Маънавий-маърифий тарбия ишлари жараёнида фуқаролик маданиятини шакллантириш

Маънавий-маърифий тарбия ишлари жараёнида фуқаролик маданиятини шакллантириш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

116 KB

Ko'chirib olish

Маънавий-маърифий тарбия ишлари жараёнида фуқаролик маданиятини шакллантириш РЕЖА: 1. Маънавий-маърифий тарбия ишлари бўлажак мутахасисни етук шахс бўлиб шаклланишига қаратилган педагогик ҳодиса. 2. Маънавий-марифий тарбия ишларининг вазифалари ва уларнинг олийгоҳ маънавий-маърифий ишлар блоклар бўйича фаолиятнинг йўлга қўйилиши. 3. Аудиториядан ташқарии маънавий-маърифий ишлар тизими. Мазкур тизимнинг талабалар фуқаролик маданиятини шакллантиришдаги фаолият йўналишлари. 4. Маънавий-маърифий тарбия тизимидаги блоклар фаолиятини амалга ошириш босқичлари.

Курснинг олдинги мавзуларида кўриб ўтканимиздек,талабаларда фуқаролик маданиятини шакиллантиришда ўқув машғулотлари муҳим омил ролини ўтайди.Бироқ,талаба-ёшларнинг қизиқиши,эҳтиёжи,талаблариниг ортиб бориши,илмий-техникавий тараққиёт жараёнида ахборотларнинг кескин кенгайиб бораётгани,бузғунчи кучларнинг ёшлар онгини эгаллаб,унга миллатимиз маънавиятига зид бўлган ғояларни сингдиришга бўлаётган ҳаракатлар,қолаверса “кадрлар тайёрлаш миллий дастурида”бўлажак мутахассисларни ҳар томонлама баркамол шахс ва тадбиркор ходим қилиб тайёрлаш учун “...халқнинг бой миллий маданий-тарихий анъаналарига,урф- одатлари ҳамда қадирятларига асосланган ташкилий,педагогик шакил ва воситалари ишлаб чиқилиб амалиётга жорий этилади.”(37,55) деб таъкидланади. Дарҳақиқат олий ўқув юртларида аудиториядан ташқари маънавий-марифий тарбия ишларини такомиллаштириш талабалар онгига миллий истиқлол ғоясини сингдириш,уларни баркамол мутахассислар қилиб тарбиялаш ҳамда уларда фуқаролик маданияти асосларини шакиллантиришнинг асосий негизини ташкил этади.Чунки маънавий ишлар жараёнида талабанинг меҳр- мурувати,адолат,тўғрилик,софдиллик,виждон,ор- номус,ватанпарварлик,гўзалликни севиш,ундан завқланиш,ёвузликка нафрат ирода,матонат ва шу каби кўплаб хислатлар фазилатлар узвий бирлик,муштарак ҳолда шакиллантирилса,маърифат-эса уларнинг онгига муайян билимлар,ғоялар,эътиқод ваиймон,ахлоқ ва одоб нормаларини сингдиради,таълим-тарбия ишларини такомиллаштиради,миллий ва умуминсоний қадрятларга садоқат руҳини таркиб топтиради.Тарбия жараёнида талаба ижтимоий-иқтисодий тажрибаларини чуқур ўрганади. Шундай қилиб маънавий-маърифий тарбия жараёнлари талаба қалбида инсоний фазилатларни камол топтириш билан бирга,ҳаёт ва турмуш учун зарур бўлган иқтисодий,сиёсий,маданий билимлар бўйича тўплаган тажрибаларни ўрганишга,ундан сабоқ олиш хусусиятларини ўргатади.Демак аудиториядан ташқари,маънавий-маърифий тарбия ишлари ижтимоий-

иқтисодий,сиёсий-маданий билимларни ва талаба фаолятини самародорлигини оширишда муҳим аҳамият каб этади. Зеро,маънавий- маърифий тарбия ишларини амалга оширишда профессор-ўқитувчилар билан бир қаторда гуруҳ мураббийлари,олийгоҳ жамоа ташкилотлари,ота- оналар,маҳалла,давлатва нодавлат жамғармаларининг иштироки таъминланади.Тажриба ва тадқиқотимиз натижалари шундан далолат бермоқдаки,мақсадли,педагогик нуқтаи назардан самарали ташкил этилган аудиториядан ташқари маънавий-маърифий тарбия ишлари талаба- ёшларнинг фан асосларини чуқур ва мукаммал ўзлаштириш,ижтимоий- иқтисодий,маданий-сиёсий маълумотларни кенгайтириш билан бирга,унинг ҳаётга бўлган муносабатини,ўқув машғулотларида олган маълумотларни турмуш ва тараққиёт ҳодисалари билан таққослаш тасавурларини кенгайтиришига,мустақил хулоса чиқаришга,топшириқларни аниқ ва мустаҳкам якунлашга,ёрдам беради.Шунингдек ёшлар фаоллигини оширишга амалий ёрдам кўрсатади ва уларнинг фуқаролик маданиятини шакилланишига пойдевор қуяди. Шунинг учун ҳам талабалар дунёқарашини кенгайтириш,саводхонлигини ошириш,билим олишга қизиқиш,фан асосларини эгаллашга интилишни орттириш,шу асосда фуқаролик маданиятини шакиллантиришда муҳим роль ўйнайди.Шунга кўра олийгоҳларнинг профессор-ўқитувчилар,гуриҳ мураббийлари ва маънавий- маърифий ишлар бўйича мутасадилар талабаларни баркамол инсон қилиб тарбиялаш,уларда мустақил дунёқараш ҳамда фуқаролик маданиятини ташкил топтириш билан бирга,ўқув машғулотлари жараёнида олган билим ва маълумотларни чуқурлаштириш ва бўш вақтларни мазмунли,қувноқ ўтказишга,талабаларни мустақиликка,фаолликка ўргатиш ваюксак маънавий- ахлоқий салоҳият,ақлий заковатини ривожлантиришга аудиториядан ташқари маънавий-маърифий тарбия ишларини кучайтиришлари талабга мақсадга мувофиқдир.Бунинг учун маънавий-маърифий ишларнинг оммавий,жамоавий,гуриҳий,якка тартибда (индивидуал тури)даги

