Маҳаллий давлат ҳокимияти органлари юридик хизмати фаолиятининг асосий йўналишлари - Pedagogika - Referatlar

Маҳаллий давлат ҳокимияти органлари юридик хизмати фаолиятининг асосий йўналишлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

119 KB

Ko'chirib olish

Маҳаллий давлат ҳокимияти органлари юридик хизмати фаолиятининг асосий йўналишлари Режа: 1. Маҳаллий давлат ҳокимияти органлари фаолиятида қонунийликни таъминлашда юридик хизматнинг роли 2. Юридик хизматнинг маҳаллий давлат ҳокимияти органлари мулкини (муниципал мулкни) сақлаш ҳамда тадбиркорлик фаолиятини ташкил этишда қонунийликни таъминлашдаги фаолияти 3. Маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини судда ва бошқа органларда ҳимоя қилиш 4 Юридик хизматнинг норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар тартибли ҳисобини юритиш ва сақлашни ташкил қилиш бўйича фаолияти 5. Юридик хизматнинг ҳуқуқий масалалар бўйича маслаҳатлар бериш ишларини ташкил қилишнинг шакл ва услублари

Маҳаллий давлат ҳокимияти органлари маҳаллий вакиллик ҳамда ижроия ҳокимиятидан иборат бўлиб, халқ депутатлари вилоят, туман ва шаҳар Кенгашлари давлат ҳокимиятининг вакиллик органлари, вилоят, туман ва шаҳар ҳокимликлари эса ижроия ҳокимият органи ҳисобланади. Вилоят, туман, шаҳар ҳокими тегишли ҳудуддаги вакиллик ва ижроия ҳокимиятини бошқаради. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 100-моддасига мувофиқ қонунийликни, ҳуқуқий тартиботни ва фуқароларнинг хавфсизлигини таъминлаш; ҳудудларни иқтисодий, ижтимоий ва маданий ривожлантириш; маҳаллий бюджетни шакллантириш ва уни ижро этиш, маҳаллий солиқлар, йиғимларни белгилаш, бюджетдан ташқари жамғармаларни ҳосил қилиш; маҳаллий коммунал хўжаликка раҳбарлик қилиш; атроф-муҳитни муҳофаза қилиш; фуқаролик ҳолати актларини қайд этишни таъминлаш; норматив- ҳуқуқий ҳужжатларни қабул қилиш ҳамда Ўзбекистон Республикаси Конституциясига ва қонунларига зид келмайдиган бошқа ваколатларни амалга ошириш маҳаллий давлат ҳокимияти органлари ваколатига киради. Ўзбекистон Республикасининг 1993 йил 2 сентябрдаги “Маҳаллий давлат ҳокимияти тўғрисида”ги Қонунида уларнинг ваколатлари аниқлаштирилиб, унга кўра халқ депутатлари Кенгаши қуйидаги асосий ваколатларга эга: - ҳокимнинг тақдимига биноан маҳаллий бюджет ва унинг ижросига доир ҳисоботни, ҳудудни ривожлантиришнинг истиқболига мўлжалланган дастурларини, туман, шаҳарнинг бош режаси ва уни қуриш қоидаларини тасдиқлаш; - амалдаги қонунларга мувофиқ маҳаллий солиқлар, йиғимлар, бож миқдорини белгилаш, маҳаллий бюджетга тушадиган маҳаллий солиқлар, йиғимлар ва тўловлар бўйича имтиёзлар бериш; - ҳокимни ва унинг ўринбосарларини лавозимга тасдиқлаш, ҳокимни ва унинг ўринбосарларини лавозимдан озод этиш, уларнинг фаолиятига доир ҳисоботларини тинглаш;

- қонунда назарда тутилган ҳолларда ҳоким қарорларини тасдиқлаш; - халқ депутатлари Кенгашининг Иш тартибини, халқ депутатлари Кенгаши доимий ва бошқа комиссиялари тўғрисидаги низомларни тасдиқлаш, уларга ўзгартишлар ва қўшимчалар киритиш; - халқ депутатлари Кенгашининг доимий ва муваққат комиссияларини, бошқа органларини тузиш, сайлаш ва тугатиш, уларнинг таркибини ўзгартириш, улар ишига доир ҳисоботларни тинглаш; -қонунларда белгиланган ҳолларда ва тартибда халқ депутатларининг ваколатларини эътироф этиш ва муддатидан олдин тўхтатиш, уларни жавобгарликка тортиш учун розилик бериш; -ижроия ҳокимияти бўлимлари, бошқармалари, бошқа тузулмавий бўлинмаларининг ҳисоботларини тинглаш; -халқ депутатларининг сўровларини қараб чиқиш ва улар юзасидан қарорлар қабул қилиш; -ҳокимнинг ва қуйи Кенгашнинг Ўзбекистон Республикаси қонунларига мос келмайдиган қарорларини бекор қилиш; - ҳокимнинг тақдимига биноан ҳокимлик тузулмасини, унинг ходимлари штатлари ва иш ҳақи фондини тасдиқлаш киради. Халқ депутатлари вилоят, туман ва шаҳар Кенгашлари фуқароларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларига, ижтимоий-иқтисодий ривожланишни таъминлашга, атроф-муҳитни муҳофаза қилишга доир ўз ваколатларига берилган масалаларни, ташкилий масалалар ва Ўзбекистон Республикасининг қонунларига мувофиқ назорат этишга доир бошқа масалаларни ҳам ҳал этади. Вилоят, туман ва шаҳар ҳокимлари эса қуйидаги ваколатларга эга: - қонунларнинг ҳамда Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталари, Ўзбекистон Республикаси Президенти, Вазирлар Маҳкамаси ҳужжатларининг, юқори турувчи органлар ва тегишли халқ депутатлари Кенгаши қарорларининг ижросини ташкил этиш;

- жамоат тартибига риоя этилиши ва жиноятчиликка қарши кураш, фуқароларнинг хавфсизлигини таъминлаш, уларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва саломатлигини муҳофаза этиш билан боғлиқ чора-тадбирлар кўриш, табиий офатлар, эпидемиялар ва бошқа фавқулодда ҳолларда тегишли ишларни ташкил этиш; - вилоят, туман ва шаҳарни иқтисодий ва ижтимоий ривожлантиришнинг асосий йўналишларини, вилоят, туман, шаҳар бюджетининг асосий кўрсаткичларини ва уларнинг ижросига доир ҳисоботларни халқ депутатлари Кенгашининг тасдиғига тақдим этиш; - ўз ўринбосарлари ва ижроия ҳокимияти таркибий бўлинмаларининг раҳбарларини лавозимга тайинлаш ва лавозимдан озод этиш тўғрисидаги қарорларни халқ депутатлари Кенгаши тасдиғига тақдим этиш; - ҳокимлик девони бўлинмалари раҳбарларини лавозимга тайинлаш ва лавозимдан озод қилиш; - қуйи турувчи ҳокимларнинг қарорларини, башарти улар Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига, қонунларига ва Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталари, Ўзбекистон Республикаси Президенти, Вазирлар Маҳкамаси ҳужжатларига, шунингдек, юқори турувчи халқ депутатлари Кенгаши ва ҳокимнинг қарорларига зид бўлса, бекор қилиш ва халқ депутатлари Кенгашига қуйи турувчи халқ депутатлари Кенгашларининг ҳужжатларини бекор қилиш тўғрисида тақдимнома киритиш; - раҳбарлари тегишли халқ депутатлари Кенгашлари томонидан лавозимга тайинланадиган ва лавозимдан озод этиладиган ижроия ҳокимияти таркибий бўлинмаларининг ишини назорат қилиш; - халқ депутатлари Кенгаши ва ҳоким қабул қилган ва чиқарган ҳужжатларни бажармаганликлари учун мансабдор шахсларни интизомий жавобгарликка тортиш тўғрисида қонунда белгиланган тартибда тақдимнома киритиш;

