Давлат умуммиллий дастури асосида мактаб кутубхонаси ишини такомиллаштиришнинг асосий йўналишлари - Pedagogika - Referatlar

Давлат умуммиллий дастури асосида мактаб кутубхонаси ишини такомиллаштиришнинг асосий йўналишлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

275.5 KB

Ko'chirib olish

Давлат умуммиллий дастури асосида мактаб кутубхонаси ишини такомиллаштиришнинг асосий йўналишлари Режа: 1. Ўзбекистон Республикаси Президентининг «2004-2008 йилларда мактаб таълимини ривожлантирувчи дастурини тайёрлаш чора тадбирлари тўғрисида»ги 2004 йил 9 февралдаги фармойишининг моҳияти ва таълим истиқболи. 2. Давлат умуммиллий дастури вазифалари ва асосий йўналишлар. 3. Ўзбекистонда кутубхона фаолиятининг ривожланиши .Уўзбекистон РеспубликасиВазирлар махкамасининг «2005-2009 йилларда умумтаълим мактаблари учун дарсликлар ва ўқув методик қўлланмалар нашр этиш тўғрисида»ги 2004 йил 22 ноябрдаги 548 –сонли қарори мазмун ва моҳияти. Мактаб кутубхонаси ишини такомиллаштиришнинг асосий йўналишлари.

Ўзбекистон Республикаси мустақилликка эришгандан кейинги ўтган даврда мамлакатимиз ижтимоий иқтисодий ҳаётининг соҳалари қатори халқ таълими тизимини ислоҳ этиш бўйича ҳам улкан ишлар амалга оширилди . Бугунги кунда амалдаги « Таълим тўғрисида »ги Қонун ва «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури» талабларидан келиб чиқиб таълим йўналишида муайян янгилик, ўзгаришлар дастлабки ижобий натижаларни бера бошлади. Таълимда узлуксизликни таъминлаш ва умуман, таълим тизимини ривожлантириш ишларига мамлакатимиз Президенти И. А. Каримовнинг бош бўлиши ҳамда шахсан бу соҳанинг ривожи кафолатини олиш ҳам жаҳон мамлакатлари таълим тизими тараққиёти тарихида ва бугунги кунда ҳам нодир ҳолатдир. Дарҳақиқат, Ўзбекистон Республикаси Президентининг “2004-2008 йилларда мактаб таълимини ривожлантириш дастурини тайёрлаш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Фармойиши умумий ўрта таълим мактаблари ривожида инқилобий бурилиш ясади. Ана шу Фармойишдан сўнг Президентнинг Фармони, Вазирлар Маҳкамасининг бир қатор қарорлари, Халқ таълими вазирлиги, Молия вазирлигининг буйруқ ва кўрсатмалари эълон қилиндики, уларнинг ҳар бирида мактаб истиқболи, раҳбар вазифаси, қолаверса, ёшларимизнинг буюк келажаги ўз аксини топган. Ана шу ҳужжатларни қисқача шарҳлаб ўтамиз. 1. Ўзбекистон Республикаси Президентининг «2004-2008 йилларда мактаб таълимини ривожлантириш дастурини тайёрлаш чора-тадбирлари тўғрисида»ги 2004 йил 19 февралдаги Фармойишининг моҳияти ва таълим истиқболи. Ҳеч муболағасиз айтиш мумкинки, Президентнинг мазкур Фармойиши узлуксиз таълимнинг порлоқ истиқболига бағишланган. Фармойишда республикада мавжуд барча мактабларни 2004-2008 йиллар орасида ривожлантириш дастурини ишлаб чиқиш бўйича Махсус комиссия тузиш ҳақида айтилган. Агар биз мазкур комиссияга юклатилган вазифаларга назар солсак, унда ўқитувчи, ота-она, барча таълимга дахлдор кишиларнинг мактаб юксалишига оид орзу-умидлари ўз аксини топганлигини кўрамиз.мазкур Фармойиш кейинги бир неча муҳим, давлат аҳамиятига эга ҳужжатларга асос бўлганлиги, уларнинг мазмун моҳияти шу Фармойишга боғлиқлигини инобатга олиб, биз бу Фармойишни кенгроқ шарҳлаб, шу билан боғлиқ Фармон, вазирлар маҳкамасининг қарорлари, Давлат тест маркази томонидан эълон қилинган лойиҳа-ҳужжатларни кўриб чиқамиз. Фармойишда асосан қуйидаги масалаларни ҳал этиш кўрсатилган: -Мактаб таълими дастурини ишлаб чиқиш учун Махсус комиссия тузиш. -Республика минтақаларида умумтаълим мактаблари моддий-техника базасининг ҳозирги ҳолатини танқидий ва батафсил ўрганиб чиқиш учун ишчи гуруҳлар тузиш. -Махсус комиссия ва ишчи гуруҳларга ишлаб турган умумтаълим мактабларни капитал реконструкциялаш, капитал таъмирлаш, жорий таъмирлашга ажратиш, умумтаълим мактаби паспортини ишлаб чиқиш: текшириш ва баҳо бериш натижалари бўйича мактабларни алоҳида капитал реконструкциялаш, капитал таъмирлаш, жорий таъмирлаш талаб қилинадиган мактабларга ажратиш ва бошқа масалаларни ўрганиш топширилган. Агар Президент И. А. Каримовнинг бу Фармойишига диққат билан назар солсак, унда умумий ўрта таълим мактабининг барча муаммо ва масалалари комплекс тарзда ўртага қўйилганлигини кўрамиз. Бунда мактаблар биносини яхшилаш ҳамда уларни ўқув-моддий техника билан таъминлашни бирламчи вазифа сифатида қайд этиш билан бирга таълим сифати, ўқувчининг юксак интеллект соҳиби бўлишига эришиш масаласи ҳам диққат марказига қўйилган. Фармойишда «узлуксиз таълим тизими учун ўқув дастурлари, дарсликлар ва ўқув қўлланмаларини қайта кўриб чиқиш ҳамда янгиларини яратиш бўйича Ҳукумат комиссиясига бир қатор топшириқлар берилган. Эътибор берайлик, Президент ўзининг биргина Фармойишида икки махсус комиссия, яна бир салоҳиятли ишчи гуруҳи тузишни (бу ишчи гуруҳ таркибига Бош вазир ўринбосарлари, вазирлар, таълим билан боғлиқ йирик корхоналар раҳбарлари, профессор- ўқитувчилар, олимлар киритилган) таъкидланганки, бу давлат бошқаруви тизимида

камдан-кам бўладиган ҳол. Президент И. А. Каримовнинг мазкур Фармойишида мамлакат ҳукуматига мактаб инфратузилмасини тубдан ислоҳ этиш масаласи, умумий ўрта таълим тизимида қўлланилаётган таълим стандартлари ва ўқув дастурларини такомиллаштириш мақсадида педагог кадрларни тайёрлаш, қайта тайёрлаш ва малакасини оширишни самарали ташкил этиш, мактабларни олий маълумотли ўқитувчилар билан таъминлаш даражасини танқидий таҳлил қилиш, ўқитувчилар меҳнатини қадрлаш ва рағбатлантириш, айниқса, уларни қишлоқ мактабларида муқим жойлашиб қолиши масалаларига эътибор қаратиш, мавжуд аҳволни ўрганиш, мактаб кутубхоналарини тубдан ислоҳ эитиш, уларни ишини такломилаштиришда зарур таклифлар киритиш ва ҳукумат даражасида чора- тадбирларни белгилаш топширилган.» Ҳар бир таълим муассасаси раҳбари ва ўқитувчилари ўз вазифаси доирасида Фармойишнинг бу комплекс масаласига диққат билан ёндошиши, уларни жамоалар йиғинида, ўқитувчилар, ота-оналар билан бўладиган суҳбатларда чуқур ва батафсил тушунтириши лозим. Зеро, фармойишнинг бу кичкина бандида таълимнинг асоси бўлмиш дарс, ўқув режа, дастурлар, ДТСларни такомиллаштириш, педагогик кадрлар тайёрлаш жараёнини тўғри йўлга қўйиш, уни кўнгилдагидек бўлиши учун дилдан қайғуриш, уларни давр, замон талаблари асосида қайта тайёрлаш ва малакасини ошириш, бугунги кунда анча долзарб масала бўлиб қолаётган мактабларимизни олий маълумотли мутаххасислар билан тўла таъминлаш, қишлоқ мактабларини муқим қолиб ишлайдиган педагоглар билан тўлдириш, уларга шароит яратишга алоҳида эътибор қаратиш таъкидланган. Мактаб директори ўз иш фаолиятида таълим даргоҳида юқоридагидек муаммоларнинг қайси бирига дуч келмайди, дейсиз. Бас шундай экан, мактаб раҳбари ва педагоглар жамоаси ана шу муаммоларни тегишли тарзда ҳал этиши, ечимини топишига қайғуриши лозим. Шундагина мазкур Фармойишни амалга ошириш юксак самара беради. Фармойишда республикада мавжуд барча умумтаълим мактабларининг бир хил типдаги паспортини яратиш ва у асосида барча мактабларни рўйхатдан ўтказиш, танқидий тахлил ва таклифлар киритиш ва умумлаштириш ҳам топширилган. Биз таъкидлаган сўз- ибораларга эътиборингизни тортмоқчимиз. Маълумки, ҳар бир мактаб раҳбари ўз таълим даргоҳини кўпроқ қайта реконструкциялашни истайди. Бунда масалага холисона, адолат юзасидан ёндошиш, таклифлар, умумлаштиришлар мазмуни умумий ўрта таълим тизимини юксалтиришга хизмат қилиши алоҳида такидланган. Фармойишнинг «танқидий таҳлил» иборасида фақат масалага объектив ёндошишгина эмас, бор шароитни аслича зикр этиш устида сўз бормоқда. Бу эса, мактаблардаги мавжуд айрим ночор аҳволни беркитиш вақти ўтганлигини кўрсатади. Мактаб директори, ўқитувчилар Президентимиз ҳамда ҳукумат раҳбарларининг умумий ўрта таълим тизимига кўрсатаётган ғамхўрликларида келажак авлод бахтини ўйлаб иш кўраётганликларини шогирдлар, ота-оналарга ҳар томонлама тушунтиришлар лозим. Юқоридаги Фармойишда икки катта масала – мактабларни реконструкция қилиш, капитал ва жорий таъмирлаш ҳамда ўқув дастурлари, режа ва қўлланмаларни такомиллаштириш назарда тутилган. Дастурда мамлакатимизнинг турли минтақалари, қишлоқ жойларини инобатга олган ҳолда йиллар тақсимоти билан беш бўлимдан иборат чора-тадбирлар комплексини аниқлаш топширилган. Мазкур Фармойишда кўзда тутилган беш чора-тадбирлар қуйидагилардан иборат: 1. Мактабларни ўқув-лаборатори ускуналари, компьтер техникаси, дарсликлар ва ўқув-услубий материаллар билан таъминлаш; 2. Мактаблар, шу жумладан,бориш қийин бўлган минтақалар ва қишлоқларда жойлашган мактабларнинг биноларини капитал реконструкциялаш, капитал ҳамда жорий таъмирлашнинг манзиллари аниқ кўрсатилган дастурларини ишлаб чиққан ҳолда умумий ўрта таълим мактабларининг моддий-техника базасини ривожлантириш;