шакилларидан фойдаланиб,давра суҳбатлари,баҳс-мунозара кечалари,фан ҳафталиклари,маънавият соатлари ва кунлари,тарихий,бадий обидаларга саёҳат,ҳамда илғор ишлаб чиқариш корхоналарига саёҳат,ёш ҳаваскорлар иштирокида Ватанимизнинг ўтмиши бугунги ва эртасини тараннум этувчи,мустақилликни улуғловчибадий-мусиқий ташкил этиш лозим.Таълим муассасаларида бундай тадбирлар амалга оширилмоқда,аммо ўтказилаётган тадбирларда илмий-педагогик,ёндашув,ташкилий-методик маълумотлар етишмаётганлиги сабабли кўпчилик ҳолатларда расмиятчиликка,қоғозбозликка,мавҳумликка,йўл қўйиш содир этилмоқда.Бундай тадбирлар талаба ёшларда,қатъиятсизликни,иродасизликни,қийинчиликдан қўрқишни юзага келтириши табий. Шу сабабли олий ўқув юртларида ташкил этиладиган аудиториядан ташқари маънавий-маърифий тарбия ишларини ташкил этганда уларнинг йўналишини баркамол шахсни,жумладан,талабаларда фуқаролик маданиятини шакиллантириш учун қуйидаги илмий-педагогик ва ташкилий-методик жиҳатларга таяниш мақсадга мувофиқдир. 1) маънавий-маърифий ишларнинг ташкилий-педагогик жиҳатларини кучайтириш,яъни ўтказиладиган тадбирларнинг таълимий тарбиявий таъсирларини уйғинлаштириш,узлуксизлигини таъминлаш,тадбирларнинг мақсад ва вазифаларини давр талаблари асосида белгиланишини йўлга қўйиш,уни амалга оширишнинг шакл,метод,воситаларини аниқ белгилаш,бошқача айтганда тадбирга технологик ёндашиш 2) ўтказиладиган тадбирларни педагогик қоидалар,қонунятларга пўйсундирилишини йўлга қўйиш,яъни тадбирнинг мақсадга йўналганлиги,иштирокчиларнинг ижодкорлик,мустақиллигини йўлга қўйиб ўйин,романтика,суъбективлик ва ташаббускорликни рағбатлантириш каби принципга таяниш.

3) Маънавий-маърифий ишларнинг дарс машғулотларининг давоми сифатида ташкил қилиб,унинг йўналишини ўқув вазифаларини бажаришга бўйсиндириш узвийлигини таъминлаш ва педагогик раҳбарликни амалга ошириш лозим. Мазкур имий-педагогик ,ташкилий-методик ишлар тизимида қуйидагиларга таяниш мақсадга мувофиқ -Олий ўқув юртларида аудоториядан ташқари маънавий-маърифий тарбия ишларини ташкил этишда “Таълим тўғрисида”ги қонун,”кадрлар тайёрлаш миллий дастури” ва “давлат таълим стандартлари”талабларидан келиб чиқиш, -фуқаролик маданияти шакиллантирилаётган талаб шахсини олий ижтимоий қадрият деб билиш, -ҳар бир талабанинг бетакрор ва ўзига хослигини ҳурматлаш ва ахлоқий –ҳуқуқий хусусиятларини эътиборга олиш, -миллий анъана,қадрият ва урф-одатларга таяниш, -талабаларнинг қизиқиш,хохиш ва имконятлари мутаносиблигини қарор топтириш, -профессор-ўқитувчилар,мураббийлар ва талабалар ўртасида ўзаро ҳурмат,бир-бирини ижтимоий-ахлоқий қўллаб-қувватлаш муносабатларини шакиллантириш лозим, Маълумки,Ўзбекистонда ўтказилаётган ислоҳотлар(иқтисодий,ижтимоий,маданий-маърифий ва ҳ.к.)фуқаролик жамияти асосларини шакиллантириш ва ривожлантириш,биринчидан,мамлакатда мустақил иқтисодий базани яратиш ва ривожлантириш ҳамда ижтимоий барқарорликни таъминлаш қаратилган бўлса,иккинчидан,жамият аъзоларини баркамол шахс сифатида фуқаролик маданиятини шакиллантиришдан иборатдир.Зеро,фуқаролик маданиятига эга инсон-ўзи мансуб бўлган миллатга нисбатан очиқ кўнгил,ҳалол,ростгўй,адолатли халққа ва миллатга меҳр-оқибатли,юксак ақл заковат ва маънавий-ахлоқий салоҳият эгаси,улкан ақл-идрок ва қамровлар

