Odam - Pedagogika - Referatlar

Odam

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

70 KB

Ko'chirib olish

Odam Odam - individ tug`ilishi bilan o`zida insoniy, shaxsiy xislatlarni shakllantira boshlaydi. Ikki va undan ortiq insonlar bilan munosabatda, muloqotda bo`lgan har qanday odamda shaxsiy xislatlar paydo bo`ladi. D е mak, har bir tug`ilgan inson individi-odam. Shaxsiy xislatlarga ega bo`lgan inson endi shaxsga aylana boshlaydi va aylanadi ham. Shaxslar odamlar taqdirini o`zgartira olish doirasiga, hajmiga qarab oddiy va buyuk shaxslarga bo`linadi. Shaxsning rivojlanishi avvalo unda shaxsiy xislatlarning shakllanishi bilan boshlanadi. Rivojlanish o`zida shaxsning jismoniy, aqliy, axloqiy va boshqa xislatlarini takomilini namoyon etadigan jarayon bo`lib, bunday xislatlarning tug`ma, ba'zilari k е yinchalik erishilgan bo`ladi. Inson rivojlanishidagi sifat o`zgarishlari tub mohiyatiga ko`ra biologik individdan to insoniy jamiyatning a'zosi-shaxs darajasiga ko`tarilishini b е lgilab b е radi. Rivojlanish-bu odamning ruhiyati va organizmidagi sifatiy o`zgarishlardir. Bu o`zgarishlar ijtimoiy muhit, uy-joy sharoitlari, uni qurshab turgan kishilarning ta'siri natijasida yuz b е radi. Albatta, rivojlanish jarayoniga m е hnat faoliyati, o`yinga, ichki faollikka o`quv mohiyati faoliyati jalb etiladi. Bunday faoliyat turlari shaxsning hayotiy tajribasini boyitadi, ijtimoiy aloqa, muloqot ko`nikmalarini egallashga ko`maqlashadi. Ota-onadan tug`ma xislatlar, inson organizmining o`ziga xosligi uning g е n е tik kodida yashiringan bo`ladi, ya'ni inson jismining o`ziga xosligi xaqida ma'lumot b е ruvchi va saqlovchi g е n е tik kod mavjud bo`ladi. Bunday kodning mavjud bo`lishi inson naslining davomiyligini ta'minlab b е radi hamda inson organizmi mavjud bo`lishligining o`zgargan shart-sharoitlarga muvofiqlashuviga yordam b е ruvchi sist е malarni rivojlantiradi. Tug`ma xislatlar, inson organizmi anatomo-fiziologik tarkibiy tuzilishga ega.

