Manzarali bog’dorchilik o’simliklarining kasalliklariga qarshi kurash choralari - Pedagogika - Referatlar

Manzarali bog’dorchilik o’simliklarining kasalliklariga qarshi kurash choralari

Yuklangan vaqt:

28.10.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

25.001953125 KB

Ko'chirib olish

Manzarali bog’dorchilik o’simliklarining kasalliklariga qarshi kurash choralari Reja: Agrotexnik tadbirlarni o’z vaqtida o’tkazishni axamiyati  Kimyoviy usuldan foydalanish.  O’simliklarni uyg’unlashgan ximoya qilishda biologik usuldan foydalanish  Chidamli navlarni yaratishda infeksiya manbalari va infeksiya miqdori.

O’simliklarni ximoya qilishda kasallik qo’zg’atuvchi mikroorganizmlarga qarshi proflaktik (oldini olish) va ko’payib ketgan sharoitda ularni qirib tashlash tadbirlari o’tkaziladi. Qishloq xo’jalik ekinlarining kasalliklariga qarshi kurash choralarini to’g’ri belgilashda kasallikni keltirib chiqaruvchi mikro organizmlar turlarini to’g’ri aniqlash, ularning biologik xususiyat larini bilish va samarali ta’sir qiladigan vositalarni to’g’ri qo’llash muhimdir. Ekinlarning kasalliklariga qarshi kurash choralari umumagronomik va ixtisoslashgan turlarga bo’linadi. Ekinlarning kasalliklarga chidamliligini va hosildorligini oshi rishda turli o’g’itlarni meyyorida qo’llash, navlarni to’g’ri tanlash bilan birga o’simliklar qoldig’idagi, tuproqdagi, urug’dagi va havodagi infeksiya miqdorini kamaytirishga qaratilgan tadbirlar muhim ahamiyatga ega. Ekinlarning kasalliklarga va hashoratlariga qarshi kurash choralarini qo’llash usuliga qarab proflaktika va davolash maqsadida o’tkaziladigan seleksion-urug’chilik, agrotexnik, biologik, kimyoviy, fizikaviy-mexanik turlarga bo’linadi. Zararli organizmlarning qishloq xo’jaligiga keltiradigan iqtisodiy zararini kamaytirishda quyidagi tashkilik xo’jalik tadbirlarini o’tkazishni taqoza qiladi: • Har bir fermer xo’jaligidagi ekinzorlarda kasallik, zararku nanda va begona o’tlar tarqalishi mumkin bo’lgan maydonlarni tuman miqiyosida aniqlash; • O’simliklarni ximoya qilish otryadining zararli organizmlarga qarshi o’tkaziladigan tadbirlar usuli, vositalari, muddati, takro riyligi, ximoya vositalarining xajmi va miqdorini aniqlash; • Tuman miqiyosida foydalanish uchun zarur transport va apparatu ralar hajmini va extiyot qisimlarining miqdorini aniqlash; • Ish jarayonida zarur bo’lgan shaxsiy ximoya vositalari, xo’jalik dagi qoldiq vositalar miqdori aniqlanib, zarurlariga talabnoma lar olish; • Omborlarni tayyorlash, dala kezatuvchilari va mutaxassislar malakasini oshirish, attestatsiya qilish, nazoratchilar guruxini tuzish; • Maydonlarni yaxlitlash, chidamli navlani ekish va rayonlash tirish, manbalardagi begona o’tlarni yo’qotish