3. Таълим тизимида қўлланилаётган ўқув стандартлари ва ўқув дастурларини такомиллаштириш; 4. Умумий ўрта таълим мактаблари, биринчи навбатда қишоқ жойлардаги мактабларни малакали педагогик кадрлар билан таъминлаш, педагог кадрлар таркиби, сифатини оширишнинг самарали тизимини яратиш, ўқитувчилар меҳнатини рағбатлантиришни кучайтириш; 5. Умумий ўрта таълим мактабларида спортни ривожлантириш ва уларнинг спорт базасини мустаҳкамлаш. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2004 йил 19 февралдаги Фармойишида яна бир муҳим масала, республикада Мактабларни ривожлантириш бюджетидан ташқари жамғармасини ташкил қилиш ҳам қайд этилган (ушбу масалани Ўзбекистон Вазирлар Маҳкамасининг махсус қарори сифатида алоҳида кўриб чиқамиз). Фармойишда Вазирлар Маҳкамасига ХТВ, Молия вазирлиги ва бошқа мутасадди ташкилотлар билан ҳамкорликда юқоридаги масалаларнинг молиявий-таъминот жиҳатини ишлаб чиқиш ва тақдим этиш юклатилган. Унда ўқитувчини ҳар томонлама моддий- ижтимоий таъминлаш ҳамда рағбатлантиришга алоҳида эътибор қаратилганлигини кўрамиз: «Ўзбекистон Республикаси Молия Вазирлиги, Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлиги икки ой муддатда истеъдодли, ўз касбига содиқ, таълим ва тарбия жараёнига ҳисса қўшган ўқитувчиларни рағбатлантиришнинг самарали механизмини вужвдга келтиришни назарда тутган ҳолда ўқитувчилар меҳнатига ҳақ тўлаш тизимини ва тариф ставкаларини тубдан қайта кўриб чиқиш бўйича таклифлар киритиш» уқтирилган. Таълим муассасаси раҳбари (мактаб директори) ўз фаолияти давомида мазкур Фармойишни дастурул амалга айлантириши, таълим жараёнида ундан самарали фойдаланиши, жамоа орасида тарғиб этиши лозим. Чунки бу давлат аҳамиятига эга муҳим ҳужжат бўлиб, таълим тизимининг истиқболини белгилаб беради. Ўзбекистон Республикаси Президентининг «2004-2009 йилларда Мактаб таълимини ривожлантириш Давлат умуммиллий дастури тўғрисида» 2004 йил 21 майдаги Фармони. «Халқ сўзи» газетаси, 2004 йил 22 май . Мазкур Фармон ўзининг бор моҳияти билан Президентимизнинг «2004-2008 йилларда мактаб таълимини ривожлантириш дастурини тайёрлаш чора-тадбирлари тўғрисида» 2004 йил 19 февралдаги Фармойишини бажариш юзасидан амалга оширилган ишлар натижаси сифатида юзага келди.Фармоннинг кириш қисмида республикамиздаги умумий ўрта таълим тизимининг ҳозирги аҳволи, унинг яхлит узлуксиз таълим занжиридаги энг заиф бўғин бўлиб қолганлиги аниқ таҳлил этилган. Фармонда келтирилган факт ва рақамларнинг аниқлиги ҳозирги умумий ўрта таълим мактабларининг реал ҳолати тўғрисида яққол тасаввур бера олиши билан алоҳида эътиборни тортади. Ҳар бир мактаб директори, ўқитувчи мактаб ислоҳотини ва унинг истиқболдаги вазифаларини амалга ошириш ошкоралик ҳамда демократик тамойиллар асосида олиб борилаётганлиги, ўқувчи, ота-оналар, жамоатчиликка етказишга ва кенг миқёсда тарғиб этишга бурчлидир. Шуни алоҳида таъкидлаш керакки, Президентимизнинг юқоридаги Фармойишига мувофиқ шаклантирилган Махсус комиссиялар, ишчи гуруҳлар томонидан уч ой мобайнида мактабларнинг ягона паспорти яратилиши, шунинг заминида мактабларнинг ўқув-моддий негизи, мактаб биноларининг аҳволи, дарсликлар, ўқув режа ва методик адабиётлар билан таъминланганлик даражаси ва бошқа изчил, тезкор, айни пайтда аниқ ўрганилди. Халқ таълими вазирлиги ходимлари, унинг ишчи гуруҳлари таркибидаги масъул ходимлар ва мутаххасисларнинг ана шу меҳнати натижаси Фармонда қуйидагича ўз аксини топган. 1. «Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2004 йил 19 февралдаги Ф-1910- сонли Фармойиши билан тузилган Махсус комиссияси ва ишчи гуруҳларининг республика минтақаларида бевосита бўлиб, барча умумтаълим мактабларининг тўлиқ рўйхатдан ўтказилганлиги, моддий-техника базасининг ҳозирги ҳолати танқидий ва

батафсил ўрганиб чиқилганлиги, мактабларнинг паспортлаштирилганлиги, мактабларни қайта тиклаш мезонларининг ишлаб чиқилганлиги ҳамда аниқ тип ва йўналишлар белгилаб олинганлиги маълумот учун қабул қилинсин». Мазкур Фармонда таълим тизимини ислоҳ қилишнинг ҳозирги босқичида энг муҳим вазифалар, деб қуйидагилар белгиланган: -мактаб таълим тизимини тубдан яхшилаш; -энг юқори замонавий талабларга мос келадиган ўқув-моддий база ва таълим стандартларини шакллантириш; -яшаш жойидан қатъий назар, қишлоқ ва шахар мактабларининг моддий базаси ҳамда таъминланиш даражасига тафовутларни босқичма-босқич бартараф этиш асосида болаларнинг таълим олиши учун тенг шарт-шароитлар яратиш; -ўқитувчилар меҳнатини ҳар томонлама рағбатлантиришни кўзда тутувчи Давлат умуммиллий дастурининг асосий тамойиллари ва мақсадли вазифалари маъқулланган. Фармонда мазкур Давлат умуммиллий дастурини амалга амалга оширишнинг асосий йўналишлари белгиланган. Биз таълим муассасаси раҳбарлари, ўқитувчиларга Фармоннинг бу бандларини жуда синчиклаб ўрганишларини тавсия этамиз. Бу Фармонни чинакам маънода, ҳеч муболағасиз мактабларимиз истиқболини таъминловчи инқилобий ҳужжат деб аташ мумкин. Унда умумий ўрта таълимнинг барча асосий муаммоларини кўрсатиб ўтиш билан бирга уларни тўлиқ ҳал қилиш параметрларини аниқ белгилаб берилган. Илмга чанқоқ фарзандларимизнинг замонавий компьютерлар ва оргтехника воситали билан «сен»лашиб гаплашишини истаган эдик. Ана шу орзуларимиз мазкур Фармон туфайли амалга ошишига энди энг ишончсиз мухолифларимизнинг ҳам ишонишлари аниқлигига ким шак келтира олади! Биз ана шу буюк бурулишни ўқитувчиларга ҳамда кенг оммага етказишимиз шарт. Чунки бу Фармон бешикдаги гўдакдан тортиб ҳасса тутган оқсоқолгача даҳлдор. Бу асосий йўналишлар қуйидагилардан иборат: -капитал реконструкция қилиш, капитал ва жорий таъмирлашнинг, авария ҳолатидаги мактаб биноларини бузиб ташлашнинг манзиллари аниқ кўрсатилган дастурларини ва мактаб биноларининг наъмунавий лойиҳаларини ишлаб чиққан ҳолда умумий ўрта таълим мактабларининг моддий-техника базасини мустаҳкамлаш ва ривожлантириш; -мактабларни замонавий ўқув ва лаборатория ускуналари, комьпютер техникаси, дарсликлар ва ўқув-услубий материаллар билан таъминлаш; - таълим тизимида қўлланилаётган ўқув стандартлари ва ўқув дастурларини такомиллаштириш; -умумий ўрта таълим мактаблари, биринчи навбатда қишлоқ жойлардаги мактабларни малакали педагог кадрлар билан таъминлаш, улар таркиби сифатини ошириш, ўқитувчилар тайёрлаш, қайта тайёрлаш ва малакасини оширишнинг самарали тизимини яратиш, ўқитувчилар меҳнатини рағбатлантиришни кучайтириш; -умумий ўрта таълим мактабларида спортни ривожлантириш ва уларнинг спорт базасини мустаҳкамлаш. Фармонда юқоридагилардан ташқари мактабларни ўқув, моддий-техника воситалари билан таъминлаш, айниқса, мамлакатимиз корхоналарида иҳлаб чиқарилаётган мактаб парталари, мактаблар учун мебель ва бошқа ускуналар учун танлов эълон қилиш ҳам таъкидланган. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2004 йил 9 июлдаги «2004-2009 йилларда мактаб таълимини ривожлантириш Давлат умуммиллий дастурини амалга ошириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги Қарорнинг моҳияти. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг мазкур қарорида Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2004 йил 21 майдаги ПФ-3431 сонли «2004-2009 йилларда мактаб таълимини рифожлантириш Давлат умуммиллий дастури тўғрисида»ги