- давлат мукофотлари билан тақдирлашга доир илтимосномаларни қараб чиқиш ва таклифлар киритиш; - республика ва хорижда вилоят, туман ҳамда шаҳарнинг расмий вакили сифатида иш кўриш; - аҳолини қабул қилишни ташкил этиш, фуқароларнинг шикоятлари, аризалари ва таклифларини қараб чиқиш. Ҳоким режалаштириш, бюджет, молия, ҳисоб-китоб, вилоят, туман, шаҳар мулкини бошқариш, мулкчиликнинг турли шаклига мансуб корхоналар, муассасалар ва ташкилотлар билан ҳамжиҳатлик қилиш, қишлоқ хўжалиги, ер ва бошқа табиий ресурслардан фойдаланиш, табиатни муҳофаза қилиш, қурилиш, транспорт, йўл хўжалиги ва алоқа, аҳолига коммунал, савдо ва ижтимоий-маданий хизмат кўрсатиш, аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш, қонунийлик, ҳуқуқ-тартибот ва хавфсизликни таъминлаш, фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини муҳофаза қилиш соҳасида қонун ҳужжатларида ўз ваколатига берилган бошқа масалаларни ҳам ҳал этади. Маҳаллий давлат ҳокимияти органларига амалдаги қонунчилик бўйича берилган ваколатлардан уларнинг фаолияти жуда кенг қамровли эканлигини кўриш мумкин. Маҳаллий давлат ҳокимияти органларида қонунийликни таъминлаш ва бошқа ҳуқуқий ишларни амалга ошириш мақсадида ҳокимлик аппарати тузилмасида юрисконсульт лавозими назарда тутилган. Маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг юридик хизмати маҳаллий вакиллик ва ижроия ҳокимияти органларининг юқорида санаб ўтилган ваколатларига кирадиган масалаларни ҳал этишга қаратилган барча фаолиятини ҳуқуқий жиҳатдан таъминлаб беришни ташкил қилиш лозим. Бунда юридик хизмат асосан қуйидаги йўналишларда ўз фаолиятини амалга оширади: - маҳаллий давлат ҳокимияти органлари томонидан қабул қилинадиган ҳуқуқий мазмундаги ҳужжатларнинг қонунийлигини таъминлаш;

- маҳаллий давлат ҳокимияти органлари мулкини сақлаш, молиявий ресурсларини шакллантириш, мулкни хусусийлаштиришда ҳамда тадбиркорлик фаолиятини ташкил этишда қонунийликни таъминлаш; - шартномавий муносабатларни ҳуқуқий тартибга солиш; -маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини судда ва бошқа органларда ҳимоя қилиш. Маҳаллий давлат ҳокимияти органлари томонидан қабул қилинадиган ёки чиқариладиган ҳуқуқий ҳужжатларни икки гуруҳга ажратиш мумкин: – биринчиси, халқ депутатлари Кенгашлари томонидан қабул қилинадиган қарорлар; – иккинчиси, ҳокимлар томонидан қабул қилинадиган қарор ҳамда фармойишлар. Халқ депутатлари Кенгашининг қарорлари уларнинг асосий иш шакли бўлмиш сессиялари даврида қабул қилинади. Сессия муҳокамасига киритилаётган қарор лойиҳалари Кенгашнинг комиссиялари ва ҳокимликнинг бошқа тузилмалари томонидан юридик хизмат иштирокида тайёрланади ва сессиядан олдин депутатларга тарқатилади. Иккинчиси, бу ҳокимлар томонидан қонунлар ва юқори турувчи давлат органларининг ҳуқуқий ҳужжатларини ижросини ҳамда шу ҳудуддаги муҳим ижтимоий-иқтисодий муносабатларни тартибга солиш юзасидан қабул қилинадиган қарорлар ҳамда кундалик, маъмурий, хўжалик ва шахсий таркибга оид масалаларни ҳал қилиш учун чиқариладиган фармойишлардир. Шунинг учун ҳам Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 104- моддасида ҳоким ўзига берилган ваколатлар доирасида тегишли ҳудуддаги барча корхоналар, муассасалар, ташкилотлар, бирлашмалар, шунингдек мансабдор шахслар ва фуқаролар томонидан бажарилиши мажбурий бўлган қарорларни қабул қилишлиги белгилаб қўйилган. Масалан, Тошкент шаҳар ҳокимининг 2003 йил 8 майдаги 272-сонли қарори билан “Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармонлари, фармойишлари, Ҳукумат ва Тошкент шаҳар ҳокимининг қарорлари бажарилишини ташкил қилиш

тартиби” тасдиқланди. Унга мувофиқ фармон ва қарорларнинг бажарилиши қуйидагича ташкил этиладиган бўлди: -шаҳар ҳокими ўринбосарлари Фармон ва қарорлар келиб тушиши билан 3 кун муддатда уларда қўйилган вазифаларни амалга оширилишини таъминловчи зарур таклифлар, аниқ чора-тадбирлар режаси, фармойиш ва қарор лойиҳасини пухта тайёрланишини таъминлашлари (агар фармон ва қарорларда бошқа муддатлар белгиланмаган бўлса), қабул қилинган ҳужжатлар туман ҳокимликлари, ҳокимият тузилмасидаги бошқарма, бўлим, корхона ва ташкилотларга бир кеча-кундузда юборилиши лозим; -туман ҳокимлари, бошқарма ва бўлимлар Тошкент шаҳар ҳокими қарори, фармойиши келиб тушиши билан 2 кун муддатда уларда қўйилган вазифаларни амалга оширилишини таъминловчи аниқ чора-тадбирлар режаси, фармойиш, қарор ёки буйруқ қабул қилишлари (агар шаҳар ҳокими ҳужжатларида бошқа муддатлар белгиланмаган бўлса), қабул қилинган ҳужжатлар шу куни тегишли ҳоким ўринбосарлари, ҳокимият ва ўзларининг тузилмаларидаги бўлим, корхона ва ташкилотларга юборилиши лозим; -бўлим, корхона, ташкилот ва муассасалар туман ҳокими қарори, фармойиши ёки бошқа юқори орган буйруғи келиб тушиши билан 2 кун муддатда уларда қўйилган вазифаларни амалга оширилишини таъминловчи аниқ чора-тадбирлар режаси, буйруқлар қабул қилишлари (агар юқори ташкилот ҳужжатларида бошқа муддатлар белгиланмаган бўлса), қабул қилинган ҳужжатлар шу куни ўзларига бўйсунувчи бўлинмалар, цехлар, хизматларга, меҳнат жамоаларига етказилиши, бажарилган ишлар тўғрисида тегишли юқори бошқарма, корхона ва ташкилотларга маълумот юборилиши лозим. Ўзбекистон Республикасининг “Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар тўғрисида”ги Қонунининг 5-моддасига мувофиқ маҳаллий давлат ҳокимияти органлари томонидан қабул қилинадиган қарорлар норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар қаторига киради.