Agrotexnik tadbirlarni o’z vaqtida o’tkazishni axamiyati. Qishloq xo’jaligining intensiv rivojlanishi, dehqonchilik madani yatining ortishi ekinlarning kasalliklariga qarshi kurashda viloyat larning tuproq-iqlim sharoitini, o’simlik turini hisobga olib kurash choralarini qo’llashni taqazo qiladi. Agrotexnik kurash choralarining asosiy maqsadi sog’lom urug’lik va ko’chatlar etishtirshiga qaratilgan bo’lib, ekinlarni ekishdan tortib hosilni yig’ishtirib olgunga qadar parvarish qilishni taqazo qiladi. Agrotexnik usul dala, polizlar, bog’lar, omborxonalarda kasallik larning xavf tug’dirishi mumkin bo’lgan miqdoridan ximoya qilsa, ikkinchidan o’simliklarning ularga nisbatan immunitet xususiyatlarini takomillashtiradi. Almashib ekish qoidalariga amal qilish ekinzorlarda infeksiya ning va to’planmasligiga sharoit yaratadi. Buning uchun ekinzorlarda ekiladigan ekinlar kelguvsi yilda ekiladigan ekinlar kasallanmay digan turlarga mansub bo’lishi muhimdir. Ya’ni ekin dalasida bir yildan ortiq muddatda bir xil ekin ekmaslik, ekin o’rniga ekiladigan ekin bir xildagi kasalliklar bilan kasallanmasligi muhim ahamiyatga ega. Tuproqda uzoq muddatda saqlanadigan patogen infeksiyasining miqdorini kamayishida tuproqni chuqur xaydash muhim agrotexnologik tadbir hisoblanadi. Bunday dalarni shudgordan keyin yaxob berish ham infeksiya miqdorini kamayishiga olib keladi. Fitopatogen bakteriyalarning tuproqda saqlanishida begona o’tlar ham asosiy ahamiyatga ega. Ekinzorlarda ular miqdorini kamaytirish, ular qoldig’ini ekin dalalaridan chiqarib yoqib tashlash infeksiyani kamaytiradi. Qishloq xo’jalik ekinlarida keng tarqalgan kasalliklar tuproqda namlik miqdorining keskin o’zgarishi, kislotali muhitning ortishi, azot, fosfor, kaliy va bor etishmaganda zarari kuchayadi. Zararli begona o’tlarga qarshi kurashda tuproqqa ishlov berish usuli asosiy rol o’ynaydi. Bu jaryonda urug’lik materiallarini va ko’chatlarni ekishga tayyorlash, ularni tuproqqa ekish va xosilni yig’ib terib olish ishlarini rejali amalga oshirish ekin dalalarining fitosanitariya xolatini yaxshilashga xizmat qiladi.

Ekinlarning bakterial kasalliklar bilan kasallanmasligda o’tkazilishi lozim bo’lgan proflaktik choralardan urug’liklarni va ko’chatlarni ekishga tayyorlash ham muhim agrotexnik tadbir hisoblanadi. Ekinlarni sug’orish va yaxob berish tuproqdagi bakteriyalar miqdorini keskin kamaytiradi. Urug’lar ekish normasiga amal qilish, urug’ni ekish chuqurligini to’g’ri aniqlash ko’chat miqdorini to’liq bo’ishini ta’minlaydi. Lekin, ekin qalinligi xam muxim agrotexnik tadbir xisoblanadi. Erga ishlov berish, ekish muddatlariga amal qilish, uvatlarni, bo’sh erlarni, partov joylarni yo’qotish, aldog’chi ekin ekish, sug’orish muddatlariga amal qilish va yaganalash, begona o’tlarga qarshi kurash choralarini o’z vaqtida o’tkazish ham yaxshi samara beradi. Mineral o’g’itlarni o’z vaqtida qo’llash ekinlarning kasalliklarga chidamliligini ortiradi. Organik o’g’itlar tuproqning fizikaviy xususiyatlarini yaxshilab, namligini ortiradi, suv o’tkazuvchanligini yaxshilaydi. Natijada, tuproqning suv-havo sig’imi va harorat me’yorini baravarlashib, o’simlik larning mineral oziqlanishini yaxshilaydi. Azotli o’g’itlarni qo’llashda kliyli va fosforli o’g’itlar nisbatiga alohida e’tibor berish kerak. Normadagi azot o’g’itlaring 40% shudgor lash davrida qolganlarini ekinlar rivojlanishining dastlabki bosqich laridan boshlab berish ularning foydali koefitsentini ortishiga olib keladi. Fosforli o’g’itlarni qo’llash ekinlar ildiz tizimini takomillash tirib, o’sishni yaxshilab, kasalliklarga chidamliligini ortiradi. Kaliy li o’g’itlar ekinlar to’qimalarini musaxkamlab, uglevodlar bilan ta’mi notini yaxshilaydi. Kaliyning etishmasligi to’qimalarning qorayishiga, barglarning qurib qolishi sabab bo’ladi. Kaliyli o’g’itlarni fosforli va azotli o’g’itlar bilan birga foydalanish yaxshi samara beradi. Mikroelementlardan marganets, bor, mis, rux kabilar o’simliklar ning mineral oziqlanishida va ularning tez rivojlanishini ta’minlay di. Mis elementi o’simliklardagi oksidlanish –tiklanish fermentlari ni faolligini ortiradi. Natijada, ularning hosildorligi ko’payib, kasalliklarga chidamliligini ortiradi. Mis sulfati