Фармонини бажариш юзасидан ҳамда умумий ўрта таълим тизимини тубдан яхшилаш, унинг энг юксак, замонавий талабларга жавоб берадиган ўқув-моддий базасини ва таълим стандартларини шакллантириш, қишлоқ ва шаҳар мактабларининг моддий базаси ҳамда жиҳозланишидаги тафовутларини босқичма-босқич бартараф этиш асосида болаларни ўқитиш учун шарт-шароитлар яратиш» юзасидан аниқ-чора тадбирлар белгиланган. Бу чора-тадбирлар Президентимиз томонидан олдин эълон қилинган, юқорида айтилган фармойиш ҳамда фармонда белгилаб берилган вазифаларни ижро этишга қаратилган. Бунда энг аввало, республикадаги барча мактабларнинг бугунги ҳолати, инфраструктураси, ҳатто бориш мураккаб, авария ҳолатида ёки шунга яқин мактабларни қайта реконструкция қилиш, ўқув моддий техника базаси, оргтехника билан таъминлаш ва шулар билан боғлиқ параметрларни белгилаш топширилган. Ушбу қарорни, айниқса, халқ таълими муассасалари раҳбарлари ҳамда мактаб кутбхоначилари ва ўқитувчилар синчиклаб ўрганишлари лозим. Унда «умумтаълим мактабларининг спорт иншоотларини қуриш ва реконструкция қилиш параметрларини тасдиқлаш» алоҳида кўрсатилган. Ҳозирги пайтда умумтаълим мактабларининг спорт базалари, иншоотлари асосан ночор аҳволда, кўпгина мактабларимиз юундан ҳам маҳрумлиги аён. Шу боис, ҳар бир директор ўз мактабида қуриш лозим бўлган, ДТС талабларига жавоб берадиган спорт мажмуасини лойиҳага киритиши, унда ювуниш хонаси, тренажёр зали, бассейн, спорт комплекси талабларига жавоб берадиган майдончалар, футбол, волейбол, баскетбол майдонлари ва бошқа иншоотлар бўлишига эришиш ва қурилишини шахсан назорат қилиши лозим. Мазкур қарор билан танишиб чиқар эканмиз, унинг яна бир неча нозик жиҳатларига диққатни қаратмоқчимиз. Қарорда «Давархитектқурилиш» қўмитаси, Ўзбекистон Республикаси Халқ Болалар спортини ривожлантириш жамғармаси билан биргаликда умумтаълим мактаблари ҳузуридаги спорт иншоотларини лойиҳалаштириш, қуриш ва реконструкция қилишда янгича ёндошув, яъни бу ишларни таълим талабларига мос ҳолда амалга ошириш таъкидланган. Эътибор беринг, мактабларни қайта ислоҳ қилиш учун давлатнинг тўртта йирик, мўътабар ташкилотлари мутасадди, жавобгар сифатида кўрсатилган. Бу кўрсаткия ҳам ҳукуматимиз томонидан мазкур масалага юксак масъулият билан қаралаётганлигидан далолатдир. Қарорда «мактабларда олиб борилиши лозим бўлган реконструкция, капитал таъмирлаш ва жорий таъмирлаш ишларининг мониторингини доимо олиб бориш, мактаб таълимини ривожлантириш, Давлат умуммиллий дастурини бажарилиши натижалари тўғрисида Вазирлар Маҳкамаси мажлисида ахборот бериш» Махсус комиссия раисига топширилган. Ана шунинг ўзи ҳам бу масала умуммиллий характерга эга эканлигини, режада кўзда тутилган мақсадлар тўла амалга ошиши кафолатини беради. Ўқитувчи-педагогларни ижтимоий ҳимоялаш ва иш ҳақини оширишга оид ҳужжатлар «2004-2008 йилларда Мактаб таълими ривожлантириш дастурини тайёрлаш чора- тадбирлари тўғрисида»ги Фармойишнинг асосий мақсади умумтаълим мактаблари ўқитувчи-педагогларини ижтимоий-иқтисодий жиҳатдан янада ҳимоя этиш, уларнинг меҳнатига нисбатан қўшимча ҳақ тўлашга қаратилган. Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги, меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлигига икки ой муддатда истеъдодли, ўз касбига содиқ, таълим ва тарбия жараёнига катта ҳисса қўшган ўқитувчилар меҳнатига ҳақ тўлаш тизимини ва тариф ставкаларни тубдан қайта кўриб чиқиш бўйича таклифлар киритиш топширилган. Ўзбекистон Республикаси Президентининг ҳозирги ўтиш давридаги иқтисодий- молиявий мушкулликларга қарамасдан, миллиардлаб сўм маблағни (мамлакат миллий даромадининг 40-45 фоизини) халқ таълимини қайта модернизация қилишга қаратгани, унинг салмоқли қисмини ўқитувчининг иш ҳақини оширишга ажратганлиги анча-мунча ривожланган мамлакатлар мисолида ҳам жуда кам кўринади. Президент И. А. Каримовнинг мазкур Фармойишидан сўнг унда кўрсатилган чора-тадбирларнинг

ижросини таъминлаш мақсадида Президентнинг бир Фармони ва Вазирлар Маҳкамасининг бир қатор қарорлари қабул қилинди. Уларни қуйида кўриб чиқамиз. 1. Ўзбекистон Республикаси Президентининг «2004 йил 1 августдан иш ҳақи, пенсиялар, стипендиялар ва ижтимоий нафақалар миқдорини ошириш тўғрисида»ги 2004 йил 1 июлдаги Фармонига асосан бюджет муассасалари ва ташкилотлари ходимларининг иш ҳақи, барча турдаги пенсиялар ва ижтимоий нафақалар, олий ўқув юртлари талабаларининг, ўрта махус, касб -ҳунар билим юртлари ўқувчиларининг стипендиялари ЎРТАЧА 1,3 баравар оширилган. Мазкур Фармон республика аҳолисининг турмуш даражасини янада ошириш ва ижтимоий муҳофазасини кучайтириш мақсадида берилган. Фармонда 2004 йил 1 августдан Ўзбекистон Республикаси ҳудудида энг кам иш ҳақи 6530 сўм этиб тайинланган. Президентнинг мазкур Фармони халқ таълими тизими ходимлари учун махсус чиқарилмаган бўлса ҳам мамлакатимизнинг бошқа фуқаролари қатори тенг ҳуқуқда умумтаълим мактаб ўқитувчилари учун ҳам тааллуқлигини биламиз. 2. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг «Умумтаълим мактаблари ўқитувчиларининг меҳнати рағбатлантиришга доир қўшимча чора- тадбирлар тўғрисида»ги 2004 йил 2 июлдаги Қарори «Умумтаълим муассасалари ўқитувчиларининг, энг аввало, бошланғич синфлар ўқитувчиларининг меҳнатини моддий рағбатлантиришни янада кучайтириш мақсадида» эълон қилинган. Унда «2004 йил 1 сентябрдан бошлаб : - бошланғич синфлар ўқитувчиларига амалдаги ҳар ойлик устамалар Меҳнатга ҳақ тўлашнинг ягона тариф сеткаси бўйича тариф ставкасининг 5 фоизидан 20 фоизгача миқдорда; -умумтаълим муассасалари ўқитувчиларига дафтарларни текширганлик учун амалдаги ҳар ойлик қўшимча ҳақ энг кам иш ҳақининг ўрта ҳисобда 30 фоизидан 50 фоизигача миқдорда оширилсин» дейилган. Умумтаълим мкассасалари ўқитувчиларига синф раҳбарлиги, дафтарларни текшириш меҳнатига нисбатан берилган кам миқдордаги ҳақ кўпинча уларнинг бу ишни маромига етказмай бажаришларига сабаб бўлганлиги сир эмас. Бу қарор асосида ўқитувчиларнинг, айниқса, бошланғич синф ўқитувчиларининг ойлик иш ҳақи уч поғонада: ягона тариф сеткаси, синф раҳбарлиги ва дафтар текшириш учун бажарган меҳнати эвазига кўтарилган. Яна бир муҳим жиҳат-ушбу иш ҳақи маҳаллий бюджетдан эмас, «бюджетдан зарур маблағлар ажратиш» тартиби билан таъминлашни давлат тўла ўз зиммасига олди, деган гап. 3. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг «Ўқитувчилар меҳнатини қўшимча рағбатлантиришга доир эксперимент ўтказиш ва халқ таълими ходимлари меҳнатига ҳақ тўлашнинг тармоқ сеткасига ўтиш тўғрисида»ги 2004 йил 15 июлдаги Қарорининг моҳияти. Вазирлар Маҳкамасининг мазкур қарори ҳам Президент И. Каримовнинг юқоридаги Фармойиши ижросига қаратилган бўлиб, «ўқитувчиларнинг ўқув-тарбия жараёнига шахсий улуши мезонларини аниқлашга ёндошувларни ишлаб чиқиш ва умумтаълим муассасаларининг қобилиятли, ўз касбига содиқ ўқитувчиларини моддий рағбатлантиришнинг самарали механизмини барпо этиш» мақсадига йўналтирилган. Дарҳақиқат, кейинги пайтда ўқитувчи меҳнатини холисона баҳолаш, унинг таълим ишига қўшаётган юксак ҳиссаси, жамоа орасидаги интилувчан сайъ-ҳаракатларини муносиб қадрлаш, илғор қарашлар, методларни кенг тарғиб этиш ва моддий қўллаш масаласини кун тартибига қўйиш педагоглар орзуси эди. Маълумки, бу масалага эътибор бериш биринчи навбатдаги ўқитувчи шахсини эъзозлаш, унинг меҳнатига нисбатан одилона ҳақ тўлаш, уларнинг орасидан янгиликка интилувчанларни қўллаб-қувватлаш деган гап. Шу боис, таълим муассасасининг раҳбари энг аввало ўқитувчиларга ҳукуматимизнинг бу мақсадини етказиши, барча интилишларнинг, аввало ўқувчи шахшисини камолга етказишга қаратилганлиги, иккинчидан, бу қарорнинг ўқитувчи меҳнатини қадрлашга

асос бўлувчи ҳужжат эканлигини тушунтириши лозим. Мазкур қарор эълон қилунгунча Халқ таълими вазирлиги, Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлиги томонидан «умумтаълим муассасалари ўқитувчиларининг кенг иштирокида ўқитувчиларнинг юксак касб малакасини ва уларнинг ўқув ва тарбия жараёнига шахсий улушини ҳисобга оладиган ўқитувчиларни рағбатлантириш ва улар меҳнатига ҳақ тўлаш тизимини янада такомиллаштириш, шунингдек, халқ таълими ходимлари меҳнатига ҳақ тўлашнинг тармоқ сеткасига ўтиш масалалари муҳокама қилинганлиги маълумот учун қабул қилинган»лиги қайд этилган. Демак, мазкур қарор тайёрлангунга қадар ҳар иккала вазирлик ҳамкорлигида чуқур таҳлил ишлари олиб борилган. Улар асосан нималарга эътибор қаратган? Бу бандларда ўқитувчи саъй-ҳаракати, унинг синфдан ташқари иш фаолиятини моддий қадрлаш, методика кабинетлари методистларининг ўқув-методик материаллар устида иш олиб бориши ва нашр этиши, ишланмаларни тажрибага киритиши, янги педагогик технологияни ҳаётга тадбиқ этиши ва бошқалар учун ҳам ҳақ тўлаш назарда тутилган. Қ арорда шундай дейилган: «2004-2005 ўқув йили мобайнида, 2004 йил 1 сентябрдан бошлаб: -умумтаълим муассасалари ўқитувчиларига касб маҳорати ва ўқув жараёнига қўшган аниқ улуши, юқори самарадорлик ва ўқитиш сифати учун-ўқувчиларнинг тест синов натижалари, таълим стандартларини ўзлаштириш даражасига қараб 25 фоизгача миқдорда; -умумтаълим муассасалари ўқитувчиларига улар томонидан тарбиявий ишлар ва синфдан ташқари ишлар олиб борилганлиги учун-ўқувчиларнинг тўгараклар ва секциялардаги мунтазам машғулотларга ва ижодий фаолиятга жалб этилиши даражасига қараб 15 фоизгача миқдорда; -методика кабинетлари методистларига ўқув жараёнида фойдаланиладиган ўқув- методик материаллар яратиш, янги педагогик технологияларни жорий этишга, ўқитувчиларнинг илғор тажрибасини кенг ёйишга қўшган шахсий улуши учун 25 фоизгача миқдорда тариф сеткасига ойлик махсус устамалар белгилаш бўйича эксперимент ўтказиш тўғрисидаги таклифига розилик берилсин». Қарорда мазкур масалалар эксперимент тарзида ўтказилиши алоҳида таъкидланган. Бу тажриба 2004-2005 ўқув йили давомида республикамизнинг турли мактабларида, ўқув-моддий техникаси турлича бўлган таълим муассасаларида синовдан ўтказилади. Табиийки, масала молиявий мавзуга дахлдорлиги боис тажрибаларни очиқ, ҳалол баҳолаш, демократик тарзда квриб чиқиш муҳим аҳамиятга молик. Қарорда масаланинг бу томони ҳам алоҳида инобатга олинган. Қарорнинг 6-банди якунловчи характерга эга бўлиб, «…2005 йил 1 январгача бўлган муддатда 2005 йил 1 сентябрдан бошлаб халқ таълими ходимлари меҳнатига ҳақ тўлашнинг тармоқ сеткасига ўтиш принциплари ва механизми тўғрисида аниқ таклифларни ишлаб чиқиш» топширилган. Хуллас, Вазирлар Маҳкамасининг мазкур Қарори 2005 йил 1 сентябрдан бошлаб ўқитувчи меҳнатини моддий жиҳатдан янада қўллаб-қувватлашга имкон беради. «Умумий ўрта таълим мактаблари ўқувчиларининг таълим тайёргарлиги даражаси рейтинги тўғрисидаги Низом»нинг янги таҳрирдаги лойиҳаси. («Маърифат» газетаси, 2004 йил 21 август) Маълумки, ўқувчилар билимини рейтинг баллари асосида ўзининг кўпгина объектив, ижобий жиҳатлари билан бирга маълумэътирозларга ҳам сабаб бўлиб келган. Бунинг ҳам объектив, ҳам субъектив сабаблари бор. Умуман олсак, агар рейтинг тизими Низомнинг барча бандлари инобатга олиниб тадбиқ этилса, ўқувчиларнинг фақат билим даражасинигина эмас, балки уларнинг дарсдан бўш вақтдаги машғулотлари ҳам назоратга олинади, баҳоланади. Хуллас, ўқувчининг ҳар бир хатти-ҳаракати ўзининг лойиқ баҳосини топади. Албатта, бу ўқувчидан жиддий меҳнатни талаб қилади, унинг ҳар бир ўқувчига алоҳида диққат ажратишини тақозо этади. Холбуки, 2004-2005 йил мактабдан ташқари таълим самарадорлигини ошириш ўқув йили деб эълон қилинган экан, мактаб кутубхонаси зиммасига катта маъсулият юкланади. Ўқувчиларни мактабдан бўш

