O‘zgani anglash (eshitish) va o‘zini anglatish qoidalari - Pedagogika - Referatlar

O‘zgani anglash (eshitish) va o‘zini anglatish qoidalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

24.0859375 KB

Ko'chirib olish

O‘zgani anglash (eshitish) va o‘zini anglatish qoidalari Reja: 1. Birovni eshitish va o‘zini anglatish qonuniyatlari. 2. Eshitish: Effektiv eshitish. 3. Muloqotni “sovuqlashtiruvchi” omillar. 4. Do‘stona va iliq munosabat omillari. 5. Empatiya. Odamlar fikrini faol eshitish ko‘nikmalari va talablari. 6. Konflikt vaziyatlarda faol eshitish etaplari: axborot almashinuv, tasdiqlash bosqichi va tinchlantirish bosqichi.

Birovni eshitish va o‘zini anglatish qonuniyatlari. Konfliktlar yechimi odamlarni to‘g‘ri muloqot qilish qoidalariga o‘rgatadi. Mazkur qoidalar o‘zga odamni fikrini to‘g‘ri qabul qilish va o‘zining fikrini ham to‘g‘ri bildirish qonun-qoidalarini ham o‘z mazmuniga qamrab oladi. Shu bois, konfliktlar yechimi o‘z nuqtai nazarini ma’lum tartiblar asosida ifoda qilinishini talab etadi. Agar konfliktdagi bir tomon qo‘pollik qilsa, dag‘dag‘a bilan tahdid uyg‘otsa, ikkinchi tomon o‘zini muhofaza qilish choralarini ko‘rishga majbur bo‘ladi. O‘zini muhofaza qilishga uni majbur qiladigan vaziyat yaratilgan bo‘ladi. O‘zini himoya qilish esa tabiiy ehtiyoj hisoblanadi. O‘z fikrini singdirish uchun bir tomon ikkinchi tomonga taziyq o‘tkazsa, unga xos bo‘lmagan xulosalarni qabul qilishga ikkinchi tomonni majbur qilingan bo‘linadi. Shu bois, konflikt sharoitida qarama-qarshi tomonlar e’tirozini uyg‘otmagan, o‘zini himoya qilishga boshqa insonni zo‘rlamagan tarzda muloqot olib bora olish qobiliyati qadrlanadi. Konflikt yechimida boshqa bir insonni eshitish hamda o‘z fikrini o‘tkazishni tenglik sharoitida olib borish muhim talablardan biriga aylanadi. Demak, konflikt yechimida birovni eshitish va o‘zini anglatish qonuniyatlariga rioya etish zarur. Birovlarga “aql” o‘rgatib, ularning qanday yashashi lozimligi ta’kidlashdan ko‘ra, ularni avval eshitib, so‘ng birgalikda yagona qaror qilish to‘g‘riroq bo‘ladi. Konflikt – faol eshitish qobiliyatisiz yechilmaydi. Eshitish diqqatning boshqa odamga o‘z xohish va irodasi bilan berilishiga aytiladi. Shu bilan birga boshqa odam aytmoqchi bo‘lgan fikrni anglashdir. Uni tushunishga harakat qilinishidir. Ko‘pchilik uchun birovga quloq tutish – uning nima so‘zlar aytayotgani va qanday aytayotgani bilan bog‘liq. Ammo bu yetarli emas. Boshqa odamga haqiqiy quloq tutish – uning fikr va o‘ylari, xissiyotlarini bevosita va to‘g‘ri anglashdir. Effektiv eshitish – boshqa odamga haqiqiy quloq solayotganligingiz isbotidir. Agar siz boshqa odamning so‘zlariga haqiqiy quloq solayotgan bo‘lsangiz, uning hamkori, yordamchisi aylanasiz. Bu esa tomonlar uchun konflikt yechimini muvaffaqiyatli olib borish imkoniyatini yaratadi. Faol eshitish qobiliyati esa ham eshitish, ham o‘z fikrini bildirish bosqichlaridan iborat bo‘ladi. Shu bois, muloqot madaniyatini mana shu muloqotni

