Мактаб ички бошкарувининг ташкилий-педогогик йуналишлари - Pedagogika - Referatlar

Мактаб ички бошкарувининг ташкилий-педогогик йуналишлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

126.5 KB

Ko'chirib olish

Мактаб ички бошқарувининг ташкилий- педогогик йўналишлари Режа: 1. Мактаб директори ва педагоглар жамоаси; 2. Мактаб директорининг асосий вазифалари; 3. Мактаб маъмурияти ходимлари ўртасидаги иш тақсимоти.

Таянч иборалар: Мактаб директори, педагоглар жамоаси, ички бошқарув, иш-ҳаракат, тарбиявий ишлар, синф раҳбари. Мактаб ичидаги педагогик меҳнатни ташкил қилиш кишиларни, аввало уларнинг биргаликда бажараётган меҳнатлари жараёнини ташкил этишдир. Жамоа меҳнатига раҳбарлик қилишдаги энг муҳим шартлардан бири меҳнат ходимларининг олдида турган вазифаларни яхши бажаришга имкон берадиган қилиб ташкил этишни таъминлашдир. Ўсиб келаётган ёш авлодга фан асосларидан чуқур ва мустаҳкам билим бериш, уларни юқори даражада ахлоқли қилиб тарбиялаш вазифаларини кўплаб ўқитувчи, тарбиячи ва техник ҳамда хўжалик ходимларининг умумий меҳнати жараёнида ҳал қилинади. Лекин бу меҳнатнинг муваффақияти кўп жиҳатдан уларнинг кучлари қандай йўналтирилаётганлигига, мақсадлар бирлиги ва ҳаракатлар мувофиқлиги қандай таъминланаётганлигига боғлиқдир. Акс ҳолда биргаликда қилинаётган меҳнат қатнашчилари бир- бирларидан айрим ҳолда, ўзларича алоҳида ҳаракат қилиб, бир-бирларига ҳалақит беришлари ва меҳнатнинг самарадорлигини пасайтириб юборишлари мумкин. Мақсадларни тушуниш бирлигини амалда юзага чиқариш, сўнгра бу мақсадларга эришиш жараёнида ўзаро алоқаларни таъминлаш ва ташкилий-педагогик ишларни ўз вақтида тўғри амалга ошириш мактаб ички бошқарувининг муҳим вазизифасидир. Макгаб директори педагоглар жамоаси аъзоси бўлиб, у ўз жамоаси томонидан чиқарилган барча қарорларни бажаришга мажбурдир. Лекин, директорлар кўпинча мазкур қарорларни бажарилишини ташкил этувчи ва шу қарорларнинг қабул қилинишини таъмин этувчи сифатида иш кўриши лозим бўлади. қарорларнинг қабул қилинишида директор жамоа билан кенгашиб иш кўради, қарорларни бажарилишини ташкил этишда эса, директор яккабошчилик принципида иш тутади. Директор жамоанинг бирор муҳим масаласидаги фикрини аниқлаб ёки жамоа фикрини таркиб топтириб,

сўнгра кўпчиликнинг шу фикрини жамоа қарори шаклида расмийлаштирса, хатолар қилишдан ўзини сақлаган бўлади. Амалда педагоглар жамоасининг қарори ҳамма вақт ҳам кўпчиликнинг фикрини ифода этавермайди. Бу кенгаш талабларига расмиятчилик билан риоя қилиш оқибатидир (бундай ҳолда масалани асосан бир киши ҳал қилади, бошқалар эса фақат овоз берадилар). Мактабга раҳбарлик қилишда коллегиал кенгашни тўлароқ таъминлаш учун қуйидаги шартларга риоя қилиш мақсадга мувофиқ бўлади: - ҳар қандай фикрларни, муҳокама қилинаётган масалани ҳал қилишнинг ҳар қандай усулларини бемалол баён этиш (баъзида қимматли фикрлар, моҳияти жиҳатидан янги бўлган таклифлар одатдаги таклифларга ўхшамаганлиги сабабли айтилмай қолади); - жамоа бўлиб изланиш руҳи, ўртага қўйилган вазифаларни кўплашиб ҳал қилиш, ҳар бир масалани ҳал қилиш вариантларини ишчанлик билан муҳокама этиш; - жамоанинг ўз кучини ҳис қилишга имкон берадиган ҳуқуқларини кенгайтириш, қабул қилинадиган қарорлар учун маъсулиятини ошириш; - Жамоа фикрини ҳурмат қилиш. Мана шундай тартибда ташкил этилган ички бошқарув-сўзсиз ўзининг яхши натижаларини беради. Лекин, шуни алоҳида таъкидлаш керакки, педагогик жамоа ишининг даражасини фақат иш-ҳаракат бирлиги кўрсата олади. Иш -ҳаракат бирлиги тарбиявий вазифаларни ҳал қилишда, айниқса, муҳимдир. Педагоглар жамоасининг ғоятда юксак бирлигининг, бутун кучининг уйғунлигини, ишларни мувофиқлигини таъминлаш оқибат натижада мактабни бошқариш ва уни ғоят даражада ишга лаёқатли қилиш шартларидан биридир. Бу муаммони ҳал қилишнинг қийинлиги ўз - ўзидан кўриниб турибди. Мактаб жамоаси фикр юритиши, ҳаётий тажрибаси, иш стажи, маълумоти ва малакаси турли хилда бўлган кишилардан иборат. Ҳар бир ўқитувчи қанчалик куч - ғайрат сарфламасин айрим ходимлар қанчалик