вақтларида унумли фойдаланишлари учун кутубхоналарда барча қўлайликларни мавжуд этиш, ўқувчилар орасида оммавий ва якка тартибда турли тадбирларни китобхонлар конференцияларини, давра суҳбатларини ўтказишни тақозо этади. Юқоридаги низом бевосита ўқувчи билимини баҳолаш тартибини белгиловчи характерга эга бўлиб, уни мактаб ўқитувчиси эмас, балки Давлат тест маркази томонидан белгиланган махсус комиссия олиб боради. Ҳар иккала ҳолатда ҳам умумий мақсад ўқувчининг ДТС асосидаги билимларни қанчалик ўзлаштирганлигини мониторинг этиш ҳисобланади, холос. Ана шуларни инобатга олган ҳолда ўқувчиларнинг таълим тайёргарлиги даражаси рейтинги тўғрисидаги Низомнинг ушбу янги таҳрирдаги лойиҳаси тақдим этилган. Низом 8 та бобдан иборат: умумий қоидалар, рейтингни ташкил этиш ва амалга ошириш тамойиллари, мақсад ва вазифалар, назорат турлари ва шакллари, рейтинг тизимида ўқувчилар билимини баҳолаш тартиби, ўқувчиларни синфдан-синфга кўчириш ва ўрта махсус, касб-ҳунар таълими ўқув муассасаларига йўналтиришни ташкил этиш тартиби, рейтинг тизимининг меъёрий ва услубий қўлланмалар билан таъминланиши, таълим жараёни қатнашчиларининг ҳуқуқ ва мажбуриятларига бўлинган. Низомнинг биргина саккизинчи-«Таълим жараёни қатнашчиларининг ҳуқуқ ва мажбуриятлари» бобидаги шартларни кўриб чиқсак. Унда ўқувчи билимининг рейтинги, ўқитувчининг масъулияти, мактаб раҳбарининг ўқув жараёни мониторингини ўтказишни доимий машғулотга айлантириш лозимлиги тўғрисидаги талаблар туркуми мавжудки, улар мактаб бошқарувида яхшигина дастуриламал вазифасини ўташи мумкин. Масалан, унда ўқитувчининг вазифалари (7-банд ),ўқитувчининг ҳуқуқлари (5-банд ), ўқувчининг ҳуқуқлари (4-банд ),ўқувчилар ота-оналари ва уларнинг ўрнини босувчи шахсларнинг мажбуриятлари ва ҳуқуқлари (6-банд) га бўлиниб, батафсил баён этилган. Бундан ташқари, Низом шартларини бажаришга кўмаклашадиган 4 та жадвал ҳам илова қилинган. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2004 йил 22 ноябр 548- сонли «2005-2009 йилларда умумтаълим мактаблари учун дарсликлар ва ўқув методик қўлланмалар нашр этиш дастури тўғрисида»ги қарори Мазкур қарор ўзининг бор моҳияти билан Президентимизнинг «2004-2009 йилларда мактаб таълимини ривожлантириш Давлат умумиллий дастури тўғрисида»ги 2004 йил 21майдаги Фармонини бажариш юзасидан шамда давлат таълим стандартларига жавоб берадиган замонавий ўқув қўлланмаларни тайёрлаш нашр этиш ва умумтаълим мактабларини яратиш мақсадида амалга оширилган ишлар натижаси сифатида юзага келди. Ушбу қарорда асосий эътиборни қўйидагиларнга қаратилган: 1. Узлуксиз таълим тизими учун ўқув даструлари, дарсликлар ва ўқув қўлланмаларини кўриб чиқиш ва янгиларини яратиш бўйича Хукумат комиссияси томонидан ишлаб чиқилган 2005-2009 йилларда умумтаълим мактаблари учун дарсликлар ва ўқув қўлланмалар нашр этиш дастури маъқуллансин. 2. Қўйидагилар: -умутаълим мактаблари учун янги дарсликлар яратиш в аулуарни нашр этиш жадвали; -Умумий ўрта ва ўрта махсус., касб-хунар таълими муассасалари учун дарсликлар ва ўқувметодик комплекларни ишлаб чиқиш учун муаллифлар таркибини танлаб олиш ва тасдиқлаш тартиби тўғрисидаги Низом 3-иловага мувофиқ; -умумий ўрта ва касб-хунар таълими муассасалари учун дарсликлар ва ўқув методик комплексларни танлов асосида танлаб олиштратиби тўғрисидаги Низом 4- иловага мувофиқ; -Умумий ўрта ва касб-хунар таълими муассасалари учун дарсликлар ва ўқув методик комплексларни нашр этиш юзасидан тендер савдолари ўтказиш тартиби тўғрисидаги Низом 5-иловага мувофиқ;

3. Белгилаб қўйилсинки: умумий ўрта таълим ва ўрта махсус., касб-хунар таълими муассасалари учун дарсликлар ва ўқувметодик комплексларни , уларни нашр этишга давлат буюртмасини жойлаш танлов асосида амалга оширилсин. Умумтаълим мактаблари академик лицейлар ва касб-хунар коллежлари учун дарсликлар ва укув дарсликлар ва укув-методик комплексларни харид килиш махаллий бюджетлар маблаглари ҳисобига коракалпогистон республикаси халк таълими вазирлиги вилоятлар халк таълими бошкармалари ва тошкент шахар халк таълими бош бошкармаси шунингдек, ўрта махсус касб-хунар таълими худудий бошкармалар томонидан амалга оширилади 4. Ўзлуксиз таълим тизими учун ўқув дарсликлари ва ўқув қўлланмаларини кайта куриб чикиш ва янгиликларни яратиш буйича хукумат комиссияси нашр этишга тавсия этилган ўқув адабиётларни танлов асосида танлаб олишни ташкил этиш ва ўтказиш масалаларини муофиқлаштириш; Ўқув адабиётларнинг белгиланган таълим стандартларига ва замонавий методик талабларга муофиқлигини экспертизадан ўтқазиш ва баҳолаш; қабул қилинган 2005- 2009 йилларда умумтаълим мактаблари учун дарсликлар ва ўқув методик қўлланмалар наш этиш дастури амалга оширилишининг тизими мониторинги олиб бориш юклансин. 5.Ўзбекистон Республикаси халқ таълим вазирлиги: 2005- 2009 йилларда умумтаълим мактаблари учун дарсликлар ва ўқув методик комплекслар нашр этишнинг тасдиқланган прогноз кўрсатгичларидан келиб чиққан ҳолда ҳар йили келгуси йилда нашр этиш мўлжалланган ўқув адабиётларининг аниқ рўйҳатини ва тиражини белгиласин ва тасдиқласин; -умумий ўрта таълимнинг такомиллашштирилган давлат таълим стандартлари дарсликларга нисбатан янгиланган методик талаблар асосида ўқув адабиётлари яратилишини ва нашр этилишини таъминлансин; Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги билан биргаликда Дарсликларнинг республика айланма фондини яратишни ҳамда мактаблар ўқувчиларини ушбу фонд хисобига дарсликлар билан таъминлаш тартибини назарда тутувчи мактаблар ўқувчиларини дарсликлар билан таъминлашнинг самарали механизмини жорий этиш юзасидан 2004 йил охиригача таклиф тайёрлансин ва Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасига киритсин; Ўзбекистон алоға ва ахборотлаштириш агентлиги Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги билан биргаликда 2005-2009 йилларда умумтаълим мактаблари учун давлат таълим стандартлари талабларига мувофиқ юқори самарали муълтимедий тизимларни хамда ўқув адабиетлари ва кўлланмаларнинг компъютер электрон турларни яратиш дастурини ишлаб чиқсин ва белгиланган тартибда тасдиқлансин . 6.Ўзбекистон Республикаси Монополиядан чиқариш ва рақобатни ривожлантириш давлат кўмитаси, молия вазирлиги умумтаълим мактаблари учун ўқув адабиётлари нархларининг сунъий равишда оширилишига йўл қўймаслик устидан мунтазам қатъий назорат ўрнатсинлар. 7. Вазирлар Махкамасининг «Ўрта махсус, касб –ҳунар таълими тизими учун дарсликлар ва ўқув адабиётларининг янги авлодини яратиш тўғрисида»2001 йил 16 августдаги 341-сонли қарорининг 8- банди ўз кучини йўқотган деб ҳисоблансин. 8. Мазкур қарорнинг бажарилишини назорат қилишЎзбекистон Республикаси Бош вазирининг ўринбосарлари Р.С.Қосимов ва Р.С.Азимов зиммасига юклансин. Вазирлар Маҳкамасининг Раиси И.Каримов Ушбу қарор асосида ХТВнинг 2004 йил 2-декабрдаги «Ўзбекистон Республикаси Вазҳирлар махкамасининг 2004 йил 22-ноябрдаги 548 сонли қарори тўғрисида»ги 252- сонли бўйрўғи эълон қилинди.