bilan ishlov berilgan kartoshkaning omborxonalarda saqlash jarayonida chirishi 70% ga kamayib, kraxmalning yo’qolishini 50% ga ortgan, hosili erta etilgan (Marchenko, 1958). Marganetsli o’g’itlar qand lavlagi, bug’doy, makkajo’xori, sabzavot ekinlarga 0,5-2 s/ga miqdorida marganetsli superfosfat yoki olitngugurt li marganets 45-60 kg/ga tarzida foydalanilganda yuksak samara bergan. (Sraxov, Yaroshenko, 1952). Ekinlar urug’ini ekishdan oldin 0,2 % li bor eritmasi bilan ishlov berilganda urug’larning uchuvchanligi, kasalliklarga chidamliligi 1-5 marta ortgan (Shumilenko, 1953). Rux – o’simliklarning oziqlanishida muhim ahamiyatga ega bo’lib, oqsillarning oksidlanishida, auksinning hosil bo’lishida asosiy ahamiyatga ega (Dudin, Mladenov 1968). Oltingugurtli ruxning 0,02% li eritmasi bilan bodring urug’ lariga ishlov berilganda uning bakterioz kasaligiga chidamliligi 5-12 marta ortgan (Minaeva, 1966). Mikroelementlar ta’sirida pomidorning uchki chirish, goroxning askoxitoz, makkajo’xorining pufakli qorakuya, bedaning rak va qora dog’lanish kasalliklariga chidamliligi ortgan. Mikroelementlarning o’simlikka ijobiy ta’sirini mikroskopik o’rganishlarning ko’rsatishi cha, kasallik qo’zg’atuvchi patogenlarning mitseliysini shakli kichraygan ligi tufayli kirib kelishi kamayib, uning rivojlanishi to’xtaydi. O’simlikning rivojlanishida, turli kasalliklar bilan og’rimas ligida ekinlarni ekish muddatlari ham asosiy ahamiyatga ega. Ekinlarni erta ekish tuproqdagi suv rejimining me’yorida bo’lishini, yorug’lik bilan ta’minlani shini, tez rivojlanishiga imkon beradi. Kartoshka va sabzavot ekinlarini kech muddatlarda ekish ularning kasalliklarga chidamliligini ortirishga olib keladi. Kech ekilgan ekinlardagi mod dlar almashinish jarayonidagi o’zgarishlar kartoshka ning virus kasalli giga, rakka, karmni bakteriozga chidamliligini ortiradi. Qishloq xo’jalik ekinlarining urug’larini qiyg’os unib chiqishi va maysalarning zararlanmasligi uchun meteorologik faktorlarni e’tiborga olish kerak.

Ekinlarning turli kasalliklar bilan kasallanmasligda urug’lik larni va ko’chatlarni ekishga tayyorlash ham muhim agrotexnik tadbir hisoblanadi. Bu tadbirlar urug’larni, tugunaklarni, piyozboshlarni, ko’chatlarni tozalash jarayonida ularning bir xil sifatda bo’lishini ta’minlaydi. Mayda, yaxshi rivojlanmagan urug’lar, tugunaklar ekishda foydalanilmaydi. Ekinlarni meyyorida sug’orish zarali organizmlar miqdorini keskin kamaytiradi. Ekin qalinligi xam muxim agrotexnik tadbir xisoblanadi. Agrotex nik usul qatoriga erga ishlov berish, ekish muddatlariga amal qilish, uvatlarni, bo’sh erlarni, partov joylarni yo’qotish, aldog’chi ekin ekish, sug’orish muddatlariga amal qilish, ekinlar qalinligi va yaganalash, begona o’tlarga qarshi kurash choralarini o’z vaqtida o’tkazish ham yaxshi samara beradi. • O’simliklarni va maxsulotlarni kasalliklarga qarshi kurashish ularning zararini kamaytirishga qaratilgan tadbirlar hisoblanadi. • Agrotexnik tadbirlarni o’z vaqtida sifatli o’tkazish kasalliklar ning yangi o’choqlarini paydo bo’lishining oldini oladi; • O’simliklarning zararli organizmlarga qarshilik ko’rsatish xususiyatini orttiradi; • O’simliklarning ximoyalanish reaksiyasini kuchaytiradi. • Almashlab ekishni to’g’ri rejalashtirish va amalga oshirish uchun ekin turlarini to’g’ri aniqlash; • Kuzgi shudgordan oldin bir ga joyga 30 t gacha maxaliy va madaniy o’g’itlarni kiritish; • Erga yaxob berish va tuproqning sho’rini yuvish tadbirlarini o’z vaqtida muntazzam amalga oshirish patogen zamburug’lar infeksiya miqdorini keskin kamaytiradi; • Tuproqda nam to’plash uchun baxorda tekislash, boranalash, chizellash, diskalash, chigitni o’z muddatida ekish, o’g’it solish muddatlariga amal qilish. Kimyoviy usuldan foydalanish. Kasalliklarga qarshi kimyoviy kurash choralarini qo’llash, kasallik ni keltirib chiqaruvchi mikroorganizmlarga,