“sovuqlashtiruvchi” yoki uni “iliqlashtiruvchi” omillarsiz tasavvur etib bo‘lmaydi. Agar siz o‘zga tomon bilan o‘z munosabatlaringizni buzmoqchi bo‘lsangiz, sizga muloqotni “sovuqlashtiruvchi” omillar qo‘l keladi, ammo siz muloqotdan tomonlar orasidagi yaxshi munosabatlarni saqlab qolish uchun foydalanmoqchi bo‘lsangiz, demak, siz doimo muloqotni “iliqlashtiruvchi” omillardan foydalanishingiz darkor. Muloqotni “sovuqlashtiruvchi” omillar Muloqot madaniyatida keng tarqalgan xatolardan bir shundaki, gapirib turgan odamning so‘zi nihoyasiga yetmasdan turib, unga yangi savollar beriladi. Siz bunday qilganingizda suhbatdoshingizni qiyin ahvolga solib qo‘ygan bo‘lasiz. Chunki u birinchi savolingizga xali to‘liq javob ayta olmagan. Siz bo‘lsa, yangi savollar berayotirsiz. Siz uni dovdiratib qo‘yasiz. Nima muhimu, nima muhim emas, u idora qila olmay qoladi. Agar u savollaringizga javob bermasa, siz uni omi, bilimsiz, didsiz, ilmiy salohiyatsiz odam sifatida baholashingiz mumkin. Demak, savol berilgandan so‘ng, to‘laligicha mazkur savolga javob berish imkoniyatini ham yaratish lozim. Bunday odamlar suhbatida ko‘proq qo‘nimsizlik, sabr va birovni tinglash qo‘nikmasi yetishmaydi. Ular ko‘proq sizning fikringizni bilish uchun emas, balki o‘z fikrini o‘tkazish uchun suhbat quradi. Natijada, siz o‘zingizni bunday odam bilan qanday tutishni bilmay qolasiz. Odam faqat o‘zining fikrlarini bildirish asosiga muloqotni tuzadigan bo‘lsa, u boshqalar fikrini bilishdan mahrum insonga aylanadi. Odam esa o‘z psixologiyasiga ko‘ra, ko‘proq o‘zining eshitilishini istaydi. Suhbatdagi keskinlik, formalizm, xulosalarning qat’iyligi (kategorichnost), yodlab olingan jumlalar va fikrlar, birovlarning qarashlarini takrorlash, samimiyliksiz gapirish, o‘zini soxta tutish kabilar suhbatni rivojlantirmaydi, balki uni so‘ndiradi. Suhbatni doimiy saqlab turish bu oson ish emas. Muloqotni saqlash ham shunday. Bu har ikki tomondan ma’lum bilim va ko‘nikmalarni talab etadi. Agar siz o‘zingizni ma’lum doirada begona his qilsangiz, nimalar haqida gapirishni bilmasangiz, o‘zingizning yaxshi suhbatdosh bo‘la olishingizga shubha qilsangiz muloqot jonli emas, balki rasmiy va sun’iy o‘tadi.

