифодалайди. Тадқиқотларда бирор бир шахс, инсон бир-бирини такрорламасада инсонийликка хос умумий хусусиятлар, она Ернинг, олий мавжудотлари инсониятдир. Шахс кенг маънода инсон индивуди, киши, фанда қўлланилиш, илмий категория сифатида индивуднинг ижтимоий жиҳатдан барқарор инсонийлик

хислатлар мажмуаси тушунчасидир. Шахс муаммосини психалогия, социология, фалсафа ўргансада педагогик тадқиқотда ҳам алоҳида моҳиятга эга. Қолаверса, баркамол шахс, баркамол инсонни шакллантиришда фанлар бир-бирини тулдиради. ХХl асрда Ўзбекистон Президенти Ислом Каримов томонидан баркамол авлод таълимотига асос солинди, баркамол авлод комплекс дастури фаннинг долзарб муаммоси,методологик асосига айланди. Жаҳон илмий жамоат пилиги эътирофи «Тараққиётнинг ўзбек модели»нинг асосий таркибий қисми ҳам юксак билимли, интеллектуал ривожланган ёш авлодни тарбиялаш мамлакатни ривожланиши ва модернизация қилишнинг муҳим шарти» эканлигида. Албатта, таълимотлар, категориялар тарихий тараққиёти ҳақида фикр юритганда баркамол авлод таълимотининг фаншуносликдаги ўрни аҳамиятга эга. Шунингдек, умумий методологик категориялар: билиш, илмий билиш, илм, фан, онг, ғоя, концепция, башратлаш каби тушунчаларда ифодаланади. Билиш воқеликни инсон онгида акс этишидир. Билишнинг мақсади инсонни комилликка эришиши, бахтли яшаши табиат ва жамият нарса воситалар, инсон саодатига хитзмат қилдиришдир. Педагогикада дидактик категория сифатида кишилик жамияти томонидан йиғилган тажрибаларни, ғояларни ўрганилиши, ҳаётда қўллашига билиш дейилади. Билишнинг методологик категориялари анализ ва синтез, абстракциялаш ва идеаллаштириш, идукция ва детукция, аналогия, моделлаштириш, кузатиш, эксперимент, шпотеза кабилар. Илмий билиш воқеа, ҳодисаларни келиб чиқиши, анализ ва синтез орқали казуа ва кавузал ҳолати, бошқа воқеа предметлар билан боғлиқлиги унинг истиқболини аниқлашдир. Анализ тадқиқот объектни қисмларга бўлиб таҳлил қилиш, синтез бўлакларни, қисмларга бир бутунликда ўрганишдир. Бу педагогик тадқиқотнинг самарали методологик тамойилидир. Абстраклаштириш (лот. abstractio-мавҳумлаш) илмий тадқиқотда объектив, муаян предмет ҳодисаларнинг энг муҳим хусусиятларини ажратиб олиш, икки даражали хусусият ларни эътиборга олмай умумлаштириш.

