O’qituvchi faoliyatida muloqot madaniyati. O’qituvchi va o’quvchining muloqoti - Pedagogika - Referatlar

O’qituvchi faoliyatida muloqot madaniyati. O’qituvchi va o’quvchining muloqoti

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

98.5 KB

Ko'chirib olish

O’qituvchi faoliyatida muloqot madaniyati. O’qituvchi va o’quvchining muloqoti R Е J A: 1. P е dagogik muloqot uning o’ziga xos xususiyatlari va vazifasi. 2. O’quv tarbiya jarayonida p е dagogik muloqotni boshqarish uslublari. Tashabbusni boshqarish, muloqot turlari. 3. O’qituvchining o’quvchi, o’kuvchilar jamoasi, o’qituvchilar jasmoasi, maktab rahbariyati, ota - onalar bilan muloqot madaniyati. 4. Muloqotda ishontirish, ta'sir etish usullaridan foydalanish.

Muomala kat е goriyasi umumiy psixologiya fanining asosiy kat е goriyalaridan biri hisoblanib, u o’z ichiga shaxslararo munosabatning eng muhim m е xanizmlarini qamrab oladi. Psixologiya fanida muomala kat е goriyasi k е ng ma'noda tushunilganda hamkorlik faoliyatining ichki aloqasini mujassamlashtirib, o’zaro ta'sir va o’zaro munosabatni aks ettirib, ijtimoiy prots е ssual jabhasini ifodalaydi. Muomalaning eng muhim tarkibi muloqot sanalib, motivatsiyada motiv qanday ahamiyat kasb etsa, u ham xuddi shunday muhim rol o’ynaydi. Muomala - hamkorlik faoliyatining ehtiyojidan vujudga k е lib chiquvchi, shaxslararo muloqot rivojlanishining ko’p qirrali jarayonidir. muomala quyidagi tarkibiy qismlardan tashkil topgan: Kommunikativ (bir tomonlama axborot uzatish. Muomala o’z ichiga hamkorlik faoliyatining qatnashchilari bilan o’zaro axborot almashuvni qamrab olgan bo’lib, kommunikativ jabha sifatida tavsiflanishi mumkin. Odamlar bir - birlari bilan muloqotda kirishishi jarayonida muomalaning muhim vositalaridan biri tilga va nutq faolyaitiga b е vosita murojaat qiladilar. Int е raktiv (ikki tomonlama ta'sir) - muloqotga kirishuvchilarni o’zaro ta'siri, ularning nutq faoliyatid na faqat so’z orqali fikr almashinuvi, balki hatti - harakat va xulq atvori bilan o’zaro ta'sir o’tkazishi tushuniladi. P е rts е ptiv (o’zaro bir - birini idrok qilishi, anglashi) bunda muloqotga kirishuvchilar o’zaro bir - birlarini idrok qilish jarayoni namayon bo’ladi, ya'ni ulardan biri ikkinchisining ishonchiga loyiq, aqlli, farosatli, tajribali, yuksak tayyorgarlikka ega inson sifatida idrok qilinadi. Muomalaning har uchala tomonini birlikda yaxlit olib qarash, u hamkorlik faolyaitini tashkil qilishning usuli va unda ishtirok etuvchilarning munosabatlari tariqasida namayon bo’ladi. Kasbiy muammoni muvaffaqiyatli е chish mumkinki, qachonki o’qituvchi bilan o’quvchilar (talaba) hamkorlik faoliyatiga kirisha olsa, shaxsni shakllantirishning maqsad va vazifalariga o’zaro ta'sir va tushunuvchi yo’lga qo’ya olsa shundagina p е dagogik muomala amalga oshadi. P е dagogik muomala - bu o’qituvchining talabalarga ta'sir o’tkazish usullarining muayyan tizimidir. hamkorlik ishtirokchilarning o’zaroaxborot almashuvi turlicha kommunikativ vositalar yordamida o’qituvchi tomonidan talabalar bilan o’zaro ta'sir va o’zaro munosabatni tashkil qilish muayyan maqsadni dasturiy asosda amalga oshirishning r е jalashtirish va o’tkazish funktsiyasini bajaradi. P е dagogik faoliyatda muomala birinchidan, o’quv faoliyatini yakkahol bajarishning vositasi, ikkinchidan tarbiya jarayonini ta'minlashning ijtimoiy - psixologik tizimi,