Shu bilan birga, ba’zi odamlar o‘z psixologiyasi va tarbiyasiga ko‘ra muloqotni “barbod” (sabotaj) etuvchilar qatoriga qo‘shiladilar. Mana shunday odamlar so‘zlarida ko‘pincha tahdid ovozlari va kayfiyatlari sezilib turadi. Ular buyruq berib gapiradilar. Ular asosan negativ axborot tarqatishga moyil bo‘ladilar. Birovlar, yoki hodisalar tahlilida asosan tanqid ustun turadi. Ijobiy gapirish, ijobiy baho berish ular uchun tabiiy qiyinchilik tug‘diradi. Ular ko‘pincha birovlarni ayblab, yoki ularga laqab tirab, kesatib gapiradilar. Ular o‘zini “hamma ularga qarzdorday, ammo qarzlarini qaytarmayotganday” tutadilar. Ko‘pincha ular muhim ahamiyatga ega bo‘lgan axborotlarni yashiradilar. Ular o‘zini “ichimdagini top, agar topa olmasang, sen aybdorsan” kabilida tutadilar. Ular axborot o‘rtoqlashishni xush ko‘rmaydilar. Ba’zilar o‘z suhbatini tergovday olib boradi. Ular so‘zlari tahdid, shubha, busaramjonlik bilan to‘lgan bo‘ladi. Ba’zilar esa, avval maqtab turib, so‘ng biror ishni zimmangizga yuklash payidan bo‘ladi. Sizning qalbingizda esa, xuddi aldanib qolgandek xissiyot uyg‘onadi. Ba’zilar nima to‘g‘rida gapirilsa ham, asosan maslahat berishga o‘tib ketaveradi. Kamdan kam odam o‘z suhbatini hamkorlikda biror yechimni qidirishga yo‘naltira oladi. Ko‘pchilik uchun o‘z xissiyotlari, o‘z qarashlari, o‘z fikrlari eng to‘g‘ri, eng aniq va eng o‘ylangandek tuyuladi. Ba’zilar esa suhbatlashishni bahs qilish, ko‘p gapirish, birovlarning og‘zidan so‘zini olib qo‘yish deb anglaydi. Ular suhbatdoshi bilan xuddi so‘zlashishida musobaqa o‘tkazayotganday o‘zini tutadi. Ba’zilar esa buning aksi, birovning so‘zlarini eshitish, faqat uni tinchlantirishdan iborat deb, nuqul “Hafa bo‘lma”, “Asabiylashma”, “Hamma narsa o‘tib ketadi” qabilida suhbat quradilar. Ammo ularning suhbatdoshiga tinchlantirish emas, ularning so‘zlari, mana shu so‘zlar ortida turgan xissiyotlarni hamdard bo‘lib eshitish talab qilinadi. Yuqorida ta’kidlangan barcha holatlarda bir tomon ikkinchi tomonga nisbatan “sabotajlik” munosabatida bo‘ladi. Inson shunday tuzilganki, unga uning so‘zlariga qilingan munosabat, ya’ni uning shaxsiyatiga bo‘lgan boshqa odam reaksiyasi juda muhim hisoblanadi. Muloqot aslida faqat so‘zlar orqaligina emas, balki yuqorida ko‘rilgan barcha

muloqot komponentlari orqali olib boriladi. Ammo suhbat, ya’ni so‘zlar eng katta axborot almashuvga asos bo‘ladi. Shu bois, siz “sabotajlik” usulidan foydalangan holda suhbat qursangiz, suhbat jarayoni har ikki tomonga ham qoniqish olib kelmasligi mumkin. Agar siz suhbatdoshingizni asli hurmat qilmasangiz, u sizning mimikangiz, ovozingiz, istehzoingiz orqali baribir mana shu asl munosabatni sezib, anglab turadi. Shu bois, muloqotni barcha sanab o‘tilgan xususiyatlarni nazarga olgan holda olib borish talab etiladi. Agar siz atrofingizdagi odamlar bilan do‘stona va iliq muomala qilmoqchi bo‘lsangiz, kuyidagi talablarga alohida e’tibor qaratmog‘ingiz lozim: Do‘stona va iliq munosabat omillari 1. suhbatdoshingizga o‘zaro tenglik tamoyili asosida muomala qilasiz, uni suhbatdagi hamkor deb qabul qilasiz, uning maqsadlarini o‘zingizga bo‘ysundirmaysiz; 2. suhbatdoshingizning o‘z shaxsiy fikri mavjud bo‘lishi mumkinligi huquqini hurmat qilasiz, shu bois o‘z fikringizni u albatta qabul qilishi lozimligi talab etmaysiz, u sizning fikringizga qo‘shilmasa, undan hafa ham bo‘lmaysiz, chunki har bir odamning o‘z qarashi mavjud bo‘lishi lozimligi tabiiy hol. Insonning individualligi fikrlari va qarashlarida ham o‘zini namoyon qiladi. 3. uning qarash va fikrlarini behurmat qilmaysiz hamda ular mavjudligi e’tiborga olasiz. Masalan, “Faqat ahmoqlar shunday deb o‘ylashi mumkin”, “Sen asli aqli pastroq odamsan-da, shunaqa xulosaga kelibsan”, “Xotinlarning asli aqli pastroq bo‘ladi, sendan bundan boshqa yana nimani kutardik...”, “Erkaklar har doim mana shunaqa qo‘rs bo‘ladi, “Siz ham odammisiz, gapga tushunadigan…” qabilidagi jumlalar suhbatni keskinlashtiradi. Opponentingizning fikri noto‘g‘ri bo‘lsa ham, bu fikr – uning uchun o‘z fikri bo‘lganligi sababli qadrli ekanligin unutmaslik lozim, unga o‘z fikrini o‘zgartirish uchun imkon berish dakror. 4. boshqa insonlarning o‘z hayotiy tajribasi, xulosalari, qadriyatlari mavjudligini hisobga olasiz. Har bir inson – alohida, mustaqil qadriyatdir. Fikrlar almashuvi zarur holat, ammo fikrni majburlash, tanqid qilish, o‘z fikrini ustun qo‘yish orqali singdirib bo‘lmaydi.

