Ilmiy pedagogik tadkikot metodlari. Pedagogik jarayon va mutaxassislik - Pedagogika - Referatlar

Ilmiy pedagogik tadkikot metodlari. Pedagogik jarayon va mutaxassislik

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

71.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Tarbiya jarayonida milliy ongning shakllanishi. 2. Tarbiya jarayonining o`ziga xos tomonlari. 3. Ilmiy-pedagogik tadkikot uslublarining ilmiy manbalarni o`rganishdagi o`rni. 4. Ilmiy - tadkikot usullari.

www.arxiv.uz Shu yili 6 aprel kuni Oksaroyda milliy mafkuraga bagishlangan yigilish bo`lib o`tdi. Unda faylasuf, tarixchi, siyosatshunos, sotsiolog, psixolog, pedagog olimlar katnashdilar. Eng muximi birinchi navbatda o`kuv yurtlarida, oliy o`kuv yurtlarida ta`lim-tarbiya olayotgan talabalarimiz uchun o`kuv ko`llanmalari, darsliklar tayyorlash, ularni amaliyotga tadbik kilish bugungi kundagi dolzarb masaladir. Pedagogika fanining bugungi kundagi asosiy vazifasi talaba yoshlarda milliy goya va milliy mafkurani shakllantirishdir. Yurtboshimiz mustakilligimizning ilk pallalaridan boshlabok xalkimizning oydin manzillarga jadallik bilan yetishishida yagona milliy goya, milliy istiklol mafkurasining zaruriyatini kayta-kayta ta`kidlab keladi. Yagona milliy goya millatni, xalkni ulug maksad yo`lida birlashtiruvchi, jipslashtiruvchi kudrat ekanligini uktiradi. Prezidentimizning yakinda e`lon kilingan “Donishmand xalkimizning mustaxkam irodasiga ishonaman” nomli suxbatida turli zararli, yot mafkuralar taxdid solib turgan bugungi kunda mukammal milliy mafkuraning ahamiyati, farzandlarimizning mafkuraviy immunitetini kuchaytirish zaruriyati haqida batafsil to`xtalib, milliy istiklol mafkurasi konsepsiyasida kanday maksadlar va kanday ustuvor goyalarga aloxida e`tibor berish lozimligini anik va lo`nda ko`rsatib berdi. Ta`bir joiz bo`lsa, suxbatda mafkuramiz konsepsiyasining tugal sharxi istiklolimizning shijoatli me`mori tomonidan chizib berilgan. Til bilan tafakkurning boglikligi, birinchining ikkinchisisiz mavjud bo`la olmasligi Shark falsafasida ham, Garb falsafasida ham asos nuktalaridan biridir. Demak, har bir xalkning o`ziga xos tafakkur tarzi ham mavjud. Shuning uchun ham “milliy ong”, “milliy tafakkur”, “milliy tuygu” kabi oliy tushunchalar, ming yillardir iste`molda bo`lib kelmokda. Tabiiyki, milliy tafakkur rivojining tamal toshi ona tilidir. Ona tiliga muxabbat, ona tilida sobitlik milliy tafakkur parvozini muntazam ta`min etadigan mukaddas tuygulardir. Milliy mafkuramizdagi o`zak jixatlardan bo`lmish milliy o`zlikni anglash, ya`ni ajdodlarining kim ekanligini teran idrok etish, o`z xalkining