Юридик хизмат маҳаллий давлат ҳокимияти органлари томонидан қабул қилинадиган ҳуқуқий тусдаги ҳужжатларнинг қабул қилинишида қонунийликни таъминлаш учун халқ депутатлари Кенгаши ва ҳокимнинг қарор ва фармойишлари лойиҳаларини кўриб чиқиб, уларни ҳуқуқий баҳолайди ва виза қўяди. Зарурат бўлганда ҳокимга унинг қарор ва фармойиш лойиҳалари юзасидан таклифлар киритади. Бунда юридик хизмат қуйидагиларни эътиборга олмоғи лозим: -тақдим этилаётган ҳуқуқий ҳужжат лойиҳасини Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонун ҳужжатларига мувофиқлиги, уларни ҳужжатни қабул қилаётган орган ваколатларига кириши, улар шу ҳудуддаги фуқаролар ва хўжалик юритувчи субъектлар ҳуқуқ ва манфаатларига зид эмаслигини; -қабул қилинаётган ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳаларини белгиланган тартибда тузилганлиги, уларни тузишда қонунчилик техникаси қоидаларига риоя этилганлигини; -ҳужжатни қабул қилинишига асос бўлувчи юқори турувчи органларнинг ҳуқуқий ҳужжатлари ёки топшириқларининг мавжудлиги, уларда ҳал этилиши кўрсатилган масалаларнинг лойиҳада тўлиқ ўз аксини топганлигини; -ҳужжат қабул қилиниши зарурлигини асословчи тушунтириш хатининг мавжудлиги (тушунтириш хати ҳужжатни тайёрлаган орган томонидан тузилиб, унинг мансабдор шахслари томонидан имзоланади), уларнинг асослилигини; -ҳужжатда белгиланган масалаларнинг бажарилиши юклатилаётган ижрочилар ва уларни ижро этиш муддатлари тўғри белгиланганлигини; - ҳужжат лойиҳаси уни ижро этиш белгиланаётган манфаатдор ташкилотлар билан келишилганлиги, уни юзасидан уларнинг хулоса ва эътирозлари мавжудлигини; - мазкур ҳужжат қабул қилиниши муносабати билан аввал қабул қилинган ҳужжатларга қўшимча ва ўзгартиришларни тўғри

киритилаётганлиги, ўз кучини йўқотган ҳужжатларни ўрнатилган тартибда бекор қилинишини; -ҳужжатда унга виза қўйиши шарт бўлган мансабдор шахсларнинг визалари мавжудлигини. Юридик хизмат ҳужжат лойиҳасини текшириш жараёнида: - камчиликлар аниқланган тақдирда лойиҳани киритган органга асосланган эътирозлар тайёрлаш, улар бартараф этилмаган тақдирда тегишли ҳокимга маълумот тақдим этиш; - ҳужжат қабул қилинганидан сўнг уни ўрнатилган тартибда рўйхатга олинишини, тегишли мансабдор шахслар ва манфаатдор ташкилотларга жўнатилишини, унинг асосий нусхаси ва уни қабул қилинишига асос бўлган ҳужжатларни сақлаш учун тўлиқ топширилганлигини назорат қилиш; - ҳужжат ўрнатилган тартибда қабул қилинганидан сўнг, у юзасидан тушунтиришлар бериш каби вазифаларни ҳам бажаради. Мазкур жараён сермашаққат ва мураккаб бўлганлиги учун маҳаллий давлат ҳокимияти органлари юридик хизмати ходимларидан юқори малака, чуқур билимлар ва тажрибага эга бўлишини талаб этади. 2-§. Юридик хизматнинг маҳаллий давлат ҳокимияти органлари мулкини (муниципал мулкни) сақлаш ҳамда тадбиркорлик фаолиятини ташкил этишда қонунийликни таъминлашдаги фаолияти

Ўзбекистон Республикасининг “Маҳаллий давлат ҳокимияти тўғрисида”ги Қонунининг 7-моддасига мувофиқ халқ депутатлари вилоят, туман, шаҳар Кенгаши ва вилоят, туман, шаҳар ҳокими фаолиятининг иқтисодий асосини маъмурий ҳудудий тузилмаларнинг давлат мулки (муниципал мулк) ҳамда вилоят, туман ва шаҳарда мавжуд бўлиб, иқтисодий ва ижтимоий ривожланишга хизмат қилувчи бошқа мулк ташкил этади. Халқ депутатлари вилоят, туман, шаҳар Кенгаши давлат мулкини чегаралаш натижасида ўзига берилган ёки қонунларга мувофиқ ўзи сотиб олган объектларга нисбатан мулкдор ваколатларини тўлиқ амалга оширади. Халқ депутатлари вилоят, туман, шаҳар Кенгашининг мол-мулки, бюджет маблағлари, бюджетдан ташқари фондларнинг ва аниқ мақсадга қаратилган фондларнинг маблағлари вилоят, туман, шаҳар мулкини ташкил этади. Вилоят, туман, шаҳар аҳамиятига эга бўлган муҳандислик инфраструктураси объектлари ва бошқа объектлар, корхоналар ва бирлашмалар, халқ таълими, соғлиқни сақлаш, ижтимоий таъминот, фан ва маданият муассасалари, вилоят, туман, шаҳар маблағи ҳисобидан ташкил этилган ёки сотиб олинган, шунингдек улушбай асосларда ташкил этилган ёки сотиб олинган ёхуд халқ депутатлари вилоят, туман, шаҳар Кенгашига бошқа манбалардан бепул берилган қимматли қоғозлар ва молия активлари вилоят, туман, шаҳар мулки бўлиши мумкин.