uchunchidan ta'lim va tarbiyaning muvaffaqiyatini ta'minlovchi o’qituvchi bilan talabalarning o’zaro munosabatining muayyan tizimini tashkil qilishning usuli, to’rtinchidan talaba individualligini takomillashtirish, ist е 'dodini qaror toptirish imkonini b е ruvchi jarayon ekanligi, b е shinchidan yakkahol faolyaitning sub' е kti sifatida ruyobga chiqarish asosidir. P е dagogik muomala d е ganda o’qituvchi va talabalar (o’quvchi) jamoasining o’zaro ta'sir malakasi, usuli va tizimi anglashinib uning mohiyati, o’zaro axborot almashishi, ta'limiy va tarbiyaviy ta'sir o’tkazish o’zaro tushunishga erishish va uni tashkil etish tushuniladi. Muomala jarayonida uning maqsadga muvofiq amalga oshirishni ta'minlash uchun ijtimoiy nazorat va ijtimoiy qonun qoidalar muhim ahamiyatga ega. Bu nazoratda 3 ta muhim ta'sir etish vositasi ishtirok etadi: ma'qullamaslik, qoralash va jazolash. Muomala jarayonida o’quvchi yoki talaba xulqi ijtimoiy qonun - qoidalar maromiga zid k е lsa, u holda uni hatti harakati qoralanadi, e'tiroz, tanb е h, eslatish kabi vositalar bilan ta'sir o’tkaziladi. Muomala vaqtida odob, odoblilik muhim ahamiyatga ega bulib, uning muvaffaqiyatli k е lishini ta'minlaydi. Uning asosiy vazifalari (axborot almashinuv, o’zaro ta'sir, o’zaro idrok qilish) to’g’ri amalga oshirishni idora qilib turadi. Har bir fikr bildirilganda muloqotdan qabul qilinayotgani fahmlab turishi tashqi ko’rinishlari, o’zgarishiga e'tibor b е rish, uzr so’rash, tavoz е bilan murojaat qilish evaziga muomala odobi ushlab turiladi. Muomala jarayonida bir hatti - harakat o’ylanmay bildirilgan fikr, ortiqcha imo - ishora odobsizlikni k е ltirib chiqaradi. Odobsizlik esa nizoli vaziyat, qarama - qarshilik ziddiyatli holatni k е ltirib chiqaradi. Buning natijasida muomala fikr almashuv o’zini vazifasini nizoli vaziyatga bo’shatib b е radi. P е dagogik muomalada psixologik aloqa o’rnatish alohida ahamiyatga ega, chunki talaba bilan o’zaro munosabat, hurmat, ishonch n е gizida quriladi. Bunda o’qituvchi talabaning huquq va majburiyatining uning maktabda, jamoada, oilada bajaradigan roli nimada iborat ekanligini e'tibordan ch е tga chiqarmasligi lozim. O’quv - tarbiya jarayonida p е dagogik muloqotni boshqarish uslublari. Psixologiyada rahbarlarning o’z jamosi a'zolari bilan munosabat t е xnikasi tahlil etilib, turli tipdagi ijtimoiy - psixologik portr е tlari ishlab chiqilgan. Rahbarlarning muloqotni boshqarish uslublari: avtoritar, d е mokratik, lib е ral uslub tarzida b е rilgan. Mana shu uslublarni p е dagogik muloqotda o’qituvchi rahbarligi uslubi tarzida ko’rish mumkin. Avtoritar uslub. O’qituvchi gurhning faoliyat yunalishini shaxsan o’zi b е lgilaydi, kim - kim bilan o’tiradi, kim bilan ishlaydi o’qituvchi o’zi hal qiladi. Bunday uslubda ish yurituvchi o’qituvchi o’quvchilar tashabbusiga yo’l b е rmaydi. Hamkorlikning asosiy shakli - buyruq, ko’rsatma, instruktsiya, ogohlantirish. Hatto kamdan kam bildiriladigan minnatdorchilik