дунёқараш соҳиби кучли иродага эга ва иқтисодий-ижтимоий тараққиёт қонунларини муккамал билувчи ҳамда унга амал қилувчи,шон-шуҳратга бефарқ,ўзлигига,динига,тилига,қадрятларига содиқ,шароиту-вазиятни аниқ ҳисобга олиб иш тутадиган сўз ва амал бирлигига риоя қила оладиган шахсдир.У янги жамият қурувчиси ҳисобланади. Шунинг учун аудиториядан ташқари маънавий-маърифий тарбия ишларини ташкил этишда,Олий ўқув юртлари билан бирга”маънавий- маърифий”жамоатчилик маркази,”миллий ғоя тарғиботи маркази”маҳалла,ота-оналар,гуруҳ раҳбарлари кенгаши,давлат ва нодавлат ташкилотлари,”Камолот”ёшлар ижтимоий ҳаракати,турли жамғармалар,ижтимоий ташкилотлар,тадбиркорлар уюшмалари,ҳамкорлик қилишлари ,маънавий ва моддий кўникмаларини айамасликларини йўлга қўйиш муҳим педагогик аҳамият касб этади,Бу ҳам тарбиявий,ҳам таълимий жиҳатдан муҳим ҳисобланади, Талабаларда фуқаролик маданиятини шакиллантиришга йўналтирилган аудиториядан ташқари маънавий –маърифий тарбия ишлари ижтимоий фойдали йўналиш ва ижодий характер касб этиши ,талабаларнинг дарсдан бўш вақтларидаги ўқув-тарбия фаолятларини тўлдириши талабаларнинг ижодий қобилятлари,куч ғайрати ташаббускорлигини ошириши,ўз гуруҳи,факультет,ўқув юрти жамоаси ва халқи учун фойдали фаоляитни йўлга қўйиш учун имконят яратиши лозим. Шунинг учун олий ўқув юртлариниг факультет,гуруҳ талабалари билан ташкил этилган маънавий-маърифий тарбия ишлари қуйидаги шаклларда бўлиши мумкин. А)фан-маданият тўгараклари, Б)маънавият соатлари ва маънавият кунлари, В)миллий ҳунармандчилик ва техник ижодкорлик тўгараклари , Г)спорт ва оммавий жисмоний маданият тадбирлари, Д)давра суҳбатлари,экскурсия,матбуот анжуманлари,

Ж)турли танловлар,заковат клублари ва бошқалар ҳаётидаги тарбиявий ваолятини тўлдиришга,дунёқарашларнинг такомиллашувига,назарий билимларнинг амалиёт,ишлаб чиқариш билан узвий боғлашга замин яратиши қуйидаги масалаларни. -талаба-ёшларда фуқаролик маданиятини шакиллантиришда халқ педагогикасининг мазмунида ўрин олган халқ оғзаки ижоди,халқ ўйинлари,қўшиқлари,миллий урф-одатлар,қадриятлар,маросимлар,диний таълумот намуналари,халқ меъморчилиги,ҳунарманчилиги,шарқ мутафаккирлари асарларини маънавий соатлари,ва маънавият кунларида мукаммал ўрганиш ишларини амалга ошириш. -ўқув-тарбия жараёнини,маънавий-маърифий тарбия ишлари билан уйғинлаштириш орқали талабалар жамоаларида онгли интизом,соғлом руҳий-маданий муҳит,илмий-ижодий вазиятни яратиш,талабаларда бурч ва маъсулятга садоқатни тарбиялаш ҳамда улар фаолятига илмий-маданий педагогик раҳбарликни амалга ошириш. - талабаларда олийгоҳнинг ички тартиб-интизомга маъсулият билан риоя этишни кучайтириш,олий мажлиснинг иккинчи чақириқ тўққизинчи сессиясида кўрсатиб ўтилган фуқаролик жамияти асосларини шакиллантиришнинг етти устивор йўналишидаги масалаларни ҳал этиш жараёнига талабаларнинг фаол иштирокини таъминлаш. -олий ўқув юртида тузилган маънавият ва маърифат марказиниг факультетлардаги бўлимлари,турли йўналишда ташкил этилган клублар,тўгараклар билан ҳамкорликда талабаларни ўз-ўзини бошқариш ишларини амалга ошириш мақсадида турли тадбирлар ўтказиши ва ҳар бир талабалар гуриҳи жамоасида ўз-ўзига хизматни таркиб топтиришга маъсулиятини оширишни ҳал этишга қаратилади. Маълумки, талаба тарбияси узлуксиз таълим даврий босқичларнинг якуни ҳисобланади.Шунинг учун олийгоҳ маънавий- маърифий тарбия ишлариниг йўналишини талаба ёшларнинг мафкуравий,ғоявий-ахлоқий,маънавий-руҳий дунёқарашини