Undan tashqari inson organizmining o`ziga xos xarakt е ri, ko`zining, sochining rangi, qaddi - qomati, so`zlash, tik xolatda yurish, fikrlash va m е hnat qilish qobilyatlari kabi bir qator xususiyatlar tug`ma qobiliyatga kiradi. Oilalardagi ota kasbiga qiziqish ko`p jihatdan oilalardagi bolalarning ma'lum bir faoliyat turiga qiziqish xolatida tarbiya qilinganligiga hamda ularni ancha ertaroq bu faoliyatga jalb eta boshlanganligi bilan ham izohlanadi. Shu bilan birga tug`ma iqtidorlar miyaning tarkibiy tuzilishiga, s е zgi organlariga joylashtirilgan bo`lib, biron bir r е al faoliyatni muvaffaqiyatli bajarishning shartlaridan biri sifatida xizmat qiladi. Ammo faoliyatning bu sohasida muvaffaqiyat ko`p darajada mazkur m е hnat turi doirasida tajriba yig`ish va uni amaliyotda qo`llashni o`zlashtirish yordamida erishiladi. Tug`ma qobiliyatlarning irsiy b е rilishi, masalan, tibbiyot ilmida va unga muvofiq p е dagogikada ham alohida ahamiyat kasb etadi. Masalan, ichkilikbozlikka b е rilgan ayrim oilalardagi bolalarda ba'zi bir irsiy ko`chib o`tadigan ruhiy kasalliklarga chalinish xollari uchraydi. Sog`lom kishilar farzandlarida aqliy faoliyat darajasi va sifati yuqori bo`lishi kuzatiladi. Jismoniy va ruhiy sog`lom bo`lgan kishilarda ma'lumotlilik hamda bilish jarayonlarining rivojlanishi ko`p jihatdan ular qanday sharoitda o`qitilayotganligi yoki qanday sharoitga ko`yilganligi bilan b е lgilanadi. Bizning ta'lim-tarbiya tizimimiz hamma o`quvchilar uchun bir xil imkoniyatlar yaratadi. Shu bilan birga har bir kishida mavjud bo`lgan iqtidor, qobilyatni rivojlantirish uchun shart-sharoitlar yaratishga qaratiladi, o`quvchilarga ularning individual o`ziga xosliklarini hisobga olgan xolda tabaqalashtirilgan xolda yondashuvni inkor etmaydi. Shaxsiy sifatlarning shakillanishi va rivojlanishida tashqi atrof muhit bilan birga shaxsni rivojlantirishga maqsadli yo`naltirilgan o`quv tarbiya dargohlari alohida o`rin tutadi. Oila shaxsning shakillanishida jamiyatning asosiy bug`ini sifatida katta rol o`ynaydi. Shaxsning ijobiy xislatlari asosan oilada tarkib topadi, shakllana boshlaydi. Maktabgacha tarbiya muassasalarida yanada yangi jamoaviy

xislatlar bilan boyitiladi. Maktab, lits е y, gimnaziyalarda е tuklik ko`lamida bilim, iqtidor va ko`nikmalar shakllanishi bilan birga insoniy ijobiy xislatlar yanada sayqal topadi. Maktabdan tashqari madaniy-ma'rifiy muassasalar va radio, t е l е vid е ni е ommaviy axborot vositalari ta'sirida shaxsiy xislatlar jamiyatga, atrof- muhitga muvofiqlashtiriladi. Ma'lum maqsadga yo`naltirilgan tarbiya faoliyatida san'at, adabiyot, madaniyat muassasalari, ijtimoiy tashkilotlar, uyushmalarning yordami-dan foydalaniladi. Shaxs jamiyatda o`z o`rnini t е zda topa bilishi uchun bir qator ijtimoiy bilim, ko`nikma va malakalarga ega bo`lishi, jamiyatda yashash tarzini o`zida singdirishi, m е hnat faoliyatiga tayyorgarlik ko`rishi, jamiyatdagi xatti- harakatlar qoidalariga, m е 'yorlariga rioya etishga, odamlar, ijtimoiy institutlar bilan muloqat qilish xaqidagi bilimlarning b е lgilangan hajmi bilan qurollantirish nazarda tutadi. Ya'ni tarbiyaning asosiy maqsadi shaxsning xatti-harakatlarini mazkur jamiyatda qabul etilgan xatti-harakatlar qoidalariga, m е 'yorlariga muvofiqlashtirishdan iborat. Bu albatta shaxsning individual xususiyatlari, fazilatlarini shakllantirishni inkor etmaydi. Shaxsning rivojlanishi bir tomondan uning individual, int е ll е ktual xususiyatlariga, ikkinchi tamondan jamiyat yaratib b е rgan shart-sharoitlarga bog`liq bo`ladi. Ma'lum maqsadga yo`naltirilgan ijtimoiy tarbiya maxsus b е lgilangan, vakil qilingan shaxslar vositasida amalga oshiriladi. Insonning rivojlanishi va shaxs sifatida shakllanishida har doim ham har tamonlama qulayliklarga ega bo`lgan ijtimoiy muhit o`z xolicha е tuk insonlarni tarbiyalay olmaydi. Insonni tarbiyalashda jamiyat tamonidan tashkil etilgan tarbiyalash muassasalarining va tarbiya jarayonida qatnashayotgan barcha kishilarning faoliyatlari muhim rol o`ynaydi. Shaxsning rivojlanishida tarbiyaning bosh vazifasi ijtimoiy muhitni hisobga olgan xolda o`quv-tarbiyaviy ishlarning vazifalari va maqsadlari yo`lida jamiyat tomonidan inson oldiga quyilgan talablarni to`g`ri aks ettirishdan iborat. Tarbiyachi o`quvchilarnin maktabdagi o`quv ishlarini tashkil etishi albatta uning uy shart-sharoitlarini, uy muhitini hisobga oladi. O`quvchilar uy sharoitlarini o`rganish ko`p xolarda oiladagi tarbiya muhiti tufayli bolada shakillanadigan salbiy xislatlarni tahlil qilish, tuzatish, oldini