Масалан, таълимтарбияда таянч фазилатлар (нуқталар, сигналлар) таълимоти шунга асосланган. Эзгу фикр, эзгу сўз-эзгу амал бошқа фазилатдаги қирраларни ҳам тўлдиради. Идеаллаштириш баркамол шахс моделидир. Индукция ва дидукция категорияси педагогик тадқиқотнинг метологик принципидир. Оддийдан мураккабга, билгандан билмаганга, назарияда амалиётга умумий қонуниятни очишга йўл индукциядир. Дидукция гносеологик мазмунга кўра, индукция усулининг аксидир. Умумий билишдан хусусий билиш томон йўл, хулосалар, муаян тавсиялардир. Илмий тадқиқотда тафаккурнинг индуктив ва дидуктив усуллари ўзаро боғлиқдир. Илмий тадқиқотда объект, субъект онг тушунчалар, категориялари методолгик хусусиятга эга. Объект умумфалсафий жиҳатдан ташқи олам, борлиқ, воқелик, моддийликни ифодалайди. Педагогик тадқиқотда у ёки бу таълим-тарбия жараёнини англашади. Субъект аввало индивиддир, шахс инсон билиши фаолияти. Билиш жараёнида инсон бир вақтни ўзида ҳам объект, ҳам субъект бўлиши мумкин. Ҳар бир киши ўз-ўзини, ўз хулқ атворини, ҳислари, сезги ва фикрларини билишда объектга айланади. Инсон онги мураккаб серқирра ҳодисадир. Унинг серқирралиги кўпгина фанлар учун ўрганиш, тадқиқ қилиш объекти бўлишига сабаб бўлган. Онг оддий руҳий инъикос эмас балки ижтимоий ривожланган инсон томонидан воқеликни руҳий акс эттиришнинг олий шаклидир. Онгнинг бир неча фалсафий концепциялари мавжуд: борлиқни руҳий акс эттириш; воқеликнинг объектив мазмунини субъектив мазмунга айлантириш; турли босқич ва даражаларни инъикос эттиришининг ўзига хос социал-психалогик, педагогика-психалогик каби механизмлари. Билиш фаолияти ҳақида методологик категориялар хам илмий тадқиқотда алоҳида ўрин тутади. Ҳиссий билиш, ақлий билиш, интуция, ижод, тафаккур, фикрлаш, метод кабилар илмий тадқиқотнинг ҳал қилувчи омилидир. Педагогик тадқиқотлар илмий билишнинг умумий категориялари билан бир қаторда ўзининг хусусий методолгик категориялари ҳам мавжуд.

Фаннинг узлуксиз тараққиёти туфайли педагогик илмий тадқиқотда ҳар хил ёндошувлар, тамойиллар, методлар, тушунча ва категориялар қўлланилмоқда. Методологик ёндошувларнинг узлуксиз ўзгариб туриши педагогиканинг предмети, мақсади, вазифаси, назария ва амлиёт моҳиятини ифодалаш, башоратлаш, илмий изланувчининг дунёқараши, методологик рефлексияси, мавжуд анъаналир билан янги ёндошувнинг боғлиқлигини англаши муҳимдир. Яъни методологик йўналишни танлашда у ёки бу категория, ёндошувининг ҳозирги даврда қандай аҳамиятга, имкониятга эга эканлигини билиши шарт. Масалан, бир асрга яқин дидактиканинг предмети «кимга нимани қандай ўқитиш» - таълим учун эди. Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури «кимнм нима учун қандай ўқитиш», ёш авлодни ҳаётга тайёрлаш истиқболини белгилаш педагогик тамойилига айланди. Бугунги кунда айрим методологик ёндошувлар: анъанавий, экспериментал, гуманистик, шахсга йўналтирилган, аксиологик, антропологик, антропобациологик, бир бутунлик, тизимлилик, комплекс, парадигмал, полипарадигмал, отопарадигмал, цивилизациялашган, контекстуал, герпеневтик, эволуцион, эпистимиологик; когнитивахборотлашган; рефлексияли; синергетик; парадикматик кабилар. Ҳар қайси методологик ёндошувда педагогик жараённи такомиллаштириш фундаментал ғоя асосланилган, педагогик воқейликни зохири (ташқи) дан ботуни (ички)ни аниқлашга, фалсафий устиворликка эришилган Тадқиқотчи методологик йўналишни танлашда педагогик муаммони қўйиши, уни очиши, тадқиқот метод ва усулларини қўллаши натижаларни мезонини аниқлаши, аргументли баҳолашни, илмий асослаши; - тажриба-синов ишлар, илмий изланиш фаолияти дастурини, консепциясини белгилаши; - илмий иш тизими, илмий тафаккур услуби, тушунча категорияси, матннинг илмий тилини аниқлаши мумкин.