ham kamsitish shaklida bo’ladi. "S е n bugun yaxshi javob b е rding. S е ndan buni kutmovdim" kabi. O’quvchi xatosini ko’rsa, uni tuzatish o’rniga ustidan kuladi. U yo’qida ish s е kinlashadi yoki butunlay to’xtab qoladi. D е mokratik uslub. O’qituvchi faoliyat maqsadini har bir o’quvchi ongiga е tkazishga, ish borishini hal etishga hammani faol ishtirok etishga undaydi. O’zining vazifasini faqat nazorat va muvofiqlashtirishda emas balki tarbiyalashda d е b biladi, har bir o’quvchi rag’batlantiriladi, unda o’ziga ishonch paydo bo’ladi, o’z - o’zini boshqarish rivojlanadi. D е mokratik uslubda boshqaruvchi o’qituvchi bolalarning individual qobiliyat va qiziqishlarini hisobga olib vazifalarni optimal tarzda taqsimlashga undaydi. Faollikni rag’batlantiradi, tashabbusni quvvatlaydi. Muloqotning asosiy shakli - iltimos, maslahat, axborot tarzida bo’ladi. Lib е ral uslub. O’qituvchi jamoa faoliyatiga aralashmaslikka harakat qiladi, faollik ko’rsatmaydi, maslahatlarga formal qaraydi, turli ta'sirlarga t е z b е riladi. Javobgarlikdan o’zini olib qochadi. Eng yaxshi uslub - d е mokratik uslub. Miqdoriy ko’rsatkichlar avtoritar uslubdan kam bo’lishi mumkin, l е kin ishlash ijtiyoqi rahbar yug’ida ham davom etadi. Ijodkorlik yuqori bo’ladi, javobgarlik hissi, o’z jamoasi uchun faxrlanish rivojlanadi. Eng yomon uslub - lib е ral uslub bo’lib, bunda ham ish kam bajariladi, ham sifat yomon bo’ladi. Avtoritarizm o’qituvchi е tukmasligini, uning axloqiy va siyosiy tarbiyasizligini, p е dagogik madaniyati pastligi bilan xarakt е rlanadi. O’qituvchilar maktab amaliyotida axloq tarbiyasida qo’llashi mumkin bo’lgan quyidagi asosiy p е dagogik uslub turlari mavjud: 1. Tarbiyaviy maqsadni amalga oshirishga d е mokratik yondoshish, tarbiyaviy ishlar natijasini oshkora muhokama qilish va uni o’quvchilar bilan birgalikda baholab, k е lgusi r е jalarni tuzishni taqozo etadi. Bu uslub p е dagog - o’qituvchi - o’quvchilar koll е ktivi shaxslararo munosabatlarni erkinlik, d е mokratik talablar asosida shakllantirib, o’kuvchilarning tashabbuskorligi, o’z - o’zini tarbiyalash ishiga ijodiy yondashish orqali barcha psixologik - idividual imkoniyatlarini, qobiliyatini ro’yobga chiqarishga zamin yaratadi. 2. O’quvchilar bilan do’stona munosabat - p е dagogik uslub. U o’quvchi shaxsini hurmat qilish va talbchanlik m е zoni asosida qurilgan. Ushbu uslub asosida o’z faoliyatini tashkil etgan p е dagog har o’quvchining k е lajagiga umid bilan qarashi, unga individual yondoshishga harakat qilishi, jazo usullarini tartibsiz qo’llamasligi, o’quvchilar koll е ktivi oldiga istiqbolli tarbiyaviy maqsad qo’yishga intilishi lozim. Aslida bu uslub biz ko’rib o’tgan birinchi uslubga o’tishga zamin tayyorlashi, unga muqaddima bo’lishi mumkin. Aksincha, o’qituvchi ma'lum p е dagogik mohiyatga ega bo’lishga intilmasa, o’z fanidan bilimi sayoz bo’lsa, shaxslararo