шакиллантиришга қаратиш мақсадга мувофиқдир.Чунки,бугунги талаба,бу эртанги муҳандис,врач ва зиёлидир.Агар мутахассис қанчалик ғоявий- сиёсий,маънавий-ахлоқий жиҳатидан чиниқиб,ижодий ва ижобий меҳнат қонун-қоидалари асосида яшашга ўрганса унда шунча мамлакатда оширилаётган ижтимоий-сиёсий,иқтисодий-маънавий ислоҳотларга фаол иштирок этувчи,унинг ривожланишига ҳисса қўшувчи шахс бўлади. Шу билан бирга бугунги кунда дунёда ва Ўзбекистонда кечаётган мафкуравий жараёнлар,маънавий-маърифий ишлар самародорлигини ошириш,таъсирчанлигини юксалтиришни талаб қилмоқда.Шундай экан,бу жараён олдига ўта аниқ мақсад ва вазифалар қўйиш,уни талаблар асосида амалга ошириш лозим.Бунинг учун миллий истиқлол мафкураси,фуқаролик жамияти хусусиятлари тўғрисида талабаларда мукаммал тасаввурлар ҳосил қилиш ва уларнинг фуқаролик маданияти тўғрисидаги билим,кўникма ва малакаларни чуқурлаштириш мақсадга мувофиқдир.Ушбу мақсадни амалга ошириш учун . -Ўзбекистон Республикаси Конститутцияси,Президенти фармонлари,нутқлари,рисолаларидаги тълим-тарбия,фуқаролик жамиятиниг ўзига хос жиҳатлари тўғрисида билдирилган ғояларни,фуқаролик кодексини мукаммал ўрганишга эришиш. -тарихимизнинг бой маданий мероси,ўтмиш алломаларининг фуқаролик жамияти,комил инсон тўғрисидаги таълимотлари,миллий урф- одатларимиз,умуминсоний қадриятларимиз,меросимиз,байрамларимизга ҳурмат,истиқлол ғояларига садоқатни тарбиялаш. -бозор иқтисодётини чуқур тушунадиган,иқтисодий ислоҳотларга фаол иштирок этадиган,фуқаролик жамиятини қуришга ўз кучи,билимини айамайдиган маданиятли фуқароларни тайёрлаш. -ватан туйғуси,эл-юрт қайғуси,соғинчи,қувончи билан ёниб яшайдиган шахсларни шакиллантириш. -фуқаролик жамиятида шахс,оила,миллатнинг орзу- умидлари,хохиш-истаклари,мақсадларини акс эттирувчи,давлат ва жамият

равнақини кўзловчи,Ватан ва халқнинг ўтмиши,ҳозирги куни,келажагини уйғинлаштирувчи,умрбоқий,хохиш-иродасини амалга кўмаклашадиган ва уни ривожлантиришга бевосита ҳисса қўшадиган тадбирлар тизимини ишлаб чиқиш, -миллий мафкурани,фуқаролик жамиятининг ўзига хос хусусиятларини талабалар онгига сингдириш ёрдамида уларда фуқаролик маданиятини шакиллантиришга эришилади.ва бошқалар. Ушбу вазифаларни самарали ҳал этиш учун аввало,тажриба- синов ишлари жараёнида олий ўқув юртидаги маънавий-маърифий табия ишларининг мазмуни,йўналишлари,уни ташкил этувчи субъектларнинг ташкилий-педагогик тайёргарлигини ўрганди.Мутассади шахсларга қуйидаги саволлар билан мурожат қилинди. 1)Сиз маънавий-маърифий тарбия ишларининг мақсади нимадан иборат бўлиши керак деб биласиз. 2)Сиз ташкил этиб ўтказаётган маънавий-маърифий тарбия ишларининг натижасидан қониқасизми. 3)Сизнингча маънавий-маърифий ишлар аудитория машғулотларининг давоми бўлиши керакми. 4)Маънавий-маърифий тадбирлар жараёнида талабаларда фуқаролик маданиятини тарбиялашга эътибор қаратиладими. 5)Талабаларни ҳар томонлама тарбиялаш,жумладан фуқаролик маданиятини шакиллантириш учун маънавий-маърифий тадбирларнинг қандай шакл,метод ва усуллардан фойдаланасиз. 6)Сиз бошқараётган гуруҳларда маънавий-маърифий тарбия ишлари билан ўқув машғулотлари ўртасида боғлиқлик мавжудми.унинг натижаси қандай. 7)Олийгоҳда маънавий-маърифий тадбирларнинг мониторинги олиб бориладими. Шу ва шу каби саволларга олинган жавоблар,фаолиятини кузатишлар шундан далолат бермоқдаки,ташкил этиб ўтказилаётган

