Milliy goya, milliy mafkuraning pedagogik asosi va insonning nodir betakrorligi. Mutaxassislik - Pedagogika - Referatlar

Milliy goya, milliy mafkuraning pedagogik asosi va insonning nodir betakrorligi. Mutaxassislik

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

73.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Milliy goyaning ma`nosi va pedagogik moxiyati. 2. Milliy mafkuraning ma`nosi va pedagogik moxiyati. 3. Insonning nodir va betakrorligi milliy ma`naviyatimizning asosi. 4. Insonning nodir betakrorligi va mutaxassilik.

www.arxiv.uz Boy ma`naviy kadriyatlarimizga munosabatni belgilashda Prezidentimiz I.A.Karimov maksad, fakat ilmiy madaniy merosni o`rganish emas, balki betakror xazinamizning ilmiy, amaliy tamoyillarini yangi davrga xizmat kiluvchi kirralari, xikmatlarini ochish, ularni xayotga tadbik kilishdan iborat ekanligini mustakilligimizni ilk kunlaridanok belgilab bergan edilar. Prezidentimiz tomonlaridan ma`naviyatni iktisoddan ustuvor deb e`lon kilinishi milliy davlatchiligimizning, milliy mafkuramizning asosini tashkil kiluvchi ulugvor milliy goya edi. Bu milliy goya chukur ilmiy asoslarga ega bo`lib, juda to`gri tanlanganligini dunyoviy, diniy fanlar va xayot isbotlamokda hamda butun dunyo hamjamiyati tan olmokda. I.A. Karimov milliy goya, milliy mafkura har kungi xayot sharoitlaridan kelib chikishi bilan birga har bir fukaroning, davlatning, millatning istikbolidan ham kelib chikishini «Fidokor» gazetasining muxbiri bilan (2000, iyun) «Donishmand xalkimizning mustaxkam irodasiga ishonaman» nomli mulokotlarida bayon kilgan edilar. Chunki mafkura – jamiyatda yashaydigan odamlarning xayot mazmuni, ularning intilishlarini o`zida mujassamlashtiradi. Har kanday inson, tabiiyki, murod-maksadsiz yashay olmaydi. Binobarin, toki xayot mavjud ekan, mamlakatlar, davlatlar va ularning manfaatlari bor ekan, ular o`z tarakkiyot yo`lini, ertangi kun ufklarini o`zining milliy goyasi, milliy mafkurasi orkali belgilab olishga intiladi. Prezidentimizning bu fikrlarini goya, mafkura, milliy goya, milliy mafkura, ma`naviyat atamalarining etimologiyalari ham tasdiklab beradi. Ma`naviyat – arab tilidagi “ma`no” yoki “ma`naviyatun”, “ma`noi goya” so`zlaridan olingan bo`lib, “ruxiy xolat” degan ma`noni anglatadi. Goya-insonlarning ezgu niyatlar, fikri asosidagi amalga oshirilayotgan jarayonlar, ishlar, istikbol rejalari, tamoyillaridan iborat. Mafkura – muayyan tuzum davrida insonlarni davlat, jamiyat o`z-o`ziga, xalki, olamga munosabatlari va ular rivojining ma`naviy-ilmiy tizimidan iborat.