hashoratlarga qarshi organik, anorganik va zaharli moddalarni foydalanishga asoslangan. O’simliklarning kasalliklariga qarshi qo’llaniladigan kimyoviy modda lar fungitsidlar, hashoratlarni o’ldiradigan moddalar insektitsidlar, kanalarni o’ldiruvchi moddalrni akaritsidlar deyiladi. Respublikamiz sharoitida qishloq xo’jalik ekinlarining kasallik, zararkunandalriga qarshi qo’llaniladigan fungitsidlar "O’zbekiston Respublikasida ishlatish uchun ruxsat etilgan o’simliklarni himoya qilish vositalari ro’yxatida berilgan. Bu ro’yxat O’zbekiston Respublikasi Vazirlar maxkamasi O’simliklarni himoya qilish vositalari Davlat komissiyasi tomonidan tasdiqlanadi. Zaxar moddalarni ishlatishda, ularni saqlash, bir joydan ikkinchi joyga olib boishda tashishning asosiy qoidalariga amal qilish kerak. Zaxarli moddalar qattiq, suyuq, gazsimon holatda ishlatiladi. Ichidan ta’sir qiluvchi zaharlarga mishyak, ftor, bariy, fosfor birikmalari, sirtidan ta’sir etuvchi zaharlarga oltingugurt, ohak oltingugurt qaynatmasi, so’ndirilgan ohak, o’yuuvchi natriy, o’yuuvchi kaliy, milonaft kabilar kiradi. Shuningdek, neft moylari va mineral moylarning sof xoldagi emulsiyasi, sovun karbol emulsiyasi, karboline um, anabazin preparatlari, geksoxlorandan xam foydalaniladi. Fumi gantlardan sulfid angidridi, uglerod sulfid, vodorod sianid, kalsiy sionidxlorpikrindan foydalaniladi. Fungitsidlar qishloq xo’jalik ekinlari ko’chat va urug’lariga ekishdan oldin ishlov berish, tuproqni va issiqxonalarni, omborlarni dezinfeksiya qilish uchun foydalaniladi. Kimyoviy usul yordamida kasallik qo’zg’atuvchi mikroorganizmlar o’simlik ichkarisiga kirib kelgunga qadar uning manbalariga barham berish uchun foydalaniladi. Fungitsidlar ta’sir etish xususiyatiga qarab kontakli va sistemali ta’sir etish xususiyatiga ega. Sistemali ta’sir etuvchi fungitsidlardan kasallangan o’simlikni davolashda foydalaniladi. Ular o’simlik ichkarsiga kirib kelib unda parazitlik qilayotgan zamburug’larga ta’sir qiladi va o’sishini to’xtatadi. Kontaktli fungitsidlar o’simlik a’zolarining ustida saqlanib, uni kasallantiruvchi zamburug’larga bevosita salbiy ta’sir ko’rsatadi. Uning o’sish va