маънавий-маърифий тадбирлар талабаларни ижтимоий фойдали меҳнатга фаол жалб этиш,улар ўзлаштиришини яхшилаш,турли норасмий,экстремистик гуруҳларга қўшилишнинг олдини олишдан иборат бўлиб қолмоқда.Мазкур тадбирлар фан ўқитувчилари билан гуруҳ мураббийлари ўртасида алоқадорлик бўлмаганлиги сабабли,талабалар дарс машғулотлари жараёнида ўзлаштирган маълумотларини маънавий-маърифий тадбирларнинг тарбиявий таъсирчанлигигига эътибор қаратилмайди,унинг натижалари инобатга олинмайди.Таълим муассасаларда ўтказилаётган тадбирлар юқоридан келган кўрсатма,тавсиялар асосида олиб борилади.Ҳар доим ҳам талабаларда ташаббускорлик,мустақиллик кўзга ташланмайди.Баъзи ҳолларда гуруҳ раҳбарларининг маънавий-маърифий тарбия ишларини ташкил қилиш бўйича педагогик психологик ва методик маълумотлар етишмаслиги натижасида маънавий-маърифий тарбия ишларининг замонавий педагогик технологияларини қўллай олмайдилар. Маънавий-маърифий тадбир натижаларини қайд қилувчи,ҳисобини олиб борувчи,дафтар гуруҳ раҳбарларида йўқ.Талабаларнинг тарбияланганлик даражалари деярли ўрганилмайди.Оқибатда аудиториядан ташқари ташкил этиб,ўтказилаётган тадбирларнинг тарбиявий таъсири суст,аудитория машғулотлари билан тадбирлар ўртасида мутаносиблик кўзга ташланмайди.Ҳолубки таълим ислоҳотлари ҳужжатларининг талабларига кўра кўра,таълим муасассаларидаги маънавий-маърифий тарбия ишлари талаба ёшларнинг ўқув машғулотларида ўзлаштирган билимларини чуқурлаштиришга,уларнинг амалий йўналишларини кучайтиришга,талабаларнинг бўш вактини мароқли,қувноқ,мазмунли ўтказиб,уларнинг дунёқарашини шахсий фазилатларини шакиллантиришга,талабаларнинг мустақиллиги,фаоллиги,ижодий тафаккурини ўстиришга ёрдам бериши даркор.Аммо,бунинг учун мураббийлар тайёрлаш ва уларнинг умумпедагогик,умумметодик,умумкасбий таёргарликларини юксалтириш борасидаги ишларни талаб даражасида кўтариш ташкилий-педагогик

тавсиялар,кўрсатмалар,йўлланмалар яратиш зарур.Гуруҳларда раҳбарлик қилаётганларнинг кўпчиликлари,фан бўйича мутахасис ҳисобланиб,улар педагогик-психологик маълумотлардан йироқ ҳисобланадилар.Лекин,”Тарбиячи-устоз булиши учун бошқаларнинг ақил- идрокини ўстириш,маърифат зиёсидан баҳраманд қилиш,ҳақиқий ватанпарвар,ҳақиқий фуқаро этиб етиштириш учун энг аввало,тарбиячининг ўзи ана шундай юксак талабларга жавоб бериш,ана шундай буюк фазилатларга эга бўлиши керак. Мазкур тезис ва юқоридаги хулосалар ҳамда тарбиявий аҳамиятини кучайтириш,талаба ёшларни баркамол инсон қилиб,уларда фуқаролик маданиятини шакиллантириш жараёнини оптималлаштириш мақсадида мураббий-тарбиячиларнинг ташкилий-педагогик ва методик тайёргарлигини йўлга қўйиш муҳим деб билиш ва бунинг учун. а) аудиториядан ташқари маънавий-маърифий тарбия ишлари тизими ишлаб чиқилди. Б)маънавий-маърифий тарбия ишлариниг ўқув машғулотлари алоқадорлиги йўлга қўйилди Жамоат ташкилотлари бўйича. -баркамол мутахассисни шакиллантиришда ҳамкорлик ишларини олиб бориш, -талабанинг оилада, узлуксиз таълим жараёнида ўзлаштирган миллий,умуминсоний қадриятлар,тарихий мерос,ижтимоий-иқтисодий тараққиёт борасидаги билими, кўникма ва малакаларини такомиллаштириш,мутаҳкамлаш ва бойитиш, -ижтимоий-иқтисодий тараққиёт,давр ва талаба ёшлар эҳтиёжи,талаби,қизиқишини инобатга олиб фуқаролик маданиятини шакллантириш бўйича фаолиятини йўлга қўйиш. -талабаларнинг сиёсий онгина,ахлоқий, ҳуқуқий тафаккури, ижодий қобилиятларини ўстириш,