www.arxiv.uz Milliy mafkura – xalkimizning ma`naviy-ilmiy mentaliteti, goyalari asosidagi amalga oshirilayotgan ishlar, jarayonlardagi tutayotgan yo`li, davlatga, jamiyatga, olamga, o`z-o`ziga, tarakkiyotga munosabatlar tizimidan iboratdir. Maksadimiz anik- mustakil, huquqiy demokratik davlat, erkin fukarolik jamiyati asosida xalkimizni farovon xayotga erishtirish, shu maksadga erishish yo`lida fikr erkinligi, faoliyat ozodligi asosida insonning asl kadri moxiyatni ro`yobga chikara borib, “inson xazinasini ochish”. Bu haqda Prezidentimiz I.A.Karimov “Fidokor” gazetasi (iyun, 2000) muxbirining savollariga javoblarida shunday degan edilar: “O`z mustakil fikriga ega bo`lgan, o`z kuchiga, o`zi tanlagan yo`lning to`griligiga ishongan inson doimo kelajakka ishonch bilan karaydi”. U jamiyatdagi fikrlar xilma-xilligidan cho`chimaydi, balki zamonaviy bilim va falsafiy karashlariga, xayot haqikatiga suyangan xolda, har kanday garazli niyat, taxdid va intilishlarni fosh kilishga kodir bo`ladi. Fikr va faoliyat erkinligi aslida insonning nodir va betakrorligiga asoslangan. Chunki insonning o`zligini anglash, uni nodir va betakrorligini anglashdan boshlanadi. Insonning nodir va betakrorligini anglash birinchidan, uning o`zida yashiringan imkoniyatlarni ro`yobga chikarish uchun asos bo`lib, istakni shakllantirsa, ikkinchidan, unda boshkalarni ham betakror, ulug siymoligini anglash orkali insonlarni xurmat kilish, uluglashni keltirib chikaradi. Uchinchidan, boshkalarning ham nodir, betakrorligiga ishonish, ularni xurmatlash kalbni garazdan poklaydi. To`rtinchidan esa, har bir kishining betakrorligini anglash asosida kishilarda boshkalar bilan muomala va munosabatning moddiy, ilmiy, ma`naviy-madaniy manfaat kasb etishni insoniyat ijtimoiyligiga tabiiy zarurat tugiladi. Shu yukoridagi sifatlarning shakllana borishi komillik sifatlarining asoslaridan iboratdir. Komillik sifatlarini to`lakonli shakllantirish uchun esa fakat nasixatlar, da`vatlar yetarli emas. Insonning ma`naviy faolligi amaliy-kasbiy faolligi bilan uygunlashganda barkamollik sifatlari tabiiy shakllanadi, rivojlanadi. Aynan ana shu yukoridagi tushunchalarni to`gri anglash ta`lim-tarbiyaning metodologik asoslarini to`gri tanlashga yordam beradi. Chunki ta`limning sub`ektivlik, demokratik,

www.arxiv.uz huquqiy, insonparvarlik asoslari insonlarning nodir, betakrorliklarini ro`yobga chikarishdir. Yukoridagi sifatlar inson ma`naviyatini tarkibiy kismlarini tashkil kiladi. Insonlar ma`naviyatini ko`tarish jamiyatimizni yuksaltirishning ikkinchi ustuvor yo`nalishi ekanligini I.A.Karimov o`zlarining O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi XIV sessiyasidagi “O`zbekiston XXI asrga intilmokda” nomli ma`ruzasida: “Ma`naviyat haqida gap ketar ekan, men avvalo insonni ruxiy poklanish va yuksalishga da`vat etadigan, inson ichki olamini boyitadigan, uning iymon- irodasini, e`tikodini mustaxkamlaydigan va ijodini uygotadigan kudratli botiniy kuchni tasavvur kilaman”, deb juda anik ko`rsatib berdilar. Har bir inson to`kis xayotga to`la imkonlar bilan yaratilgan. Ammo har bir kishi o`ziga xos o`kuv, kobiliyat va imkoniyatlarga ega. Demak, har bir kishi o`zining shaxsiy xayot yo`lini topa olsa, shu vaktda uning xayoti jo`shkin, faoliyati ijodkor, mexnati unumli, foydasi mo`l bo`ladi. Kishi aslida haqikiy baxtiyorlikka mexnat jarayonida erishadi. Chunki agar u o`zining xayot yo`lini topsa, shaxsiy ijodiy ishtirokida o`ta boshlaydi. Bu vaktda unga goyibona ruxiy madad beriladi, moddiy-ma`naviy yaratuvchanlik uning istikbolli yangi goyaviy fikrlar uni amaliy- ijodiy yo`llarga chorlay boshlaydi. Shuning uchun ota-ona, oila a`zolari, bogcha, maktab, umumiy ta`lim-tarbiya muassasalari har bir bolani o`quvi, kizikishi, kobiliyatiga asosan kasb egallashga mas`uldir. Insonlarning nodir va betakrorligini talabalarga, yoshlarga dunyoviy diniy ilmlarni uygunligida tushuntirib berish ma`naviy zarurdir. Shu vaktda yoshlar ayrim gayridiniy okimlar aslida gayriilmiy ekanligini ongli tushunadilar. Xa, haqikatan, har bir kishi azaliy yaxshi takdir bilan yaratilgan. Har bir kishi Parvardigori olam bu dunyoga ezgu niyatlar bilan, ma`lum o`ziga xos ulug maksad va vazifalar bilan yaratilgan. Ammo inson asli yaratilishidan ozod va erkindir. Insonning ozod va erkinligi shunchalikki, xatto uning imon e`tikodi Ollox taolo tomonidan majbur kilinmaydi. Bu haqda Kur`oni karim Shuaro surasining 4 oyatida “... Zero iymon-e`tikod nochor, noilojlikdan emas, balki kalb kanoati bilan ixtiyoriy bo`lishi lozimdir”, deyilgan. Chunki kishilar bu ulug hislatlar fakat insonlar foydasi uchunligini, ularga amal kilish