Методологик тадқиқотда “парадигма” категорияси кейинги ўн йилда кенг кўлланилмоқда. Бу ибора фанга Тошос Кун (Америкалик файласуф 1929 й) томонидан илмий фаолият модели сифатда киритилган . Парадигма ХХ аср охирида педагогиканинг методологик асоси сифатида тавсия этилди. Парадигмали ёндошув, педагогик ёндошувда комплекс тадқиқотни ифодалайди. Шунингдек онтологик ёндошув педагогик тадқиқот объектига тизимли, яхлитлик, комплекс муносабат. Оптималлаштириш методологияси: демократлаштириш, инсонпарварлаштириш, мақсадли дастурий ёндошувни тақазо этади. Ю.К.Бабанский асослаган оптималлаштириш консепцияси педагогик экспериментнинг энг самарали методикаси ярим асрга яқин қўлланилмоқда. “Педагогик шарт-шароит”, “вақтни тежаш”, “таълимтарбиянинг аниқ мақсади”, “дарсда маънавий-ахлоқий муҳит” каби категорияларини фанга киритди. Бизнинг фикримизча педагогик тадқиқотларда қонуниятли ёндошув барча методологик қарашларни умумлаштиради. Интеллектуал махсулотни тўрт туркумда классификация қилиш мумкин: Ихтиро, назарий ишланма, методик ишланма ва амалий натижалар, шунингдек, ихтиро даражаси: 1. қонун сифатида; 2. қонуният ва тамойиллар; 3. далиллар, омиллар, воқейлик; Назарий ишланмаларни тўрт даражаси ғоя, гипотеза, консепция, назария ва бешинчиси формула, прогноз (башорат) лаш тизими Методик ишланмаларни ихтиро, моделъ, лойиҳа, янгича ечим, методика, алгоритм-кабилар. Амалий натижалар – тузилма, технология фаолият. Қонун – ҳар қандай фаолиятнинг умумий ривожлантирувчи тизими. Табиий тизимда қонун объектив хусусиятга, ижтимоий, ихтиро сифатида субъектив хусусиятга эга. Масалан, И.Нъютоннинг ернинг тортилиш

қонунига хилоф қилиб бўлмайди, чунки у объектив мавжуд воқейлик. Йўл ҳаракати қонунларини баъзан бузиш мумкин бу субъектив ҳолат, субъектив қонун. Табиат қонунлари олимлар томонидан ихтиро қилинади, ижтимоий қонунлар демократик асосда қабул қилинади. Қонуният такрорланадиган, барқарор воқеа, ҳодисалар, жараёнлар ички боғлиқлиги. Қонун ва қонуниятсиз тадқиқотларни фанга ўхшаш деб қочирма қилишда ҳақиқат бор. Айрим қонуниятлар ҳаётда барқарорлиги, минг-минг йиллардан такрорланиши билан ўз исботини топди. Қонуниятли ёндошув илм ахли учун ҳам, кенг омма учун ҳам тушунарли, назария билан амалиётни умумлаштирувчи методологик қўлланма бўлади. Педагогик ижодкорлик ва унинг ўзига хос хусусиятлари Илмий тадқиқот ижодкорлик тамойилига асосланади, тадқиқотчининг ижодкорлик салоҳияти, тафаккур қобилияти фанни севиши илмий изланиш самарадорлик омилидир. Ижод ижтимоий ва табиий дунёни аниқ мақсад ва эхтиёжларга мос объектив қонуниятлар асосида ўзгартиришдан иборат инсон фаолиятидир, яъни, ижод сифат жиҳатдан янги моддий ва маънавий қадриятларни яратувчи инсон фаолиятидир. “Инсоннинг ижодий фаолияти масалаларини фалсафа, псиҳология, фаншунослик, кибернетика, ахборот назарияси, педагогика ва бошқа фанлар томонидан ўрганилади” Ижод инсоннинг қобилияти, мақсади, мақсадга интилиш, ижодий псиҳологик муҳит каби омиллар билан боғлиқ. Илмий ижод ўзига хос хусусиятга эга. Профессор Қ.Назаров илмий ижоднинг беш босқичини кўрсатади. 1. Муаммони аниқ ифодалаш учун билим кўникмаларни тўплаш; 2. уни ечиш учун ҳаракатларни бир жойга тўплаш босқичи, бу баъзан муаммони ечишга, баъзан чарчашга олиб келади; 3. муаммодан қочиш, бошқа машғулотларга ўтиш; 4. фикр равшанлашуви;

