Миллий истиқлол ғояси ва маънавият асослари фанининг яратилишининг асосий сабаблари - Pedagogika - Referatlar

Миллий истиқлол ғояси ва маънавият асослари фанининг яратилишининг асосий сабаблари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

87.5 KB

Ko'chirib olish

Миллий истиқлол ғояси ва маънавият асослари фанининг яратилишининг асосий сабаблари Режа: 1. Миллий истиқлол ғоясининг келиб чиқиш сабаблари ва моҳияти 2. Бунёдкор ва Вайронкор ғоялар 3. ғояларнинг шаклларига қараб турларга булиниши

Кириш Миллий истиқлол ғояси ва маънавият асослари фани мустақиллик йилларида шаклланган укув дастури булиб ҳисобланади. Унинг мазмун ва моҳияти Президент И.Каримов томонидан асослаб берилган ғоя-юртимизда Озод ва Обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт қуриш учун хизмат этувчи ёлғиз ва изчил талиймотни ёшларимиз қалбига ва онгига сингдириш туғрисидаги билимлар босқиши булиб ҳисобланади. Узбекистон из мустақиллигини қилига киритгандан сунги даврлар ичида барча сохаларда, жамият турмушида шу билан бирга унинг маънавий дунёсида ҳам тубдан узгаришлар юз бермоқда. ғ006 -йил ғ5- августда қабул қилинган Президентимиз И.А.Каримовнинг «Миллий ғояни тадбиқ этиш ва маънавият ва маърифат ишларининг натижалигини орттириш» ҳақида қарори асосида юртимизда миллий ғояни тадбиқ этиш ва маърифий маънавий ишларининг натижалигини уларнинг ҳаётийлигини ва таъсирчанлигини янада орттиришмақсадида шунингдек республика маънавият ва маърифат кенгашининг навбатдаги мажлисида билдирилган тавсияларни ҳисобга олган ҳолда: а. ўзбекистон Республикасининг Бош Министрига Республика маънавият ва маърифат кенгашига бошчилик этиш шунингдек Қоракалпоғстон Республикасининг Жуқорғи Кенгашининг бошлиғи, вилоятлар, шаҳар ва туманлар ҳокимларига жойлардаги кенгашларга бошчилик этиш вазифалари юклатилди. Миллий ғоя ва мафкура масаласи билан боғлиқ аҳамиятли вазифаларни, муаммоларни, шу куннинг долзарб мафкуравий

процесслерни илмий-амалий ҳар томанлама таҳлил қилиш ва назорат қилиш, устунлик берилган йуналишларни аниқлаш, бизга туғри келмайдиган ёвуз ғоялар ва мафкуравий ҳужумларнинг мазмунини еритиб бериш. Халқимизнинг куп асрлик маънавияти ва миллий қадриятлар, диний қарашлари ва ҳаётий урф одатларига, ёшларимизнинг онгини захарлаб, маънавий қашшоқлиққа элтувчи мафкуравий хавфларга қарши натижали кураш олиб бориш буйича илмий- амалий йиналишлар ишлаб чиқиш ва бошқа тадбирлар назарда тутилган. Мустақиллиқ йиллар давомида мамлакатнинг ва жамиятнинг тузилишида тупланган тажрибалар, узининг ревожланиш йилини белгилаши ва унинг дунё ҳамжамияти тарофидан «ўзбек модели»- тан олиниши тарихий янгиланиш, келажаги улуғ давлатни қуришдек эзгу максадларни руёбга чиқаришга булган армонлар юртдошларимизнинг онгига ва калбига ишонч туйғуларини уйғотди. Бизнинг инсонпарварлик максадларимизнинг асоси эски мафкурадан онгимизни тозалаш, ёвуз ғояларнинг онгимизни эгаллаб олишидан осираш, ҳар томонлама етук инсонни тарбиялаш- бунинг барчаси янги мустақиллик мафкураси асосида амалга оширилиши керак булган масала. Миллий Истиқлол ғоясининг келиб чиқиш сабаблари Миллий истиқлол ғояси, унинг асосий тушунча ва тамойиллари, биринчидан халқимиз доналиги ва миллатимиз маънавияти, миллий ва умумбашарий қадриятлар, мустақил давлат қуриш йилидаги бой тажрибаларимизга асосланади ва улардан