кучли бўлмасин, агар улар ишга юзаки қарасалар, муваффақиятга эришиб бўлмайди. Шу ўринда мактаб ички бошақаруви тизимида жамоа бирлигини таъминлашнинг баъзи вазифаларини кўрсатиб ўтамиз: а) раҳбарларнинг муайян мақсадларни кўзлаб иш тутиши, жамоа олдида турган вазифаларни аниқ билиши; б) раҳбарнинг бу вазифаларни бутун ходимларнинг онгига етказа билиши, жамоанинг бу вазифаларни бир хилда тушунишини таъминлай олиш қобилияти; в) жамоа томонидан талабларнинг бир хил тизимининг (бир хил дидактик талаблар ўқувчиларнинг хулқи, дафтарларни тутиши ва ҳоказолар тўғрисида бир хил талаблар) ишлаб чиқилиши; г) талабларнинг бир хиллигини таъминлашга жамоат ташкилотларини жалб қилиш; д) бир хил талабларнинг бажарилишини, мунтазам ўрганиш ва уни педагогик таҳлил қилиш йўли билан зарур кузатишлар киритиш. Мактаб ички бошқарувини ижтимоий бошқарувнинг ана шундай тартиб-қоидалари асосида ташкил этиш ҳозирги давр талаблари асосидаги бошқарувдир. Директор мактабнинг бутун фаолиятига раҳбарлик қилади. Директорлик вазифасига энг яхши, тажрибалик ўқитувчилар орасидан маъмурий-ташкилотчилик қобилиятига эга бўлган, олий маълумотли ва камида уч йилик педагогик иш стажига эга бўлган кишилар республикаларнинг пойтахтларида шаҳар халқ таълими бўлимлари томонидан туман шаҳар халқ таълими бўлимлари тақдимига биноан, вилоятларда эса шаҳар ва туман халқ таълими бўлимлари тавсиясига биноан вилоят халқ таълими бош бошқармалари томонидан тайинланади. Мактаб директори ўқувчилар билан олиб бориладиган таълим - тарбия ишларининг ташкил этилиши ва сифати, ўқувчиларнинг соғлигини мустаҳкамлаш ва жисмоний жиҳатдан ривожланиши, шунингдек ўзига

топшириб қўйилган мактабнинг хўжалик - молиявий аҳволи учун давлат олдида жавобгар шахс ҳисобланади. Мактаб директори педагоглар жамоасига раҳбарлик қилиш билан бирга, ходимларни тўғри танлаш ва жой-жойига қўйишни таъминлайди, ходимларнинг ғоявий-сиёсий савиясини ва малакасини ошириш, мактабнинг ўқув-моддий ва техникавий базасини мустаҳкамлаш учун зарур шароит яратади; ўқитишиинг ғоявий-сиёсий йўналиши, ўқувчилар билимининг сифати ва ўқувчиларнинг хулқ-атворининг, синфдан ва мактабдан ташқари ишларнинг мазмуни ва ташкил этилишини назорат қилиб туради; ўқувчиларнинг касб танлаши юзасидан иш олиб беради; ўқувчиларнинг ўз- ўзини бошқариш ишини йўлга солиб туради, ўқувчи-ёшлар ташкилоти, ўқувчилар комитетига ва шунингдек мактабдаги бошқа ташаббускор ташкилотларга ёрдам бериб туради. Мактаб ўқувчиларининг ота-оналари ва жамоатчилик билан олиб бориладиган ишини ташкил этади; ота-оналар комитети ишини йўлга солиб туради. Меҳнат тўғрисидаги қонунларга, меҳнат ички тартиб қоидаларига ва мактаб Уставига мувофиқ суpaтда мактаб ходимларининг вазифалари доирасини белгилайди; мактабда paxбарлар ўртасида иш таксимлайди. Мактабда меҳнат ички тартиби, санитария - гигиена режими, меҳнатни мухофаза қилиш ва хавфсизлик техникаси қоидаларига риоя этилишини таъминлайди. Мактаб фаолиятида умумий мажбурий (таянч) таълимни амалга оширилади. Мактабнинг бошқа ташкилотлар, мактаблараро ўқув-ишлаб чиқариш комбинати, академик лицей, касб-ҳунар колллежлари ҳамкорлиги ишларини бошқаради. У мактаб маблағларини мутасаддисидир. Мактаб директорининг таълим-тарбия ишлари, ишлаб чиқариш таълими, синфдан ва мактабдан ташқари тарбиявий ишлар ташкилотчиси (мактаб директорининг ўринбосари ҳуқуқи билан) ҳамда директорнинг хўжалик ишлари бўйича ўринбосарлари мавжуддир. Айрим тилларни (ҳинд, араб, форс, француз,