5. верификация; Ижодий жараённи қуйидаги тамойилларни кўрсатиш мумкин: 1. илмий муаммони аниқлаш, тадқиқот предметини танлаш, унинг мақсад, вазифаларини ифодалаш; 2. ахборот тўплаш ва тадқиқот методологиясини танлаш; 3. илмий муаммонинг ечими йўлларини излаш; 4. илмий кашфиёт, илмий ғоянинг пайдо бўлиши, олим томонидан очилган ҳодисаларнинг идеал моделини яратиш; 5. олинган илмий маълумотларни қатъий мантиқий тизимга жойлаштириш. Бу умумий қоидалар барча соҳада ижод қиладиган, жумладан; педагогик тадқиқот олиб борадиганлар учун ҳам йўлланма бўлади. Педагогик ижодкорликнинг ўзига хос хусусияти: - тадқиқотчи ўтган умри давомида таълим-тарбия жараёнида шаклланган ҳар хил педагогик жараённинг объекти ва субъекти бўлган, таъсирланган, маълум тасаввурга эга; - педагогик жараённинг диалектик хусусияти, дефференсиаллик тамойили. - Педагогик тадқиқот объекти инсон, навниҳол бола эканлиги, инсонпарварлик ва инсоншунослик тамойили; - Таълим-тарбиянинг тарихийлиги; - Педагогиканинг барча инсонни ўрганадиган фанлар билан боғлиқлиги кабилар, педагогик тадқиқотнинг мураккаб ва ўта маъсулиятли эканидан далолат беради. Шунингдек, педагогик ижодкорлик ҳар бир ўқитувчи фаолиятида, ҳар бир оила тажрибасида намоён бўлади. Педагогик ихтиро жамият тарақққиётида энг улуғ ишдир.

Интуитсия, зеҳн ва педагогик тафаккур Педагогик тадқиқотда фикрий эксперименттал тафаккур алоҳида ўрин тутади. Бу эса тадқиқотчининг интуицияси, зеҳни ва педагогик тафаккурига боғлиқ. Тадқиқотчининг интуитив қобилияти, унинг фан билан яшаши, фикрлаши, мулоҳаза юритишида ривожланади. Интуиция хақиқатга эришишда билимни тўғридан тўғри исботлаш ёрдамида таянмасдан қўлга киритиш каби Интуитив “кўриш” нафақат тасодифан ва кутилмаганда содир бўлади, балки ушбу натижага олиб келувчи йўллар воситаларни англамаган ҳолда ҳам рўй беради. Инсоннинг интуитив қобилиятига 1. масаланинг кутилмаган ечими, 2. уни ечишнинг англанмаган йўллари ва усуллари ҳамда, 3. муайян масалада хақиқатга эришишнинг бевоситалиги. Интуициянинг шаклланиши ва намоён бўлишининг умумий шартшароитларига қуйидагилар киради: 1. Инсоннинг астойдил касбий тайёргарлиги ва муаммони чуқур бўлиши, 2. Изланиш вазияти ва муаммолик ҳолати; 3. Муайян мақсаднинг аниқлиги бирон-бир “туртки” берувчи омил (воситанинг) бўлиши Илмий тадқиқотда тафаккур ҳал қилувчи омиллардан бири Тафаккур – объектив воқеликни онгда акс этиш жараёнидир, инсон ақлий фаолиятининг юксак шакли. Сезги, идрок ва тасаввур орқали билиб бўлмайдиган объектлар тафаккурда онгли равишда акс этади. Тафаккурда махсус ақлий операциялар таққослаш анализ ва синтез, абстракциялаш, умумлаштириш. Тафаккур жараёнида фикр вужудга келади, бу фикрлар инсон онгида, ҳукм ва тушунчалар шаклини олади, сўнг мухокама, хулоса, гипотеза, назария ва бошқа шаклларда юзага келади. Педагогик тадқиқотда интуитсия ва тафаккур алоҳида ўрин тутади. Таълим-тарбия жараёнининг хилма-хиллиги, таълим-тарбия натижаларининг муҳимлиги ижодкордан юксак тафаккур, зеҳн ва интуитсияни талаб этади. Масалан, педагогика тарихи мавзусини ўрганаётганда айрим далиллардан