www.arxiv.uz jaxon tarakkiyotidagi o`rnini chukur anglash va shu xalkka mansublikdan gururlana bilishi chinakam milliy tafakkursiz mumkin emas. Davlatimiz raxbari ta`kidlaganidek, “Milliy mafkura - bu xalkning, millatning o`tda yonmaydigan, suvda cho`kmaydigan o`lmas e`tikodidir”. Ona tiliga muxabbat milliy mafkuramizning ustunlaridan biri sifatida ana shunday e`tikodning farzandidir. Milliy goyaning shakllanishi va rivojlanishi jarayonida olib borilishi lozim bo`lgan davlat siyosati tushunchasi jamiyat hamda shaxsning muxim xayotiy va milliy manfaatlariga zarar keltiradigan turli xavf-xatarlarni aniklash, oldini olish bilan birga ularni bartaraf etish bo`yicha faoliyatlarni ham o`z ichiga oladi. Talaba yoshlarda milliy goya va milliy mafkurani shakllantirishda ilmiy-pedagogik tadkikot metodlari ko`l keladi. Metod (lotincha-metodos-yo`l so`zidan) tadkikot yo`li, nazariya, ta`limot deb tarjima kilinadi. Ilmiy tushuncha sifatida “metod” so`zi keng ma`noda muayyan maksadga erishish yo`lini, tor ma`noda - tabiat va ijtimoiy xayot xodisalari va konuniyatlarini bilish maksadida kandaydir vazifani xal etish usulini bildiradi. Pedagogika fanining metodologik asosi va amal kiladigan negizi O`zbekiston Respublikasining “Ta`lim haqida”gi konuni, ”Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”, I.A. Karimovning asarlari, Oliy Majlis materiallaridir. Ob`ektiv dunyoni bilish, nazariyada nimani o`rganish va o`rgatish kerak, kimni va kanday tarbiyalash lozim degan masalalar mavjud bo`lib, ular o`zaro uzviy boglikdir. Pedagogika fani o`z mazmun moxiyatini boyitishda, yangilashda mavjud pedagogik xodisa va jarayonlarni uning maksadi va vazifalariga muvofik keladigan usullari bilan o`rganadi. Ushbu ilmning ilmiy tadkikot usullari deganda yosh avlodni tarbiyalash, bilimli kilish va o`kitishning real jarayonlariga xos bo`lgan ichki aloka va munosabatlarni tekshirish, bilish yo`llari, uslublari va vositalari majmui tushuniladi. Pedagogika fanining ilmiy tadkikot usullari kanchalik to`gri tanlansa, ta`lim-tarbiya mazmunini yangilash va takomillashtirish shu darajada

www.arxiv.uz yuksaladi: Ammo shuni ta`kidlamok lozimki, ilmiy tadkikot metodlari tizimi xali xozirgacha fanda to`la yaratilgan,xal etilgan emas. Mavjud va ishlab chikilgan kuyidagi ilmiy-tadkikot usullariga tayanib fikr yuritish mumkin. 1. Pedagogik kuzatish usuli. 2. Suxbat usuli. 3. Bolalar ijodini o`rganish usuli. 4. So`rovnoma, test usuli. 5. Maktab hujjatlarini taxlil kilish usuli. 6. Eksperiment, tajriba, sinov usuli. 7. Statistika ma`lumotlarni taxlil kilish usuli. 8. Matematika-kibernetika usuli. Pedagogik kuzatish – odatda tabiiy kuzatish orkali o`kuvchilarning fanlarni o`zlashtirishlari, ularning xulk-atvori va muomalalaridagi o`zgarishlarni hisobga olish va tegishli ta`limiy-tarbiyaviy ta`sir ko`rsatish yo`llarini belgilash uchun ko`llaniladi. Bu metod tadkikotchining pedagogik tajribaning muayyan bir tomoni va xodisalarini biror maksadni ko`zda tutib idrok etish tashkil etadi. Bunda kuzatishlar tezligi va soni, kuzatish ob`ekti, vakti, pedagogik vaziyatlarni kuzatish uchun ajratiladigan harakteristika va xokazolar hisobga olinadi. Kayd kilish usuliga karab kuzatish turlarga bo`linadi. Bevosita va bilvosita kayd kilish usuli tadkikotchiga real pedagogik jarayon kuzatuvchilarning xatti- harakatlari va haqozolarni yozib ko`yish imkonini beradi. Bevosita kayd kilish usuli biror-bir xodisaning okibatlari haqidagi faktik materialni boshka shaxslar orkali yoki kandaydir asbobni ko`llash vositasida olishga imkon beradi. Ilmiy- texnika tarakkiyoti asrida kuzatishning vizual usullari xilma-xil texnika vositalari (kinofotos`yomka, videozapis, televideniye va x.z.)ni ko`llash bilan tobora ko`p ko`llanilmokda. Suxbat metodi – so`rashning bir turi bo`lgani xolda, tadkikotchining jiddiy tayyorgarlik ko`rishini talab etadi, chunki u tekshirayotgan shaxs bilan bevosita alokada bo`lish vaktida ogzaki suxbat tarzida, suxbatdoshining javoblarini yozmasdan erkin muomala formasida ko`llaniladi.