rivojlanishini to’sib qo’yadi. Natijada kasallikning o’simlikka salbiy ta’siri kamayadi yoki butunlay bo’lmaydi. O’simliklarni himoya qilish jarayonida kimyoviy kurash chorasi eng muhim ahamiyatga ega bo’lmoqda. Lekin, kimyoviy kurash choralarining salbiy oqibatlari ham yo’q emas. Jumladan, kimyoviy moddalar patogen mikroorganizmlar bilan birga saproprof organizmlarga ham salbiy ta’sir ko’rsatadi; kimyoviy moddalar ta’sirida zaharli moddalarga nisbatan chidamlilikni namoyon qiladigan genotiplar va kuchli patogen shtammlarni hosil bo’lishiga olib keladi. Shuning uchun kimyoviy kurash choralarini qo’llashda etishtirilgan mahsulotlarning sanitariyaepidemiologik holatini nazorat qilib turishni talab etadi. Fungitsidlarning zamburug’larga ta’siri turlicha bo’lib, ular patogen organizmning ferment xususiyatiga ta’sir ko’rsatadi, muhim bioximik jarayonlarning buzilishiga olib keladi va uni nobud qiladi. Ayrim fungitsidlar patogenning kislorod bilan ta’minlanishini to’sib qo’yadi. Fungitsidlarni foydalanishda ularning konsentratsiyasi muxim rol o’ynaydi. Ularning konsentratsiyasi ishchi suyuqlikdagi ta’sir etuvchi moddaning suspenziyasining, emulsiyasining, kukun moddalaning havodagi miqdoriga qarab aniqlanadi. Ko’pincha preparatlar konsentratsiyasi % da, yoki 1 l va 100 l da milligram yoki gramm miqdorida belgilanadi. Formalin va OOQ (ohak oltingugurt qaynatmasi) miqdori Bome shkalasi bo’yicha gradusda belgilanadi. Fungitsidlarning sarf meyyori ishlov beriladigan 1 ga maydon yuzasiga sarflanadigan yoki ishlov beriladigan urug’ og’irligiga nisbatan kilogramm yoki litrda belgilanadi. Qishloq xo’jalik ekinlarining kasalliklariga qarshi qo’llanila digan fungitsidlarni foydalanish usullari ularning samaradorligini taminlovchi asosiy vosita xisoblanadi. Fungitsidlar bilan urug’larga ishlov berishda dorilashning quriq usulda dorilash, namlash usulida dorilash, yarim quruq dorilash ho’l usulda dorilash usullaridan foydalaniladi. Namlash usulida dorilashda foydalaniladigan mashina shneklariga urug’, kukunli fungitsid va kam oqimli suv tushib turgan xolatda ular bir biri bilan

aralashtiriladi. Bir tonna donga 5-8 l miqdorda suv va 1 kg/t slikat kley sarflanadi. Bu usulda dorilashda PSSh 3, PU 3, PZ 10 rusumli mashinalardan foydalaniladi. Yarim quruq dorilash usuli 0,5% li formalin eritmasidan bak terial va zamburug’ kasalliklariga qarshi kurashda qo’llaniladi. Buning uchun 40 % formalinning 1 qismiga 80 qism suv aralashtiriladi. Bu eritma 1 t urug’ga 15 l miqdorida 4 soat davomida yopib qo’yilgan xolda foyalaniladi. Ho’l usulda dorilash usulida 1 qism 40 % li formalinga 300 qism suv aralashtirib 1 t urug’ga 100 l eritma miqdorida amalga oshiriladi. Fungitsidlarning zaharlilik xususiyati konsentratsiyasiyada ifodala nadi. Ya’ni foydalanilayotgan eritmadagi zaharli moddalarning kukun, emulsiya yoki suspenziyadagi miqdor fungitsidning konsentratsiyasi deyiladi. Fungitsid konsentratsiyasi foizda, milligramda va grammda ifodalanib,100 l eritmada 1 l, yoki 1 va 100 kg kukun deb hisoblanadi. Fungitsid sarfi deb, ishlov beriladigan maydonga sarflanadigan preparat miqdoriga aytiladi. Masalan, purkaladigan kukunli fungitsid larning 1 ga maydonda foydalaniladigan miqdori kg da ifodalanadi. Suyuq fungitsidlarni 1 ga maydonga sarflashda litr xisobida olinadi. Ombor xonalarni dizenfeksiya qilishda 1 m 3 joyga sarflanadigan kukunlar grammda, suyuqliklar litrda ifodalanadi. Kasallikni keltirib chiqaruvchi mikroorganizmlarning biologik xususiyatlarini hisobga olib, o’simlik urug’lari, ko’chatlari va o’sayotgan o’simliklar turlicha yo’llar bilan ishlov beriladi. Dorilash deb-patogen mikroorganizmlarga qarshi kimyoviy moddalar bilan urug’larga ekishdan oldin ishlov berishga aytiladi. Dorilangan urug’lardagi infeksiya nobud bo’lib, urug’ unayotgan vaqtda uning ichkarisiga tuproqdagi infeksiya kirib kelishiga va kasallikning yangi xududlarga tarqalishiga barham beriladi. Dorilash fungitsidning xusu siyatiga qarab, quruq, namlash va yarim quruq usullarda amalga oshiriladi. Quruq dorilash usulida fungitsid ekilishi lozim bo’lgan urug’larga ekishdan oldin 3-6 oy oldin to’g’ridan to’g’ri aralashtiriladi. Namlash usulidan foydalanilganda 1 t urug’ga 5-8 l suv qo’shib ishlov beriladi. Urug’ namligi 1 % ga