немис, инглиз тили кабилар) чуқурлаштирилган дастур асосида ўқитиладиган махсус мактабларда эса мазкур тиллар бўйича ҳам директор ўринбосари мавжуддир. Директорнинг таълим-тарбия ишлари бўйича шуғулланувчи ўринбосари мактабдаги таълим-тарбия жараёнини тўғри ташкил этилиши учун, ўқув дастурларининг бажарилиши дарсларнинг ва ўқувчилар билимнинг сифати учун жавобгардир; у таълим-тарбия ишини йўлга қўйилишини, ўқувчиларнинг фан асосларини ўзлаштиришини ва хулқ- атворини назорат қилиб боради; мактабнинг педагог ходимларига йўл- йўриқлар беради ўқувчиларга берилаётган топшириқлар ҳажмини тартибга солиб туради; мактабни методик ишларини ташкил қилади; ўқув машғулотлари жадвалини ва таълим-тарбия ишларини аҳволи тўғрисидаги хисоботларни тузади. Ишлаб-чиқариш таълими бўйича директор ўринбосари мактабда ўргатилаётган ихтисос юзасидан ишлаб-чиқариш таълими ва ишлаб- чиқариш меҳнатини ташкил этади, ўқувчилар ишлаб-чиқариш бригадаларидаги, ўқувчилар ишлаб-чиқариш устахоналаридаги ўқув- тажриба хўжалиги ва база корхонасидаги ишларга раҳбарлик қилади ўқув устахонасидаги меҳнатни мухофаза қилиш ва хавфсизлик техникасига риоя этилишини назорат қилиб боради. Синфдан ва мактабдан ташқари тарбиявий ишлар ташкилотчиси ўқувчиларнинг синфдан ва мактабдан ташқари ишини ҳамда ижтимоий- фойдали меҳнатини ташкил этади ва шу ишларни олиб боради, синф раҳбарларига, ўқитувчилар, тарбиячиларга ҳамда мактаб ўқувчиларининг синфдан ташқари машғулотларига раҳбарлик қилади ва уларга педагогик ёрдам беради. Директорнинг хўжалик ишлари бўйича директор ўринбосари мактаб бинолари ва мактаб мулкини сақланиши, ўқув жараёнини моддий- техника билан таъминлаш, мактаб биноларида озодалик ва тартиб бўлиши, мактабни ўқув машғулотлари бошланишига ўз вақтида тайёрлаш, ёнғиндан сақлаш

чораларини кўриш, ёрдамчи ходимлар ишини тўғри ташкил этиш учун жавобгардир. Шуни алоҳида таъкидлаш керакки, ҳозирги даврда мактаб раҳбарлари таркибини сайлаб қўйиш, уларнинг педагогик жамоалари олдида мунтазам ҳисоб бериб туришлари каби раҳбар кадрлар танлаш ва жой-жойига қўйилишининг самарали шакллари амалга оширилмоқда. Бу раҳбар ходимларнинг мамлакатимизда кучайиб бораётган ўзгаришлар билан баб- баробар дадил қадам ташлашларининг муҳим гаровидир. Мактабни чинакамига тўғри бошқаришни таъминлаш учун директор аралашиши аслида лозим бўлмаган ҳамда унинг кўп вақтини оладиган жуда кўп иккинчи даражали ишлар ва ташвишлардан ўзини халос қилиш керак. Хўш, мактабни бошқариш вазифаларининг қайси бири муҳим, мактаб директори ўз кучини асосан нимага сарфлаши лозим? Бу саволга жавоб бериш учун бошқариш назариясидаги шу масалага доир бўлган ҳамда қоида ва кўрсаткичларга мурожаат қиламиз. Бунда раҳбарлик қилишдаги иш услубини, шунингдек, бу масала юзасидан билдирилган фикрлар билан танишган тадқиқотчилар ўз амалий ишида, бошқариш меҳнатини тақсимлашда қуйидагиларга асосланганлигини таъкидлайдилар: 1. Тизимни ташкил этишни ишлаб чиқиш; тадқиқот, лойиҳалаш, иш тажрибасини белгилаш. Бу эҳтиёткорликни, диққат билан ўйлаб иш кўришни талаб этадиган, шошма-шошарликка йўл қўйиб бўлмайдиган муҳим босқичдир; 2. Ишни юқорида белгиланган тартибга, тизимга мувофиқ такрор бажариш; 3. Амалда бажаришнинг белгиланган тартибга, тизимга мувофиқлигини текшириш. 4. Маромдаги ишни бузилишини, қийинчиликларни, тўсиқларни бартараф этиш.