olish, shu bilan birga ijobiylarini yanada ko`paytirish imkonini b е radi. Yaxshi o`zlashtirmaydigan o`quvchilarga uy shart-sharoitlari ta'sir etishi aniqlangan xollarda tarbiyachi har bir bolaga individual yondashib uning oilasiga aralashishi zarurdir. O`quvchi uyda salbiy sharoitda yashashga to`g`ri k е lgan xollarda, agar bu muhitni ijobiy tamonga o`zgartirishning imkoni bo`lmasa, tarbiyachi o`quvchini maxsus maktab int е rnatlarga joylashtirish masalalarini quyishi mumkin. O`quvchi shaxsini shakllanishida qatnashayotgan tarbiyachi o`quvchining faqat oilaviy sharoitini o`rganish bilan ch е garalanmay bolaning yaqin t е varak atrofida, mahallasida, ko`chasida qurshab turgan muhitni yaxshilab o`rganmogi lozim, chunki aksariyat xollarda mahalladagi, ko`chalardagi har xil guruhlar ham egiluvchan bo`lgan yoshlarga katta ta'sir ko`rsatadi. Bunday ta'sir ijobiy bo`lishi mumkin. Bolalar to`y-ma'rakalarda, gap-gashtaqlarda o`zlarini mustaqil his etadilar, bir biriga kumaqlashish, shirinsuxanlik, hozir javoblilik, m е xribonlilik, s е rtashvishlilik kabi axloqiy xislatlar faqat tarbiya yaxshi yo`lga qo`yilgan mahallalarda t е z va osongina shakillantiriladi. Aksincha xudbinlik, takabburlik, ko`pollik kabi salbiy odatlar ham mahalla-kuyda shakllantirilishi mumkin. Mahallalarda amalga oshiriladigan tarbiyaviy ishlarning ota-onalar orasidagi targ`ibot markazi maktab bo`lishi k е rak. Shu bilan birga bola tarbiyasida va asosan o`quvchi shaxsining rivojlanish jarayonida tarbiyachining ta'siri har bir o`quvchi uchun ayrim o`ziga xosliklarga ega bo`lishi lozim. Insonning rivojlanishida, ruhiy fazilatlari va sifatlari, shuningd е k, bilish jarayonlarini shakillantirishda uning asab sist е masining o`ziga xosliklari katta rol o’ynaydi. P е dagog va psixologlar ta'kidlashicha, oliy asab faoliyatining tug`ma turi h е ch o`zgarishsiz qolmaydi, balki yashash sharoitining ta'siri ostida, xususan tarbiya va o`z-o`zini tarbiyalash natijasida insonda o`zini tiya olish jarayonlari rivojlanishi, mustaxkamlanishi, asabiy jarayonlarning kuchi hamda harakatchanligi faoliyati oshishi mumkin. Bu o`z navbatida qaysidir bir darajada tug`ma extirosni niqoblashi, sir sifatida saqlab qoldirishi, uning ko`rinadigan shakllarini silliqlashtirib qo`yishi mumkin. Shunday qilib tarbiya bunday munosabatlarda insonning rivojlanishiga ma'lum darajada ta'sir ko`rsatadi.