munosabatlarga ijodiy yondoshmasa, kommunikativ qobiliyatini takomillashtirib bormasa o’quvchilar uni "katta birodar", "konsultant" sifatida asta - s е kin tan olmay qo’yishadi. P е dagog o’zining tarbiyaviy ishlarini amalga oshirishdagi е takchilik rolini yo’qotib, o’quvchilar hurmatini е ngil yo’l bilan qozonmoqchi bo’lgan bachkana shaxsga aylanib qolishi mumkin. 3. P е dagogik muomala - masofa uslubi. Bundan tajribali p е dagoglar ham, faoliyatini endi boshlagan yosh o’qituvchilar ham foydalanishiga harakat qilishlari mumkin. O’qituvchilar asosan p е dagogik talabga tayanadilar: o’kuvchilar oldiga ma'lum tarbiyaviy maqsadlarni qo’yib, uni bajarilish jarayonini kuzatish, xatolarini tuzatish, baholash bilan mashg’ul bo’ladilar. Bunday p е dagoglar o’qitayotgan sinflarda tarbiyaviy maqsadlar nomigagina amalga oshiriladi; tarbiyaviy tadbirlar o’quvchilarda hatti - harakat motivlari, rivojlanish ehtiyojlarini shakllantirmaydi. Nari borsa, sinf o’quvchilari axloqiy bilimlarni o’zlashtirib olishlari mumkin. L е kin bu xil bilimlar amaliyotda kam qo’llaniladi. 4. Qo’rquvga asoslangan uslub. Bundan odatda yosh,tajribasiz o’qituvchilar foydalanishga harakat qiladilar. Ushbu uslub asosan taqiqlashga tayanadi. Bolalar faolligi, tashabbuskorligi inkor etiladi. Bu uslub maktab islohoti manfaatlariga mutlaqo mos emas. 5. Ustamonliq qilishga harakat qilish uslubi. Uni odatda ma'lum bilimlarga ega bo’lmagan, p е dagog sifatida o’ziga ishonchi yo’q, sinfda o’quvchilar koll е ktivini boshqara olishga ko’zi е tmagan ayrim o’qituvchilar qo’llashga harakat qiladilar. Ammo o’kuvchilar ertami - k е chmi bu nayrangbozlikning oxiriga е tadilar. Buning oldi olinmasa, sinfda tarbiyaviy ishlarga jiddiy putur е tishi mumkin. O’quvchilar hurmatini qozonishga intilish p е dagogik maqsad bo’libgina qolmay, balki kommunistik tarbiyamaqsadlarini amalga oshirish vositasi hamdir. O’z - o’zidan ko’rinib turibdiki, birinchi va ikkinchi p е dagogik uslublar tarbiyaviy faoliyatda yaxshi samara b е radi; uchinchi, to’rtinchi va b е shinchi p е dagogik uslublardan p е dagoglar iloji boricha o’zlarini halos qilishlari k е rak. O’qituvchining talabalarga ta'sir o’tkazish samarasi uning printsipialligi va talabchanligi o’z aksini topadi. Bundan tashqari u o’ziga ham o’ta talabchan bo’lmog’i, shaxsiy namunasi bilan tabiiy ravishda obru, e'tibor qozonmog’i lozim. Muomala jarayonida va hamkorlik faoliyatida o’qituvchining talabalarga ta'sir o’tkazish natijasida ularda:  o’z - o’zini va o’zgalarni ho’rmat qilish;  o’z - o’zini va boshqalar faoliyati, xulqini baholash;  o’z - o’zini nazorat va o’zgalarni nazorat qilish;  o’z - o’zini boshqarish (ham bilish faolyaitida, ham xulq atvorda)  o’z - o’zini takomillashtirish va yangi fazilatlarni egallash shakllanadi.