Бошқариш иш услубининг мазкур тузилишини асос қилиб олиб, мактаб директори иш фаолиятини туўрт турга ажратиш мумкин. Буларга алоҳида тўхталиб ўтамиз: 1. Олинган ахборот асосида қарор қабул қилиш. Мактаб директори вазифасининг бу турида маълумотларни педагогик таҳлил қилиш ва уни умумлаштириш асосида ишнинг яқин ва келажак истиқболларини белгилаш, яъни режалаштириш, ишнинг аниқ вазифаларини, мақсадлари ва вазифаларини белгилаш. Келажакни олдиндан кўриш, ўқув-тарбия ва хўжалик ишининг қандай аҳволдалигининг ҳақиқий даражасини ва уни режалаштириш даражасини белгилаш, уларни таққослаш, имкониятларни хисобга олиш, вариантларни танлаш, мактабнинг ривожланиш йўлини белгилаш. Мазкур вазифаларни етарли даражада амалга оширмасик мактаб директори ва бутун жамоа вақти ҳамда меҳнатининг унумсиз сарфланишига олиб келади. Булар айни пайтда энг маъсулиятли вазифалар ҳамдир, чунки директорнинг масалаларни ҳал қилишдаги хатоси кўп кишиларнинг беҳуда меҳнат қилишига сабаб бўлади. Кўпинча назорат қилиш жараёнидаёқ умумлаштириш юзага келади, дастлабки хулосалар таркиб топади. Лекин, меҳнатнинг бу турини асосли равишда ажратиб кўрсатиш керак, чунки, у ҳам бошқа ишлардан масалан, ўқувчиларнинг узлаштириши тўғрисидаги маълумотларни таҳлил қилиш, бу маълумотларни тўплашдан анчагина фapқ қилади. Директорнинг бу вазифалари унинг қуйидаги фаолият турларида: мактабнинг ҳафта, ой, чорак, йил, бир неча йил мобайнидаги ишлари якунини таҳлил қилишда алоҳида фикрлар, паралел синфларга доир ишларнинг якунини таҳлил қилишда, ҳисобот тузишда, кундалик, ҳафталик ишларни режалаштиришда, мактабнинг яқин даврлар учун иш режасини тузишда, ишнинг айрим турлари бўйича бир неча йилга истикбол режасини тузишда, ўз мактабининг материаллари асосида маърузалар, мақолалар тайёрлашда, педагогик адабиётларни ўрганиш ва ҳоказоларда ўз ифодасини топади.

2. қабул қилинган қарорларни бажарилишини ташкил этиш, қарорларнинг асосий ғояларини уларни ижро этувчилapra билдириш керак. Бу ғояларни билиш қарорларни тушуниб ижро қилишни таъминлайди. Вазифаларни бурч ва ҳуқуқларининг мактабда қабул қилинган тақсимотига мувофиқ аниқлаштириш. Олинган маълумотларга асосан ишни кўриб чиқиш, камчиликларни тузатиш. Директорнинг бу вазифаси амалга ошириладиган фаолият турларига ҳар хил йиғилишлар фаолларнинг йиғилишлари, линейкалар, касаба уюшмаси йиғилишлари, ишлаб-чиқариш қисқа йиғилишлари, планеркалар, инструктив кенгашлар) радио орқали суҳбат, ота-оналар йиғилиши, ота- оналар комитетининг ёрдам кўрсатиш комиссиялари, методик бирлашма мажлислари, ўқитувчилар билан инструктив суҳбатлар, техник ходимларнинг кенгаши, ходимлар танлаш ва улардан тўғри фойдаланиш. З. Ахборот алоқаларини амалга ошириш. Ўқув-тарбия жараёнини қандай аҳволдалиги тўғрисида доимий равишда ишончлик маълумотлар олиш. Давлат ўқув дастурларини бажарилишида, талабаларда бирлик бўлишига риоя қилинишини назорат қилиш кабилар киради. Бунга фаолиятнинг қуйидаги турлари тўғри келади: ўқувчиларнинг билимини ва тарбияланганлик даражасини аниқлаш (контрол ишлари олиш, имтиҳонлар ўтказиш, дарсларни кузатиш, иншолар ёздириш, анкеталар тўлдириш, болалар билан доимий равишда алоқада бўлиш), ўқувчиларнинг уйига бориш, ўқувчилар ва синф раҳбарлари ҳисоботларини эшитиш, дафтарларни, кундаликларни, синф журналларини ва бошқаларни текшириш, ўқитувчилар, ўқувчилар, ота- оналар билан суҳбатлашиш. Мактаб директорининг вазифаси ўз мактаби шароитида бу вазифаларни аниқлаштириш ва уларни бажаришни ташкил этишдан иборатдир. Ўқитувчи ва тарбиячилар олдига ёшларни ғоявий жиҳатдан тарбиялаш вазифаларини тўғри қўйиш учун мактаб раҳбари сиёсий, илмий- методик, умумий-педагогик ва юқори мактабшунослик илмига эга бўлиши зарур. Мактаб ҳаётида кутилмаган мураккаб вазиятлар туғилиб қолса, у бу