-талабаларнинг маънавий-ахлоқий сифатлари,фуқаролик маданияти,идеаллари дунёқарашлари дунёқарашлари ва ватанпарварлик, меҳнатсеварлик ҳис-туйғуларини тарбиялаш, -талаба- ёшларнинг ижтимоий-сиёсий,маданий-маърифий, бадий- эстетик эътиқодларини,эҳтиёжларини ривожлантириш, -ўқув машғулотларида ўрганилган маълумотларни аудиториядан ташқари тадбирлар жараёнида мустаҳкамлаш,чуқурлаштириш ва амалиётга қуллаш кўникмаларини ҳосил қилиш, -бардамлик,соғлик,ҳаёт шавқини шакиллантирувчи маданий дам олиш ишларини ташкил этиш малакаларини тарбиялаш орқали фуқаролик маданияти тушунчалари ҳақида ва ҳ.к. Маънавий-маърифий тарбия ишларининг шакиллари – конференция,баҳс-мунозара,театирлаштирилган бадий кеча,матбуот конфренцияси,фан ҳафталиги,маънавият оламига саёҳат,воизлар мушоираси,сиёсий мухбирлар гуруҳи,китобхонлар уюшмаси,ғоялар баҳси ижодий кеча ва ҳ.к.лардан иборат бўлган бўлса,ўқув машғулотларининг шахсга йўналтириилган ўқитиш технологияларидан муаммоли ўқитиш,интеграллаштирган (мужассамлашган) ўқитиш,табақалашган ўқитиш,топшириқли дарс,фаол ўқитиш,бумеранг технологияси,модули ўқитиш,ўйинли технологиялар,компьютерли ўқитиш кабилардан ҳамда тушунтириш, ўргатиш,маъруза-суҳбат,маслаҳат-ўгит,ибрат-намуна,ақлий ҳужум, танқидий фуқаролик маданияти мақсади,вазифалари ва унга эришиш йўлларини тавсия қилиш,меҳнатга йўлловчи,ахборот- маърифий,коммуникатив фикрлаш,жамоатчилик фикри,истиқбол,мунозара баҳс,маъқуллаш-ундаш,кичик гуруҳларда ишлаш,рағбатлантириш- олқишлаш,яхшиликка йўллаш,сингари методларидан фойданилди. Юкоридаги фикрлар, педагогик тажриба – синов ишларининг натижаларига кура оширишда куйидагиларга эътиборни кучайтиришни максадга мувофик деб биламиз.

1. Аудиториядан ташкари маънавий – маърифий тарбия ишларини «Таълим тугрисида» ги конун «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури» ва «Олий таълим давлат таълим стандартлари» асосида режалаштириш ва утказиш. 2. Режалаштирилган ва амалга ошириладиган маънавий – маърифий тадбирларни ягона максад, гоявий – мафкуравий йуналишга каратиш. 3. Маънавий – маърифий тарбия ишлари воситасида талаба – ёшларда фукаролик маданиятини шакллантириш жараёнида олийгох маънавий – маърифий тарбия ишлари проректори рахбарлигида факультетлардаги маънавий – маърифий ишлар буйича декан муовинлари, кафедраларнинг профессор – укитувчилари, гурух мураббийлари фаолият йуналишининг узвийлигини таъминлаш. 4. Олий таълим муассасасининг «Камолот», Касаба уюшмаси, Хотин-кизлар кумитаси, техник ижодкорлик уюшмаси, турли клублар, тугараклар, устоз - шогирд кенгаши, гурух мураббийлари кенгаши фаолиятини мувофиклаштириш. 5. Олийгох маънавий – маърифий тарбия ишлари масканининг олийгох худудидаги тарбия субъектлари оммавий жисмоний тарбия ва спорт, Фан ва илмий муассасалар, жамоат ташкилотлари ва жамгармалар, яъни туман (шахар) «Камолот» жамгармаси, маънавият ва маърифат вилоят, туман (шахар) кегаши, инсон хукуклари буйича миллий марказ, «Оила» маркази, укув – тарбия жараёнини социологик, психологик ва педагогик куллаб – кувватлаш хизмати. «Маърифатпарварлар», «Тарихчилар», «Файласуфлар» жамиятлари, «Соглом авлод учун», «Истеъдод», «Амир темур», «Махалла», «Улугбек», «Олтин мерос» жамгармалари фаолиятларини уйгунлаштириш. 6. Дин ва диний ташкилотлар, оммавий ахборот воситалари билан хамкорликда тарбия тизимида мукаддас динимизнинг маънавий – ахлокий, гуманистик жихатларини урганиш, амалда куллаш хамда маънавий – маърифий тарбия ишлари жараёнидаги ижобий ишлар ва муаммоларни

тезкорлик билан ёритиш оркали ёшлар онгига етказиш. Шунингдек, талабларнинг эркин, фаол, мустакил фикрлашларини доимимй рагбатлантириб бориш. 7. Тадбирлар йуналишини шу куннинг муаммоларидан келиб чикиб умуминсоний ва миллий кадриятлар, миллий гоя, миллий мафкура масалаларини ёритиш оркали уларнинг тарбиявий таъсирини талабаларда фукаролик маданиятини шакллантиришга йуллаш. 8. Маънавий – маърифий тарбия тадбирлари жараёнида талабаларнинг ташаббускорлиги, ижодкорлиги, тадбиркорлиги, мустакиллигини йулга куйиш воситасида талабаларнинг тулик фаоллигини йулга куйиш ва шу асосда талабаларда ижодий камолот йулини таъминлаш 9. Олий укув юртларида маънавий – маърифий тарбия ишлари самарадорлигини ошириш, талабалрда фукаролик маданиятини шакллантириш тадбирларнинг мазмунини янада яхшилаш максадида тарбиявий таъсирлар мониторингини олиб бориш. 10. Маънавий – маърифий тадбирларни ташкил килишда талабаларнинг кизикиши, хохиши, иродаси, эхтиёжини, билими ва тайёргарлик даражасига таяниш. 11. Таълим муассасаларида маънавий – маърифий тарбия ишларини бошкариш ва назорат килишнинг назарий, ижтимоий – педогогик ва амалий методик асосларини ишлаб чикиш ёрдамида фукаролик маданиятини шакллантиришнинг сифат ва самарадорлигини ошириш. 12. Олий таълим тизимида маънавй – маърифий тарбия ишлариниг таъсирчан, натижали, ташкилий педагогик шакл, метод ва воситаларини яратиш хамда улардан уринли фойдаланиш оркали талабаларда фукаролик эътикоди, фукаролик масъулияти, фукаролик мажбуриятини тарбиялашга эришиш. Шундай килиб, олий укув юртларининг аудиториядан ташкари маънавий – маърифий тарбия ишлари жараёнида талабалардан фукаролик маданиятини шакллантиришдан мураккаб педагогик вазифани хад этиш учун