озиқланади. Лекин ҳар қандай дарахтнинг мул ҳосил бериши учун фақат кучатни утқазишнинг узи етарли булмаганидай, миллий истиқлол ғоясининг кутилган натижани бериши учун уни жамиятимиздаги турли ижтимоий қатлам ва гурухларнинг манфаатлари, қарашларидан мустақил равишда бойитиб бориш талаб қилинади. Сабаби миллий истиқлол ғояси халқимиз ва миллатимизнинг ревожланиш тамойилларини белгилаб барувчи умуммиллий кадрият булиб, унда жамиятимизнинг ревожланиш диалектикаси ифодаланиши лозим. Инсониятнинг уруғ, кавум ва жамият булиб ревожланиши мобайнида ғоялар ахамиятли урин эгаллаб келган. Уш бу холатдан келиб чиқиб биз фикир юритадиган булсак, инсоният тарихи бу ғоялар тарихи булиб улар бир биридан ажралишмаган ҳолда ревожланиб келганлигининг гувохи буламиз. Миллий истиқлол ғоясининг келиб чиқишига нималар туртки булиши мумкин?. Миллий истиқлол ғоясининг қуйидаги ҳолатларда фойда булиши мумкин, агар бир халқ ёки миллат еккинчи халқ ёки миллатнинг иктисодий, ижтимоий, сиёсий ривожланиш ҳолатларига кура ортда қолиш ёки кайсида бир миллатнинг ёки халқнинг маданий, миллий, урф одатларига карата менсинмаслик уларнинг миллий тилини ёқ қилишга уриниш ҳолатлари келиб чиқса ва бу сезиларли даражада уз кучига эга булиб борса унда иккинчи халқнинг онгида ишончсизлик уйғонади ва бу халқ онгида мустақил уз тағдирини узи ҳал қилиш ҳақидаги ғоялар туғилади ва мафкура даражасига кутарилади. Энди ғоя узи нима, нима учун унга шунчалик катта этибор берилиб келмоқда  ҳар қандай миллат ва халқ, ҳарқандай ижтимоий тузим ва давлат

аниқ бир тамойиллар ва белгили бир қадриятлар асосида ҳаёт кечиради ва уз манфаатлари мақсадлари, орзу-умидларини кузлаб ҳаракат килади. Демак , улар ҳаётдаги белгили бир мафкурага таянади. Хуш, мафкура узи нима, у қандай ғоялар асосида шаклланади ва қанақа куринишда жамиятни ҳаракатка келтиради  Нега айрим мафкуралар айрим бир миллатларнинг ривожланишига ижобий тасир курсатади, айримлари умуман бир халқларни кризис холатига дучор этади  {Миллий истиқлол ғояси} фанимиз ана шу каби саволларга жавоб топишга ёрдам беради. Инсон онги, воқеликни билиш борасида т6рли фикрлар қарашлар, ғоялар ва талимотлар яратади. Демак, ғоялар ҳам инсон онгининг махсули саналади. Аммо онг яратган ҳар қандай фикир ёки қараш ёки тушунча ғоя була олмайди. Фақат энг кучли, тасир курсатиш вазни оғир фикирлар гина ғоя булиши мумкин. Илмий адабётларда ғоя, мафкура, идея ва идеология тушунчаларини кулланиб келмоқда. Идея ва идеология асосан жанубий давлатларда ва рус тилидаги адабётларда учрашади. ғояларнинг оддий фикрлардан фарқи шунда, улар онгда ифодаланса ҳам, инсон ва жамият маънавиятига, ҳатто туб қатламларига ҳам сигиб борады. ғоя шундай қувватга эгаки, у инсоннинг ички дунёсига кириб бориб, уни ҳаракатга келтрувчи, мақсадга элтувчи маънавий к6чга айланади. ғоя уз мохиятига кура жамиятлик характерга эга. Адотда белгили бир ғоялар шахс онгида шаклланади кейинчалик жамиятнинг турли қатламларига тарқалади, т6рли эллатлар ва миллатлар орасыда ёилади. Эркин