вазифаларни изчиллик ва қатъиялик билан амалга ошириш учун мустаҳкам эътиқодли, юқори савияли тадбиркор ҳам бўлиши керак. Мактаб директори педагогик жараённи текшириб бориб ўқитувчиларнинг фаолиятини ҳар куни баҳолаб йўлга солиб туради, бинобарин ўқувчиларни ақлий жиҳатдан тарбиялашнинг муваффақияти кўп жиҳатдан директорнинг ўқитувчиларга берган мазкур баҳолари ва йўл-йўриқларига қандай ғояларга амал қилишига, унинг бу борадаги эътиқодига кўп жиҳатдан боғлиқдир. Шунинг учун ҳам педагоглар жамоасининг раҳбар ходимлари чуқур фалсафий маълумотли ва юксак ғояли бўлишлари жуда ҳам муҳимдир, чунки, ўқувчи - ёшларни ҳар томонлама тарбиялашни ташкил этиш директорнинг кундалик педагогик меҳнатининг зарур қисми ҳисобланади, Мактабдаги таълим-тарбия ишларини ҳозирги даврнинг талаблари асосида ташкил этиш ва уни такомиллаштириб боришда ўқитувчи ва ўқувчилар жамоасининг онгли интизоми муҳим аҳамиятга эгадир. Интизом инсоннинг муаяян талабларини, вазифаларни, ахлоқ қоидаларини бажарилишини назарда тутади. Ўзбекистон Респубикаси Меҳнат ҳуқуқига мувофиқ меҳнат интизоми корхона, муассаса, ўқув даргоҳи ва ташкилотда ҳақиқий мезонлар билан ўрнатилган ички меҳнат тартиботи бўлиб, у кишиларнинг меҳнат жараёнидаги юриш-туриш қоидаларини ҳамда бу қоидаларга риоя қилишни таъминлаш чораларини белгилайди. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 58-моддасида: ".... ҳалол меҳнат қилиш ва меҳнат интизомига риояқилиш меҳнатга лаёқатли ҳар бир Ўзбекистон фуқаросининг бурчи ва шарафли ишидир" дейилган. Мазкур бурч меҳнат қонунчилиги мезонларида аниқлаштирилган ва у асосан ички интизом тартиб қоидаларига риоя қилишда намоён бўлади, бу қоидаларни тегишли касаба уюшмаси ташкилотларининг розилиги билан корхоналар, муассасалар, ташкилотларнинг маъмурияти тасдиқлайди. Ҳозирги шароитда юқори даражали меҳнат ингизомига эришиш имкониятини берадиган воситалар меҳнаткашларни ишонтириш,