Mana shu suhbatni “sovuqlashtiruvchi” yoki “iliqlashtiruvchi” omillar asosida o‘z harakatlaringizni sinab ko‘rishingiz mumkin bo‘ladi. Tahlil nima narsalarni qilmaslik lozimligini sizga ochiq ko‘rsatadi. Inson o‘z malakalarini tahlil qilishga o‘tganda, u o‘z xato va kamchiliklarini tuzatishga ham o‘tgan bo‘ladi. Xato to‘g‘rilanmagunicha xato hisoblanadi. Xato tuzatilgandan so‘ng xato emas, balki yangi voqelikka aylanadi. Shu bilan birga, ba’zan biz o‘zimizni ham suhbat “sabotajchisi” sifatida tutamiz. Agar suhbatdoshimiz avvallari bizni hafa qilgan, bizning ko‘nglimizga tegadigan gap qilgan, yoki o‘zi asli bizga yoqmaydigan odam bo‘lsa, biz o‘zimizni shunday tutishimiz mumkin. Demak, bu hollarda ham bizning amallarimiz, so‘zlarimiz odamlarga qanday ta’sir ko‘rsatishi mumkinligini bilish, xato holatlarning oldini olishga teng keladi. Aslida, “sabotajchilik” har ikki tomonga ham tavsiya etilmaydi. Suhbat tomonlarning o‘zaro munosabatini yorqin va aniq ko‘rsatadigan ijtimoiy voqelik hisoblanadi. Sizning suhbatdan maqsadingiz o‘z suhbatdoshlaringizga o‘zingiz haqidagi ma’lum tartibda mujassam etilgan axborotlar tizimini uzatishdan iboratdir. Uning maqsadi ham shunday. YA’ni, ikkala tomon axborot almashuv orqali o‘z munosabatlarini aniqlashtirib olmoqchi. Axborot almashuvni esa boshqa tomon manfaatlarini buzgan holda olib borish – noto‘g‘ri va madaniyatsizlik alomati hisoblanadi. Shu bois, muloqotni eng avvalgi shartlaridan biri – o‘z suhbatdoshini hurmatlash hisoblanadi. Sizni to‘g‘ri va samimiy qabul qilinganingiz sizni xursand qilganidek, sizga g‘ayrli va adolatsiz munosabat sizning ko‘ngligingizni og‘ritadi, hafa qiladi. Sizning fikrlaringiz, qarashlaringiz, xulosalaringiz tanqid qilanaversa, siz bunday holatlarni o‘zingizga nisbatan nohaqlik sifatida qabul qilasiz. Ammo hurmatli odam bo‘lish uchun faqat maqtovlar ichida yashash hech ham shart emas. Odam birovlarning maqtovi, hushomadisiz ham o‘zini ulug‘vor ko‘rsatishi mumkinligi aniq.