www.arxiv.uz Suxbat metodida – maktab o`kituvchilari va o`kuvchilar jamoasi bilan ota- onalar va keng jamoatchilik bilan, yakka va guruxli tartibda ish olib borilganda ko`llaniladi. Suxbat metodidan farq kilib, intervyu olish metodi savollarni oldindan belgilangan izchillikda intervyu yo`li bilan bayon kilishni nazarda tutadi. Bunda javoblar magnit tasmasiga yoki kassetalarga yozib olinadi. Xozirgi kunda ommaviy so`rash nazariyasi va praktikasida intervyu tashkil etishning ko`p usullari mavjud: - guruxlar bilan; - intensiv; - sinash va x.k. Bolalar ijodini o`rganish – o`kuvchilarning o`ziga xos individual tartibdagi faoliyatlariga doir omillar taxlil kilinadi, xulosalar yasaladi. Pedagogik so`rash metodi – tadkikotchining boshka kishilardan pedagogik tajribaning biror tomoni yoki xodisalari haqida axborot olish jarayoni bu metodningasosini tashkil kiladi. So`rash savollarning mantikiy o`ylangan sistemasini, ularning anik ifodalanishini, nisbatan kamchiligi (3-5ta) nazarda tutiladi. Shuningdek, kat`iy formadagi javobni (“xa”,”yo`k“) ham takozo etishi mumkin. Test, so`rovnomalar - bu so`rovnoma, ya`ni anketa usuli ko`llanganda yaratilgan ilmiy farazning yangiligini bilish, aniklash, o`kuvchilarning yakka yoki guruxli fikrlarini, karashlarini, kanday kasblarga kizikishlarini, kelajak orzu- istaklarini bilish va tegishli xulosalar chikarish, tavsiyalar berish maksadida o`tkaziladi. Test savollaridan ko`zlangan maksad oz vakt ichida o`kuvchilarning bilimlarini yoppasiga baxolashdir. Mutaxassislarning bilimini va saviyasini aniklash uslublaridan biri – bu test yordamidagi sinovdir. Test yordamida sinov o`kuvchi yoki mutaxassisning bilimi, ilmi, ma`naviyati hamda yoshlarning kaysi yo`nalish va mutaxassislikka layokati, iktidorini zudlik bilan aniklash yoki baxolashga imkon beradi. Test yordamida bilimni baxolashning pedagogika nuktai nazaridan ba`zi bir yutuklari va kamchiliklarida keltirilgan va baxolash jarayonini EXM yordamida avtomatlashtirish mumkinligi ta`kidlangan.