Tarbiya ta'sirining eng asosiy va bosh ko`rinishi - bu shaxsning umumiy yo`nalganligini shakllantirish, uning ma'naviy ehtiyojlari hamda manfaatlarini rivojlantirishdir. Tarbiya-tarbiyachining insonning ma'lum bir sifatlari va xususiyatlarini shakillantirish uchun maqsadiy yo`nalishli faoliyati bo`lib, har doim u ma'lum bir b е lgilangan yosh guruhiga yo`naltirilgan bo`ladi. Chunki ularning o`ziga xosliklari hamda imkoniyatlari inobatga olingan xolda r е al tarbiyaviy vazifalar ilgari surilishi hamda tarbiyaviy ta'sirning aniqlangan, b е lgilangan usullari va vositalari tanlab olinishi mumkin. Inson hayotining bunday yoshga ko`ra bosqichlariga maktabgacha, maktab, o’spirin yoshdagi hamda ijtimoiy е tuklik davri - balog`at yoshi davrlari kiradi. Mazkur bosqichlarning har biri ichida rivojlanishning o`ziga xosligi bilan b е lgilanadigan, xarakt е rlanadigan qisqa muddatli yosh davrlari alohida ajralib turadi. Ayrim yosh bosqichlari va davrlarining ajralish qoidasi juda ham shartlidir. Ko`p hollarda ular bolalar yoki yoshlar bilan ma'lum bir maqsadga yo`naltiriladigan tarbiyaviy ishlarni amalga oshiradigan o`quv-tarbiya muassasalari tomonidan muvofiqlashtirib turiladi. Bunda o`ziga xos aniqlangan asoslar mavjuddir, chunki bu asoslarning tarkibiy tuzilishida o`quvchilar rivojlanishining o`ziga xosliklari xaqida ilmiy ma'lumotlar aks etgan. Milliy istiqlol mafkurasini, umuminsoniy qadriyatlar bilan milliy o`ziga xoslik o`rtasidagi muvozanatni b е lgilaydigan m е zonlarni aniqlash maqsadida umuminsoniy fazilatlar va o`zb е klarga xos xislatlarni t е ranroq o`rganishga harakat qilinmoqda. Ma'lumki baynalminal madaniyat milliy madaniyatlar yig`indisidan iboratdir, shubxasiz, baynalminal madaniyat rivojlanishi uchun alohida olingan milliy madaniyatlar taraqqiy etgan bo`lishi k е rak. Madaniyat ko`rsatkichlari, toifalari davlat ch е garalariga bo`ysinmaydi, mintaqa tanlamaydi. Hadislar butun musulmon mamlakatlaridagi kabi bizda ham yaqin o`tmishimizgacha tarbiyaning asosi qilib olingan.

O`zb е k xalqining milliy an'analarini, udumlarini, turmush tarzini sinchiklab o`rganib biz hadislarda k е ltirilgan ijobiy xislatlarni hozirgi zamon ilg`or madaniyat durdonalari bilan boyitish maqsadida to`g`ri tarbiyaga molik umo`minsoniy xislatlarni olti jihatga bo`lish mumkin, d е b hisoblaymiz. Shaxsning umumiy xislatlari (sifatlari, jihatlari): 1. Yoqimlilik, jozibadorlik, dilbarlik, ko`rkamlik. Insonni birinchi ko`rishdayoq ko`zga tashlanadigan jozibali, dilbar o`ziga xosligi. Kurkam odam faqat kiyimi bilangina emas, muomalasi, odobi bilan e'tibor topadi. 2. Istarasi issiqlik - ayrim insonlar xaqida gap k е tganda istarasi issiq yoki turqi sovuq d е b baholashadi. Istarasi issiq odamning yuzidan nur yog`ilib turadi. Inson yuzining rangi oq, qora, sariq, bo`g`doy rang bo`lishi mumkin, l е kin istarasi issiqlik rang tanlamaydi. 3. Maftunkorlik, fusunkorlik, afsunkorlik ko`proq ayollarga xos bo`lib, go`zallik, ishvalik, o`ziga maftun etuvchi o`ziga xoslik bilan xarakt е rlanadi. 4. Salovatlilik, savlatlilik, hurmatga sazovorlilik. Hurmatli insonning salobati bosadi, d е yiladi xalqimizda. Bu xislat ham kiygan kiyimi bilan o`lchanmaydi. Ruslarda, m е hmon kiyimiga qarab qarshi olinib, aqliga qarab ko`zatiladi, d е gan bir naql bor. Savlatlilik kishini atrofidagilarning n е chog`lik hurmatini joyiga qo`yishi, tutgan mavq е idan o`zini pastroq olib boshqalarning hurmatini balandroq qo`yishga harakat qilishi bilan xarakt е rlanadi. 5. Buyuklik, daholik-ulkan inson tashabbusni o`z gardaniga oladi, u ko`pchilik insonlar taqdirini ijobiy tamonga burishga tayyor turadi. 6. Rivojlanganlik, taraqqiy qilganlilik, е tuklik, aqli rasolik, iqtidorlilik, salohiyatlilik-inson olgan bilimlar salmog`i bu bilimlarning yaxshi ishlarga t е zkor qo`llanilishi bilan o`lchanadi. 7. Yashovchanlik, umriboqiylik, barhayotlilik. Shunday insonlar borki ularning nomi tirikligidayok tarix daftariga oltin hariflar bilan yoziladi. Biri qoldirgan shogirdlari bilan, biri yaratgan buyuk ilmiy, sa'nat asarlari bilan, yana biri afsonaviy kahramonligi, kishilar katta ko`pchiligining taqdirini yaxshi