ҳаётга қадам қуяётган янги авлод жамиятда уз ифодасини топган ғоялар тасирида тарбияланади, белигили бир қарашлар ва ғояларни уз ишончига сингдиради , уз навбатида янги ғояларни яратади ва насихат килади. Бунёдкор ва Вайронкор ғоялар Бунёдкор ғоялар инсонни эзгуликка, миллат ва давлатларни озодлик ва мустақилликка, тараққиётга, жамиятни фаравонликка етаклайди. Президентимиз таъкидлаганидек, башариятни жаҳолатдан маърифатга, зулматдан зиёга олиб чиқадиган умуминсоний ғояларни асослаш ва амалга ошириш йил- йириқларини кашф этиш учун кишилик тарихининг турли даврларида бекиёс ақл-заковат, истеъдод ва тафаккур эгалари мислсиз заҳмат чекканини кирамиз. Зардушт, Сократ, Афлотун, Конфуций, Форобий, Алишер Навоий, Бердах, Ажиниёз, Махатма Ганди каби буюк мутафаккирлар фаолитяи бунга ёрқин мисол била олади. Бунёдкор ғоялар ( озодлик, тинчлик, тенглик, дистлик, ҳурфикрлилик, бағрикенглик, мустақиллик, адолат, ҳамкорлик, бирдамлик, маърифатпарварлик, халқпарварлик). Инсон изи яратган ғоядан руҳий мадад олиб бунёдкорлик, яратувчилик сари юз тутади, фидойилик намуналарини кирсатиб меҳнат қилади. Инсоният юксак ғоялар соҳибларини етиштирди. «Тафаккури кучли халқ буюк халқдир» деб этироф этган Арасту, «Халқни яккалам қилдим» дея қониқиш ҳиссини туйган Навоий, «қил билан

тиклаб билмас ҳайкал қийдим изимга» деб мағрур хитоб қилган Пушкин, «Йигит булсанг хизмат қилгин халқ учун» дея ёшларни ватанпарварликка, халқпарварликка чорлаб утган Бердах, ҳинд халқи озодлиги учун умрини бағишлаган Махатма Ганди юксак ғоялари билан излари мансуб билган халқнинг ғурур ифтиқори билиб қолдилар. Широқ ва Тимарис, Спитамен ва Муқанна, темурмалик ва Жалолиддин Мангуберди, Амир Темур ва Мирзо Бобур каби фидойи аждодларимиз, диний ва илмий ҳақиқат йилидан борган киплаб мутафаккир боболаримиз ҳам юксак инсоний ғоялар соҳиблари билишган. Вайронкор ғоялар инсон ва жамиятни тубанликка бошлайдиган, одамларни ғаразли ният ва қабиҳликка ундайдиган, давлат ва жамиятни парокондалик ва ҳалокатга етаклайдиган ғоялардир. Президентимиз И. Каримов афсус билан таъкидлаб, «инсон табиятидаги инсонийликдан кира ваҳшийлик, ур-йиқит инстинктлари, яъни ҳатти-ҳаракатларини қизғатиб юбориш осонроқ» деганида ёвуз, бузғунчи ғояларни назарда тутган эди. Вахабизм, шовинизм, нигилизм, космополитизм, большевизм, фашизм, терроризм, ақидапарастлик, сингари ёвуз ғоялар инсониятга таҳдид солиб келган ва солиб келмоқда. ўзбекистонда бузғунчилик ҳаракатларни олиб борган халқнинг тинчлигини, эркинлигини тортиб олишга булган ҳаракатларни юзага келтирган, халқнинг онгини диний талимотлар билан заҳарлаб, уларни тубанликка етаклаганлар, ўзбекистонда халифаликни қуришни мақсад килиб қуйганлар, умуман тараққиётни йиқ қилишга уринишлар, ўзбекистонни иккинчи

афғонистонга айлантиришга уринишлар, миллатлар, динлар, орасига ит ташлашга уринишлар, юртимизда пойда булган вахобчилар, хизбут тахрирчилар, акромийлар, тавба, ислом лашкарлари каби, диний ташкилотларнинг ғараз ниятлари билиб хисобланадилар. Ватансизлик ғояси –космополитизм, ҳеч қандай қонун- қоидани тан олмай, барча нарсани инкор этишга даъват этувчи нигилизм, бирон бир шахсга сиғиниш бир миллатни иккинчисидан устун қуядиган шовинизм, зиравонлик васвасасига берилиб, из эҳтиёжларини бошқа халқлар ҳисобига қондиришни мақсад қилиб қийган буюк давлатчилик шовинизми, тажавузкорлик, фашизм ғоялари ҳам башариятнинг осойишталигига раҳна солиб турган ёвуз ғоялардир. Бепарволик натижаси сифатида пайдо билган, одамларни илим билан қурқитиш, даҳшатли талвасага солишга уринадиган терроризм ҳозирги кунда халқаро тус олди ва инсониятга хавф солаётган глобал муаммога айланди. Терроризмнинг жиддий хавфи тиғрисида ўзбекистон Республикаси Президенти И. Каримов а99қ йилда БМТ Бош Ассамблиясининг 4ҳ -сессиясида чиқиб айтган пайтида бунга ҳеч ким жиддий муаммо сифатида қарамади, агар уша пайтда ҳақиқатдан ҳам бунинг шунчалик хавфли эканлигини тушиниб етганларида ҳозирги кунда юз бераётган киплаб аянчли террористик ҳаракатларнинг олди олинган биларди. Ҳозирги дунёдаги мафкуравий таҳдидлардиан яна бири ақидапарастликдир. Ақидапарастлик-муайян бир ғоя, тамойил ёки нуқтаи назарга маҳкам ёпишиб олиш ва бошқасини тан олмаслик.