www.arxiv.uz Test savollari va masalalarining jozibadorligiga sabab, uning kiska va lo`ndaligi, to`gri javobni umumiy javoblar ichida borligi va ularning o`kuvchilarga ko`rsatma bo`lib xizmat kilishi, uning topishmokli o`yinga o`xshashligi va javobni topishda xotira, intutsiya va topkirliklar ko`l keladi. Test savollarini chop etish o`kuvchilarning mustakil ishlashini yanada faollashtiradi. Test sinovini oliy va o`rta maxsus o`kuv yurtlariga kirish imtixonlarida ko`llash kuyidagi kator natijalar berdi. Imtixon oluvchi bilan imtixon topshiruvchi orasidagi sub`ektiv sabablar va psixologik to`siklar yo`koladi. Barcha abituriyentlarga beriladigan imtixon sharoitlari vakti variantlarning murakkablik darajasi, baxolash kriteriylari deyarli bir xil bo`lishiga erishiladi. Test natijalarini EXM yordamida avtomatlashtirilgan xolda ishlab chikish amalga oshirildi, o`kuvchilarning kaysi fandan va uning kaysi bo`limidan bilimlarining past yoki yukoriligini baxolash va uning respublikamiz regionlari, xatto ayrim maktab-litseylar bo`yicha taxlil kilish imkoniyati yaratildi. Iktidorli yoshlarni tanlash, olimpiadalar o`tkazish jarayonlarini sezilarli darajada yaxshilashga olib keldi. Oliy o`kuv yurtiga kiruvchilar uchun test sinovi atigi 3 ta fandan bo`lib, albatta bu yetarli emas. Ular bir necha fandan va bir necha boskichdan iborat bo`lishi kerak. Oliy va o`rta maxsus o`kuv yurtlariga kiruvchi yoshlarning nutki, til bo`yicha savodliligini nazorat kiluvchi yoshlarning fakat testlarni mexanik ravishda yodlash va tilga, boshka fanlarga e`tiborsizligiga barham berilishi mumkin. Test sinovlar metodi - bu yozma javoblarning ommaviy ravishda yigib olish metodidir. Test sinovlarini (anketalarini) ishlab chikish murakkab ilmiy jarayon. Pirovard natijada tadkikot natijalarining ishonchliligi anketalar mazmuniga, berilayotgan savollar shakliga, to`ldirilgan anketalar soniga boglik bo`ladi. Odatda test savollarining ma`lumotlarini kompyuterda matematik statistika metodlari bilan ishlashga imkon beradigan kilib tuziladi.

www.arxiv.uz Maktab hujjatlarini taxlil kilish usuli - bunda o`kuvchilarning umumiy mikdori, uning o`sishi yoki kamayish sabablari tavsifi, o`kuvchilarning fanlar bo`yicha o`zlashtirish darajasiga, sinfdan kolishning oldini olish, ragbatlantirish va jazolash choralari turlariga, maktabning moddiy bazasiga e`tibor beriladi. Eksperiment-tajriba-sinov usuli - ushbu tajriba asosan ta`lim-tarbiya jarayoniga alokador ilmiy faraz yoki amaliy ishlarning tadbiki jarayonlarini tekshirish, aniklash maksadida o`tkaziladi. Statistika ma`lumotlarini taxlil kilish usuli - xalk ta`limi soxasidagi, jumladan, ajratilgan mablaglarning doimiy o`sib borishi, darslik va o`kuv ko`llanmalari, ko`rgazmali kurollar, o`kituvchi kadrlar tayyorlash, maktab kurilishi, xo`jalik shartnomalari va ulardan tushayotgan mablaglar statistika usuli orkali aniklanadi. Masalan: ilmiy-pedagogik kadrlarni tayyorlash samaradorligi haqida to`xtaladigan bo`lsak, M.Ulugbek nomidagi O`zMUda aspiranturaga universitetni muvaffakiyatli tamomlagan, ilmiy-tadkikot ishlariga kizikuvchan tadkikotchilar, izlanuvchan mavzulari anik bo`lgan, nomzodlik imtixonlarini topshirganlar kabul kilinadi. Bundan tashkari, boshka muassasalarda va oliy o`kuv yurtlarida ishlaydigan, kafedra va dekanatlar bilan bevosita alokada bo`lgan “Xalk so`zi” gazetasida chikkan e`lon bo`yicha konkursda katnashish niyatida bo`lganlardan ham arizalar tushadi. 2000 yil 1 yanvargacha O`zMUning aspiranturasida 335 kishi taxsil oldi, jumladan 258 kishi ishlab chikarishdan ajralgan xolda, ishlab chikarishdan ajramagan xolda 77 kishi. Shunga o`xshagan misollarni ko`plab keltirish mumkin. Matematika va kibernetika usullari - o`kitish nazariyasi, amaliyotida hisoblash matematikasi va kibernetikasi mashinalari yordamida bir tildan ikkinchi tilga tarjima, dasturli ta`lim va uni mashina orkali boshkarish, o`kitishni mustaxkamlash, baxolash orkali ta`lim-tarbiya samaradorligini oshirish differensial va individual ta`lim berish, maktab hisobotini mashinalar yordamida tuzish kabi jarayonlardir.