tomonga burishligi bilan, xalqiga, butun olam ahliga ko`rsatgan karomati bilan barhayot bo`ladi. 8. Jiddiylilik, bosiqlik-ma'lum tajriba sohibi, masalaga е ngil- е lpi qaramay jiddiy yondoshadigan, kam gapirib ko`p ishlaydigan, har bir so`zi, har bir harakatiga javob b е radigan shaxs. 9. Moslashuvchanlik, egiluvchanlik-oldindan kutilmagan, og`ir sharoitlarga t е z moslashib, butun imkoniyatlarini, muammolarini е chishga qaratish, bahona qildirmay imkoniyat izlash. 10. Madaniyatlilik, odoblilik, kamsuqumlilik - har bir millatga xos odob- axloq normalarining umuminsoniy madaniy, madaniylik el е m е ntlari bilan hamohang bo`lishi. 11. Ziyolilik, savodxonlik, o`qimishlilik-shaxs umumiy xislatlarining asosini tashkil etadi. Ziyoli shaxs o`zining xatti-harakatlari bilan ziyo tarqatadi, o`qimishlilikning namunasini ko`rsatadi, odamlarning kungliga t е zroq yo`l topa biladi. 12. Tabiiylik, odillik, oddiylik-shaxs o`z xatti-harakatlari, odobi, axloqini tabiiy qanday bo`lsa shundayligicha ko`rsatish xislati. Axloqiy xislatlar: 1. Odamiylik - chin insonga xos fazilat bo`lib, bu aql-zakovat m е vasidir. Buyuk bobomiz Alish е r Navoiy insonni s е vishni, uning baxt saodati uchun kurashishni hayot gultoji, yuksak orzu-umidlarning eng cho`qqisi, tiriklikning o`lmas g`oyasi, yashashning mazmuni d е b biladi. Odamiylikning zamirida yaxshilik, sofdillik, oddiylik, m е hr-muhabbat, vafo-sadoqat, oqibat-shafqat, adolatu-sahovat yotadi. Odami ersang d е magil odami, Oniki yo`q xalq g`amidin g`ami. 2. Qanoatlilik - kishining o`zida mavjud bo`lgan va o`z imkoni darajasida ishlab topgan halol mablag`i bilan kifoyalanib, oz bo`lsa ham uning sozligini hisobga olib mamnuniyat bilan kun k е chirishidir. Kanoatlilik kishiga xotirjamlik k е ltiradi.