илмий хулоса чиқариш имкониятини беради. Ўрта асрлар Шарқ алломалари қаторида ўнлаб Насафий, Касбавий, Кеший олимлар кашф этилган (Шарқнинг буюк алломалари китоби.) Демак, ўша даврда шу шуҳарларда илм фан тараққий этган, мадрасалар бўлган деган хулоса, тафаккур асосида эришилади. Тадқиқот гипотезаси, илмий фарази ҳам тафаккур асосида юзага келади. Педагогик тадқиқотларда педагогик псиҳологик вазиятларни аниқлаш, уни ижобий ечиш йўли ҳам илмий тафаккурдир. Таълим-тарбиянинг муҳим воситаси бола қалбига йўл, таълим-тарбиянинг дифференциал тамойили ҳам педагогик тафаккурга асосланади. Таълим-тарбиянинг коммуниктаив конструктив муаммосини оптимал ечими педагогик моделларини яратишда тафаккур фикрий экспериментга таянади. Инновацион фаолият ва инновацион салоҳият Ҳар қандай тадқиқот янгилиги ижтимоий-иқтисодий аҳамияти билан қимматлидир. Инновация-янгилик деган маънони англатади. Инновацион таълим технологияси, инновацион илмий лойиҳа педагогикада кенг кўлланилмоқда. Шунингдек, инновация илмий тадқиқотларни жаҳон фанига интеграциясини ҳам ифодалайди. ХХI аср илмий ахборотларни глобаллашуви билан ҳарактерлидир. Жамият тараққиётида фаннинг яратувчанлик қудратини ошиб бориши тараққий топган мамлакатлар инновацион лойиҳаларга катта маблағ ажратиб танловлар эълон қилаётгани фикримизнинг далилидир. Мамлакатимизда бир неча йилдан бери фаолият кўрсатаётган ТЕМПУС каби бир неча уюшмалар инновацион лойиҳалар буюртмачисидир. Япония ўтган асрнинг 50 йиллариданоқ инновацион тадқиқотларга эътибори тез тараққий этишига сабаб бўлди. Фаннинг тараққиёти ва иқтисодиётни жаҳон миқёсида интеграциялашиши глобаллашув тушунчасида ўз ифодасини топмоқда. Дунёга янгича

оламшумул нуқтаи назарнинг вужудга келиши, коммуникация воситаларидаги туб ўзгаришлар, инвестициядаги янги жараёнлар глобализациянинг натижасидир. Илмий билишнинг “Глобалистика” ва “Антиглобалистика” соҳалари пайдо бўлди. Демак, инновацион фаолият жаҳон фанига интеграция, аввало, олиб борадиган изланишнинг жаҳоншумул аҳамияти аниқлашдан иборат. Шунингдек интернет тармоғи орқали жаҳон илмий янгиликларидан баҳраманд бўлишни тақазо этади. Таълим соҳасида бирлашган миллатлар ташкилоти қошидаги ЮНЕСКО ҳар йили инновацион технологиялар бўйича халқаро конференциялар ташкил этмоқда, ўрганаётган мавзу бўйича жаҳондаги янгиликлардан хабардор бўлиш инновацион фаолиятнинг таркибий қисмидир. Шунингдек, инновацион фаолият мамлакатимиздаги ижтимоий -иқтисодий муаммоларнинг педагогик асосларига бағишланган лойиҳалар устида иш олиб бориш, маҳаллий аҳамиятга эга бўлган инновацион тадқиқотлар илмий- амалий аҳамиятга эга бўлади. Масалан, маҳаллий касбларга ёшларни йўллаш педагогик-псиҳологик иқтисодий асосларни ишлаб чиқиш мамлакат тараққиётига хизмат қилади. Кўпгина инновацион лойиҳалар ҳар йили ўтказилаётган танловларда муваффаққият қозонгани фикримизнинг далилидир. Жамиятни барча соҳасини педагоглаштириш муаммоси доимо долзарб бўлиб қолди. Тадқиқотчининг инновацион фаолият қобилияти: - комунникация, ахборот тизимидан фойдаланиш малакаси; - хорижий тилларда ўз тадқиқот мавзусининг тушунчаларини, жаҳондаги халқаро тилини билиш; - жаҳон ахборот тизимидаги нотўғри чалғитувчи ахборотлардан огох бўлиш; - мамлакатдаги долзарб ижтимоий, иқтисодий, педагогик муаммоларни аниқлаш; - жаҳон фанига интеграциялашув тармоқларида фойдаланиш кабилар.