www.arxiv.uz O`zMUda 1999 yilda ilmiy-tadkikot bo`limining laboratoriya va guruxlarida universitetning 50 ta iktidorli talabalari, 3 ta stajyor-tadkikotchisi, 17ta aspirant va 11 ta doktoranti faoliyat ko`rsatib kelishmokda. Hisobot yilida 116 ta ilmiy mavzu bo`yicha izlanishlar olib borildi. Jumladan, - fundamental izlanishlar 36 ta, 11 mln. 175 ming so`m: - davlat fan va texnika dasturi bo`yicha olib borilayotgan izlanishlar 28 ta, 9 mln. 405 ming so`m: - davlat fan va texnika ko`mitasining granti: - fundamental 18 ta, 4 mln. 66 ming so`m: - xo`jalik shartnomalari 23 ta, 34 mln. so`m. Bajarilgan ishlarning umumiy xajmi 64 mln. 535 ming so`mni tashkil kiladi. O`zMU ITI ni rejalashtirish, boshkarish va tashkil etish hamda effektivligini oshirish borasidagi natijalardan kuyidagilarni keltiramiz: O`zMUda 14 ta fakultet: mexanika-matematika, fizika, kimyo, biologiya- tuprokshunoslik, geologiya, geografiya, tarix, falsafa, ijtimoiy-siyosiy fanlar, iktisod, xorijiy filologiya, o`zbek filologiyasi, jurnalistika, huquq, tillar markazi, amaliy fizika ilmiy tekshirish instituti, oliy pedagogika instituti, ikkita fakultetlararo kafedralar (harbiy va pedagogika) faoliyat ko`rsatmokda. Xozirgi vaktda O`zMUda davlat byudjeti mablagidan 304 ta (to`la shtatda 57 xodim) bo`lib, 812 (122 ta fan doktori va 385 ta fan nomzodi) professor- o`kituvchilardan 169 nafari mazkur ilmiy izlanishlarda ishlaydilar. Ilmiy-tadkikot bo`limida to`la stavkada 5 ta fan doktori, 27 ta fan nomzodi ishlaydi. Universitetda 8 ta Ixtisoslashgan Kengash faoliyat ko`rsatayapti. 11 ta mutaxassislik bo`yicha 5 ta doktorlik va 7 ta mutaxassislik bo`yicha 3 ta nomzodlik kengashi ishlamokda. Kengash a`zoligiga O`zMU va boshka tashkilotlardan fan doktori va nomzodlari kiritilgan. Bu ixtisoslashgan Kengashlarda tabiiy va ijtimoiy fanlar bo`yicha doktorlik va nomzodlik dissertatsiyalarining ximoyalari o`tkaziladi.