тарбиялашдан, уларни маънавий ва моддий pағбатлантиришдан иборат. Бундан ташқари, меҳнат интизомига қаттиқ риоя қилишдан манфаатдор бўлган маъмурият ишчи ва хизматчиларнинг меҳнатини тўғри ташкил этиш, юксак иш унумдорлиги ва ижодий меҳнат қилиш учун зарур шароит туғдириши ва шу билан бирга ўзи ҳам меҳнат тўғрисидаги қонунларга қатъий риоя қилиши лозим. Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, ўқув интизоми ўз ҳусусиятларига эга бўлиб, булар мактабнинг таълим-тарбиявий мақсадлари ва ўқувчиларнинг ёш ҳусусиятлари билан белгилайди. Шу билан бирга у ижтимоий интизомнииг ҳам асосий ҳусусиятларини ўзида акс эттиради. Мактабда ўқитувчи, тарбиячи, техник ходим ва ўқувчиларни макгабга ( мактаб ички режими дарс жадвалига асосан) ўз вақтида келиб- кетишга ва уй вазифаларини ҳалол адо этишдан ташқари, мактаб ишини режалаштириш ва режа тадбирларини ўз вақтида бажариш интизоми, молия-хўжалик ишларини интизоми, дарс жадвалини тўғри тузиш, ўқув-тарбия ишларини тўғри ташкил қилиш интизоми, синфдан ва мактабдан ташқари ишларни режалаштириш ва уни амалга ошириш интизоми, мактаб кутубхонаси иш мазмунидаги интизом, мактабни ҳамкорликда амалга ошириладиган ишларининг интизоми каби интизом турларини кўриш мумкин. Буларнинг бажарилиши ҳар бир ўқитувчи, тарбиячи, ходимнинг, қолаверса, мактаб педагоглар жамоасининг онгли меҳнат интизомига, ана шу интизом руҳида тарбияланганлик даражасига боғлиқ. Демак, бу масалага мактаб маъмурияти ва касаба уюшма ташкилотлари ўз зътиборларини алоҳида қаратишлари билан бирга, бу борада улар мустаҳкам ҳамкорликда иш юритишлари лозим. Мактабда ўқувчилар интизоми-жамоанинг бирдамлик ва ижодий фаоллик интизоми бўлиб, ўқувчилар жамоаси олдида турган вазифаларни ҳал этишга қаратилгандир. Бизнингча, мактабдаги онгли интизом маълум бир ҳатти-ҳаракатларни таъқиқлаш билан чекланмайди. Аввало у аниқлик, уюшқоқлик, жавобгарлик талабларини қўяди. У ўқувчиларнинг фаолиятини

фақат таъқиқлаш эмас, балки йўлга солишни ташкил этишга асосланади. Ҳар бир ўқувчи ташаббус ва иродага эга. У ўз ўртоқларида ташкил топган жамоа билан умумий вазифаларнинг бажарилиши учун курашади, ўзига ва бошқаларга интизомли бўлиш талабларини қўяди. Ҳар бир ўқувчида интизомли бўлиш одатини тарбиялаш уни ҳарактер ҳислатига айлантириш аҳлоқий тарбиянинг маъсулиятли вазифасидир. Интизом ўқувчиларни тарбиялаш натижаси ва воситаси бўлиши керак. Юқорида баён этилган фикрлардан маълумки ҳозирги кунда педагоглар ва ўқувчилар жамоасининг ҳар бир аъзосида педагогик меҳнатга нисбатан онгли интизомни тарбиялаш ва уни мустаҳкамлаш мактаб ички бошқарув тизимидаги асосий масала бўлиб ҳисобланади. Мадомики, шундай экан умумтаълим мактабининг ҳар бир раҳбари, ундаги жамоатчилик ташкилотлари мазкур масалага ҳар қачонгидан кўра бугунги кунда алоҳида эътибор билан қарашлари лозим. Мактаб ички бошқаруви тизимида маъмурият ходимларининг раҳбарлик фаолиятини тўғри ташкил этишнинг муҳим шарти мазкур ходимлар ўртасида ишни тўғри тақсимлашдир. Мактаб директори ўз ўринбосарлари билан, айниқса, ўқув-тарбия ишлари бўйича ўринбосари билан келишиб ишлаши керак. Директор барча раҳбарлик ишлари ўз қўлига олиб илмий бўлим мудирини фақат ёзув-чизув ишлари билан шуғулланувчи ходим, мактабнинг "ўқув-тарбия ишлари бўйича котиб", "ўқув-тарбия масалалари бўйича идора мудири" даражасига ёки фақат директориинг буйруқларини бошқарувчи шахс даражасига тушириб қўймаслиги лозим. Ёки директор мактабнинг барча таълим-тарбия ишларини илмий бўлим мудирига ташлаб қўйиб, ўзи фақат маъмурий- хўжалик ишларига раҳбарлик қилиш билангина чекланмаслиги керак. Мактаб раҳбарлари ўртасида вазифаларни тўғри ва аниқ тақсимлаш тўғриси бошқарувнинг муҳим шартидир. Мактабга раҳбарлик қилишда директор билан ўқув ишлари бўйича ўринбосарнинг вазифалари ўртасида бирмунча фарқ бўлиши керак.