Тадқиқот лойиҳаси ва дастури Ҳар қандай фаолиятда, кундалик, истиқболли лойиҳа ва уни амалга ошириш дастури бўлмаса мақсадга эришб бўлмайди. Қурувчи улкан иншоотни ҳар томонлама ҳисоб китобли лойиҳага асосан яратади, у юз йиллар халқа хизмат қилади. Илмий тадқиқот ҳам шунга ўхшаш халққа, мамлакатга, инсониятга хизмат қиладиган улуғ иш, унга киришиш, илмий изланиш лойиҳасини белгилашдан бошланади. Педагогик тадқиқотда изланувчи эзгу мақсади, миллат, Ватан тараққиёти учун маъсулиятли орзу- интилишни лойиҳасида ўз ифодасини топади. Китоб ёзиши, инновацион технология моделини яратиши, битирув малакавий ёки магистрлик диссертация танланган мавзуни ўрганишдан бошланади. Мавзунинг қайси жиҳатлари долзарблиги аниқланади, тадқиқотнинг лойиҳаси тузилади. Лойиҳада тадқиқотнинг мақсад, вазифа, амалга ошириш йўллари аниқ ифодаланади, тадқиқотнинг дастлабки тузилиш модели яратилади. Лойиҳада оптимал шарт-шароит ҳисобга олинади. Дастлабки лойиҳа экспертизадан ўтказилади, лойиҳада тадқиқотнинг режаси ўз ифодасини топади. Режада мавзунинг долзарблиги, назарий асоси, муаммони ўрганилганлик ҳолати, таҳлил қилинади. Шунингдек, синов тажриба ўтказиш объекти белгиланади. Ўрганаётган адабиётлар, интернет манбалари кўрсатилади. Тадқиқот лойиҳасига асосан илмий-тадқиқот, илмий педагогик иш дастури тузилади. Дастурда кундалик, жорий, ойлик, истиқболли фаолият вазифалари аниқланади. Ҳар бир фаолиятдаги сингари ижодий ишда ҳам изчиллик самарадорлик омилидир. Ижодкорлик, яратувчанлик илҳоми билан узлуксиз фаолиятда, кўникма ва малакада намоён бўлади. Илҳом, илмий ижод, режаси, дастури ўз вақтида бажарилса, унинг завқи, ҳузур-ҳаловати бадиий ижоддан кам бўлмайди. Мукаммал илмий иш лойиҳаси ва фаолият дастури муваффаққият гаровидир.

Адабиётлар: 1. Ислом Каримов. “Юксак маънавият – енгилмас куч.” Тошкент: Маънавият, 2008 2. “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури” // Баркамол авлод – Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори. Тошкент, 1997 3. Миллий истиқлол ғояси: асосий тушунча ва тамойиллар. Тошкент: Ўзбекисто, 2000 4. Ислом Каримов. “Юксак билимли ва интелектуал ривожланган авлодни тарбиялаш мамлакатни барқарор тараққий эттириш ва модернизация қилишнинг энг муҳим шарти” Тошкент 2012 йил феврал Ҳалқаро конференция. 5. Ислом Каримов. “Ўрта асрлар Шарқ алломалари ва мутафаккирларининг тарихий мероси, унинг цвилизация ривожидаги роли ва аҳамияти” 2014 йил май Ҳалқаро конференция. 6. Вазирлар Махкамасининг 2012-йил 28-декабрдаги 365-сон карори 7. Абу Али Ибн Сино. “Шеърлар ва тиббий достон” Тошкент 1981. 8. Абу Наср Фаробий. “Фозил одамлар шахри” Тошкент А. Қодирий номидаги Ҳалқ меъроси нашриёти 1993. 9. Абу Райхон Беруний. “Феруза” Тошкент А. Қодирий номидаги Ҳалқ меъроси нашриёти 1993. 10. “Авесто” Душанбе: Адаб 1990.

O'xshashlar

Педагогик тадқиқотнинг методологик тамойиллари

Педагогика фанининг асосий категориялари

Педагогика фани, предмети ва асосий тушунчалари

Янги педагогик технологиянинг умумий тушунчалари

Инновацион педагогик технологияларнинг асосий принцип ва қоидалари