www.arxiv.uz insonlar uchun ham ma`naviy, ham moddiy manfaatlarning asosi ekanligini ongli tushunib, ularga amal kilsalar bu ishlar ular uchun xuzur-xalovat va baxtiyorlik bagishlaydi. Inson ma`naviy-ruxiy siymodir. Uning tanasi moddiy, latif va ruxiy kismlardan iborat. Moddiy, ya`ni biologik tanani latif bioenergetik maydon - tana o`rab olgan. Bioenergetik tana insonning moddiy tanasidagi hamma xayotiy jarayonlarni uygunlashtirib turuvchi xayotiy energiya manbaidir. Ammo xayotiy jarayonlar insonning ruxiy kuvvati-bioenergetik tanasi yordamida boshkariladi. U oliy nerv sistemasining funksiyasi bo`lib, olam bilan hamma vakt uzviy alokada bo`ladi. Ong osti har bir kishilarning takdiri, yo`li, oliy maksadi va ezgu niyatlar asosidagi xayot modeli. Xozirgi ilmiy axlokiy asoslarga ko`ra u xomila uch oyligidayok beriladi. Endi uning rivoji ota-onaga, oiladagi muxitga boglik. Agar kishi o`z xayoti yo`lini topa olsa, uning ongi mustakil rivojlanib borib ong osti yo`nalishiga tusha olsa xuddi to`lkinlarning mos kelishi kabi insonda ma`naviy ruxiy mutanosiblik sodir bo`lib, u mukammal kamolot yo`liga kiradi. Ong osti va ong uygunligi vijdon yordamida amalga oshiriladi. Vijdon kishilarning ongi, ong osti va kalbi mutanosibligini amalga oshiruvchi ma`naviy- insoniy tuygu, sifat. Agar vijdonni sodda kilib tushuntirish lozim bo`lsa, vijdon - insonning kalb amri bilan bajargan ishlarining (faoliyatini) ruxiy mezonidir. Dono xalkimiz, ota-bobolarimizning “xudo kalbingda bo`lsin, bolam”, degan gaplari bejiz emas. Shuning uchun asosiy manbalarda, vijdon har bir kishining kalbidagi xudodir, deyiladi. Kishi xayotidagi kilgan ishlari bo`yicha vakti-vakti bilan o`z vijdoni oldida hisob berib turadi. Bu mulokot haq mulokot bo`lishi lozim. Ayrim vaktda nohaq ishni haq deb isbotlash o`z vijdonini, bu esa xudoni aldash bilan teng kuchlidir. Bunda ong osti (haqikat) ishga tushib kishining ongi va ong osti orasida nomutanosiblik boshlanib, kishini ruxiy xastalikka olib keladi. Ruxiy xastalik esa jismoniy xastalikka olib keladi, ayrim xollarda boshka ko`ngilsiz vokealarga olib kelishi mumkin. ONG OSTI. Dunyoviy va xayotiy haqikat asosidagi inson shaxsiy faoliyatining ma`naviy-ruxiy yo`li.

www.arxiv.uz INSON ONGI - uning idroki, akli orkali xayotiy va dunyoviy haqikatni faxmlash asosida ma`naviy istikbolli faoliyat darajasidir. FAXMLASH-ANGLASH – biror haqikatni kalban, ruxan fikriy sezish. INSON FIKRI o`z ongi va idroki asosida xayoti hamda dunyoviy narsalar, jarayonlar haqidagi mushoxadaviy faoliyat. AKL kishining o`z idroki, kalbi va fikri asosida dunyoviy, xayotiy haqikatlarni anglash va ularga o`z faoliyatida ma`naviy-insoniy nuktai-nazardan amal kilishdir. INSON KALBI shaxsiy ong, ma`naviyat uzviyligi asosida insonni hissiy va amaliy faoliyatga undovchi kuch. U vijdon, ong, fikr bilan uygunlashib kalb nigoxi, ko`zi va kuvvatiga aylanadi. INSON RUXI. Insonni har kanday to`siklardan olib o`ta oladigan, uni ulug ezgu ishlarga boshlovchi ma`naviy kuvvat. Biz bu ma`naviy-ruxiy sifatlarni aloxida ta`riflash orkali tushunish uchun harakat kilgan bo`lsak ham ular aslida uzviy boglikdir. Inson eng avvalo ruxiy- ma`naviy siymo. Shuning uchun kishi o`zining har bir ishidan ma`naviy-insoniy kanoat hosil kilishi kerak. Ma`naviy-insoniy kanoat esa ong, kalb, rux va faoliyat uygunligidan sodir bo`ladi. Bu har bir kishiga xos bo`lgan ichki uygunlikdir. Ichki uygunlik kishini o`z ishidan kanoatlanishiga olib keladi. U o`zidan mamnun bo`ladi. Ichki ma`naviy-ruxiy garmoniya insondagi biologik-fiziologik xayotiy garmoniyaning asosidir. Bu o`z navbatida tan sogligi va rux tetikligidir. Insondagi ichki garmonik muvozanatga katta yordam beradi. Chunki inson tashki ma`naviy- ruxiy olam bilan juda uzviy boglik bo`lib, aslida uning bir ajralmas bo`lakchasidir. Inson, ma`naviy-ruxiy butun olam, koinot bilan uzviy garmonik boglik bo`lib, bu bogliklik hamma vakt ma`naviy-ruxiy muvozanatdadir. Nurning ma`naviy-ruxiy tuzilish tarkibi - ILM, AKL, XIKMAT, FAKR, MA`RIFAT VA MAGFIRATdir. Demak, butun olam kabi insonlar uchun ham nur fakat yoruglik bo`lib kolmasdan, doimiy ma`naviy va magfiratni o`zida mujassam kilgan va faoliyatda unga amal kiladigan kishilarni nuroniy kishilar deyishadi. Xa,