Кўп мактабларнинг иш тажрибасига қараганда мактаб раҳбарлари ўртасида вазифалар, асосан, шундай тақсимланиши мақсадга мувофиқдирки, бунда директор қуйидаги ишларга раҳбарлик қилиши лозим: 1. Барча хўжалик, молия-смета ва маъмурий-ташкилий ишлар: бунга мактабни ўқув йилига тайёрлаш, таъмир қилиш, ёқилғи илан таъминлаш, бюджетнинг бажарилиши маъмурий-техник ходимлар танлаш ва уларни ишига раҳбарлик қилиш; 2. Ўқув ишлари: педагог ходимларни танлаш ва жой-жойига қўйиш, ўқитувчи-тарбиячилар, синф раҳбарлар иш режасини тасдиқлаш, ўқитувчиларнинг дарслигини ва қўшимча машғулотларини илмий бўлим мудири билан бирга кузатиш, синф журналларини, ўқувчиларнинг кундалик дафтарини текшириш ва уни натижаларини таҳлил қилиш. З. Ўқувчиларни иссиқ овқат ва қишлоқ жойларида қатнов воситалари билан таъминлаш, санитария-соғайтириш ишларига раҳбарлик қилиш; 4. Педагоглар кенгашига ва педагогларнинг директор ҳузурига чақириладиган йиғилишига раҳбарлик қилиш: синф раҳбарлари метод бирлашмаларининг ва фан комиссияларининг режаларини тасдиқлаш; 5. Синф раҳбарларининг ишига раҳбарлик қилиш; 6. Ўқувчиларнинг синфдан ва мактабдан ташқари ишларига раҳбарлик қилиш. Директор бу ишни ҳам илмий бўлим мудири билан биргаликда бажаради, бунда уларнинг ҳар бири ўзи кўпроқ биладиган ишга раҳбарлик қилиши мақсадга мувофиқ бўлади; 7. Ўқувчи-ёшлар ташкилоти ишларига раҳбарлик қилиш; 8. Ота-оналар кенгаши ишларига, аҳоли ва ота-оналар ўртасидаги таълим- тарбия, илмий ва сиёсий тарғибот ишларига раҳбарлик қилиш; 9. Имтихонларга умумий раҳбарлик қилиш, имтиҳон билетларига киритиладиган амалий топшириқларни тасдиқлаш, ўрта маълумот ҳақидаги аттестатни олиш имтиҳонларига ва тўққизинчи синфни битириш имтиҳонларига бевосита раҳбарлик қилиш;

10. Ўқитувчиларнинг ғоявий-сиёсий ва маданий савиясини, умумий-илмий ихтисос, педагогика ва методика соҳасидаги малакасини оширишга раҳбарлик қилиш; 11. Мактаб фаолиятида ўрта умумий ва таянч таълимни амалга ошириш ишларига раҳбарлик қилиш; 12. Бундан ташқари, директор мактабнинг умумий иш режасини тузиш, халқ маорифи бўлимига ҳисобот бериш ишларига раҳбарлик қилади, муассасалар билан мактаб ишлари ҳақида маслаҳатлашиб, улар билан ҳамкорликдаги ишларни амалга оширади; I3. Илмий бўлим мудирлари синф ва мактабдан ташқари тарбиявий ишлар ташкилотчисининг, ўқувчи-ёшлар ташкилоти ишини, марказлашган ҳисобхона ва хўжалик ишларини назорат қилиб боради. Мактаб бўйича статистика ишларини тўғри юритилишига раҳбарлик қилади. Мактаб директори мактаб ўқув-тарбия ишлари бутун тизимини мутаносиблаштириб боради. Мактаб ўқув ишлари бўйича директор ўринбосари ўқув-тарбия ишларини йўлга қўйишда ташаббускор бўлади, ўқувчиларга мустаҳкам ва сифатли билим беришни бошқаради. Ўқув дастурларининг ўз вақтида бажарилишини назорат қилиш вазифаси ҳам зиммасида бўлади, дарсларни сифатли ва самарали бўлишини, таълимнинг фан хоналари тизимида олиб борилишини, ўқитувчиларнинг ахборот ва электрон ҳисоблаш техникаси, кўргазма, техника воситаларидан тўла-тўкис фойдаланишларини таъминлайди. Ўқувчиларга бериладиган топшириқларнинг мактаб Низоми талаб қилган даражада бўлишини, болалар билимининг тўғри ҳисобга олинишини, кундалик дафтарларнинг юритилишини, ҳамма фанлар бўйича ўқув қуроллари ва дафтарларнинг тўғри тутилишини уюштиради. Мактабда мавжуд метод бирлашмаларнинг самарали ишларини таъминлайди. Дарс жадвалини тузади, ўқув-тарбия ишларига оид ҳисобот ишларини юритади. Мактабнинг ички ва ташқи жиҳозланиши ва ички қисмининг тоза, гигиена талабларига мос, тартибли бўлишини таъминлайди. Физика, химия,