Бундан ташқари, вилоят, туман ва шаҳар мулки бошқа манбалардан ҳам шаклланиши мумкин. Масалан, Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 191-моддаси эгасиз ашёлар билан боғлиқ муносабатларни тартибга солади. Ушбу моддага мувофиқ эгасиз кўчмас ашёлар тегишли давлат органининг ёки фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органининг аризасига мувофиқ кўчмас мол-мулкни давлат рўйхатига олувчи орган томонидан ҳисобга олинади. Эгасиз кўчмас ашё ҳисобга олингандан кейин уч йил муддат ўтгач, давлат мол-мулкини бошқаришга ваколатли бўлган орган ёки фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органи бу ашёни давлат мулкига ёки фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органи мулкига кирган деб ҳисоблаш тўғрисида талаб билан судга мурожаат этиши мумкин. Юридик хизматнинг маҳаллий давлат ҳокимияти органлари мулкини (муниципал мулкни) сақлашдаги фаолияти қуйидаги ишларни бажариш орқали амалга оширилади: -маҳаллий давлат ҳокимияти тасарруфидаги мол-мулкни баҳолаш ва сотишда қонунийликни таъминлаш; -моддий бойликлар ва пул маблағларини ҳисобдан чиқариш тўғрисидаги ҳужжатлар лойиҳасига ҳуқуқий хулоса беради; -мулкка зарар етказилиши жиноий хатти-ҳаракатлар билан боғлиқ бўлса, суд ва тергов органларига юбориш учун материалларни расмийлаштириш; -мулкни сақлашни таъминлаш бўйича амалдаги қонун ҳужжатларини ташвиқот қилиш; -эгасиз ашёларни маҳаллий давлат ҳокимияти мулкига ўтказиш бўйича ташкилий ишларни ҳуқуқий таъминлаш;. -бошқа ҳудудий давлат бошқаруви органлари билан биргаликда муниципал корхона ва ташкилотларда ўғирлик, камомад ва самарасиз харажатларнинг келиб чиқиш сабаблари ва шароитларини таҳлил этиш ва уларни бартараф этиш тадбирларини амалга ошириш;

-муниципал корхона ва ташкилотларга етказилган зарарларни ундириш чораларини кўриш ёки бу борада мазкур хўжалик юритувчи субъектларнинг юридик хизматига услубий раҳбарликни амалга ошириш. Вилоят, туман ва шаҳарнинг молиявий ресурсларини бюджет маблағлари, бюджетдан ташқари фондлар, аниқ мақсадга қаратилган фондлар, кредит ресурслари, шунингдек, республика бюджетидан ажратилган субвенциялар ва дотациялар ташкил этади. Вилоят, туман ва шаҳар бюджетининг даромадлари қуйидагилардан иборат: -Ўзбекистон Республикаси қонунларига мувофиқ олинадиган солиқлар ва йиғимлар; -вилоят, туман ва шаҳарга қарашли мол-мулкни ижарага бериш ёки сотишдан келадиган тушумлар; -қонунларда назарда тутилган ҳолларда вилоят, туман, шаҳар мулки ҳисобланган корхоналар, муассасалар ва ташкилотларнинг текшириш вақтида аниқланган яшириб қолинган ёки камайтириб кўрсатилган даромадларнинг муайян қисми ва қонунларда назарда тутилган бошқа тушумлар. Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодексининг 7-моддасида маҳаллий солиқлар ва йиғимларнинг рўйхати келтирилган. Айнан мазкур моддада маҳаллий солиқлар ва йиғимлар маҳаллий бюджетга ўтказилиши белгилаб қўйилган. Вилоят, туман ва шаҳарнинг бюджетдан ташқари фондларининг даромади қуйидагилардан шаклланади: -фуқаролар, мулкчилик шаклидан қатъи назар, корхоналар, муассасалар ва ташкилотларнинг ихтиёрий бадаллари ва хайриялари; -Ўзбекистон Республикаси қонунларига мувофиқ ундириладиган айрим турдаги жарималар ва бошқа маблағлардан. Бюджет маблағлари фақатгина олдиндан белгилаб қўйилган мақсадлар учун ишлатилиши лозим. Бюджетдан ташқари фондларнинг маблағлари эса

фақатгина тегишли халқ депутатлари Кенгаши ва ҳокимнинг қарорига биноан сарфланади. Вилоят, туман ва шаҳарнинг молиявий ресурсларини шакллантиришда юридик хизмат қуйидаги кўринишдаги ишларни амалга оширади : -маҳаллий солиқлар ва йиғимларнинг ўз вақтида маҳаллий бюджетга келиб тушишини таъминловчи ҳуқуқий механизмни ишлаб чиқишда; -вилоят, туман ва шаҳар мулкларини ижарага беришдан ва сотишдан келадиган пул маблағларини ўз вақтида бюджетга келиб тушишини таъминлаш бўйича ҳуқуқий воситалардан фойдаланиш чора-тадбирларини кўради; -қонунда кўрсатилган ҳолларда ҳуқуқбузарлик содир этилганда маҳаллий бюджет даромадига ўтказиладиган молиявий маблағларни ҳуқуқий жиҳатдан расмийлаштиришда иштирок этади; -вилоят, туман ва шаҳарнинг бюджетдан ташқари фондларини шакллантирилишини ҳуқуқий жиҳатдан таъминлашда қатнашади. Ўзбекистон Республикасининг 1991 йил 19 ноябрдаги “Давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш тўғрисида”ги Қонуннинг 7- моддасида муниципал мулк объектларини давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш тўғрисидаги қарор қабул қилиш ҳуқуқи маҳаллий ҳокимият ва бошқарув идораларига берилганлиги белгиланган. Шунинг учун ҳам маҳаллий давлат ҳокимияти органлари оммавий мулкни тасарруф этувчи субъектлар қаторига киради. Юқоридаги қонуннинг 8-моддасига мувофиқ корхонани давлат тасарруфидан чиқариш ёки хусусийлаштириш тўғрисида қарор қабул қилингандан сўнг оммавий мулк объектларини тасарруф этувчи томонидан махсус комиссия тузилади. Ушбу комиссия таркибига маҳаллий давлат ҳокимияти органининг, корхона маъмуриятининг, меҳнат жамоасининг, жамоат ташкилотларининг, молия идорасининг, банкнинг, халқ депутатлари маҳаллий Кенгашининг вакиллари ва бошқа мутахассислар жалб этилади. Давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш объектининг сотув нархини оммавий мулк объектларини

тасарруф этувчи белгилайди. Сотув нархини белгилашда объектнинг давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш вақтидаги қийматига асосланади ҳамда давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш ўтказилаётган пайтда қарор топган ҳақиқий баҳоси ҳисобга олиниши лозим. Давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш чоғида оммавий мулк объектларини тасарруф этувчи билан янги мулкдор ўртасида ўзаро мажбуриятлар ҳамда давлат тасарруфидан чиқарилаётган ёки хусусийлаштирилаётган объект фаолиятининг шартлари тўғрисида шартнома тузилиши мумкин. Унда янги мулкдорга муайян давргача корхона ихтисосини, ишлаб чиқариш ҳажмини ва иш жойларини сақлаб қолиш бўйича мажбуриятлар юкланади. Хусусийлаштирилган объектларнинг фаолият соҳасини ўзгартириш амалдаги қонунчиликда белгиланган тартибда амалга оширилади. Масалан, савдо ва хизмат кўрсатиш соҳасидаги объектларнинг фаолият соҳасини ўзгартириш билан боғлиқ муносабатлар Ўзбекистон Республикаси Давлат мулкини бошқариш давлат қўмитасининг 2003 йил 18 январдаги 01/07-81- сонли қарори билан тасдиқланган “Савдо ва хизмат кўрсатиш соҳасидаги хусусийлаштирилган объектларнинг фаолият соҳасини ўзгартириш тартиби тўғрисида”ги Низом билан тартибга солинади. Мазкур Низомга мувофиқ савдо ва хизмат кўрсатиш соҳасидаги хусусийлаштирилган объектларнинг фаолият соҳаси туман(шаҳар) ҳокимиятининг қарори асосида амалга оширилади. Давлат мулкини хусусийлаштиришда қонунийликни таъминлаш учун юридик хизмат қуйидаги ишларни амалга оширади : -мулкни хусусийлаштириш юзасидан чиқарилаётган ҳуқуқий мазмундаги ҳужжатларнинг қонунийлигини текширади; -мулкни давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш юзасидан тузилган комиссиянинг иш фаолиятини ҳуқуқий жиҳатдан таъминлашда иштирок этади;