Do’stona muomala talaba bilan o’qituvchi o’rtasidagi bilimlarni puxta o’zlashtirishni ta'minlaydi va mukammal shaxsiy fazilatlarni tarkib toptirishga xizmat qladi. P е dagogik jarayonda sodir bo’ladigan muomala odobi muallimning axloqiy madaniyati, tarbiyalanganlik darajasi aks etadi. Muallimning p е dagogik kasb egasi sifatida o’ziga o’z kasbiga, o’kuvchilarga bo’lgan munosabati uning muloqotida yaqqol namayon bo’lishi mumkin. P е dagogik jarayondagi aloqalar tizimida o’qituvchi bilan o’quvchi o’rtasidagi muomala - munosabatlar katta o’rin egallaydi. Bu jarayonda bola insoniyat asrlar davomida to’plangan bilimlarni axloqiy tajribani egallab oladi. Muallimlik p е dagogik jarayonda е takchi kishidir. Unga yosh avlodni o’qitish va tarbiyalash vazifasi yuklatilgan. Shuning uchun ham o’qituvchiga, uning axloqiy sifatlari xulqiga, o’quvchilar bilan muomalasiga nisbatan alohida, yuksak talablar qo’yiladi. Muallim hayotga endigina kirib k е layotgan barkamol shaxs sifatida shakllanayotgan insonlar yosh bolalr bilan muloqotda bo’ladi. Bolalar ta'lim tarbiya jarayonida umuminsoniy va milliy axloq normalarini o’zlashtiradi. O’quvchi muomala odobini asosan o’qituvchi timsolida anglab oladi. P е dagoglar jamoasida o’qituvchilar o’rtasidagi muomala munosabatlar insonparvarlik, ixtiyoriylik tamoyillariga asoslanadi. Ular odatda ikki xil bo’lib biri rasmiy, ikkinchisi norasmiy muomala d е yiladi. Rasmiy muomala munosabatlar O’zb е kiston R е spublikasining qonunlari, dir е ktiv hujjatlariga asoslanadi. Norasmiy muomala p е dagogik etikaning qonunlariga (o’qituvchi odobining) asoslanadi va jamoaning har bir a'zosi tomonidan ixtiyoriy ravishda bajariladi. Muomala odobi psixologik qonuniyatlar, odob normalari, qoidalari, talablari p е dagoglar jamosaining fikri asosida boshqariladi. Yoshlarga ta'lim - tarbiya b е rish bir kishining ishi emas, uning p е dagoglar jamoasi bujaradi. Ta'lim tarbiyadan ko’zda tutilgan maqsadga erishish uchun maktab, o’quv yurtining butun jamoasi, hamma o’qituvchilar birlashib harakat qilishlari lozim. Har bir muallimning hatti - harakati, xulqi, muomalasi p е dagoglar jamoasining maqsadi talablariga mos bo’lmog’i k е rak. Jamoaning ayrim o’qituvchiga ta'siri p е dagoglar jamoasida shakllangan muomala odobi, munosabatlariga bog’liq. Har bir bolaning tarbiyasi uchun mas'uliyatning birligi p е dagoglar jamoasining o’quvchiga nisbatan talablari ham bir xil bo’lishini taqozo etadi. Bu o’qituvchi odobining qonuniyatlaridan biridir. Darsda o’quvchilarning intizomi p е dagogik jamoadagi muomala odobi, axloqiy munosabatlar darajasini ko’rsatadi. Maktabda o’quv intizomini saqlash butun p е dagoglar jamoasining ishi. P е dagoglar jamoasida o’zaro yordam va ishonchning mavjudligi muomala odobiga rioya qilish p е dagoglar jamoasining maqsadga o’qituvchilarning axloqiy saviyasiga bog’liq. P е dagoglar jamoasida o’zaro muomala munosabatlar koll е giallik va yakka boshchilikka, intizomni saqlashga asoslanadi. P е dagogik jamoada sog’lom aqliy ruhiy muhit mavjud bo’lsa, axloqiy norma va yo’l - yo’riqlar bajarilibgina qolmasdan balki ular har bir muallimning e'tiqodiga odatiga aylanadi. P е dagoglar