биология, тил ва адабиёт, меҳнат бўйича метод бирлашмаларга раҳбарлик қилади. Илмий бўлим мудири бошланғич синфлардаги ўқув-тарбия ишларига раҳбарлик қилади. Шу синфларда фанлар бўйича дастурнинг бажарилишини, ўқувчилар билимининг мустаҳкам, чуқур бўлишини таъминлайди. Иккинчи сменадаги синфларда намунали ҳулқ учун курашга бошчилик қилади. Синфларда кундаликнинг юритилишини, болалар билими ҳамма вақт тўғри ҳисобга олиб борилишини назорат қилади. Дафтарлар тутиш ва ёзувни яхшилашни кузатиб боради, амалий тадбирлар белгилайди. Куни узайтирилган гуруҳлар ишларига раҳбарлик ва назорат қилади. Иккинчи сменада ишлайдиган синф раҳбарларининг фаолиятига раҳбарлик ва назоратни амалга оширади ҳамда синфларда тозалик бўлишига, ўқувчиларнинг кийимига, бошлангич синфлар, биология, тарих-география метод бирлашмалари фаолиятига раҳбарлик ва назоратни амалга оширади. Чет тили ва араб тили бўйича илмий бўлим мудири мактабда чет тили ва араб тилидан ўқув тарбия ишларининг самарадорлигини ошириб боришда, ўқувчиларнинг араб ва чет тилига бўлган иштиёқини ошириш, билимларни мустаҳкамлашда бошчилик қилади. Араб ва чет тили метод бирлашмасининг унумли ишлашига, ўқитувчиларнинг сиёсий, илмий-методик ва умумий- педагогик маҳоратини такомиллаштиришга раҳбарлик қилади. Араб ва чет тилида махсус фото ва деворий газета чиқишини таъминлайди. Араб ва чет тилида адабий кечалар концертлар уюштиришга, байналминал тарбияда раҳбарлик қилади, араб тили хонасини жиҳозлаш ва яхши ишлашини таъминлайди. Синфдан ва мактабдан ташқари тарбиявий ишлар ташкилотчиси мактабда тарбиявий ишларнинг йўлга қўйилиши ва унинг самарадорлигини оширишга етакчилик қилади. ғоявий-сиёсий тарбияни янада яхшилашни таъминлайди. Ўқувчилар фаолиятига раҳбарлик қилади. Синф раҳбарларининг ишини назорат қилади. Тарбиявий иш режаларини текширади. Энг яхши синф раҳбари ва тўгарак раҳбарларининг иш

тажрибасини ўрганади ва оммалаштиради. Ўқувчиларнинг ота-оналари билан олиб бориладиган методик тадбирларни, педагогик тадбирлари, тарбиявий мавзуларда ўтказиладиган кечаларни бошқаради. Ўқитувчи ва ўқувчиларнинг мактабдаги навбатчилигини ташкил қилади, ўқувчилар меҳнат тарбиясини, ўз-ўзига хизматни ва шунингдек, ижтимоий-фойдали меҳнатни уюштиради. Мактабдаги фан ва бадиий хаваскорлик тўгараклари ишини ташкил этилишини ва унинг ишини назорат қилади. Ўқувчиларни касб танлашга йўллаш ишларини бошқаради ва ўрта махсус ўқув юртлари билан яқиндан алоқа боғлайди, кутубхона ишларига раҳбарлик қилади, қишлок жойларида ўқувчилар учун қатнов воситасини уюштиради, шанбаликлар ўтказади ва унинг натижаларини ҳисобга олади. Мактаб маъмурияти ходимлари ўртасида ишнинг шу тариқа тақсимланишини таълим-тарбия ишларини янада такомиллаштириш ва унга раҳбарликни илмий асосда ташкил этишда катта ёрдам беради.

Адабиётлар: 1. И.А.Каримов "Баркамол авлод орзуси". 1999 йил. 2. И.А.Каримов "Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли" Т. Ўзбектистон 1995 йил; 3. "Кадрлар тайёрлаш миллий дастури". 1997 йил. 4. "Таълим тўғрисида»ги қонун. 1997 йил. 5. Ўзбекистон Республикасининг умумий ўрта таълим тўғрисидаги йўриқномаси. "Халқ таълими" 1992й. 2-сони 6. Ўзбекистон Республикасининг умумий ўрта таълим тўғрисидаги муваққат Низоми. "Халқ таълими" 1992й. 2-сони; 7. М.Н.қосимов. "Мактабни бошқаришнинг назарий ва педагогик асослари". Т. "Ўқитувчи". 1995 йил. 8. Ахлоқ одобга оид ҳадис намуналари. Т. "Фан" 1996 йил. 9. Ш.Мирзаев. Дарс таҳлили. Т. 1993 йил. 10. Ф.Г. Фропов "Ёш директор мактаби" Т.-Ўзбекистон 1991й. 11. К.Юсупов "Миллий мактаб-ҳаётий эҳтиёжи" "Халқ таълими" 1992 й. 6,7-сони. 12. www . ziyonet . uz

O'xshashlar

Мактаб ички назорати

Телевидениенинг истикболли йуналишлари

Мактаб ички бошқаруви тизимида ахборотлар тўплаш ва уни педагогик таҳлил қилиш

Мактаб бошкаруви

Мактаб ички бошқарув тизимида раҳбарлик услуби, маданияти ва раҳбарнинг фазилати ҳамда муомала одоби