Мактаб кутубхоналари китоб жамғармасини тўлдириш Умумтаълим мактаблари ўқувчиларининг, ўқитувчилар куни узайтирилган гурух тарбиячиларининг барча падагог жамов аъзоларининг турли китобларга маъданий ва маърифий маълумотларга бўлган талабларини қондириш учун жамғармада барча соҳалар ҳақида билим берувчи китоблар бўлиши керак. Шу билан бирга улар ўқувчиларни оилавий ҳаётга тайёрлайдиган, ёмон отадларни: чекиш, спиртли ичимликларни ичиш, наркотик истеъмол қилиш ва хокозолар зарари хақида хикоя қиладиган ртурли замонавий билимлар, муомала маъданияти ва ўз- ўзини тарбиялашга оид ўзаро муносабат ва ахлоқий муносабатларги бўғишланган бўлиши, яна тиббиёт ва соғлиқни сақлаш бўйича тозалик ва овқатланиш режими , ўқув ва меҳнат, спорт гигенаси ҳақидаги китоблар бўлиши керак. Кутубхона жамғармасини тўлдиришда турли манбалардан фойдаланиш мумкин: - қишлоқ хўжалиги агросаноат корхоналарининг ва бирлашмаларининг, жамоа ва фермер хўжалигининг, саноат ва қурилиш ташкилотлари, маданият жамғармси ва бошқа турли бошқармаларнинг оталиқ ёрдами орқали; - баъзи шахсларнинг ўз кутубхоналаридан тақдим этган китоблари эвазига; - шахслар томонидан йўқотилган китоблар ўрнига қабул қилинган китоблар; - макулатура эвазига келган маблағ асосида мактаб китоб жамғармасини бойитиш; - Республикада фаолият кўрсатаётган чет эл маданият марказлари томонидан тақдим этиладиган чет эл адабиётлари; - Мактабнинг битирувчи синф ўқувчилари томонидан кутубхонага ҳадя этиладиган турли китоблар; - Биринчи синф ўқувчиларининг ота-оналари томонидан синфдан ташқари ўқиш учун тақдим этилган адабиётлар; Жамғармадаги китоблар асосан марказий кутубхонлардан олиниб мазмунан таълим-тарбия соҳасига яқин бўлиши шарт.Ушбу кутубхона пунктлари мактаб директорининг руҳсати ва кутубхона маъмурияти билан келишилган ҳолда ташкил этилади. Синф кутубхоналари- бошланғич синф рахбарлари, ўқув предмети ўқувчилари, куни узайтирилган гуруҳ тарбиячилари билан келишилган ҳолда кабинетининг қайси фанга мўнжалланганлигига қараб ташкил этилади. Синф кутубхоларини ташкил этишни фаоллаштириш мақсадида синфлар ўртасида йиғилган китобларнинг ҳажми ва миқдори, ўқув жараёни учун зарурлиги бўйича мусобақаларни ўтказиш, энг қизиқарли нашрлар тўғрисида библиографик сухбатлар уюштириш лозим. Ўқитувчиларга хизмат кўрсатадиган барча кутубхоналар, таълим бошқаруви органлари томонидан ўтказиладиган барча тадбирларда фаол қатнашишлари лозим. Ўқитувчиларнинг кенгаш, анжумани ва шўъба машғулотларида адабиётларнинг очиқ кўргазмси, библиографик нашрлар рўйхати, «Ахборот кунлари»ва бошқа тадбирлар қўшиб ўтказилади. Кутубхона китоб жамғармасини бутлигини таъминлаш Кутубхона китоб жамғармасини бутлигини, унги сақлашни таъминловчи қулай усуллари, адабиётларни яроқсиз ҳолга келтириш ва йўқолишига қарши чора-тадбирлар мажмуини ўз ичига олади. Мактаб директори кутубхонага китоб жамғармаси ҳисобини юритиш ва сақланишини тўғри ташкил қилаш учун зарур шарт- шароитлар яратилиши, санитария-гигена талабларига жавоб берадиган, китоб сақлашга мослашган алоҳида бино ажратиб бериши, кутубхонани махсус ускуна, мослама ва жиҳозлар билан таъминлаши зарур. Китоб жамғармасининг бутлигини жамлаш ва кутубхоначилик ишлари қоидаси ва талаби асосида ишлов бериш бўйича махсус йўриқномаларга кўра амалга оширилади. Кутубхонанинг китоб жамғармаси жойлашган қисмига бегоналарнинг кириши ман этилади. Китоб жамғармасининг эркин фойдаланувчи қисмига китобхонлар фақат нашрлар ва

адабиётлар бериладиган пайтда кутубхоначи хамкорлигида кириши мумкин.Кутубхона ишловидан ўтмаган китоблар, бир нусхадан бўлган луғатлар, қомуслар ва турли хил маълумот ва ахборот берувчи кам нусхали нодир адабиётлар ҳамда нашрларни йўқотган, зарар келтирган ҳолларда уларнинг ўрнига кутубхона томонидан белгиланган нарх ва мазмуни тўғри келадиган китоб ёки бошқа нашрларни топшириши мумкин. Вояга етмаган китобхонлар томонидан йўқотилган ёки яроқсиз ҳолга келтирилган китоб учун уларнинг ота- орлари, иоила бошлиқлари маъсулдирлар. Кутубхона ходимлари жамғарма ҳисобини юртиш, ундан фойдаланиш қоидаларига риоя қилишга ва қоидани бузган ҳолларда жавоб беришга маъсулдир. Жамғармани текшируви Кутубхона жамғармаси кутубхонада мавжуд адабиётларни жамғарма ҳисоб ҳужжатлари билан солиштириш орқали амалга оширилади. Кутубхона жамғармаси текшируви туман (шаҳар) ХТБ белгилаган муддатларда 5-7 йил ичида камида бир марта ўтказилади. Маълум муддатларда кутубхона томонидан қиимматбаҳо нашрларнинг айрим текшируви ўтказилади. Жамғарма текшируви кутубхона мудири кутубхоначи ўзгарганда ёки жамғарманинг маълм қисми бир ходимдан иккинчисига ўтказилагнда амалга оширилади. Бундан ташқари фавқулодда холлаиларда, сув тошқини, ёнғин ёки бошқаларда ҳам ўтказилади. Бундай холатдаги текширувлар режадаги, навбатдаги текширув ҳисобига ўтказилади. Жамғарма текшируви мактабда жамғармани текшириш ҳақида буйруқ чиқарилган ва кутубхона маъмурияти, жамоат ташкилоти, кутубхона кенгаши, хисобчилари вакилларидан иборат комиссия тайинлангач бошланади. Буйруқдаги текширув ўтказиш муддати кўрсатилади ва текширув кутубхонанинг иш вақтида амалга оширилади. Текширув ўтказиш жараёнидақоида бўйича кутубхонада китоб берилмайди, бироқ қабул қилинади. Кутубхоналардан қабул қилинган нашрлар алоҳида жойга тўпланади ва бутун китоб жамғармаси текшируви якунлангандан кейин текширилади. Текширув вақтида айрим англашилмовчиликлар-инвентар рақами йўқ китоблар, бир инвентар рақами билан рақамланган1 неча нашр ва хокозолар бўлиши мумкин. Бундай назорат томонлари китоблар билан биргаликда алохида жойга қўйилади ва текширув тугагандан сўнг ҳал қилинади. Текширув тугагач, бутун комиссия аъзолари имзоси қўйилган далолатнома тузилади ва мактаб директори томонидан тасдиқланади.Далолатноманинг бир нусхаси кутубхонада қолдирилади,бир нусхаси туман (шаҳар) ХТБ нинг ҳисобхонасига юборилади. Хужжаатларни сақлаш Ҳисоб ҳамда рўйхатга олиш китоби доимий сақланиши лозим. Кутубхона кундалиги 3 йил сақланади. Ўқувчиларнинг китобхонлик фармуляри мактабни битиргунларигача сақланади. Нашрлар, маълумот-ахборот материалларини ҳисобдан чиқарганлик ҳақидаги далолотнома ҳамда унга илова қилинган рўйхатлар 10 йилдан кам сақланмайди. Бунинг 1 нусхаси кутубхонада, 1 нусхаси туман (шахар) ХТБ хисобхонасида бўлиши керак. Ҳисоб –китоб билан боғлиқ махсус ҳужжатлар ҳисоб дафтари,юк хати, далолатнома туман (шаҳар) ХТБ хисобхонасига топширилади. Сақлаш муддати ўтган ҳужжатлар директори тасдиқланган далолатнома асосида йўқ қилинади. Адабиётлар: 1. О.Қосимов, К. Есимов. Умумий кутубхонашунослик. Т. Ўқитувчиси, 1999 йил. 2. Кутубхонанинг педагогика кадрлар малакасини ошириш ва уларни қайта тайёрлашга ёрдам борасида ишлари тўғрисида. Т. 2002 йил. 3. Туман (шаҳар) ХТБ қошидаги методика кабинети кутубхонасини юритиш ва мактаб кутубхоналарига методик ёрдам кўрсатиш. Т. 2002 йил. Тест саволлари: 1. Мактаб кутубхонаси жамғармасини текширишдан мақсад нима?

1)Китобларни бор йўқлигини аниқлаш. 2) Китобларни жамғарма ҳисобидан чиқариш мақсадида. 3) Кутубхонадаги рўйхатга олинган бадиий, ижтимоий, сиёсий ва бошқа мавзуларга дахлдор босма асарларнинг мавжудлигини яна тартибда хисоб хужжатлари билан солиштиришдир. 4) фойдаланилган адабиётларни ахволини билиш. 2. Жамғармани текшираётганда ва қабул қилаётганда зарур бўладиган хисоб хужжатлари нималардан иборат? 1) Кутубхона жамғармасини жамлама хисобга олиш дафтари. 2) Инвентар дафтар. 3) Йўқолган китоблар ўрнига олинган китобларнинг хисоб дафтари, китобхонлар формулярлари, хисобхонага бериладиган пулли хужжатлар дафтари. 4) Ҳаммаси тўғри. 3. Китобхонлик кундалиги ва фикр мулохазалар дафтари нима? 1) Ўқиб чиқилган китоб учун қайдлар тузиш учун 2) Китоб устида мустақил ишлаш малакасини ошириш учун. 3) Хотирасини текшириш учун 4) 1 ва 2 жавоблар тўғри 4. Мактаб кутубхонасида фондларни қандай ватли матбуот билан тўлдириб бориш мумкин? 1) Болалар ва ўқувчилар учун мўнжалланган газета ва журналларда 2) Марказий газета ва журналларга обуна бўлиш 3) Маҳаллий газета ва журналларга обуна бўлиш 5. Мактаб кутубхонасидаги китоб фондини қандай йўналишлар бўйича шакиллантириш мумкин? 1) мактаб кутубхонасини дарсликлар билан таъминлаш 2) Дастурий адабиётлар, дарсдан ташқари қўишга мўлжалланган китоблар билан таъминлаш 3) Маълумотнома характеридаги китоблар билан таъминлаш 4) Вақтли матбуот матбуот билан Мавзу: Ўқувчиларни кутубхоналарда пулли - қайтариб бериладиган дарсликлар билан таъминлаш (ижара тизими). (2 соатлик маъруза) Мақсад: Кутубхоначиларга ижара тизими ҳақида тушунча бериш ва уни хужжатларини юритилишини тушҳунтириш. Кутилаётган натижа: Кутубхоначи китоб тарқатишда нималарга эътибор бериш керак. Ота-она ва синф раҳбарлари олдида қандай мажбуриятлар борлиги ҳақида билимга эга бўлиш. Кўргазмали қурол: Плакат, чизмалар. Режа: 1. Ижара тизимининг мақсад ва вазифалари. 2. Мактаб кутубхоначиси бажарадиган асосий вазифалар. 3. Мактаб маъмуриятига қўйиладиган талаблар. 4. Ота-оналар, ўқитувчи ва ўқувчига қўйилган талаблар. Ижара тизимининг мақсад ва вазифалари Дарсликлар билан таъминлаш ижара тизими шундай тизимки, унга кўра ўқувчи мактаб кутубхонасидан 1 ўқув йилига керакли китобларни ижаратўловини тўлаш жараёни, китоб бериш ва ўқув йили охирида яхши ҳолатда қайтариш, дарсликлар билан таъминлаш ижара тизими (ДТИТ) ҳисобланади.