www.arxiv.uz ITIda fundamental kutubxona fondidagi 3 milliondan ortik kitob, 1000dan ortik nodir ko`lyozmalar yordam beradi. Kutubxonaga har yili 80 mingdan ortik kitobxonlar o`z ijodiy ishlarini bajarish maksadida tashrif buyuradilar. Davlat byudjetidan mablag bilan ta`minlangan mavzular soni 64 ta bo`lib, ularga 24646000 so`m mablag ajratildi. Shu jumladan, fundamental 36 ta - 11 mln. 175 ming so`m, Davlat Fan va Texnika dasturi 28 ta - 9mln. 405 ming so`m, kontraktlar - fundamental 18 ta 4 mln. 66 ming so`m. Xo`jalik shartnomalari bo`yicha olib borilayotgan ilmiy izlanishlarning shartnoma bo`yicha mablag bilan ta`minlanishi jami - 34 mln. so`mni tashkil kiladi. Sotsiologik tadkikot metodi – Anketaga savollar kiritiladi. Bundan maksad talaba-yoshlarning kasb-xunarga bo`lgan munosabatlarini aniklash, talabalar orasidagi do`stlik munosabatlarini O`zMU dagi shart-sharoitlarni bilish, yutuk va kamchiliklarni, yoshlar orasidagi munosabatlarni, dinga, xususan tasavvufga bo`lgan kizikishlarini aniklash, talabalarning ma`naviy sifatlar darajasini, bilim olishga ishtiyoki, adabiyotlar bilan ta`minlanganlik darajasi, o`kuv taksimoti, professor-o`kituvchilarning o`kitish darajasi, o`kuv ko`llanmalarning sifati, kompyuter bilan mashgulot o`tkazish turlarini o`rganish universitetda ko`llanilayotgan testlar talabalar nazarida, ilmiy va kasbiy maxoratini oshirishdagi mashgulotlar turi, stipendiyalar mikdori, stipendiyalar talabalarning harajatini kanchalik koplaydi, haq to`lanadigan ishlarda talabalar katnashdimi, ota- onalarining moddiy yordami, ularning ma`lumoti, ish joyi, talabalarning ko`p shugullanadigan jamoat joyi, yashash joyi, ilmiy dunyokarashining shakllanishida ta`sir etuvchi omillar, mutaxassis bo`lib yetishida xal kiluvchi omillar, talabalarning onglilik darajasi jarayoni, komil inson bo`lish uchun kerakli bo`lgan ma`naviy sifatlar, komillikka erishish uchun tezrok kutulish kerak bo`lgan salbiy sifatlar, “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi” va ta`lim haqidagi Konunning moxiyati va mazmuni haqidagi talabalarning fikrlari, “O`zbekiston XXI asr bo`sagasida” kitobiga munosabati, o`zlashtirganlik darajasi haqidagi savollar anketaga kiritiladi. Savol-javoblarning barchasi kompyuterda kayta ishlanadi va xulosalar chikariladi.

www.arxiv.uz ADABIYOTLAR : 1 . Karimov I.A. Barkamol avlod – O`zbekiston tarakkiyotining poydevori. T. 1997. 2. Karimov I.A. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. T. 1997. 3. “O`zbekiston Respublikasi Ta`lim to`grisida”gi Konuni.1997. 4. Gaybullayev N.R., Yodgorov R., Jdarkin L.P., Toshmurodova K., Mamatkulova R. va boshkalar. Pedagogika. “Universitet”, 1999. 5. Gaybullayev N.R. Yodgorov R., Jdarkin L.P., Toshmurodova K.A., Mamatkulova R. va boshkalar. Pedagogika (Barcha bakalavr yo`nalishlari uchun). 2000. 6. Inogomov R., Toshmurodova K. Pedagogika fani XXI asrda. T. 2000. “Yangi asr avlodi” nashriyoti. 7. Tursunmetov K., Axmedov Sh. O`kuvchilar bilimini sinashning ba`zi bir muammolari. 8. Gaybullayev N.R. Tashabbus - davr talabi. 2000. 9. Xafizova Z. O vsemirnoy konferensii YUNESKO. Visshee obrazovaniya v XXI veke: podxodi i prakticheskiye meri. 10. Jdarkin L.P. Pedagogicheskiye obuchayushiye texnologii. 92-str. 11. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Yagona pedagogik jarayon

Ilmiy pedagogik izlanishlarni tashkil etishning prinsip va metodlari

Pedagogik tadqiqot funksiyalari va metodlari

Pedagogik amaliyotni o‘rganish metodlari

Pedagogik diagnostikaning tadqiqot metodlari