Odamlar bilan ellashish va ularga yoqimli bo‘lish uchun aqldan ko‘ra qalb ko‘proq foyda beradi. J.Labryuyyer Boshqaning inson ekanligini xis qilgan taqdiringdagina inson bo‘la olasan. A.N.Radishev Yaqin kishilarimizga o‘zlariga qarab munosib muomala qilib, biz ularni battar buzamiz. Agar biz ularga o‘zlaridan ko‘ra yaxshiroq odamlar yedya yondoshsak, ularni biz yana yaxshiroq bo‘lishga majbur etamiz. I.Gyote Birovni yerga ursang, bu bilan o‘zing ham yerga urilasan. B.Vashington Muloqotni iliqlashtiruchi omillar Empatiya deb atalgan tushuncha bor. Empatiya – boshqa bir odamning harakatlari va amallarini yuzaga keltirayotgan omillar va xis-tuyg‘ularni to‘g‘ri tushunish, ularni adekvat anglash va hamdardlik ko‘rsata olish hisoblanadi. Mana shunday o‘zingga yaqin, xatto ba’zan tanish bo‘lmagan odamlar xis-tuyg‘ulariga ochiqlik, ularni tushunish - o‘zaro anglash va hamdardlik, o‘zaro kontakt qila olish qobiliyatidan darak beradi. Mana shunday qobiliyatni o‘zida tarbiya qila olgan, o‘stirib borgan odam, shu qobiliyatni egallagan odam, muloqot madaniyatining eng zarur talabini bajargan hisoblanadi. Agar siz ruhan eng yaqin insonni ko‘z oldingizga keltirsangiz, siz va mana shu inson o‘rtasida:  samimiylik;  ochiqlik;  o‘zaro bir-biridan sir yashirmaslik;  o‘zaro ishonch;  qarashlar yakdilligi;  muammolarni ochiq ayta olish, o‘z muammosini aytganda “bu odam yomon ekan” degan hayollarga bormaslik;

 uning siz to‘g‘ringizda hech qachon yomon fikrga bormasligiga, sizni “muhokama” etib turmasligiga ishonch;  uning sizni har doim ochiq yuz bilan kutib olishi;  siz uchun hech qachon vaqt ayamasligi;  siz bilan har vaqt bir tekis muomala va suhbat qurishlari;  sizga hamdardlilik bildira olishlari;  yordam kerak bo‘lganda, ularning har doim tayyorligi va shu kabi o‘nlab xususiyatlarning namoyon bo‘lishi oydinlashadi. Agar siz muloqotni iliqlik va samimiylik asosida qurishga harakat qilmoqchi bo‘lsangiz, kuyida bildirilgan usullardan keng foydalanishingiz mumkin. Muloqotni iliqlik sari yetaklovchi kuyidagi omillar mavjud: 5. Boshqalar uchun qiziqarli bo‘lgan suhbat mavzuini tanlang. Sizning suhbatdoshlaringiz nimaga qiziqishlarini aniqlang. Ularda qiziqish va intilishni uyg‘otadigan mavzularga to‘xtaling. Ulardan bu voqealar va holatlar bo‘yicha savollar so‘rang. Oddiy suhbat odamlarni juda yaqinlashtiradi. Suhbatni ochiqlik va moyillik asosiga quring. Bunda mavzu emas, ko‘proq tomonlar orasidagi bir biriga moyillik, qiziqish, samimiylik muhim ahamiyat kasb etadi. 6. Suhbatdoshingiz bilan birgalikda, hamkorlikda harakat qiling. Faqat o‘zingiz gapirmang. Ko‘proq uni eshiting. Unga yo‘naltiruvchi savollar bering. Umumiylikka keltiruvchi har qanday mashg‘ulot va suhbat tomonlar orasini juda yaqinlashtirishini esda tuting. 7. Agar suhbat orqali o‘zingizni boshqa tomon bilan munosabatingizni iliqlik asosida shakllantirmoqchi bo‘lsangiz, shunga mos va to‘g‘ri keladigan vaziyatni tanlang. Ikkalangiz tinch suhbat quradigan vaziyat suhbatning ana shunday tinch va ravon o‘tishida juda katta rol o‘ynaydi. 8. Suhbat uchun to‘g‘ri vaqt tanlang. Suhbatdoshingiz batamom o‘zini erkin xis eta olsin. O‘zingizga nisbatan unda ishonch uyg‘oting. Suhbatdoshingiz biror narsadan havotirda, siqilgan, o‘z xissiyotlari ichida bo‘lsa, unga o‘z xissiyotlarini samimiy o‘rtoqlashishi uchun imkon yarating. Yoki, u o‘z xissiyotlarini ochiq aytishdan hayiqsa, suhbatni orqaga surib turing. Inson emotsional holati