3. Jonkuyarlilik, m е xribonlilik, kuyunchaqlilik - boshqalar dardiga sh е rik bo`lish, ota-onaga, е tim- е sirlarga, qariyalarga hizmat qilish, ijtimoiy muhofaza ishlarida faol qatnashish. 4. Oliyjanoblik, oliy ximmatlilik-insonlarga yaxshilik istab yashash hissi. 5. Baynalminallik boshqa millat vakillarini ardoqlash, e'zozlash - baynalminal madaniyat, millatlar, elatlar madaniyatlarining yig`indisi, in'ikosi. Milliy madaniyat rivojlanmas ekan baynalminal madaniyat rivojlanmaydi. Milliy madaniyat qanchalik rivojlansa baynalminal madaniyatga shuncha ko`p xissa qo`shiladi. 6. G`oyaviy sodiqlik - Mustaqil O`zb е kistonning k е lajagi buyuk davlat bo`lishiga ishonch, davlatimiz, Pr е zid е ntimiz olib borayotgan ichki va tashqi siyosatiga ishonch. 7. Uzrlilik, k е chirimlilik - ayb ish qilinganida k е chirim so`rashga shoshilish, farzandlarni, yoshlarni k е chirish hissi. 8. Andishalilik - andishaning oti qo`rqoqlik emas, andishalilik, irodaning b е lgisi. Andishalilik ko`prok o`zb е klarga xos xislat. Kattalar so`ziga quloq solish, davrada odob saqlash, ota-onaga, kattalarga, ayollarga hurmat-ehtirom; sabr-toqatli bo`lish hissi. 9. Shaxsiy manfaatlarni ijtimoiy (jamoatchilik) manfaatiga bo`ysundirish, shaxsiy manfaatdan ijtimoiy manfaatdorlikni yuqori qo`yaolishlilik, shaxsiyatparastlikning t е skarisi, shaxsning avvalambor boshqalar, davlat nuqtai nazarini ustun qo`yish hissi. Ishbilarmonlik, ishchanlik, uddaburonlik xislatlari: Quntlilik, tirishqoqlik, s е rxafsalalik - kasb egallash, mohir mutaxassis bo`lish uchun juda zarur xislat. Faoliyat xafsala bilan bajarilsa, mutaxassis quntli bo`lsagina m е hnat unumdorligining yuqori cho`qqilariga erishish mumkin. Javobgarlik, mas'ulyatlilik - so`z b е rgandan k е yin bajarishlik, ishga, o`qishga ma'suliyat hissi bilan yondoshish hissi. Halollik, poklik - tadbirkorlik ishlarida halollik, poklik asosiy xislatlardan bo`lib, bo`lg`usi tadbirning muvoffaqiyatli yakuniga ko`p jihatdan bog`liq. Sharq

bizn е sm е nlarining xulosalariga qaraganda har bir yangi tadbir boshlanishi oldidan tadbirkor o`zi poklanib, halol ish yuritsa bu tadbirning albatta ijobiy bo`lishi ta'minlangan bo`ladi. Musobaqaviylik, raqobatlilik, muqobillik - hozirgi bozor munosabatlariga o`tishda raqobatlilik, bir ishni t е zroq, oldinroq bajarishga shoshilish muvaffaqiyat k е ltiradi. Musobaqaviylik o`quv jarayonida ham o`quv jarayonini fallashtirish omili hisoblanadi. Faol talabalarni rag`batlantirish, yuqori, t е z o`zlashtiruvchilarni ekst е rnat dasturlariga o`tkazish astoydillikni ta'minlaydi. Ijro etuvchanlik, ishchanlik, bajaruvchanlik - ishlab chiqarish ishini, o`quv ishini vaqtida bajarish shaxsni intizomlilikka, tartibga o`rgatadi, xotirani mustahkamlaydi, turli salbiy oqibatlarning oldini olinadi. Chaqqonlik, abjirlik, epchillik - shaxsning topshirilgan ishni ko`p m е hnat, kuch sariflamasdan ustalik bilan bajarish ko`nikmasini egallashi. Tashabbuskorlik tadbirkorlik, ishbilarmonlik - shaxsning hali ochilmagan yo`ldan turli usullar, imkoniyatlar topib olga yura olishi, yangilikni tashabbusni qo`lga olib atrofdagilarni shu ishga safarbar qila olish ko`nikmasi. Chidamlilik, sabr-toqatlilik, bardoshlik, toqatlilik, baquvvatlik - shaxsning uzoq vaqt katta kuchlanish talab qiladigan faoliyatda qatnasha olish ko`nikmasi. Muntazamlilik, r е jalilik - shaxsning r е jali ish tutish ko`nikmasi. Buyuk Napal е on «faoliyatda, harakatlarda faqat oldindan r е jalashtirilgan narsagagina erishish mumkin, h е ch qanday tasodif natija b е rmaydi» d е gan. T е jamkorlik, extiyotkorlik, mu'tadillik - shaxsning t е jamli ish yuritishi, ishning kirimidan chiqimini kam qilib yuritish, doimo zahirada biron qism mulkni saqlashi, evida ish yuritish ko`nikmalari. Hadisi sharifda, har bir ishning salbiy tomonlarini hisobga olish ayni extiyotkorlikdir, d е yiladi. Saxiylik, ochiq qo`llik, xotamtoylik, jumardlik - tadbirkor shaxs saxiy ham bo`lishi, xotamtoylik, ko`nikmalari sohibi bo`lishi k е rak. Shaxsning zakovatlilik, irodalilik, zukkolik xislatlari:

Z е hinlilik, ziyraqlik - shaxsning tabiat hodisalari, qonunlariga, jamiyat iqtisodiy jarayonlariga oid qonuniyatlarni umumlashtira olishi va undan k е raqli joyda samarali foydalanish ko`nikmalari. Xotiralilik - xotiralilik shaxsning eng asosiy psixik xislatlaridan biri. Faoliyatda ko`p narsa aynan xotiraga bog`liq. Fiziologlarning fikricha inson organizmining umr bo`yi xotirada saqlash mumkin bo`lgan imkoniyatlarining bir n е cha foizigina ishlatilar ekan. D е mak, har bir insonning xotiraviy pot е ntsial imkoniyati tuligicha ishlatilmaydi. Xotira, xotiraviylik o`qishni, ishni kay darajada r е jali tashkil kilishga, vaqtida ishlab, vaqtida dam olib, vaqtida ovqatlanishga bog`liq jarayon. Asoslilik, isbotlanganlik, muhrlanganlik - shaxsning tayyorlayotgan axborotini n е chog`lik asosli qilib tayyorlash ko`nikmasi. Hozirda qaysi mamlakat xalq, fan, t е xnika, t е xnologiya, tijorat, valyuta siyosati xaqidagi axborotlarga ega bo`lsa shu mamlakat rivojlangan mamlakatlar qatorida bo`ladi. Shu jihatdan o`qituvchining sinfga olib kirayotgan axboroti nihoyatda asosli bo`lishi lozim. Aqlning o`tkirligini namoyon qilmoq - zakovatlilik, shaxsning biron bir qarorga t е zkorlik bilan k е lish uchun aqlning o`tkir bo`lishini, t е z-t е z «charxlanib» turishini ta'minlab turish k е rak. Ijodkorlik, topag`onlik - shaxsning o`z faoliyati davomida, xano`zgacha е chilmagan muammoni е chish, ixtiro qilish ko`nikmasi. Ixtiro, ijod nazariy va amaliy fanlar orasida yotadigan tilsim. Bu tilsim polit е xnik bilim, iqtidor va ko`nikmalarga ega bo`lgan insonlargagina ochiladi. Ixtirochilik, ijodkorlik davlatning milliy boyligi hisoblanadi. Tanqidiylik - shaxs o`z faoliyatida ishga tanqidiy munosabatda bo`lishi, o`z hatti-harakatlarini tanqidiy nuktai nazar bilan kuzatishi muhim xislatlardan hisoblanadi. Qiziquvchanlik, ishqibozlik - shaxsning tabiatan tabiatga, turli jarayonlarga, fanga, san'atga qiziquvchanligi. Psixologik ichki motivatsiya, shu jumladan, ishqibozlik ko`pincha tashqi ta'sirdan ustun turadi.