ДТИТ ота-оналарни дарсликлар сотиб олишга ажратилган маблағни кескин камайтиришва шу орқали ўқувчиларни дарслик билан тўлиқ таъминлаш имконини оширишга қаратилган. Дарсликлар айланма жамғармаси (ДАЖ) мактаб жамғармаси хисобланиб, унда ўқув дарсликлари ва бошқа ўқув материаллари мактаб томонидан талаб этилмагунча ижара ва бошқа молиявий киритмалар учун тўловлар жамланади ва сақланади. У дарсликлар билан таъминлаш ижара тизимини қўллаб-қувватлаш учун мўнжалланган . Ота-оналар қўмитаси мактаб маъмурияти билан бирга мазкур жамғармани бўлиб, дарсликларни алмаштириш харажатларини қоплаш учун ҳар йили ижара тўлови маблағлари ва хукумат молиявий киритмалари билан тўлдириб борилади. Ота-оналар қўмитаси ва мактаб жамоаси ҳар йили ДАЖ кенгашини сайлайди, улар ДАЖ ни бошқаришади ва дарсликлар билан таъминлаш мактаб ижара тизимини самарали ишлар олиб боришини назорат қилади. Ижара тўлови йиллик, қайтариб берилмас бадал бўлиб, уни ҳар бир ўқувчи дарсликлар билан таъминлаш ижара тизимининг бир қисми сифатида тўламоғи лозим. Йиллик ижара тўлов миқдори ўқувчига синфлар бўйича дарсликлар тўлиқ мажмуини олиш имконинни беради ва синфларга боғлиқ ҳолда фарқланади. Чунки ҳар бир синф учун турли нархдаги, турли миқдордаги дарсликлар талаб қилинади. Йиллик ижара тўлов миқдори ўқувчига синфлар бўйича дарсликлар тўлиқ мажмуини олиш имконини беради ва синфларга боғлиқ ҳолда фарқланади. Чунки ҳар бир синф учун турли нархдаги, турли миқдордаги дарсликлар талаб қилинади. Синфлар бўйича алоҳида ижара тўловимиқдори ҳар йили ХТБ ларга томонидан кўриб чиқилади ва қайта ҳисобланади,ҳамда барча мактабларга ҳар йили 10 августдан кечиктирмай етказилади. Ижара тўлови Ўзбекистонинг дарсликлар ижара тизими жорий этилган барча мактаблари учун бир хил бўлади. Мактабнинг ўзи ижара тўлови учун вазирлик томонидан белгиланган бадалнинг 10 гача орттириш хуқуқига эга. Ижара тўловининг ҳар йиллик тузатишлари инфлясия, дарсликлар сони ва нарх, эски дарсликларни алмаштириш учун мўнжалланган хужжжатларни эътиборга олади. ДТИТ рўйхатига киритилган дарсликлар (бошланғич захира сифатида) биринчи йили вазирлик томонидан барча тажриба - синов мактабларига ижара учун бепул берилади. ДТИТ га кирувчи дарсликлар рўйхати ҳар йили барча дарликлар, шунингдек ўқитувчилар учун барча қўлланмалар,ўқиш учун қўшимча китоблар, справочниклар ва бошқа нашрларга асосланган ўқув материаллари ҳамда ўқитиш воситалари кўзда тутилади. Мактаб кутубхоначиси бажарадиган асосий вазифалари Кутубхоначи қуйидагиларга масъулдир: Ҳукумат томонидан мактаб кутубхона жамғармасига ажратилган дарсликлар, ўқув ва методик қўлланмалар, кўргазмали қуроллар ҳамда бадиий адабиётларни қабул қилиб олиш ва уларни фанлар ҳамда синфлар бўйича саралаш. Ўқувчилар тегишли китобларни бериш. Ҳар бир синфга топширилган ёки тарқатилган ва қайтариб олинган китобларни ҳисоб-китобт журналини юритиш. Мактабда дарсликлар сақланишини назорат қилиш. Мактабда ДТИТ ни амалга оширишнинг барча масалалари бўйича ота-оналар билан ҳамкорликда ишлаш. ДТИТ нинг барча жиҳатлари бўйича мактаб директорига мунтазам ҳисобот бериб туриш ва муаммоли масалалар бўйича директор номидан ахборотларни туман (шаҳар)га расмий йўллаш. Тумандан олинган кўрсатма асосида ишларни шакллантириш. Мактаб таътили мобайнида китобларни сақлаш ва уларни инвентаризациядан ўтказиш,таман (шаҳар) ХТБга расман етказиш. Дасликлар заҳирасини тиклашни таъминлаш бўйича тота-оналар билан ҳамкорликда ишлаш.

Келгуси ўқув йили учун дарсликлар ва ўқув қўлланмаларга бўлган эҳтиёжини таҳлил қилиб, буюртмани мактаб ўқитувчиларига кенгашида тасдиқлатиб туман (шаҳар)ХТБ га етказиш. Мактаб маъмуриятига қўйиладиган талаблар Мактаб директорига қўйидагиларга масъулдир: Ўқувчиларни дарсликлар ва ўқув адабиётлар билан етарли даражада таъминлаш. Мактаб ДАЖ ни бошқариш ва назорат қилиш. Ҳар бир ижара тўловининг йиғилишининг иложи борича юқори даражада бўлишини таъминлаш. Ҳар йилнинг охирида мактаб Даж нинг аниқ йиллик молиявий ҳисобларини олиб бориш. Бюртма берилагн барча дарсликлар олинганлигини аниқлаш. Синф раҳбарининг таклифи билан кам таъминланган оилалар болалари учун олинган барча маблағлар адолатли равишда тақсимланганлигини таъминлаш. Ўқув йили давомида мактаб кутубхона фаолимяти камида икки маротаба тўлиқ кўрилиши лозим. ДТИТ ни барча жихатлари бўйича синф раҳбарлари ва кутубхоначининг ишларини назорат қилиш.) ДТИТ ни ўтказиш ва амалга оширишнинг барча жиҳатлари бўйича ўқувчилар, ота-оналар ва маҳаллий маъмурларни хабардор қилиш. Туман (шаҳар)ХТБ ни ўқувчиларнинг умумий сони, синфлар, чет тиллар ва дарсликларнинг йиллик ахборот билан таъминлаш. Муқобил дарликлар мавжудлиги холатида барча танлаб олинадиган дарсликларнинг йиллик буюртмалари бўйича мактаб ходимлари ота-онлар билан маслаҳатлашиш ва келишиб олиш.Туман ( шаҳар) Халқ таълими ўқувчилари сони ҳақида маълумот бериш. Ота-оналар,ўқитувчи ва ўқувчиларга қўйилган талаблар Синф рахбари қуйидагиларга масъулдир: ДТИТ да иштирок этиш учун ота-оналар билан йиллик шартномалар тузишини таъминлаш. Ўқувчиларга берилган дарсликларни махсус журналда рўйхатга олиш. Ижара тўлови тўлаганлиги ҳақидаги тўлов қоғозларини йиғиш ва уларни рўйхатга олиш. Тўлов қоғозининг асл нусхасини мактаб буглатерия ёки кутубхоначига топшириш. Ижара тўловини ўз вақтида тўлашга қийналаётган ҳар бир ота-онани аниқлаш, зарур бўлганда улар билан тўлов муддатини келишиш ҳақидаги мактаб директорига таклиф киритиш. Ижара тўлови тўлаганлиги ҳақидаги банк хужжжатлари аосида ҳар бир ўқувчига дарсликларни фойдаланиш учун тарқатиш. Ўқув йили охирида ўқувчилардан китобларни белгиланган тартибга кўра йиғиб олиш,текшириш ва мактаб кутубхоначиси билан ҳамкорликда ишлаш. Яроқсиз ҳолда келган ва йўқолган дарсликлар бўйича мактаб сиёсатини амалга ошириш,яъни жарима солиш ёки яроқсиз холга келган китоб ўрнига ўқувчидан бошқа китоб ёки ота-оансидан жарима олишни таъминлаш юзасидан мактаб кутубхоначиси билан ҳамкорликда ишлаш. Ижара берилиб, ўқув йили оҳирида қўйтарилган дарсликлар бўйича тилхат бериш. 2-шакл бўйича ахборот тўплаш. Ўқув йилининг охирида дарсликларни мактаб кутубхоначисига яхши ахволда қайтаради. Ўқувчилар ва ота-оналар дарсликларни авайлаб сақлаш ва бутунлиги учун масъулдирлар. Ижара тўлови тўланганидан сўнг ўқувчи дарсликларни ўқув йилининг охригача фойдаланиш учун олади.

1-шакл Дасликларни ижарага олиш бўйича ота-оналар ва мактаб ўртасидаги шартнома _____ вилояти _________ туман(шаҳар)________ сонли мактаб директори ________________ (исми-шарфи) орқали бир томондан ва мазкур мактабнинг______ синф қўувчиси _______ (исми-шарфи) бошқа томондан ушбу Шартномани имзоладилар. 1. Мактабдан қуйидаги дарсликлар тўплами ижарачи томонидан ижарага олинади: Дарслик номи Нусхаси Ижара тўлови Имзо 2. _______ ўқув йили учун ижара тўлови ________ сўмни ташкил этади. 3. Мактаб мазкур ўқув йили учун ижарачининг фарзандига юқорида рўйҳатга қиритилган дарсликлар бериш мажбуриятини олади. 4. Ижарачи; - ижарага олинган дарсликларни фарзандим яхши сақлайди деб; - ижарага олинган дарсликлар мактабга ўқув йили оҳирида 31 майда қайтириб берилади деб; Мактаб номидан:_______ сонли мактаб директори_________________имзо, муҳр сана. Ижарачи номидан:____________синф ўқувчиси_________________нинг ота- онаси__________имзо, сана. 2- шакл ______ ўқув йили мобайнида ижарага берилиб, йил оҳирида қайтариб олинган дарсликлар бўйича тилхат _____________вилоят____________туман (шаҳар)__________сонли мактабнинг____ синф ўқувчиси ________ (исми- шарифи)_________ўқув йилида ижарага олган дарсликларни мактабга қўйидаги ҳолда қайтарди. Дарслик номи қайтарилган аҳволи алмаштирилган дарслик жарима қиймати Имзо Тўланиши лозим бўлган умумий жарима қиймати________________ Тўланилган қиймат___________ сана__________________________ Синф раҳбари_______________________(исми- шарифи)_____имзо Жарима тўланган ёки китоб топширган ота- она _________________ (исми - шарифи), имзо__________ Ижарачи томонидан тўланган жарима тўлови муҳрланган дафтарда____ сонли рақам билан қайд этилган. 3- шакл _________сонли мактабнинг _____ синф бўйича_________ўқув йилида йиғилган ижара тўловлари.