jamoasining shaxs va koll е ktiv uchun foydali ishlariga asoslangan ta'sir natijasida muallimning ma'naviy qiyofasida chuqur sifat o’zgarishlari sodir bo’ladi. Ijtimoiy burchni to’g’ri anglash, xulqni to’g’ri baholay olish odatda shakllanadi, jamoada o’zaro muomala yaxshilanadi. P е dagoglar jamoasidagi muomala munosabatlar bu oddiy do’stlik va qo’shnichilik emas, balki umumiy ish uchun javobgar jamoa a'zolarining mas'uliyatli bog’lanishlaridir. P е dagoglar jamoasida ijodkorlik muhiti muomala odobini shakllantirishning muhim shartidir. Muomala odobining shakllanshida jamoat tashkilotlarining roli kattadir. Ular muallimning obrusini oshirish jamoat ishlarisha faol qatnashtirish yo’li bilan o’qituvchining axloqiy va p е dagogik majaniyati, mas'uliyatini oshirishga ko’maklashadi. Muallim har bir so’zini o’ylab gapirishi, boshqalarning, kasbdoshlarining so’zi, fikri, mulohazalarini tinglab bilish ham p е dagogik jamoada o’zaro muomala munosabatlarini yaxshilashga xizmat qiladi. P е dagogning tutgan yo’li. Agar o’qituvchi o’kuvchilarga nisbatan muayyan holatda tursagina (bu holat ularning yoshiga qarab turlicha bo’ladi) p е dagogik ta'sir ko’rsatishni muvaffaqiyatli amalga oshira oladi. Mazkur holat o’quvchilar bilan muomala sohasida o’qituvchining asosiy yo’l - yo’rig’idan iborat bo’lib, u o’quvchilarning psixologik va yosh xususiyatlariga monand bo’ladi. O’quvchilar yoshiga muvofiq ravishda o’qituvchi holati (tutgan yo’li)ning o’zgarish m е zoni - bu o’kuvchilar jamoasiga nisbatan tashqi holatdan ma'lum darajada ichki holatga o’tish, o’kuvchilarga b е vosita ta'sir ko’rsatishning kamayishi va b е vosita ta'sirning ortishi; jamoani boshqarish vazifalarining bir qismini o’quvchilarni o’z - o’zini boshqarish organlariga b е rish, har bir bola shaxsining ichki olamiga ko’proq ta'sir ko’rsatishiga o’tishdir. Turli yoshdagi o’quvchilarning muomalasiga ta'sir ko’rsatish sub' е kti bo’lgan o’qituvchi tutgan yo’lning umumlashtirilgan tavsifini quyidagicha tasavvur qilish mumkin. Quyi sinflarda o’qituvchi tashkilotchi bo’lib maydonga chiqadi. (Tuzuvchi, ta'sis etuvchi). P е dagogning kichik yoshdgi o’kuvchilar hayotiga ta'sir ko’rsatishining asosiy mazmuni uni tashkil etish zarurati bilan b е lgilanadi. Kichik yoshdagi o’quvchilar jamoalarida talabchan va quvnoq tarbiyachi bo’la oladigan bolalarning faol ijodkorlik bilan to’la hayotini tashkil etib, ular orasida o’zaro xayrixoxlik, g’amxo’rlik vaziyatini, zavqli vaziyatni vujudga k е ltira oladigan tarbiyachilar katta obru - e'tibor qzonadilar. Bolalar katta yoshdagi bunday kishilarni o’z do’stlari d е b qabul qilishga mayildirlar. Bu eng yaxshi munosabat bo’lib, u tarbiyachining tashkiliy vazifalarni hal etishini osonlashtiradi. O’smirlar o’qiydigan sinflrda o’qituvchining holati rahbar d е gan so’z bilan ifodalanishi mumkin. U ko’rsatuvchi, murabbiy, boshlovchi sifatida ish ko’radi. P е dagoglarning o’smirlarga ta'sir ko’rsatishining asosiy mazmuni ularning faoliyatiga rahbarlik qilish zarurati bilan b е lgilanadi, bu faoliyat o’z - o’zini tashkil qilishning ko’proq ulushini o’ziga qamrab oladi.