ortirilishi mumkin. Fungitsidlarning urug’ga yopishish xususiyatini ortirish maqsadida 1 t urug’ga 0,15-0,2 kg/t slikat kley aralashtiriladi. Suyuq preparat lar 1 t urug’ga 5-10 l miqdorda sarflanadi. Urug’larni dorilashda shnekli, barabanli va kamerali ishlov berish mashinalaridan foydalaniladi. Namlash yo’li bilan dorilashda bug’doyning qorkuya kasalliklariga qarshi kurashda foydalaniladi. Masalan 100 l formalinning (1 kg 40 % formalin 30 s donga aralashtiriladi) eritmasi 1 t donga sarflanadi. Purkash fungitsidning eritmasini ishlov berilayotgan o’simlik, tuproq, issiqxona va omborxonalarga maxsus purkagichlar vositasida sepish yo’li bilan amalaga oshiriladi.Xozirgi vaqtda fungitsidlarning 1 ga maydonga sarfi 15-26 l ni tashkil qilib,purkash muddatlar hosilni yigib olishdan 3-4 hafta oldin o’tkaziladi.Purkash ishlarini amalaga oshirishda shamolsiz kunlar tanlab olinib,erta saharda va kechki muddatlarda o’tkazish maqsadga muvofiqdir.Ishlab chiqarish sharaoitida UMO,OVS-A,ON-400-5 OPS-30 B, OShU-50 A markali purkagichlardan foydalaniladi. Urug’larga ishlov berish. Urug’lardagi infeksiya uning tashqarida va murtak qismida saqla nishi va kasallikning tarqalishiga sabab bo’ladi. Urug’ning ichkarisi dagi infeksiyani yo’qotish uchun formalindan foydalaniladi. Formalin urug’ning xalaza qismidan ichiga kirib, uni zararsizlan tiradi. Buning uchun urug’lar formalinning turli konsentratsiyadagi eritmalarida ivitladi va biqtiriladi. Masalan, 40% formalinning 1:90 % eritmasida urug’lar 3 soat; 1:200 % li eritmasida 10 soat. Qizdi rilgan formalinni foydalanish termoximiya metodi deyiladi. Sulima preparati urug’dagitashqi va ichki infeksiyaga qarshi sama rali bakteriotsid xisoblanadi. Pomidorning bakterial rak, bodring, karam bakterioziga qarshi 1:1000 va 1:3000 suv 5 min va 10 marta yuvib quritib foydalaniladi. Urug’larga ximiyaviy ishlov berish. Preparat NIUIF-1 (1:300),NIUIF -2 (granozan),Sulfat kislota 10 kg urug’ga 1,5-2 kg kislota 30-60 min va 15 min. suvda yuviladi.

Urug’ni fizik yo’l bilan issiq suvda ishlov berish (O.P.Lebedev,1939).Karam urug’lari 50 0 S -20 min, sabzi-54 0 S -10 min. ishlov beriladi. O’simliklarni uyg’unlashgan ximoya qilishda biologik usuldan foydalanish. Bunday kurash choralarining mohiyati shundan iboratki, patogen mikroorganizmlarga qarshi saprotrof mikroorganizm larning o’zaro qarama-qarshi xususiyatlarini yoki ular hosil qilgan moddalarni qo’llash natijasida ularning zararini kamaytirishga qaratilgan. Bu usulga o’simliklarning fitonsidlar ingibitorlar hosil qilish xususiyati va gullik parazitlarning hashoratlaridan foydalanish ham kiradi. Zararkunandalaga qarshi biologik usulning moxiyati ularga qarshi yirtqichlar, prazitlar va kasallik tug’diruvchilaridan foydalanishdan iborat. Tuproqda hayot kechiruvchi mikroorganizmlar orasida o’zaro ziddiyat ular ning saprotrof va patogen vakillari orasida amalga oshganligidan foydali mikroorganizmlar hosil qilgan antibiotiklar, fitonsidlar ta’sirida patogen turlarning nobud bo’lishga olib keladi. Tuproqdagi antogonistik-mikroblar: bakteriyalar, zamburug’lar, aktinomitsetlar, faglar o’zining rivojlanishining turli bosqichlarida fitopatogen zamburug’lar va bakteriyalarga ta’sir ko’rsatadi. Ular hosil qilgan anti biotiklar o’simlikning ildiz tizimi orqali to’qimalarga kirib kelib, uning o’tkazuvchi to’qimalarida hayot kechirayotgan kasallik qo’zg’atuvchi lariga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Er ustidagi antogenist-mikroblar giperparazitlar, saprotrof zamburug’ va bakteriyalarning mitseliysiga, sporasiga yoki mevatanalari ga, gullik parazitlarning vegetativ a’zolariga salbiy ta’sir qilib, ularning rivojlanishini to’sib qo’yadi. Er usti antiogenist-mikroblarga bakteriyafaglar, protistlar (amyobalar, infizoriyalar), bakteriyalarga, zamburug’larga ta’sir qiluvchi bakteriyalar, aktinomitsetlar, zamburug’ lar misol bo’la oladi. Urug’larni biologik zararsizlantirish. Fitopatogen bakteriyalarga ta’sir qiluvchi bakteriyafaglar o’simlik ichidagi hujayralarini nobud qiladi. Ular bakteriyalar keng tarqalgan tuproqda, o’simlik organlarida, quduq, daryo, dengiz, ko’lmak suvlarida keng tarqalgan bo’ladi.