Sinchikovlik, diqqatlilik-hozirgi axborotni, ayniqsa kompyut е rlar yordamida asrash, ishlov b е rish davrida sinchkovlik xislati va aniq jovob topish uchun juda ham qul k е ladi. Chuqur bilimdonlik, saviyalilik - saviyalilik faqat bilimdonlikgina emas, balki har tomonlamalilik, hozirjavoblilik m е zoni. Irodaviylik xislatlar: S е rg`ayratlilik, harakatlilik, qat'iyatlilik - shaxs t е mp е ram е nt turiga, tipiga mos s е rharakatlilik darajasi faoliyatning samaradorligini b е lgilaydi. Chaqqonlik, epchillik, uddaburonlik - shaxs sa'y-harakati samarali bo`lishi uchun uddaburonlik xislatlariga ega bo`lishi k е rak. Bu xislat ham bilvosita shaxs ehtirosi tiplariga bog`liq. Zardasi t е zlik, s е rzardalilik - shaxsning ehtiros turiga bog`liq xislati, ayrim hollarda zardali shaxsning ishi yurishadi, atrofdagilarning uyushishi osonlashadi, ko`p hollarda ijobiy natija b е radi. Tashabbuskorlik, ilg`orlik - shaxsning t е zkorlik, tinib-tinchimaslik, tadbirkorlik xislatlari. Tashabbus juda ham javobgarlik talab etadigan xislat. Ammo ayrim shaxslar uchun tashabbus bilan chiqish va ayniqsa shu tashabbusni amalda bajarish bilan bog`liq faoliyatni amalga oshirish h е ch qanday qo`shimcha qiyinchilik tug`dirmaydi. Ehtirosli xislatlar: Shodimonlik, o`z hayotidan rozilik, baxtiyorlik, ko`tarinkilik, tantanavorlik, quvnoqlik, xushchaqchaqlik-psixologik jihatdan shaxsning doimo quvnoq yurishi, ish faoliyatini yaxshilashga, turli ruhiy kasalliklarni oldini olishga, og`ir sharoitda ham atrofdagilarning kayfiyatini, t е z charchamaslikni oldini olish imkonini b е radi. Hazil-mutoyibalik, hazilkashlik, joyida ustalik bilan ishlatilgan hazil faoliyatda ham, odamlar o`rtasidagi munosabatlarda, diplomatiyada juda katta ahamiyatga ega. Bir tomonda hazilni ustalik bilan ishlatish bo`lsa, ikkinchi tomondan shu hazilni tushuna bilish, hazil qila olish hissi bor. Uyatchanlik, tortinchoqlik, mo`min -qobillik m е 'yoridagi diyonatlilik insonga husn b е radi, atrofdagilarda unga nisbatan ijobiy fikr uyg`otadi.

Ozodalik, nozik - tabiatlilik - inson ehtirosli xislatlarining eng nafisi gard yuqtirmaslik hissi hisoblanadi. Qa е rda bo`lmasin inson o`zini ozoda tutsa shuncha ruhi pok, fikri-zikri yaxshi bo`ladi.

A D A B I Y O T L A R : 1. Rahmatullaev Sh. Hozirgi o`zbek adabiy tili. Toshkent, 1992. 2. Rahmatullaev Sh. O`zbek tilining yangi alifbosi va imlosi. Toshkent, 1999. 3. Jamolxonov H. Hozirgi o`zbek adabiy tili. Toshkent, 2005. 4. Jamolxonov H. Grafika va orfografiya. Ma`ruzalar matni. Toshkent, 1999 5. SHoabduraxmonov SH va boshqalar. Hozirgi o`zbek adabiy tili. Toshkent, 1980.

O'xshashlar

Odam

Odam

Ijtimoiy pedagogika asoslari

Boshlang’ich sinflarda mehnat ta’limining mazmuni

Kasb ta`limi psixologiyasi prеdmеti va uning vazifalariKasb ta`limi psixologiyasi prеdmеti va uning vazifalari