тарбияниг самарали, тажрибаларда синаган шакл, метод ва воситаларини куллаш талабалрнинг ижтимоий – иктисодий, маданий – маърифий хаёт мазмунини теранрок англашга ургата олди. Талабаларга келажакка ишончни, фукаролик эътикоди, дунёкарашининг шаклланишига, фаолиятини миллий мафкура талаблари ташкил этишга, уларда ташкилотчилик, мустакиллик, ташаббускорлик, изланувчанлик, топкирлик, зукколик, мажбуриятга масъулият хисси билан караш туйгуларни тарбиялай олди. Шунинг аудиторияда бошланган бахс – мунозаларнинг маънавият соатларида давом эттирилишга, узгалар фикри билан хисоблаши лозимлигини, жамоа булиб яшаш, жамоатчилик фикрига кушилиш, унинг ижобий ва салбий томонларини аниклаш каби фазилатларнинг таркиб топишига асос булди. 4-масала. Маънавий – маърифий тарбия ишларининг шакллари – конференция , бахс – мунозара , театрлаштириган бадиий кеча , матбуот конференцияси , Фан хафталиги , маънавият оламига саёхат , воизлар мушоираси , сиёсий мухбирлар гурухи , китобхонлар уюшмаси , гоялар бахси ижодий кеча ва х . к . лардан иборат булган булса , укув машгулотларнинг шахсга йуналтирилган укитиш технологияларидан муаммоли укитиш , интеграллаштирган ( мужассамлашган ) укитиш , табакалашган укитиш , топширикли дарс , фаол укитиш , бумеранг технологияси , модули укитиш , уйинли технологиялар , компьютерли укитиш кабилардан хамда тушунтириш , ургатиш , маъруза – сухбат , маслахат угит , ибрат – намуна , аклий хужум , танкидий фикрлаш , жамотчилик фикри , истикбол , мунозара бахс , маъкуллаш – ундаш , кичик гурухларда ишлаш , рагбатлантириш – олкишлаш , яхшиликка йуллаш , фукаролик маданияти максади , вазифалари ва унга эришиш йулларини тавсия килиш , мехнатга йулловчи , ахборот маърифий комуникатив сингари методлардан фойдаланилди . Тажриба – синов ишларини олиб борган объектларда , юкорида кайд этилган маънавий - маърифий тадбирлар ва укув машгулотларининг шакл хамда методалридан кенг фойдаланилди . Жумладан , Бухоро озик –

овкат ва енгил саноат институтида мустакилликнинг 18- йиллигига багишлаб , « Истиклолинг мангу булсин , эй Она Диёр » номли адабий – бадиий кеча , « Тарихингдир минг асрлар ичра пинхон узбегим » номли мунозара – сухбат , Бухоро давлат университетида « Буюк элнинг буюк фарзанди – билиб куйки сени Ватан кутмокда » мавзусида маъруза – семинар , « Соглом жамоада соглом фикр тугилади » номли мунозара , Навоий педагогика институтида « Мустаккил Ватанни химоя килиш хар бир ёшнинг фукаролик бурчи », « Ватан , тупрок мукаддас » номли харбий кеча ва учрашув , Бухоро тиббиёт институтида , « Хомийлар ва шифокорлар » йилига багишлаб « Гиёхвандлик – аср вабоси », « Чекмасдан сур хаёт гаштини » каби мавзуларда сухбат , « Баркамол авлод мустаккил мамлакат пойдевори » мавзусида спорт мусобакаси , Навоий кон металлургия институтида « Инсон кадри уни эъзозлаш фукаролик маъсулияти » мавзусида адабий – бадиий кеча , « Мардлар куриклайди Ватанни » курик танлов , « Ёшлар ва шаркона одоб - ахлок » мавзусида мунозара – бахс , Тошкент техника университетида « Ижтимоий химоя йили » га багишлаб , « Биз нечун севамиз Узбекистонни » мавзусида китобхонлар конференцияси , Конститутциянинг 15 йиллигига багишлаб « Конститутция бахтимиз комуси » номли тадбир , « Юрт тинчлиги – халк бойлиги » бадиий композиция ташкил килиниб утказилди . Тажриба синов жараёнида амалга оширилган бу тадбирлар талабалар фукаролик маданиятини шакллантиришни технологиялаштириш оркали амалга оширилди . Педагогик технология назарияси ва амалиётидан маълумки , фукаролик маданиятини шакллантириш жараёнини технологиялаштиришда макса два вазифалар , принциплар , мазмун , шакл метод , усул , воситалар , кутилаётган натижа яхлит лойихалаштирилади . Лойихалаштириш жараёнида тадбирнинг узига хос хусусиятлари , тадбир утказиладиган жой ва унинг шароити , тарбияланувчиларнинг эхтиёжлари , кизикишлари имкониятлари , билим савияси , тарбияланганлик даражаси инобатга олинади ва фаолият юритилади .