-давлат тасарруфидан чиқарилаётган ва хусусийлаштирилаётган мулкнинг баҳоси қонун асосида белгиланганлигини текширади. -оммавий мулк объектларини тасарруф этувчи билан янги мулкдор ўртасида ўзаро мажбуриятлар ҳамда давлат тасарруфидан чиқарилаётган ёки хусусийлаштирилаётган объект фаолиятининг шартлари тўғрисида шартнома тузилишини ҳуқуқий жиҳатдан таъминлашда иштирок этади, шунингдек, мазкур шартнома шартларига риоя этилишини назорат қилиш ҳуқуқий механизмини ишлаб чиқишда қатнашади. Шартнома шартлари бузилганда давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш юзасидан қабул қилинган ҳуқуқий мазмундаги ҳужжатни бекор қилиш чораларини кўради. Маҳаллий давлат ҳокимияти органлари ўз ваколатлари доирасида тадбиркорлик фаолиятини ташкил этиш ва тугатишда иштирок этади. Маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг тадбиркорлик фаолиятини ташкил этишдаги иштироки қуйидагиларда намоён бўлади: -тадбиркорлик субъектларини рўйхатдан ўтказишда; -уларга тадбиркорлик фаолиятини юритиш учун лицензиялар беришда; -тадбиркорлик фаолиятини юритиш учун ер участкаларини ажратишда; -тадбиркорлик фаолиятини юритиш учун турар жойларни нотурар жой тоифасига ўтказишда; -айрим хўжалик юритувчи субъектларни банкрот деб топиш жараёнида иштирок этишда ва қонунда кўрсатилган бошқа ҳолларда. Юридик хизматнинг тадбиркорлик фаолиятини ташкил этишда қонунийликни таъминлашдаги фаолияти қуйидаги ишларни бажариш орқали амалга оширилади : -маҳаллий давлат ҳокимияти органининг тадбиркорлик фаолиятини ташкил этиш юзасидан чиқарган ҳуқуқий мазмундаги ҳужжатларининг қонун ҳужжатларига мувофиқлигини текшириш; -маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг тадбиркорлик фаолиятини ташкил этиш билан шуғулланувчи тузилмаларининг юридик хизматига услубий раҳбарликни амалга ошириш;

-тадбиркорлик субъектларига лицензиялар берилишида қонунийликни таъминлашда қатнашиш. Лицензия талабгоридан қўшимча ҳужжатларни талаб этилишига йўл қўймаслик ёки лицензия талаблари ва шартларига жавоб бермайдиган тадбиркорлик субъектига лицензия бермаслик чораларини кўриш; - айрим тоифадаги хўжалик юритувчи субъектларнинг банкротлиги тўғрисидаги ишларда маҳаллий давлат ҳокимиятининг вакили сифатида иштирок этиш. Маҳаллий давлат ҳокимияти органлари хўжалик бошқаруви органлари ҳамда хўжалик юритувчи субъектлардан фарқли равишда шартномавий муносабатларда унчалик даражада кўп иштирок этмаса-да, бироқ айрим қонун ҳужжатлари билан унга шартномавий муносабатларда иштирок этиш билан боғлиқ вазифалар юклатиб қўйилган. Амалдаги қонунчиликка мувофиқ маҳаллий давлат ҳокимияти органлари шартномавий муносабатларда унинг бевосита иштирокчиси сифатида ҳамда ўз ҳудудларида хўжалик субъектлари ўртасидаги шартномавий муносабатларни ривожлантиришга қаратилган чора-тадбирларни кўриш ва бу ишларни мувофиқлаштириб бориш орқали иштирок этиши мумкин. Маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг шартномавий муносабатларнинг бевосита иштирокчиси сифатида иштирок этишининг ҳуқуқий асослари Ўзбекистон Республикасининг “Маҳаллий давлат ҳокимияти тўғрисида”ги Қонунининг 5-моддасида ўз ифодасини топган. Унда халқ депутатлари вилоят, туман, шаҳар Кенгаши ва вилоят, туман, шаҳар ҳокими ўзларига берилган ваколатлар доирасида умумманфаатни ифодаловчи тадбирлар ўтказиш, қўшма корхоналар, хўжалик ташкилотлари тузиш учун ҳамда турли тармоқлар ва бошқарув соҳаларида фаолиятларни уйғунлаштириш мақсадида Қорақалпоғистон Республикасининг, Ўзбекистон Республикасининг бошқа вилоятлари, шаҳарлари ва туманларининг давлат ва бошқаруви органлари билан шартномалар асосида ўзаро муносабатлар ўрнатишга ҳақли эканлиги ўз ифодасини топган. Бундан ташқари, Қонунинг

11-моддасида вилоят, туман шаҳарнинг молиявий ресурслари ижтимоий- иқтисодий ривожлантириш юзасидан биргаликдаги дастурларни, шу жумладан ҳудудлараро дастурларни пул билан таъминлаш учун бошқа вилоятлар, туманлар, шаҳарлар, шунингдек, корхоналар, муассасалар, ташкилотлар, жамоат бирлашмалари ва фуқароларнинг молия ресурслари билан шартнома асосида бирлаштирилиши мумкинлиги белгилаб қўйилган. Ўзбекистон Республикасининг 2004 йил 26 августдаги “Фермер хўжалиги тўғрисида”ги Қонун (янги таҳрири)да маҳаллий давлат ҳокимияти органлари бевосита шартномавий муносабатларнинг субъекти сифатида намоён бўладиган ҳолатлар ҳам мавжуд. Масалан, мазкур қонуннинг 11- моддасига мувофиқ фермер хўжалигини ташкил этишда ер участкасини ижарага олиш шартномаси фермер хўжалигининг бошлиғи билан туман ҳокими ўртасида тузилади. Ўзбекистон Республикасининг “Хўжалик юритувчи субъектлар фаолиятининг шартномавий-ҳуқуқий базаси тўғрисида”ги Қонуннинг 8- моддасида маҳаллий давлат ҳокимияти органлари ўз ваколатлари доирасида давлат эҳтиёжлари учун товарлар етказиб бериш, ишлар бажариш, хизматлар кўрсатиш шартномаларини, шунингдек контрактация шартномаларини тузиш ва бажариш ишларини мувофиқлаштириб бориш ҳамда хўжалик юритувчи субъектлар ўртасидаги шартномавий муносабатларни ривожлантириш учун шароит яратиш билан боғлиқ чора-тадбирларни кўриши белгилаб қўйилган. Мазкур вазифаларнинг бажарилишини ҳуқуқий жиҳатдан таъминлашда иштирок этиш маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг юридик хизмати томонидан амалга оширилади. Масалан, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2003 йил 4 сентябрдаги “Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришида шартномавий муносабатларни такомиллаштириш ва мажбуриятлар бажарилиши учун томонларнинг жавобгарлигини ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 383-сонли Қарори билан тасдиқланган “Қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари етиштирувчилар билан тайёрлов, хизмат кўрсатиш ташкилотлари ўртасида шартномалар тузиш, уларни рўйхатдан