suhbatning iliqlik darajasiga o‘z ta’sirini o‘tkazadi. Shu bois, suhbatdoshingizning emotsional holati sizning maqsadlaringizga mutanosib, loyiq va teng bo‘lishini kuting. Odamlar fikrini faol eshitish ko‘nikmalari Konfliktlar yechimining eng zarur shartlaridan biri – odamlarni faol eshitish ko‘nikmasi hisoblanadi. Ammo hayotda aynan mana shu ko‘nikmani faol ishlata biladigan odamlar soni juda kam topiladi. Hammamiz ham ko‘proq o‘zimiz gapirishni istaymiz, kamdan kam hollarda boshqalar so‘zlariga quloq tutib, ularga o‘z e’tiborimizni qaratamiz. Ammo insonni konflikt va tang holatdan olib chiqib ketadigan ko‘nikmalardan biri aynan faol eshitish hisoblanadi. Ba’zan odamga e’tibor bilan quloq tutib, uning so‘zlarini sabr bilan eshitishning o‘zi uni tinchlantiradi va qoniqtiradi. Fikri eshitilgan inson o‘zini o‘ziga yordam berilgan, dardlaridan ozod bo‘lgan, muammosi yechilgan deb hisoblaydi. Faol eshitish ko‘nikmasi – o‘z erkin hoxishingiz asosida ikkinchi planga o‘tib, boshqa odamning nuqtai nazarini anglashga sayi-harakat qilish va uning xissiyotlari, fikrlari va qarashlarini adekvat tushunish hisoblanadi. Faol eshitish talablari:  O‘zingiz haqida umuman gapirmang  U tanlagan mavzuni umuman o‘zgartirmang  Suhbatda umuman maslahat bermang, inson holatiga diagnoz qo‘ymang, shu bilan birga suhbatdoshingiz so‘zlarini baholamang, uning harakatlarini oqlamang, tanqid ham qilmang, piching ham qilmang, sabr bilan eshiting..  Oldindan nimalar deyishni o‘ylab, rejalashtirib qo‘ymang, rejalashtirish samimiylikni o‘ldiradi.  Boshqalar xissiyotlarini inkor etmang, ularga befarq ham qaramang (ignorirovat). O‘z xissiyotlaringizni nazorat qiling. U qanday gapirayotganligiga emas, u nima axborotlarni berayotganligi, sizga uzatishga harakat qilayotganligiga e’tibor bilan qarang. Uning xissiyoti nimadan iborat ekanligiga diqqat qiling. Asabiylashgan odamning ko‘zlaridagi yosh, tartibsiz tana harakatlari, o‘zini tuta bilmaslik kabilarga juda katta diqqat qiling. Chunki qattiq emotsional holatdagi