www.arxiv.uz bunday kishilar haqikatan o`zlaridan nur taratadilar. Bu nur ko`zga ko`rinmas ma`naviy-ruxiy sifatlarga ega. Nurning yoruglik ok rang sifatlarning tuzilishi binafsha, xavo rang, yashil, sarik, olov rang, kizil ranglardan iborat bo`lib, koinotdan kelishi yetti dunyo bilan insoniyatni, moddiy olamni uzviy boglab turadi. Tabiatda kamalakning yettita rangini bir necha marta kuzatgansiz. Kamalakning har bir rangi yetti osmonning ranglari bo`lib, ok nur rangi esa ularning majmuasi orkali butun olamni garmonik uzviyligini ta`minlaydi. Xuddi shunday yetti osmonning har biriga mos musika ovozi mavjud. Moddiy olam, insoniyat yana bir ma`naviy-ruxiy sifat orkali uzviy garmonik boglikdir. Insonning moddiy-jismoniy tanasidagi modda almashinuvi, xayotiy jarayoni uning ma`naviy-energetik tanasi bilan uzviy boglikdir. Moddiy-jismoniy tananing rivojlanish darajasi esa ma`naviy-energetik tananing rivojlanish darajasiga boglikdir. Moddiy-jismoniy tananing o`zi ham modda va ruxiy-hissiy kismlardan iborat. Ruxiy-hissiy kism esa ma`naviy-energetik tananing tarkibiy kismi, u olam osmonlari bilan uzviy garmonik boglik. Tananing ruxiy-hissiy kismining tarkibiy asoslaridan biri inson kalbidir. Kalb shaxsning ong va ma`naviyat uzviyligi asosida insonni hissiy va amaliy faoliyatga undovchi kuch bo`lganligi uchun uning pokligi inson vijdoni bilan boglik. Vijdon ong osti iloxiy kudratga o`z faoliyati uchun javob beruvchi shaxsiy hissiyotdir. Har bir kishi o`ziga xos o`kuv, kobiliyat va harakterga ega bo`lib, uning nodirligi va betakrorligini zamonaviy insonshunoslik fanlari ham isbotlab berishmokda. Demak, yutuk va muvaffakiyatlarning birinchi garovi har bir kishining o`z o`kuvi, kobiliyati va kizikishlariga doir faoliyat, xayot yo`lini xunar, kasb tanlashidadir. Yutukning ikkinchi garovi shu o`ziga mos tanlangan xayot yo`lidan donolik, akl bilan faoliyat ko`rsatish, eng ko`p moddiy va ma`naviy mahsulot olishdadir. Akl bilan faoliyat ko`rsatish esa o`zi egallayotgan soxa bo`yicha istikbolli ma`naviy fikr yuritishdadir. Xa, soxa bo`yicha istikbolli ma`naviy fikr inson yutugining uchinchi garovidir. Agar orzu-xavasdan kalb poklik bilan ezgu niyatlarga yo`llanmagan bo`lsa, ong va fikr rivoji ular uchinchi