ўтказиш, бажариш, шунингдек, уларнинг бажарилиши мониторингини олиб бориш тартиби тўғрисида”ги Низомга мувофиқ мазкур тоифадаги шартномалар туман қишлоқ ва сув хўжалиги бўлимида рўйхатдан ўтказилади. Айнан ушбу тоифадаги шартномаларни қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари етиштирувчилар билан тайёрлов ва хизмат кўрсатиш ташкилотлари ўртасида ўз вақтида тузилиши, рўйхатдан ўтказилиши ҳамда ижро этилишини туман қишлоқ ва сув хўжалиги бўлими билан биргаликда мувофиқлаштириб бориш ишлари маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг юридик хизмати томонидан амалга оширилиши лозим. Маҳаллий давлат ҳокимияти органлари фаолиятида шартномавий муносабатларни яхши йўлга қўйиш учун ушбу муносабатларни тартибга солиш юзасидан локал ҳужжат (низом ва йўриқнома)ларни ишлаб чиқилади. Унда белгиланиши лозим бўлган қоидалар дарсликнинг 7 бобида батафсил кўрсатилган. 3-§. Маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини судда ва бошқа органларда ҳимоя қилиш Ўзбекистон Республикасининг “Маҳаллий давлат ҳокимияти тўғрисида”ги Қонуннинг 28-моддасида ҳоким қабул қилган ва чиқарган ҳужжатлар устидан судга шикоят қилиш ҳуқуқи фуқаролар ва хўжалик юритувчи субъектларга берилган. Бундан ташқари, Ўзбекистон Республикасининг “Судлар тўғрисида”ги Қонунининг (янги таҳрири) 9- моддасига биноан Ўзбекистон Республикаси фуқаролари, чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахслар давлат органлари ва бошқа органларнинг, мансабдор шахсларнинг ҳар қандай ғайриқонуний хатти-ҳаракатларидан (қарорларидан), шунингдек, ҳаёти ва соғлиги, шаъни ва қадр қиммати, шахсий эркинлиги ва мол-мулки, бошқа ҳуқуқ ва эркинликларига

тажовузлардан суд ҳимоясида бўлиш ҳуқуқига эга. Хўжалик юритувчи субъектлар ҳам суд ҳимоясида бўлиш ҳуқуқига эгадир. Мазкур ҳуқуқлар асосида фуқаролар ҳамда хўжалик юритувчи субъектлар маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг қарорлари ёки бошқа ҳуқуқий мазмундаги ҳужжатлари ёхуд мансабдор шахсларнинг хатти- ҳаракатлари натижасида ўзларининг ҳуқуқларини бузилган деб ҳисобласалар суд органларига даъво аризалари билан мурожаат этишлари мумкин. Маҳаллий давлат ҳокимияти органлари юридик хизмати ходимлари судда, хўжалик судида, бошқа ташкилотларда ҳуқуқий ишлар кўрилаётганда, даъвогар ёки жавобгарнинг вакили ёки учинчи шахс сифатида иштирок этадилар. Маҳаллий давлат ҳокимияти органлари юридик хизмати хўжалик судида жавобгар вакили сифатида иштирок этаётганда, давлат органлари ва бошқа органларнинг ҳужжатларини ҳақиқий эмас деб топиш тўғрисидаги низолар кўрилаётганда ушбу ҳужжатларнинг қабул қилинишига асос бўлган ҳолатларни исботлаш мажбурияти ҳужжатни қабул қилган орган зиммасига юклатилишини эътиборга олишлари лозим ҳамда унинг қонунийлигини исботлаш бўйича зарур бўлган далилларни судга тақдим қилишлари шарт. Маҳаллий давлат ҳокимияти органлари қонунийликни таъминлаш ваколатларидан келиб чиққан ҳолда, ўз ҳудудларида қонун бузилиш ҳолатлари юзасидан судларга даъво аризалари билан мурожаат этиш ҳуқуқига эгадирлар. Даъво ишларини олиб бориш ҳам муҳим жараён бўлиб, у қуйидагиларни ўз ичига олади: даъво материалларини ўрнатилган тартибда расмийлаштириш ва уни тегишли судга топшириш; вакил сифатида суд мажлисида иштирок этиш, иш юзасидан сўзга чиқиш; даъвогар фойдасига чиқарилган ҳал қилув қарорининг ижросини назорат қилиш ва унинг тезроқ бажарилиши учун чоралар кўриш;ҳал қилув қарори ёки ажримнинг қонуний ва асослилигини текшириш юзасидан юқори инстанция судларига мурожаат этиш.

Юридик хизматнинг судда иштироки ва уларнинг ваколатлари дарсликнинг 7- бобида батафсил ёритилган. Юридик хизмат томонидан маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини бошқа органларда ҳимоя қилиш ҳам алоҳида аҳамиятга эга. Бу жараён ўз ичига давлат ҳокимияти ва бошқаруви олий органлари (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг палаталари, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси), юқори турувчи ҳокимликлар, прокуратура, адлия ва бошқа ваколатли органлар томонидан тегишли маҳаллий давлат ҳокимияти органи фаолиятида қонунийлик ва бошқа ҳуқуқий ҳужжатлар ижроси ўрганилаётганда, шунингдек, улар фаолиятига оид қонун ва бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳалари муҳокама этилаётганида юридик хизматнинг иштирок этишини ўз ичига олади. “Маҳаллий давлат ҳокимияти тўғрисида”ги Қонуннинг 29-моддасида ҳокимнинг Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонунларига, Ўзбекистон Республикаси Президенти ва Ҳукуматининг ҳужжатларига зидлиги юзасидан прокурор томонидан протест билдирган қарорлари шу ҳокимнинг ўзи томонидан ёки юқори турувчи ҳоким томонидан қайта кўриб чиқилиши белгилаб қўйилган. Бундан ташқари Ўзбекистон Республикасининг “Прокуратура тўғрисида”ги Қонунининг (янги таҳрир) 38- моддасида прокурорнинг протест келтириш ҳуқуқи ва протестни кўриб чиқиш, унинг натижалари ҳақида маълумот бериш муддатлари белгилаб қўйилган. Маҳаллий давлат ҳокимияти органлари юридик хизмати прокурор томонидан келтирилган протестни кўриб чиқиш, унда кўрсатилган қонун бузилиши ҳолларини бартараф этиш, ушбу ишларни белгиланган муддатларда бажарилишини таъминлашда бевосита иштирок этадилар. Хулоса қилиб айтганда, юридик хизмат маҳаллий давлат ҳокимияти органлари манфаатларини суд ва бошқа органларда ҳимоя қилишда фаол иштирок этиш орқали уларнинг фаолиятида қонунийликни таъминлашга хизмат қилади.