№Ўқувчилар исми ижарага Умумий ижара Ота-она имзоси Сана Сумма Қайд қилиш Сана Сумма Қайд 1 . 2 . 3 . 4 . 5 . 6 . 7 . 8 . 9 . 1 0. 1 1. 1 2. Синф рахбари _________________ (исми,шариф), имзо Мактаб директори ______________ (исми,шариф), имзо. Дарсликлар бўйича ота-оналар кенгаши раиси ___________(исми-шарифи), имзо. Адабиётлар: 1. Мактаб кутубхонаси ишини баҳолаш меъёрлари (мактаб дарсликлари кутубхона фондибўйича методистлар ишига доир методик тавсиялар)Т.1996 йиллар. 2. Кутубхонанинг педагогик кадрлар малакасини ошириш ва уларни қайта тайёрлашга ёрдам борасидаги ишлари тўғрисида. Т. 2002йил. 3. Туман (шахар)ХТБ қошидаги методика кабинети кутубхонасини юритиш ва мактаб кутубхоналарига методик ёрдам кўрсатиш.Т. 2002 йил Тест саволлари 1. Ижара тизимининг мақсади нима? 1) Ўқувчиларни дарслик билан тўлиқ таъминлаш. 2) Сотувдаги китобларни сотиш. 3) Мактабга ёрдам бериш. 4) Ўқувчилар дарсни яхши ўзлаштиришлари учун 2. Ижара тўловини неча киши қабул қилади?

1) 2 киши 2) 3 киши 3) 4 киши 4) 1 киши 3. Ота-оналар билан шартнома тузишни ким таъминлаб беради? 1) Мактаб директори 2) Кутубхоначи 3) Ота-оналар вакили 4) Синф рахбари Мазу: Дарсликлар инвентариизациясини ўтказиш ва буюртма бериш. (2соатлик маъруза) Мақсад: Инвентаризация ишлари олиб бориш, буюртма бериш йўл йўриқларини ўргатиш. Кутилаётган натижа: Инвентаризация ўтказиш шакилларини кўрсатиш ва у ҳақида қандай билимга эга эканлигини билиш. Кўргазмали қурол: Чизмали плакат. Режа: 1. Инвентаризация ўтказиш тартиби 2. 1 ва 2 шакл мазмуни 3. Республикада ягона бўлган ўқув адабиётлар меъёри Инвентаризацияни ўтказиш тартиби Ўзбекистон Республикаси ХТБ ҳайъати мажлисининг 2002 йил 27 апрелдаги 411-сонли қарори билан тасдиқланган. Республика УЎТ мактаблар ўқувчиларининг дарслик ва ўқув қўлланмаларга бўлган эхтиёжларини аниқлаш, унга мувофиқ равишда буюртма бериш, нашр этиш ва ҳар бир ўқувчига етказиб бериш ишларини тартибга солиш мақсадида Республикадаги барча турдаги УЎТ муасссаларининг кутубхона захирасидаги ва ўқувчилар қўлидаги мавжуд дарслик ва ўқув қўлланмалар ҳар бир ўқув йилининг март-апрель ойларида инвентаризациядан ўтказилади. Инвентаризацияни ўтказиш тартиби: 1. Таълим муассасаларида директор раислигида туман (шаҳар)ХТБ маъсул ходимларидан бир киши, ота-оналар ўқитувчилар ва ўқувчилар вакиллари киритилган ҳолда комиссия тузиш керак. 2. Комиссия аъзолари синф рахбарлари томонидан ота-она вакиллари ҳамкорликда ўз синфидаги ўқувчилар сотиб олган, кутубхона заҳирасидан берилган ва ўриндошлик йўли билан алмаштирилган дарсликларни ҳисобга олган ҳолда тузган дарсликлар билан таъминланишни даражаси ҳақидаги маълумотномани (1-шакл,1а шакл)таҳлил қилиб чиқилади. Дарсликлар билан таъминлашни даражасини аниқлашда Республикада ягона ўқув адабиётлар меъёри (2-шакл) асос қилиб олинади. 3. Комиссия аъзолари аъзолари қайрдан олиниб кирим қилганлигидан қатий назар кутубхона захирасида мавжуд бўлган дарсликлар, ўқув қўлланмалар,сиёсий, бадиий адабиётларнинг нусхаси бўйича ҳисоб китоб қилади ҳамда ўқувчилар сотиб олаган дарсликлар ҳисобга олаган ҳолда кейинги ўқув йили учун синфлар ва тиллар кесимида дарсликлар ва ўқув қўлланмаларга буюртма иайёрлайди (3 шакл) 4. Комиссия аъзолари умумтаълим мактабларининг кам таъминланган оилаларга мансуб ўқувчиларни кутубхона заҳирасидан бепул дарслик билан таъминлаш мақсадида синф рахбари томонидан тузилагн эхтиёж ва буюртма (4 шакл, 4а-шакл) асосида ҳамда ўқувчилар контенгентини Вазирлар махкамасининг 1994 йил 24- августаги 434-сонли қарори билан тасдиқланган « кам таъминланган оилалар хисобга олиш, уларга моддий ёрдам тайинлаш ва тўлов тартиб » тўғрисидаги низом ва Вазирлар Махкамасининг 2002 йил 25 январдаги «Ахолини ижтимоий ҳимояга муҳтож

қатламларини аниқ йўналтирилган тарзда қўллаб-қувватлашнинг 2002-2003 йилларда мўлжалланган дастурини амалга ошириш чора-тадбирлари тўғрисида» ги 33-сонли қарори билан синфлар,тиллар кесимида кеоракли қўшимча дарсликларга инвентаризация натижалари асосида буюртма тайёрлайди (5-шакл). 5. Мактаб бўйича умумлаштирилган 2 буюртма (3-шакл,5-шакл) 2 нусхада тайёрланиб комиссия аъзолари томонидан имзоланади, мактаб муҳри босилади, бир неча ХТБ га 1-мартгача топширилади,2-нусхаси кутубхонада сақланади. 6. Шакллардаги «Дарслик ва ўқув қўлланмалар номи» графасига «Ўзбек тили»даги дарслик ва ўқув қўлланмалар кейинги ўқув йилида қўлланишга тавсия этилган ва «Маърифат»газетасида эълон қилинган рўйхатдаги тартиб бўйича ёзилади. 7. Синф раҳбарлари томонидан ота-оналар ҳамкорлигида тўлғазиладиган 1- шакл, 4- шаклда дарсликлар ва ўқув қўлланмалар номи графасида ҳар-бир ўқувчининг қаршисидаги катакка дарслиги бор бўлса (-) ишора, йўқ бўлса (-) ишора қўйилади. 1ва 2 шакл мазмуни ____________ вилоят _____________туман (шаҳар)даги _____ сонли мактабларнинг_____________ ўқув йили учун дарсликлар ва ўқув қўланмаларга бўлган эҳтиёж ва буюртмаси. __ синф Таълим тил _____ ўқувчи сони _____ № Ўқу вчининг исми ва шарифи Да сликлар ва ўқув қўл.номи Куту б. Бериладиган дарс сони Ўқу в.қўлида бор бўлган дарсликлар сони К ерак бўлган дарс сони Ж ами эхтиёж % О та- оналар имзос и 1 . 2 . 3 . Жа ми Синф рахбари: имзо,сана Ота-оналар вакили: имзо,сана ______ вилоят ______ туман _______ мактаб _____ синф ўқувчиларининг дарслик ва ўқув қўлланмалар билан таъминланганлиги ҳамда ______ ўқув йилига буюртмаси тўғрисида М А Ъ Л У М О Т Таълим тили ________ Ўқувчилар сони_________ № Дар сли ва ўқув қўлланмалар М уал л ифи Ўқув.қў лидаги дарс. ва ўқув қўланмалар Мак таб кутуб.том.бе рилган дарс ва ўқув. қўл. Ж ами Т аъминот фоизи _ _ўқув йилига эҳтиёж (буюрт

сони ма) 1 . 2 . 3 . Жам и Синф рахбари: имзо,сана. Ота-оналар вакили: имзо,сана. Республикада ягона бўлган ўқув адабиётлар маъёри 2-шакл.Синф лар 2-синф 3-синф 4-синф 5-сикеракли адабиётлар ҳам мавзу бўйича гурухларга ажратилади.нф 6-синф 7-синф 8-синф 9-синф 10-синф 11-синф Дарсликлар 6-номда 6-номда 7-номда 10-номда 11-номда 12-номда 15-номда 17-номда 14-номда 13-номда _______ вилоят ______ тумандаги___ мактаб бўйича ўқувчиларнинг дарслик ва ўқув қўлланмалар билан таъминланганлиги _____ ўқув йилига буюртмаси тўғрисида М А Ъ Л У М О Т

№Дарслик ва ўқув қўл.сони М уаллифи М ак.кут.берил.дарс ва ўқув қўл.сони Ж ами Таъминот фоизи ___ ўқув йилига эхтиёж (буюртма) 2- синф Ў қувчи сони 1 2 Ж ами 3- синф Ў қувчи сони 1 2 Ж ами У мумий жами Мактаб директори: имзо,сана Комиссия аъзолари:имзо,сана 4-шакл ______ вилоят_______ туман(шаҳар)даги_____ сонли мактабнинг_____ синфидаги кам таъминланган оилаларга мансуб ўқувчилар учун дарслик ва ўқув қўлланмаларига бўлган эхтиёжи ва буюртма. ____ синф таълим тили______ ўқувчи сони_______

№Кам таъмин оилага ман-суб бўлган ўқувчи сони Уни тасдиқ-ловчи маълумот Кутубхона-дан берил Керак бўл-ган дарслик сони Ж ами эҳтиёж Ота-она имзоси 1 . 2 . 3 . Ж ами Синф раҳбари: имзо. Ота-оналар вакили: имзо. 4а-шакл ______ вилоят_______ туман мактаб_____синфдаги кам таъминланган оилаларга мансуб ўқувчилар континегенти, уларни кутубхона захирасидан таъминланиши ҳамда керакли қўшимча дарсликлар билан учун ________ ўқув йили буюртмаси. Таълим тили______ синфи _____ Ўқувчи сони_______ № Дарс. ва ўқув қўл-лан. номи М уаллифи Кам.таъмин-ланганоила контгенти Кутубхона-дан берил Таъминот фоиз ___ ўқув йили учун буюртма

1 . 2 . 3 . Ж ами Синф раҳбари: имзо. Ота-оналар вакили: имзо. 5-шакл ______ вилоят_______ тумани ____ матаб ______ бўйича кам таъминланган оилаларга мансуб ўқувчилар континегенти, уларни кутубхона захирасидан таъминланиши ҳамда керакли қўшимча дарсликлар билан учун ________ ўқув йили буюртма. №Дарс. ва ўқув қўл-лан. номи М уаллифи Кам.таъмин-ланганоила контгенти М актаб кутуб. Бери-ладиган дарс-лик сони Таъминот фоиз ___ ўқув йили учун дарсликларга буюртма 2- синф Ў қувчи сони 1 . 2 . Ж ами 3- синф Ў қувчи сони 1 . 2 . Ж