O’simliklar xosil qilgan efir moylarini Ps.citriputeale bakteriya siga qarshi qo’llanganda sitruslarning nekrozi kasalligiga nisbatan yaxshi samara beradi. Chesnokni Pectobact.aroideae, Pectobact. carotovorum, Pectobact. phytophthorum, Xant.vesicatoria, Xant.malvacearum, Xant.heterocea, Ps. citriputeale, Ps.atrofaciens bakteriyalariga qarshi ko’chat va urug’larni zarar sizlantirishda foydalanish mumkin. Shuning uchun chesnokdan karam urug’larini, kartoshka tuganaklarini saqlashda chirishiga qarshi foydalaniladi. Antibiotiklar bilan ishlov berish. Urug’larni zararsizlantirishda antibiotiklar eng samarali vosita xisoblanadi. Streptomitsin, fitobakteriomitsitin, penitsilin, strepto sid, mikrotsid, subtilin, gramitsidin kabi antibiotiklar bilan ishlov berilgan urug’lar unuvchanligi yaxshilangan. Streptomitsin antibiotigi bodring urug’iga bakteriozga ( Ps.lachry mans ) qarshi, loviyaning bakterial kuyishiga ( Xanth.phaseoli ), pomidor bakterial rakiga qarshi ( Corynebact.michiganense ) va Xanth.citri, Xanth. pruni, Ps. tabaci, Pectobact. phytophtorum bakteriyalariga nisbatan samara beradi. Bakterial kasalliklarga qarshi kurashda o’simliklarga antibiotik lar bilan ishlov berish xam muxim proflaktik usul xisoblanadi. O’simliklarga ishlov berishda ularning barglariga ishlov berish eng yaxshi usul xisoblanadi. Agrimitsin antibiotigi olmaning bakterial kuyishiga qarshi (Erw.amylovora ) samarali vosita xisoblanadi. Antibiotiklar o’simlikka proflaktik va sistemali ta’sir qiladi. Proflaktika maqsadida o’simliklar kasallik paydo bo’lishdan oldin o’tkaziladi. Sistemali kurash o’rik bakterioziga qarshi ishlatilganda o’simlikning bakterial va zamburug’ kasalliklariga immuniteti paydo bo’lgan. Chidamli navlarni yaratishda infeksiya manbalari va infeksiya miqdori. O’simliklarning kasalliklarga chidamli navlarini yaratishda va ularning chidamliligini sinab ko’rishda infeksion muhit va infeksiya miqdori asosiy ahamiyatga ega. Infeksion muhit-o’simlikni zararlash imkoniga ega bo’lgan kasallik qo’zg’atuvchilarning tuproqda mavjudligi va ularning o’simlikni zararlay olish xususiyatiga ayti ladi. Infeksiya miqdori deb-kasallik qo’zg’atuvchilarining (bakteriya hujayrasi, zamburug’ sporasi, virus tanachalari) o’simlik yuzasiga ta’sir