4-§. Юридик хизматнинг норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар тартибли ҳисобини юритиш ва сақлашни ташкил қилиш бўйича фаолияти Маҳаллий давлат ҳокимияти органлари юридик хизматининг энг асосий вазифаларидан бири қонунлар, бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар ҳамда халқ депутатлари Кенгаши ва ҳокимнинг қарорлари, фармойишларини тартибли ҳисобини юритиш ва сақлашни ташкил қилишдир. Давлат ҳокимияти ва бошқаруви олий органлари, давлат ва хўжалик бошқаруви органлари ҳамда хўжалик юритувчи субъектлардан фарқли ўлароқ маҳаллий давлат ҳокимиятида юридик хизмат томонидан мазкур вазифани бажариш бир мунча мураккаброқ. Мазкур мураккаблик маҳаллий давлат ҳокимияти юридик хизмати томонидан тартибли ҳисоби юритиладиган ҳамда сақланадиган норматив-ҳуқуқий ҳужжатларнинг миқдори кўплигидадир. Масалан, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатаси ҳамда Сенати юридик хизмати томонидан асосан уларнинг ўзлари томонидан қабул қилинадиган норматив-ҳуқуқий ҳужжатларнинг тартибли ҳисоби юритилса, хўжалик юритувчи субъектнинг юридик хизмати томонидан фақатгина унинг фаолиятига тааллуқли бўлган норматив-ҳуқуқий ҳужжатларнинг тартибли ҳисоби юритилади ва сақланади. Маҳаллий давлат ҳокимияти органлари томонидан эса деярли барча норматив-ҳуқуқий ҳужжатларнинг тартибли ҳисоби юритилиши ва сақланиши талаб этилади. Мазкур талаб бевосита маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг вазифаларидан келиб чиқади. Масалан, Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 101-моддасида маҳаллий давлат ҳокимияти органлари Ўзбекистон Республикасининг қонунларини, Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармонларини ҳамда давлат ҳокимияти юқори органларининг қарорларини амалга оширишлари лозимлиги белгилаб қўйилган.

Ўзбекистон Республикасининг “Маҳаллий давлат ҳокимияти тўғрисида”ги Қонуннинг 1-моддасида эса маҳаллий давлат ҳокимияти органлари жойларда қонунларнинг, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарининг қарорларини, Ўзбекистон Республикаси Президенти ва Вазирлар Маҳкамаси қабул қилган ҳужжатларни ҳамда юқори турувчи халқ депутатлари Кенгашлари ва ҳокимлар қарорларини ижросини таъминлашлари лозимлиги мустаҳкамланган. Айнан мазкур вазифалар маҳаллий давлат ҳокимияти органлари томонидан тегишли даражада бажарилиши учун маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг ходимлари қабул қилинган, амалда бўлган, шунингдек ўз кучини йўқотган норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар тўғрисида етарли даражада маълумотга эга бўлишлари талаб этилади. Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар тўғрисида етарли ва тўлиқ маълумотга эга бўлишни осонлаштириш учун доимий равишда уларнинг тартибли ҳисобини юритиб бориш ҳамда уларни сақлашни ташкил этиш талаб этилади. Мазкур вазифа маҳаллий давлат ҳокимияти органининг юридик хизмати томонидан амалга оширилади. Давлат ва хўжалик бошқаруви органлари юридик хизмати томонидан норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни тартибли ҳисобини олиб бориш ва сақлаш қандай тартибда амалга оширилса, маҳаллий давлат ҳокимияти органининг юридик хизмати томонидан ҳам шундай тартибда бажарилиши лозим. Шундагина муайян масалалар бўйича зарур бўлган норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни юридик хизмат томонидан тезда топиш имкони яратилади. Маҳаллий давлат ҳокимияти органлари юридик хизматин қонунлар, бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар ҳамда халқ депутатлари Кенгаши ва ҳокимнинг қарорлари, фармойишларини тартибли ҳисобини юритиш ва сақлашни ташкил қилиш ишларини Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигининг услубий раҳбарлиги остида амалга ошириши мақсадга мувофиқ. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2003 йил 27 августдаги 370-сон қарори билан тасдиқланган “Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги тўғрисида”ги Низомда вазирликнинг давлат органларининг

ҳуқуқий тарғибот ишларини мувофиқлаштириш соҳасидаги функциясига давлат бошқаруви органлари, маҳаллий давлат ҳокимияти органлари, шунингдек юридик ва жисмоний шахсларнинг норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни нашр этиш, қонун ҳужжатлари маълумотларининг электрон базасини яратиш бўйича фаолиятини мувофиқлаштиришни амалга ошириши белгилаб қўйилган. 5-§. Юридик хизматнинг ҳуқуқий масалалар бўйича маслаҳатлар бериш ишларини ташкил қилишнинг шакл ва услублари Маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг фаолиятини ҳуқуқий таъминлашнинг асосий усулларидан бири уларнинг ходимларига ёки бошқа шахсларга ҳуқуқий масалалар бўйича маслаҳатлар беришидир. Юридик хизмат томонидан ҳуқуқий масалалар бўйича маслаҳатлар бериш оғзаки ва ёзма шаклда амалга оширилиши мумкин. Ҳуқуқий масалалар бўйича бериладиган маслаҳатнинг қандай шаклда бўлиши маслаҳат сўраб мурожаат этган ходимнинг талабидан келиб чиққан ҳолда белгиланади. Жиддий ва муаммоли бўлган ҳуқуқий масалалар юзасидан доимо ёзма равишда маслаҳат олиш мақсадга мувофиқ. Юридик хизмат томонидан ҳуқуқий масалалар бўйича маслаҳатлар бериш бир неча услубларда амалга оширилиши мумкин. Булар қуйидагилардир: биринчиси, ҳуқуқий масалалар бўйича маслаҳат олиши керак бўлган шахс бевосита ўзини қизиқтирган масала юзасидан юридик хизмат ходимига мурожаат қилиши орқали; иккинчиси, бирорта ҳуқуқий ҳужжат лойиҳасини ишлаб чиққан ходимга уни юридик хизматда экспертизадан ўтказиш жараёнида унга ҳужжатдаги камчиликларни бартараф этиш юзасидан кўрсатмалар бериш орқали;