ҳозирги дунёнинг мафкуравий манзарасига таъсир кирсатаётган бу ғоя асосан уч хил киринишда намоён билмоқда. Уларнинг биринчиси сиёсий ақидапарастлик билиб, у сиёсатда, бошқарув фаолиятида эскирган, сийқаси чиққан усул ва услубларга таяниб иш кириш демакдир. Бошқарувнинг феодал-авторитар шакли бунга мисол била олади. Ақидапарастликнинг иккинчи кириниши илмий ақидапарастлик билиб. У илм-фан соҳасида ёшини яшаб билган фикрлар, нуқтаи назарлар ва хулосаларни мутлаклаштиришни билдиради. Физикада механицизм, ижтимоий фанларда марксизм илмий ақидапарастликка мисол била олади. Ақидапарастликнинг зарарли киринишларидан яни бири диний ақидапарастлик билиб, у диндаги муайян ақида ёки қоидаларни кир-кирона киллаш ва мутлақлаштиришдир. Диний ақидапарастлик экстремизмнинг пайдо билишига замин яратади. Экстремизм эса террорчилик ҳаракатларни ҳам из ичига олади. Диний экстремизмнинг пировард мақсади-мавжуд конституцион тузумни куч билан ағдариш ва диний давлатни қарор топтиришдан иборат. Инсониётга жиддий ташвиш туғдираётган, унинг ҳаётига хавф солаётган бундаё мафкуравий таҳдидларнинг таъсири нималарда киринади? -инсон хоҳиши ва дунёқарашини зид, салбий томонга изгартириб юборишда -турмуш тарзига салбий таъсир кирсатишда -фикрлар хилма-хиллиги ва турли-туманлигини тан олмасликда

-ягона фикр. Нуқтаи-назар, ғоянинг туғрилигини даъво қилиб бошқаларни инкор қилишда - бегона урф-одат, анъаналарни тарғиб қилиш ва уларнинг кириб келишига муҳит яратишда - инсоннинг изга ғоялар таъсирига тушиб қолишида - жамиятнинг сиёсий, ижтимоий, иқтисодий, асосларини ҳам ягона ғояга буйсундиришда. Ва ҳ.к. Президентимиз И.Каримов мустақилликнинг дастлабки пайтлариданоқ халқимизни ойдин манзилларга етказишда миллий ғоянинг зарурлигини уқтириб, унинг мақсад ва вазифаларини кирсатиб, мафкура билмаса, одам. Жамият, давлат из йилини йиқотиши муқаррар эканлигини асослаб берди. Инсоният тарихида мафкурадан кизланган мақсадлар қийидагиларни назарда тутади. Аввало мафкура бирон бир ғояни тарғиб қилиш баробарида одамларни унинг тиғри ва ҳаётий эканлигига ишонтиришни мақсад қилиб қияди. ғояларнинг шаклларига қараб турларга булиниши. Мазмун-моҳияти ва намоён булиш шаклларига қараб ғояларнинг бир қанча турларини ажратиб кирсатиш мумкин. ҳар хил диний, ахлоқий ва фалсафий таълимот ва йиналишлар, илмий қарашлар, санъат асарлари негизида муайян ғоялар ётади, яъни ижтимоий онгининг барча шакллари муайян ғояларни яратиади.