odamning xatti harakatlari tez o‘zgaruvchan bo‘ladi, mehr birdaniga qahrga aylanib ketishi mumkin. Shu bois, tana harakatlari sizga ichki kechinmalar borasidagi instinktiv ma’lumotlarni uzatadi. Ularni to‘g‘ri “tarjima” qilish, tahdid uyg‘onishi va kuch ishlatilishidan o‘zingizni muhofaza qila olishga doimo tayyor turing.  O‘zingizni hamma aytilgan xis-tuyg‘ularni tushunayotgandek tutmang, agar biror narsani tushunmasangiz, o‘zingizni tushunganday tutmang.  Suhbatdoshingizning dardi, hayollari, xis-tuyg‘ulari nimaga qartilganligini aniq belgilashga urining. Ularni aniqlash uchun savollar bering. Savollaringiz lo‘nda va aniq bo‘lsin. Savollar orada samimiylikni oshirishga xizmat qilsin.  Suhbatdoshingizni anglayotganligingiz, uning qarashlari siz uchun oydinlashganini bildira boring. O‘z so‘zlaringiz bilan vaziyatni so‘zlab berishga harakat qiling. Bu sizning vaziyatni to‘g‘ri anglayotganligingizni nazorat qilib borish imkonini yaratadi.  Konflikt vaziyatlarda faol eshitish uch etapda o‘tadi. Ularda axborot olish va uzatishning uch turi aks etadi: axborot almashuv, tasdiqlash bosqichi va tinchlantirish bosqichi.  Tasdiqlash, tomonlarni quvvatlash bosqichi – biror tomon o‘z xis- tuyg‘ularini ifodalash uchun boshqa tomonga ehtiyoj, zarurat sezganda yuzaga keladi. Masalan, siz biror kishi bilan dildan suhbatlashish uchun juda katta ehtiyoj sezasiz. Bu vaziyatda gapiruvchining vazifasi – o‘z muammolarini ifodalash, eshituvchining vazifasi – uning xis-tuyg‘ularini anglash va eshitish orqali, unga tinchlanish imkonini yaratishdan iborat bo‘ladi.  Faol eshitish talablari amal qilayotganda kuyidagilarga e’tibor qaratish lozim:  muammoni aniq belgilashga sayi-harakat qiling. Ba’zan muammo haqida aynan so‘zlab berilayotganda u aniqroq va asosliroq belgilanadi. Muammoni har ikki tomon anglanganidan so‘ng suhbatni davom ettiring.

 muammo faktlari va ularga mutanosib o‘z xis-tuyg‘ularingizni mushohada eting. Masalan, “U sizga shunday degandan keyin, o‘zingizni qanday xis qildingiz?”  suhbatdoshingizning xissiyotlarini so‘z bilan ifodalab berishga urining. Bu unga o‘z xulosalarining qayta anglanishi va to‘g‘rilanishiga ko‘mak beradi.  o‘zingizni va suhbatdoshingizni nazorat qilib boring. So‘zlarning xissiyotlarga mutanosibligi, ularning real faktlar asosida kelib chiqqanligini aniqlab boring.  Mavzuga qayta-qayta takror e’tibor qilinishiga erishing. Mavzudan chetga chiqib ketmaslikni ta’minlang. Xissiyotlar ketidan ketib, suhbatdoshingiz chetga chiqib ketsa, uni bosim o‘tkazmasdan qayta mavzu doirasiga olib kiring.  “Men sizni tushundim”, “Men buni bilaman”, “Men ham shunday bo‘lgan edim” qabilidagi jumlalardan o‘zingizni olib qoching. Chunki biz har doim ham boshqa inson tushgan va boshidan kechirgan vaziyatni adekvat tarzda anglay olmaymiz. Ko‘proq uning xolatini aniqlashtirishga qaratilgan jumlalarni ishlating. Masalan, “Ko‘rib turibman, sizga juda qiyin..”, “Qanday qiynalganingizni sezyapman...”, “Bu vaziyatni qanday qabul qilganligingizni faraz ham qilolmayman...”, “ Bu vaziyat sizni tang xolatga kiritib qo‘yganligini ko‘ryapman...”.  O‘z sirlaringizni oshkora qilmang. Muloqotdagi yaqinlik ko‘p hollarda insonlarni o‘zlari haqida ko‘proq axborot berib yuborishi, o‘z sirlarining oshkora bo‘lishi uchun imkon yaratadi. Keyinchalik bunday qilganligingiz uchun kuyinishingiz mumkin.  Ochiq va samimiy suhbat yengillik topgan insonni har doim siz sari yo‘lga tushish, sizdan doimiy foydalanish sari yo‘llashi mumkin. Ammo sizning vaqtingiz har doim ham topilavermaydi. Vaqt topolmagan holatingizda esa mazkur suhbatdosh batamom sizga qarshi inson bo‘lib qolishi mumkin. U kuyidagicha fikr yuritadi: “Ha, mening sirlarimni bilib olish uchun gaplashib, endi umuman menga qaramay qo‘ydi”. Doimiy sirdoshga aylanib qolishdan o‘zingizni saqlang.