учинчиси, юридик хизмат ходими билан бошқа бўлим ходими биргаликда муайян ҳужжат лойиҳасини ишлаб чиқаётганида лойиҳага тааллуқли масалалар ечимини топиш орқали; тўртинчиси, юридик хизмат томонидан ҳуқуқий масалалар юзасидан давра суҳбатлари орқали ўтказиш жараёнида ходимларга ва бошқа фуқароларга ҳуқуқий маслаҳатлар берилиши мумкин; бешинчиси, юридик хизмат ходими томонидан ҳуқуқий мавзуларда маърузалар ўқиш даврида маҳаллий давлат ҳокимияти ходимларига ҳамда бошқа фуқароларга ҳуқуқий масалалар юзасидан маслаҳатлар берилиши мумкин. Ҳуқуқий масалалар юзасидан берилаётган маслаҳатлар тўлиқ, батафсил ва аниқ бўлиши лозим. Айрим ҳолларда ҳуқуқий маслаҳат сўралаётган масала юзасидан бир нечта қонун ҳужжати қабул қилинган бўлади. Бундай ҳолатда Ўзбекистон Республикасининг “Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар тўғрисида”ги Қонунининг 14-моддаси талабларидан келиб чиққан ҳолда ҳуқуқий маслаҳат бериш лозим. Ушбу моддага мувофиқ агарда битта масала юзасидан бир-бирига зид бўлган ёки тўғри келмайдиган норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар амалда бўлса, у ҳолда юқорироқ юридик кучга эга бўлган норматив-ҳуқуқий ҳужжат амал қилади. Агарда мазкур норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар тенг юридик кучга эга бўлса кейинроқ қабул қилинган ҳужжат қоидалари амал қилади. Норматив-ҳуқуқий ҳужжатни қабул қилган вазирлик, давлат қўмитаси ёки идорасининг ижтимоий муносабатларнинг муайян соҳасини тартибга солиш учун махсус ваколати бўлса, ушбу орган қабул қилган ҳужжат бир хил даражадаги бошқа вазирлик, давлат қўмитаси ёки идорасининг норматив- ҳуқуқий ҳужжатига нисбатан юқорироқ юридик кучга эга бўлади. Аксарият ҳолларда сўралаётган масалани тартибга солувчи нормаларда ҳаволаки нормалар учраб туради. Бундай ҳолатда юридик хизмат ходими албатта маслаҳат олаётган шахсга ҳавола қилинаётган норматив-ҳуқуқий ҳужжатларнинг мазмун-моҳияти тўғрисида маълумот бериши лозим. Акс

ҳолда сўралган масала юзасидан тўлиқ маслаҳат берилмаган бўлади ва бу келажакда муайян ҳуқуқий низоларга сабаб бўлиши мумкин. Баъзида норматив-ҳуқуқий ҳужжатнинг матни тушунарсиз ифодаланган бўлади. Бундай ҳолатда юридик хизмат ходими сўралган масала юзасидан аниқ ва ишонарли ҳуқуқий маслаҳат бериши учун Конституциявий суд амалиёти материалларидан фойдаланиши лозим. Бунга сабаб Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 109-моддасига мувофиқ Ўзбекистон Республикасининг қонунлари нормаларига шарҳ бериш Ўзбекистон Республикаси Конституциявий судининг ваколатларидан бирига киради. Агарда Конституциявий суд амалиётида юридик хизмат ходимини қизиқтирган ҳуқуқ нормаси бўйича шарҳ берилмаган бўлса, унда мазкур ҳуқуқ нормасини шарҳлаб беришни сўраб Конституциявий судга мурожаат этиш лозимлиги тушунтирилиши керак. Агарда ҳуқуқий маслаҳат сўралаётган масала бирорта ҳам ҳуқуқ нормаси билан тартибга солинмаган бўлса ёки қонунчиликдаги ҳуқуқий бўшлиқ туфайли ҳуқуқий маслаҳат бериш имкони мавжуд бўлмаса, Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 5-6-моддаси талабларидан келиб чиққан ҳолда ҳуқуқий маслаҳат бериш лозим. Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 5- моддасига мувофиқ ижтимоий муносабатлар қонун ҳужжатлари ёки тарафларнинг келишуви билан тўғридан-тўғри тартибга солинмаган ҳолларда фуқаролик қонун ҳужжатларининг ўхшаш муносабатларни тартибга солувчи нормаси қўлланилади (қонун ўхшашлиги). Агарда кўрсатиб ўтилган ҳолларда қонун ўхшашлигидан фойдаланиш мумкин бўлмаса, тарафларнинг ҳуқуқ ва бурчлари фуқаролик қонун ҳужжатларининг умумий негизлари ва мазмуни (ҳуқуқ ўхшашлиги)га ҳамда ҳалоллик, оқиллик ва адолат талабларига амал қилган ҳолда белгиланади. Фуқаролик ҳуқуқларини чеклайдиган ва жавобгарлик белгилайдиган нормаларни ўхшашлик бўйича қўлланишга йўл қўйилмайди.

Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексининг 6-моддасига мувофиқ тадбиркорлик фаолиятининг бирон-бир соҳасида вужудга келган ва кенг қўлланиладиган, қонун ҳужжатларида назарда тутилмаган хулқ-атвор қоидаси, бирон-бир ҳужжатда ёзилганлиги ёки ёзилмаганлигидан қатъи назар, иш муомаласи одати деб ҳисобланади. Фуқаролик қонун ҳужжатларида тегишли нормалар бўлмаган тақдирда, бу муносабатларни тартибга солишда маҳаллий одат ва анъаналар қўлланилади. Тегишли муносабат иштирокчилари учун мажбурий бўлган қонун ҳужжатлари нормаларига ёки шартномага зид бўлган иш муомаласи одатлари, маҳаллий одат ва анъаналар қўлланилмайди. Ҳуқуқий масалалар бўйича маслаҳатлар беришда Конституциявий суднинг қарорларидан ташқари, Ўзбекистон Республикаси Олий суди ва Олий хўжалик суди Пленуми ва Раёсати қарорларидан фойдаланиш мақсадга мувофиқ. Мазкур ҳужжатларда қонун нормаларини қўллаш ва муайян масалани ҳал этишда қонунчиликда ҳуқуқий бўшлиқ мавжуд бўлса қайси қонун ҳужжатларидан фойдаланиш мумкинлиги тўғрисида кўрсатмалар берилган бўлади. Бундан ташқари судлар томонидан чиқарилган ҳал қилув қарорларини, ажримларни, қарорларни ҳамда ҳукмларни ўрганиб бориш ҳуқуқий масалалар бўйича бериладиган маслаҳатларнинг сифатини оширади.

O'xshashlar

Давлат умуммиллий дастури асосида мактаб кутубхонаси ишини такомиллаштиришнинг асосий йўналишлари

Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари фаолиятининг ҳуқуқий асослари

И.А.КАРИМОВнинг «Узбекистон иктисодий ислохотларни чукурлаштириш йулида» номли асари

Демократик, фукаролик жамияти асосларини шакллантириш назарияси ва амалиёти

Олий таълим иқтисодиёти