Диний ғоялар муайян диний таълимот ёки оқимнинг асосини, диний эътиқоднинг негизини ташкил этади. қадимги дунёда илоҳларнинг киплиги ҳақидаги фикрга асосланган политеизм динлар (масалан қадимги Юнонистонда) мавжуд билганлиги ҳақида тингловчилар фикр билдирадилар. Кейинчалик айрим миллий динлар (масалан, иудаизм) ва, айниқса, жаҳон динлари (христианлик, ислом) да яккахудолик ҳукмрон ғояга айланди. (Ислом динида Аллоҳнинг ягоналиги ғояси исбот тариқасида келтирилади). Илмий ғоялар илм-фан тараққиётининг натижаси, турли фан соҳаларининг асосий, устувор йиналишларини, қоида ва хулосаларини белгилайдиган илғор ва теран илмий фикрлардир. Ижтимоий онгнинг бошқа шаклларидан фарқли илароқ, илм- фан соҳасида ғоялар «яшовчанлиги» (барҳаётлиги) ёки умри қисқалиги билан ажралиб туради. Антик дунё олимлари ва файласуфларининг инсон ва табият ҳақидаги ғоялари, Аҳмад Фарғоний, Абу Райҳон Берунийнинг коинот тиғрисидаги фикрлари, Ньютон механикаси, Дарвин таълимоти из даврида фан соҳасида илғор ғоялар эди. ХХ аср илмий ғоялар тараққиётида муҳим юксалиш даври билди. Инсон коиноти забт этди, компютер техникаси, телевидение, уяли телефонлари кашф қилди. Фан ривожи узлуксиз ва чексиздир. Фалсафий ғоялар илмий хулосалар ва кашфиётларга таянадиган, дунё ва инсон ҳақидаги энг умумий тушунсалар ва қарашларни ифодалайдиган ғоялардир. Бундай ғоялар антропология (инсон ҳақидаги таълимот), гносеология (билиш

назарияси) ҳамда онтология (борлиқ ҳақидаги фан) соҳаларида типланган билимларни умумлаштириш, ҳаётнинг маъноси, яшашдан мақсад, инсониятнинг итмиши ва келажаги ҳамда бахт- саодати каби глобал масалалар доирасида фикр юритиш асосида шаклланиб боради. Фалсафий ғоялар дунё фалсафий илми тараққиётида чуқур из қолдирган, турли халқларга мансуб билган мутаффакир даҳолар, донишмандлар томонидан яратилган. Антик дунё фалсафаси, ирта асрлар, уйғониш ва янги даврларда вужудга келган ғарб фалсафий фикри намаёндаларининг таълимотлари шулар жумласидандир. Мустақиллик ғоялар мустамлакачилик асоратида билган миллат ва халқларни, уларнинг вакиллари билган илғор кишиларни озодлик ва эркинликни қилга киритишга ундовчи ғоя. Истиқлол қилга киритилгандан синг ушбу ғоя ҳар бир халқнинг изи танлаган йилидан бориш имкониятири берувчи маънавий омилга айланади. Давлатимиз раҳбари И.Каримов «Тарихий хотирасиз келажак йиқ» деган асарида «ўз ғоянг билмаса, сенинг юртингда чет ғоя келиб ҳукмронликқилади» деб бежиз таъкидламаган. ғоявий ожизлик, мафкуравий заифлик бутун бир давлатнинг қудратига путур етказиши, жамият тараққиётини орқага буриб юбориши мумкин. ғоя –ҳаракат дастури. Нега деганда у жамиятдаги барча ижтимоий гуруҳлар ва қатламлар фаолиятини изига хос тарзда мувофиқлаштириб, уларни фаолликка даъват этувчи восита ҳисобланади. Мафкура из олдига қийилган шу каби мақсадларни бажара олса, унинг амалий самараси юқори билади.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Ислом Каримов ўзбекистон миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура, а.-жилд, -Т. «ўзбекистон» нашриёти,а996 2. Ислом Каримов Биздан озод ва обод Ватан қолсин, ғ-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а996 3. Ислом Каримов Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир, қ-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а996 4. Ислом Каримов Бунёдкорлик йилидан, 4-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а996 5. Ислом Каримов Янгича фикрлаш ва ишлаш-давр талаби, 5- жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а99и 6. Ислом Каримов Хавфсизлик ва барқарорлик тараққиёт йилида, 6-жилд, -Т., «ўзбекистон» нашриёти, а99ҳ 7. Ислом Каримов ўзбекистонда демократик изгаришларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамияти асосларини шакллантиришнинг асосий йиналишлари.-Т., «ўзбекистон» нашриёти 8. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Ўқув-тарбия жараёнида ўқувчи-ёшлар фуқаролик маданиятини шакллантириш технологиялари

Педагогика фанининг асосий категориялари

Дефектология фанининг умумий асослари

Биологияни ўқитишда таълим – тарбия масалалари

1. Мустақиллик йилларида маънавий-мафкуравий ҳаётимиздаги туб ўзгаришлар.