 Muloqot jarayonida tabiiy jimlik hukm surish vaziyatlaridan qo‘rqmang. Ular tabiiy. Jimlik osoyishtalik alomati bo‘lib, fikrlarning qayta anglanishi va mujassamlanishi uchun xizmat qilishi mumkin.  Insonning tana zaboniga e’tiborli bo‘ling. Tana zaboni biror narsanining ochiq anglangani, yoki uning aksi, biror narsa tushunilmaganligini ko‘rsatishi mumkin. Bu esa sizning suhbatni to‘g‘ri yo‘naltirishingiz uchun asos bo‘ladi.  Yaxshi suhbatdosh bo‘lish uchun maslahatlar  Boshqa odamga gapirish uchun imkon bering  Suhbatdoshingiz o‘zini qulay his etishi uchun sharoit yarating  O‘zingizning butun diqqat-e’tiboringizni uni eshitish uchun yo‘naltirayotganingizni ko‘rsating  Diqqatingizni atrofdagi bo‘layotgan narsalardan chetlating  Gapirayotgan odam man7faati, ya’ni uning ko‘zi bilan muammoga qarashga urinib ko‘ring va harakat qiling  Sabr va qanoatli bo‘ling  Emotsiyalar borligini tan oling, ammo ularning hukmronligiga yo‘l qo‘ymang  Tanqid va kontr-argumentlar, shuningdek sizning qarashlaringizga qarshi fikrlarni tinchlik va osoyishtalik bilan qabul qilishga o‘rganing Insonning chin insonligi bahs va safarda anglanadi. J.Gebert O‘z vaqtida fikr bildirish katta mahorat talab qilganidek, o‘z vaqtida sukut saqlash ham hizilakam mahorat emas. Suhbatni aql emas, o‘zaro shionch hamma narsadan ko‘proq qizitadi. F.Laroshfuko Ko‘p gapirish bilan ko‘p fikr aytish boshqa-boshqa narsa.

Adabiyotlar: 1. Karimova S. Kompozitsion mukammallik yo`lida//O`zbek tili va adabiyoti.- 1991.-№6.-B.54-58 2. K.Turdiyeva. Asar syujeti va kompozitsiyasi haqida//Til va adabiyot ta`limi 2001-№3. B. 23-27. 3. Qurbonov T. Portret yaratish uslubi haqida//O`zbek tili va adabiyoti.-1996.- №5.-B.47 4. Zarubejnaya estetika i teoriya literaturi XIX-XX vv.-M.,1987 5. Jirmunskiy V. Teoriya stixa.-L.,1975 6. Uspenskiy B. Poetika kompozitsii.-M.,1970

O'xshashlar

Adolatparvarlik mezonlari

Ta‘lim qonuniyatlari va qoidalari

Ta'lim qonuniyatlari va qoidalari

Nutqi va eshitish qobiliyatida nuqsoni bo`lgan bolalar

Tarbiya qoidalari