etuvchi miqdoriga aytiladi. Infeksion fonlar hosil qilinishiga qarab ikki guruhga bo’linadi: tabiiy va su’niy infeksion fonlar. Fizikaviy va mexanik usul. Bu usulning mohiyati shundan iboratki, kasallik qo’zg’atuvchilariga fizikaviy va mexanik usullarni ta’sir etiriladi. Fizikaviy usulda kasallik qo’zg’atuvchilariga qarshi radiatsion nurlar, yuqori kuchlanishli tok, ultra qisqa to’lqin, yuqori va past harorat ta’sir etkaziladi. YOpiq issiqxonlarning tuproqlardagi zamburug’larni, viruslarni yo’qotish uchun 80-90 0 S haroratda 1,5-3 soat davomida qizdiriladi. Issiqxona tuproqlaridagi patogen mikrorganizmlarni nobud qilish uchun o’simlik qoldiqlarini biotermik qizish jarayonida hosil bo’lgan haroratdan ham foydalaniladi. Bug’doy, arpa, makkajo’xorining qorakuya kasalligiga qarshi kurashda ular urug’i 47 0 S haroratda 2 soat qizdirish usulidan foydalaniladi. Piyozboshlardagi un shudring zamburug’iga qarshi kurashda 40-47 0 S haroratdagi havo oqimidan ham foydalaniladi. Ko’pgina urug’da saqlana digan kasalliklarning infeksiyalarga qarshi ularni quyosh nurida quritish yoki qizdirish ham samarali usul hisoblanadi. Qishloq xo’jalik ekinlarinig kasalliklaridan mexanik usulda tozalashga zararlangan urug’larini terib olib tashlash, oq chirish, zarpechak urug’larini terib olish, kasalliklarning oraliq xo’jayinlari ni daladan olib tashlash, kasallangan o’simlik a’zolarini yoki o’zlarini daladan yig’ib olib tashalash, kabi tadbirlar kiradi. O’simliklar karantini. Karantin-davlat miqyosida o’simliklarni har xil kasallik, xashorat, begona o’tlardan himoya qilishga, ular tarqalgan vaqtda oldini olishga qaratilgan tadbirlarga aytiladi. Karantin ob’ektlarga Respublika xududida uchramaydigan xashatot, kasallik va begona o’tlarning ayrim turlari kiritilib ularning nomi Respublika karantin inspeksiyasi tomonidan nazorat qilib boriladi. Respublikamizdagi halqaro aloqalarning kengayishi munosabati bilan bizda uchramaydigan kasalliklarning yangidan kirib, kelish xavfi hamon saqlanib turadi. Shuning uchun har qanday o’simlik urug’lari, ko’chatlari Respublikaga

keltirilganda ular karantin nazoratidan o’tkazilishi shart. O’simliklar karantini xususiyatiga qarab ichki va tashqi karantinga bo’linadi. Tashqi karantin deganda boshqa mamlakatlardan O’zbekistonimizga import mahsulotlarini olib keladigan xom ashyolar bilan bizda uchramaydigan kasallik, xasharot va begona o’tlarning kelib qolmasligiga erishish nazarda tutiladi. Ichki karantinning vazifasi Respublika xududida uchraydigan ayrim kasalliklarning boshqa davlatlarga tarqalib ketmasligi nazorat qiladi. Karantin kasalliklarning oldini olish maqsadida ekinzorlar, omborxonalar yil davomida nazorat qilib boriladi. Kasallik belgilarini yoki manbalarini aniqlangan taqdirda uni bartaraf qilish choralari o’tkazilgandan keyin shu xudud uchun karantin bekor qilinadi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1 Пересыпкин В.Ф. Сельскохозяйственная фитопатология. М.: «Агропромиздат», 1989, 480 стр. 2 Пидопличко Н.М. Грибы-паразиты культурных растений. Определитель. Т.1-3. Киев: «Наукова Думка», 1977-1978. 3 Попкова К.В., Шкаликов В.А., Стройков Ю.М. и др. Общая фитопатология. Учебник для вузов. 2-е изд. М.: «Дрофа», 2005, 446 стр. 4 Саттарова Р.К., Раҳимов У.Х., Ҳакимова Н.Т. Вирусология, бактериология ва микоплазма. Талабалар учун маъруза матнлари. Тошкент: ТошДАУ нашр таҳририяти бўлими, 2003, 63 бет. 5 Саттарова Р.К., Холмуродов Э.А., Зупаров М.А., Ҳакимова Н.Т. Микроорганизмлар систематикаси. Магистратура талабалари учун маъруза матнлари. Тошкент: 2003, 63 бет. 6 Ҳамраев А.Ш., Азимов Ж.А., Ниѐзов Т.Б. ва б. Боғ, токзорларнинг заракунандалари, касалликлари ва уларга қарши кураш тизими. Тошкент: “Фан”, 1995, 160 б.

O'xshashlar

Manzarali bog’dorchilik o’simliklarining kasalliklarini klassifikatsiyasi, o’simliklarni yuqumsiz va yuqumli kasalliklari

Tol kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari. Qayrog’och kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari

Tok kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari

Terak kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari

Tut kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari Fuzarioz