Педагогик талабга кура хар бир тадбир яхлит холда тасаввур килиниши учун у лойихаланиши лозим . Бунинг учун эса тадбирнинг технологик харитасини туза билиш мухимдир , чунки тадбирнинг технологик харитаси тадбирнинг мазмунини ва самарасини айтди . Биз тажриба синов ишларини олиб борган Бухоро ОО ва ЕСТИ , касбий таълим факультети , III гурух талабалари билан мураббий М . Мухиддинованинг « Мустакиллик – улуг неъмат » мавзусида утказган сухбат мунозара тадбирининг технологик харитасини намуна сифатида келтирамиз . Тадбирнинг технологик харитаси Техн ологик жараён Тадбирни утказиш мазмуни Мавз у: Мустакиллик буюк неъмат Макс ад ва вазифалар Мустакилликнинг кулга киритилиш, курашлар, муаммолар, кувончлар билан танишиш ва унинг ижтимоий – иктисодий, маданий хаётдаги ахамияти хакида талабаларда тасаввур хосил килиш. Якка ва жамоавий савол – жавоблар ёрдамида мустакилликнинг –озод ва Ватан, эркин фаровон хаётнинг пойдевори эканлигига ишончни тарбиялаш. Тадб ирнинг мазмуни Миллий мустакиллик тушунчаси. Мустакилликнинг тарихий ва замонавий илдизлари. Унинг хозирги тараккиёт боскичида тутган урни. Мустакиллик мафкураси, мустакиллик маънавияти, мустакилликнинг хукукий асослари, мулкий мустакиллик, мустакиллик ва хозирги ёшлар жамият ва шахс фукаролик маданиятининг ривожланиш ишида

мутакилликнинг тутган урни. Тадб ирни утказиш технологияси 1. Кириш сузи. 2. Бадиий композиция: «Мустакиллик – буюк кадрият» Узбекистон Республикаси Давлат мадхияси (А.Орипов сузи, М.Бурхонов мусикаси) мустакилликни мадх этувчи шеърлар, кушиклар: «Ватан ягонадур», «Улугимсан Ватаним», «Гузал Узбекистон», «Узбекистоним сенга», «Ватан», «Мен нечун севаман Узбекистонни», «Узлигинг унутсанг, дахшат узи шу» 3. Сахна куриниши: «Мустакиллик азалий тилак» 4. Манбалар: А.Азизхужаев, «Мустакиллик курашлар, изтироблар, кувончлар»; Т.махмудов. «Мустакиллик ва маънавият»; Х.Зиёев. «Истиклол маънавият негизи», «Юртимиз тинчлиги энг ката бойлигимиздир» (шеърлар достонлар туплами); Мустакиллик: изохли илмий-оммабоп лугат. 5. Уй иншоси: «Мустакиллик-менинг такдиримда». Кути лаётган натижа Мустакиллик тугрисида умумий маълумотлар, тарихий ахборотлар кулга киритилади. Тадбир иштирокчи-ларининг фаоллиги оширилади. Улр узбек халкининг бугуни ва келажаги хакида аник тасаввурларга эга буладилар хамда мустакиллик – озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон хаётнинг асосий деган хулосага келадилар. Мустакилликнинг жамият ва шахс фукаролик маданиятининг шаклланишида роли бекиёслиги англанади. Тадб ирни якунлаш Тадбирда таклиф этилган эксперт гурухи тадбир иштирокчиларининг фаолиятини, тадбир учун

фойдаланилган экспонатлар, кургазмалар холатини, эстетик жихатларни бахолайди ва умумий хулосани баён этиб тадбирни бахолади хамда иштирокчиларни рагбатлантиради. Юкорида келтирилган тадбир мазмунидан куриниб турибдки, тадбир мазмунини тулик ёритилиши сабабли, талабалар «Мустакиллик – буюк кадрият» эканлигини, уни кадрлаш эъзозлаш хар бир талабанинг фукаролик бурчи эканлигини, бунинг учун хар бир ёш маънан ва ахлокан етук булиши лозимлигини билиб олдилар. Сузсиз айтиш мумкинки тарбиявий тадбир талабаларда инсоний фазилатларни тарбиялаб, уларда фукаролик маданиятининг шаклланишига асос булгани шубхасиз.

O'xshashlar

Таълим муассасаларида маънавий-маърифий тарбия ишлари

Маънавий – маърифий тарбия ишлари бўйича директор ўринбосарининг вазифалари ва уларга қўйиладиган талаблар

Маънавий маърифий фаолият жараёнида ёшлар маънавиятини шакллантиришнинг амалий ҳолати

Ўкувчилар кумитаси мактабда маънавий – маърифий тарбия ишларни ташкил этишда асосий ёрдамчи

Таълим жараёнида толерантликни шакллантириш муаммолари