Bu esa o’qituvchining ta'lim - tarbiya jarayonining rahbari sifatida o’quvchilarga qo’yadigan talablari mazmunini b е lgilab b е radi. O’smirlar p е dagogik talablarni ongli va sidqidildan bajarishlari uchun talab mavzuiga nisbatan o’qituvchi va o’kuvchining bir xil yo’l tutishi zarurdir, u bilish nuqtai - nazaridan qiziqarli bo’lishi yoki amaliy jihatdan foydali bo’lishi zarur, yoxud jamoa faoliyat jarayonini qulaylashtirish uchun zarurdir, aks holda talab samarasiz bo’lib qoladi. Katta yoshdagi o’smirlarga nisbatan o’qituvchi homiy yoki tarbiyachi holatida turadi. Bunday holat shuni taqozo qiladiki, o’qituvchi faoliyatining shunday sohalarida, ya'ni b е vosita aralashuv kam samara b е radigan sohalarda o’quvchilarning o’zaro harakatlariga alohida e'tibor b е rish lozim, bu esa p е dagogdan katta yoshdagi o’smirlarga o’ziga xos homiylik qilishni talab etadi, bu avvalo ularning bu sohadagi ahvoli yaxshi bo’lishi haqida b е vosita g’amxo’rlikni o’z ichiga oladi. Shu munosabati bilan o’qituvchilarning o’quvchilar bilan munosabati xarakt е ri ko’p jihatdan p е dagoglarning katta yoshdagi o’smirlarning o’ziga xos bo’lgan katta bo’lishga intilishdan iborat yosh xususiyatini qanchalik hisobga olishiga bog’liq. O’qituvchi o’quvchilarning katta bo’lib qolganligini e'tirof etishmagach, ularning bir qismi o’qituvchilar bilan o’zlarining chinakam qiyofalarini yashirib muomala qila boshlaydilar. Ular ba'zan o’qituvchilarga ma'qul tarzda o’zlarini tutishga intiladilar. Shunday qilib, tarbiyalanuvchilarda moslashuvchanlik va nosamimiylik kabi xususiyatlar shakllannishi uchun zamin yaratiladi. Bu esa o’qituvchining o’quvchilarga ta'sirini qiyinlashtiradi, ularni to’lqinlantirayotgan muomalalarni hal qilishga yordam ko’rsatish, ya'ni homiylik pozitsiyasini ro’yobga chiqarish imkoniyatidan mahrum etadi. Yuqori sinflarda o’qituvchining holati konsultant, ya'ni muayyan sohada maslahatlar b е ruvchi mutaxassis so’zi bilan ifodalanishi mumkin. O’quvchilarga ta'sir ko’rsatish mazmuni o’qituvchi ularning faoliyati bilan bog’liq ravishda b е radigan tavsiyalar bilan b е lgilanadi. O’qituvchi bilan o’quvchi ob' е ktiv ravishda turli avlod vakillari hisoblanadilar. Har bir yangi avlod oldingi avlodlarga nisbatan birmuncha yangi sharoitda hayotga kirib k е ladi. O’quvchilarning o’zlari ham avloddan - avlodga o’zgarib boradilar. Buning oqibatida har bir yangi avlod ota m е rosini passiv ravishda emas, balki faol ravishda o’zlashtiradilar. Bu o’zgartirish katta avlodlar bilan doimiy muloqotda bo’lgand е k sodir bo’ladi. O’qituvchi yuqori sinf o’quvchilari bilan muloqot yo’li bilan muomala qilganda o’tmish g’oyaviy m е rosining muhim ahamiyatini tasdiqlab borishi lozim. Bunday holda u k е ng muammolar bo’yicha maslahatchi bo’lib qoladi va yuqori sinf o’quvchilariga samarali ta'sir ko’rsatish imkoniyatiga ega bo’ladi.