www.arxiv.uz bioenergetik tanadan nariga o`ta olmaydi. Agarda orzu-xavaslar kalbi poklik bilan ezgu niyatlarga yo`llangan bo`lsa, ma`naviy-ruxiy tananing (ong osti) ishga tushib, ong va ong osti mutanosibligi hosil bo`ladi. Bunda insonning bioenergetik kuvvati optimallashib, katta kuch va kudratga ega bo`ladi va bunday kishilarga goyibona sifatlar darvozasi ochiladi. Bunday kishilarga intuktiv fikrlar ALLOX TAOLO tomonidan xidoyat va vaxiylar berila boshlaydi. Haqikiy takdir yo`li endi ochiladi. Bunday ma`naviy-ruxiy bioenergetik kuvvat uchun insoniyatga to`rtinchi dunyoga nazarlar dunyosidan o`tishga ruxsat kilinadi. Chunki insoniyatga olamga xavf soladigan niyatlar uchun to`rtinchi dunyodan nariga yo`l berkitiladi. Demak, kalbi poklik va ezgu ma`naviy insoniy niyatlar ong va fikr rivoji hamda faoliyat yutugining asosidir. Ong, fikr, faoliyat uygunligi esa ma`naviy-ruxiy siymo bo`lgan insonning asl moxiyati ochilsa ishga tushadi. Insonning ma`naviy-ruxiy moxiyati esa uning ma`naviy-moddiy mahsuldorligidir. Moddiy-ma`naviy mahsuldorlik insonning akliy amaliy kamoloti bilan boglik xolda boskichma-boskich o`sib, fikr ma`naviy-ruxiy sifatlar bilan uygunlashsa, birinchi, ikkinchi va uchinchi tanalarda, to`rtinchi, beshinchi tanadan ham o`tib, oltinchi va yettinchi tana beshinchi, oltinchi va yettinchi dunyolarga uygunlashganda soxa bo`yicha kashfiyotlar, yangiliklar, yangi texnologiyalar, texnik mahsuliy goyalarga yo`l ochiladi. Faoliyat kaysi soxada bo`lsa ham, dexkon, ishchi, kosib, xizmatchi umuman hamma kasb-xunarlarda ham faoliyat amaliy-ijodiy, ma`naviy mahsuliylikdan yukori darajalarga ko`tarila bormasa, bioenergetik tana to`la ishga tushmaydi. Bioenergetik tananing to`la ishga tushmasligi tananing ma`naviy-ruxiy rivojiga, u o`z navbatida jismoniy rivojlanishiga to`sik bo`la boshlaydi. Ma`naviy-mahsuliy rivojlanmaslik ma`naviy- ruxiy o`sishga to`sik bo`ladi, kishi o`z moxiyatini bajarmagach, ong va ong osti nomutanosibligi boshlanib insonning o`z-o`zidan norozilik kayfiyati kelib chikadi. Keyin u kayfiyatini ko`tarish maksadida sun`iy yo`llar kidira boshlaydi. Bu ichkilikbozlik, chekish, narkomaniya, nashavandlik, maishiy buzukliklarga olib keladi. Bu ijtimoiy illatlarning oldini olishning tabiiy omili insonning asl moxiyatini ochib uni juda katta moddiy, ma`naviy imkoniyatlar va kudratini ishga

www.arxiv.uz solishdir. Chunki o`zining o`quvi, kobiliyatini ro`yobga chikarish asosida bunyodkorona mexnat kilib moddiy-ma`naviy mahsulotlar yaratib o`zini, oilasini pok, xalol lukma bilan bokib, davlatni, xalkini moddiy-ma`naviy boyitishga xizmat kilgan kishi so`zda emas, amalda ham haqikiy iymonli kishi bo`ladi. Mavzu bo`yicha tayanch so`zlar: Goya, milliy goya, milliy mafkura, insonning nodir betakrorligi, ong, fikr, akl, kalb, rux, ma`rifat.

www.arxiv.uz ADABIYOTLAR: 1. Karimov I. Milliy mafkuramiz xalkni xalk, millatni millat kilishga xizmat kilsin. T. “Tafakkur” jurnali. №2. 1998y. 2. Karimov I. Donishmand xalkimizning mustaxkam irodasiga ishonaman. “Fidokor” gazetasi, iyun, 2000 y. 3. Jaloliddin Rumiy. Ma`naviy-masnaviy. T. Shark. 1999y. 4. www.pedagog.uz

O'xshashlar

Ilmiy pedagogik tadkikot metodlari. Pedagogik jarayon va mutaxassislik

Pedagogik qobiliyat pedagogik mahoratning asosi sifatida

Pedagogik qobiliyat pedagogik mahoratning asosi sifatida

Kadrlar tayyorlash milliy modeli. Pedagogik texnologiyalarning rivojlanishi

Pedagogikaning metodologik asoslari. pedagogikaning predmeti, maqsad va vazifalari