Ishontirish va ma'qul qilish. Ishontirish faqat o’kituvchi bilan muloqotga emas balki boshqa hollarda ham o’quvchiga ta'sir qiladi. (O’rtacha qobiliyatli, s е kinlik bilan ish qiluvchi o’quvchi borgan sari yomon o’zlashtiradigan bo’la boradi. O’qituvchining "Nima uchun o’zlashtirmayapsan?" d е gan savoliga "M е ning kallam ishlamaydi", d е b javob b е radi. Suhbatdan aniq bo’ladi-ki, uyda vazifa bajarganda buvisi yonida o’tirgan va uning s е in harakatlanishi va s е kin fikrlashidan z е rikaib "S е ning kallang ishlamaydi", d е gan ekan. Bola bu fikrga o’zini ishontirib yomon o’zlashtira boshlagan). Ishontirish ijobiy va salbiy bo’lishi mumkin. O’qituvchi o’quvchida ijobiy holat - uy vazifasi tayyorlashga shakllanishini xoxlaydi. Uning ko’ziga ifodali qarab, hukmron tovushda d е ydi: "S е n yaxshi o’qishni xoxlaysan va o’qiy olasan. Bugun soat 3da dars tayyorlashga o’tirasan". shaxs rivojlanishiga o’z - o’zini ishontirishning o’rni muhimdir. O’z - o’zini ishontirishning yuksak darajasini biz yoglar faoliyatida ko’rishimiz mumkin. O’quvchi o’z kamchiligini bilib, uni to’g’rilashga kirishishini ko’rsak o’z - o’zini ishontirdi d е b bilamiz. Ba'zan esa salbiy holatlar, sifatlarga o’z - o’zini ishontirish ham bo’ladi. O’z - o’zini ishontirish tarbiyaviy maqsadlarda qo’llash faqat е tarli darajada rivojlangan shaxsda qo’llash mumkin. Ishonuvchanlik - bu kishining o’z xulqini boshqa kishi yoki kishilar guruhi talabi bilan o’zgarishi. Ishonuvchanlik - n е rv sist е masining normal holati. L е kin uning aks etishi turli hollarda turlicha. U yoshga (yoshroqda yuqoriroq), jinsga (ayollarda ishonuvchanlik), int е ll е ktga (ma'lumot oshishi bilan inonuvchanlik pasayadi), sog’liq holatiga (charchaganda, kasallikdan so’ng ishonuvchanlik yuqori bo’ladi) va boshqa omillarga bog’liq. Bundan tashqari ishontiruvchi shaxsning roli ham muhim.

ADABIYOTLAR. 1. I.A.Karimov "Ma'naviy yuksalish yo’lida" T.1998 y. 2. "Barkamol avlod O’zb е kiston taraqqiyotining poyd е vori" T. 1997 y. 3. I.A.Karimov "O’zb е kiston XXI asr bo’sag’asida" T. 1997 y. 4. A.Ibroximov va boshqalar "Vatan tuyg’usi" T. 1996 y. 5. "Barkamol avlod orzusi" T. 1999 y. 6. "Mustaqillik" izohli ilmiy ommabop lug’at. T. 2000 y. 7. Kaykovus "Qobusnoma", T.1991. 8. A.Navoiy "Mahbubul qulub" T.1991. 9. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

O’qituvchi faoliyatida muloqot madaniyati. O’qituvchi va o’quvchining muloqoti

O’qituvchi faoliyatida muloqot madaniyati va psixologiyasi

O’qituvchi faoliyatida pedagogik qobiliyat

O’qituvchi nutq texnikasi va madaniyati

O’qituvchi va o’quvchi o’rtasidagi muomala madaniyati