ами Умумий жами: Мактаб директори: имзо,мухр Комиссия аъзолари: имзо. Адабиётлар: 1. Мактаб кутубхонаси ишини баҳолаш меъёрлари (мактаб дарсликлари кутубхона фонди бўйича методислар ишига доир метолик тавсиялар) Т.1996 йил.р 2. Кутубхонанинг педагогик кадрлар малакасини ошириш ва уларни қайта тайёрлашга ёрдам борасидаги ишлари тўғрисида. Т.2002 йил. 3. Туман (шаҳар) ХТБ қошидаги методик кабинети кутубхонасини юритиш ва мактаб кутубхоналарига методик ёрдам кўрсатиш. Т. 2002 йил. Тест саволлари 1. Инвентаризация ўқув йилининг қайси ойларида ўтказилади? 1)Март-апрел ойларида 2) Феврал-март ойларида 3) Ноябр-декабр ойларида 4) Август-сентябр ойларида 2. Тузилган комиссия неча кишидан иборат бўлиши керак? 1) 4 кишидан 2) 5 кишидан 3) 3 кишидан 4) 2 кишидан Мавзу: мактаб кутубхонасининг маълумотнома-библиографик аппарати. (2 соатлик маъруза) Мақсад: Библиография ва ахборот ишлари маълумотнома- библиографияхизматини кўрсатиш, рўйхатлар тузиш,кутубхоначилик-библиогарафик билимларини тарғиб қилиш. Кутилаётган натижа: Маълумотнома-библиографик хизмат кўрсатиш сўровларини билиш, сўров турлари билан танишиш. Кўргазмали қурол: тарқатмалар материал. Режа: 1. Мактаб кутубхонасида маълумотнома-библиогарфик хизмат кўрсатиш. 2. Ахборот ишларининг гурухий шакли. 3. Маълумотнома-библиографик аппарат. Мактаб кутубхонасида маълумотнома- библиографик хизмат кўрсатиш Библиография ишлари ҳар қандай кутубхона фаолиятининг таркибий қисми бўлиб,у билиографик ахборотни тайёрлаш ва уни китобхонга етказиш жараёнидан иборатдир. Билиография ва ахборот ишлари маълумотнома-билииография хизматини кўрсатиш, билиогарафик ахборот, рўйхатлар тузиш, кутубхоначилик-библиогарфик билимларни тарғиб этишдаўз аксини топади. Маълумотнома-билииографик хизмати кўрсатиш кутубхонлардан тушган бир маротабалик ҳар-хил библиографик маълумот сўровини бажаришни ўз чиига олади. Сўров оғзаки ёки ёзма равишда қабул қилинади. Сўровлар қуйидагиларга бўлинади: -мавзули,яъни маълум мавзу ёки мавзу бўйича. Уни тайёрлаш учун систематиккаталог, библиогафик картоека ва нашрлар.маълумотнома,комуслардан фойдаланилади.Мавзу сўровнинг оғзаки шаклиниабул қилишда сўров мавзусининг ифодаланиши, унинг мақсади,хужжатларисақланиши даражаси, бажарилиш муддатини аниқлаш зарур.Сўровни бажариш натижаси-аниқ мавзу бўйича маълум тартибда рўйхат қилинган мавзули библиографик маълумотомадир; - фактографик,яъни воқеалар ҳақида мавжуд ахборотлар,даврий таржимаи хол,сиьтистика хақидаги маълумотлар сўровидир.Бажарилган фактографик

маълумотномада олинган манба ўрсатилмоғи лозим; фактографик маълумотномалар, луғатлар, комуслардан фойдаланилади; - аниқлаштирувчи сўровлар –яъни баъзи библиографик ёзув матн ва парчалар, адабиётлар иқтибосини аниқлаш учун берилган сўровлар хисобланади. Аниқлаштирувчи қидирувнинг энг кенг ёйилган вариантлари; Китоб муаллифини, асар номини, мақола хақида библиографик маълумотни, даврий ва давом этаётган нашрлар хақидаги маълумотларни аниқлаш. Аниқлаштирувчи маълумотномалар алфавит католог, библиографик картотекалар бўйича бажарилади.барча маълумотлар қуйидагши шаклларда ҳисобга олинади. Т № С ана сўров Мавз у ва мақсади Сўров кимдан тушган Маълумотн ома бажарган манбалар Кутубхона ходимлари китобхонларга библиографик маслаха беришлари мумкин.Библиогарафик маслахат маъумотнома-библиография аппаратининг баъзи қисимларидан фойдаланиш мустақил библиогарфияқидирув бўйича бир маротабалик сўровга маслахат, тавсиялардан иборат жавоб тайёрлаш, адабиётлар рўйхатини тузиш,иқтибосини кўрсатиш йўриқларини ўз ичига олади. Библиографик маслахатнинг асосий вазифаси китобхонлари кутубхоналарининг МБА билан таништириш ва лардан мустақил библиоарфия бўйича ишлаш кўникмаларини шакллантиришдан иборатдир. Ахборот ишларининг гурухий шакли Мактаб кутбхонаси педагогик жамоага, мактаб ўқувчиларига ҳамда китобхонларга библиографик ахборотни оммавий, гуруҳий ва индивидуал тарзда етказилади. Ахборотнинг оммавий тарзда етказиш шакли келган янги адабиётлар кўргазмаси ва мавзули кўргазмалар,янги адабиётларнинг очиқ кўргазмасини,библиографик шархни, «Ахборот кунлаи», «Мутахассислик кунлари», «Ўқитувчи кунлари»ни ташкил этишдан иборат. Олинган янги адабиётларнинг расми кўргазмаси нашр турига қараб табақалаштириш лозим. Янги китоблар, янги журналларга керакли адабиётлар ҳам мавзу бўйича гуруҳлрга ажратилади. Мавзули кўргазмлар муҳим сана ва машхур кишиларнинг таваллуд кунларига, мактаб таълим-тарбия фаоиятининг асосий йўлланишларига бўғишлаб ташкил этилади. Ахборот ишларини йўлга қўйишда «Ахборот кунлари»ташил этиш алохида ўрин тутади. Бу тадбир ўқитувчи ва ўқувчиларни олаётган кундалик адабиётлари билан тезкор таништириш учун қулайдир. Китоблар, даврий, библиографик ва ахборот материалларни кенг экспозицияси кўргазманинг тўлақонли бўлишини таъминлайди. «Ахборот кунлари» даврида ўтказиладиган адабиётлар кўргазмасида кутубхоначилик бибилиографик ва ахборот билимларини тарғиб этувчи материаллар ҳам жой олаган. Булар маъруза адабиётлар шархи, маслахатлар, ахборот хабарлари бўлиши мумкин. Тадбир ўтказиш дастури ва вақти ҳақида аввалдан эълон ёзиб қўйилади. «Ахборот кунлари» ни ўтказиш сценарийсига ўқувчилар учун кўргазмага қўйилган баъзи хикоя ва шеъррлардан ўқиш, улар мазмуни бўйича викториналарни киритиш мумкин. Ахборот ишларининг гурухий шакли мутахассислиги бир-бирига яқин бўлган китобхонларга, масалан: ижтимоий внлар ўқитувчилари учун мўнжалланган ёки бирор гурух ёки синф учун ўтказилади.Мазкур иш адабиётларнинг мавзули кўргазмаларини, материаллари мавзулари бўйича сақлаш,библиография шархини ўикзиш, адабиётларнинг тавсиявий рўйхатини тузиш орқали амлга оирилади. Табақалашган индивилуал библиографик ахборо шакли мунтазам равишда китобхонларнинг эҳтиёжи ва сўровига мос янги нашрар билан таништириб боришдан

иборат. Мактаб падагогик жамоаси ва ўқувчилар учун маъумот сифатига адабиётларнинг библиорафик рўйхати ҳам тузилади. Кутубхоначилик-библиография билимларини тарғиб қилиш кутубхоналарининг ўқишдан мақсадини,ёш ва касбий хусусиятларини ҳисобга олган холда кутубхона фондидан, МБА дан, библиография тизими қўлланмаларидан унумли фойдаланиш методикасини ўргатишга йўналтирилган.Бундай тарғибо ишлари мактаб кутубхоначилари томонидан синфдан ташқари ўқиш дарсларида, тарбиявий соатларда,факультатив ва тўгарак машғулотларида, кутубхоначилик дарсларида олиб борилади. Маълумотнома-библиографик аппарат. МБА маълумотнома ва библиографик нашрлар, кутубхоа каталоглари, маълумот бериш учун мўнжалланган картотекалар, ашр қилинган асарлар тарғиботи ва китобхонликни назорат қилиш мақсадидаашкил этилади. МБА мактаб куубхонаси иш фаолиятида муҳим ахамият касб этади, унинг ёрдамида китобхонларга маълумот ва ахборот –библиографик билимлар тарғиб қилинади. Мактаб кутубхоналарининг МБА си 1-9 синф ўқувчилари ва ўқитувчилари учун мўнжалланган. Кутубхона фонди ва ҳажмидан қатъий назар МБА таркибига қуйидаги асосий қисимлар киради: маълумотнома ва библиографик нашрлар фонди, каталог ва картотекалар, бажарилган маълмотлар фонди. Маълумотнома ва библиографик нашрлар фонди мавзу ва тур жихатидан хар хил бўлган маълумотнома адабиётлардан иборат бўлиб, улар нашр турига кўра ҳам фарқланади. Булар умумий ва махсус комуслар, изохли атамалар, таржима луғатлари, маълумотномалар, статистика тўпламлар, библиографик қўланмалардир. Мактаб кутубхоналарида алфавитли ва сисематик каталоглар бўлиши шарт. Алфавиьт каталоги-унда билиографик маълумотлар, яъни якка муаллиф ёки муаллифлар гуруҳи исим арифи, ё асар номи ва бшқа хужжатлар аълифбо тартибида берилади. Алфавит каталоги бир муаллифнинг барча асарларини, бир асарнинг турли нашрларини топиш имконини беради.Каталогдги карточкалар муалллифи фамиляси ва сарлавҳа сўзларининг бош ҳарфига қараб, қаътий алифбо тартибда терилган бўлади. Систематика каталог – билим соҳаларига оид библиографик маълумотномалар битилган кутубхона каталогида соҳалар кутубхоначилик-библиорафик тизимига кўра тавсифланган бўлади. Бу каталог ахборот бериш ва тарбиявий вазифларни бажаради. Билимнинг турли соҳаларига тегили адабиётлар ҳақида маълумотнома беради, кутубхона фонди мазмуни билан таништиради. Мълум мазу доирасидаги керакли нашрла ҳақида маълумотномаларни мантиқий, билимар тизими тартибида беради ва у кўпинча китобхонни билимнинг янги соҳаларига мурожаат этишга ундайди. Каталогларни мунтазам равишда тахрир қилиб бориш лозим. Бунд библиография тавсифнинг тўғрилиги, билимлар саҳифаларининг аталиши,бўлимлар тўғрилиги, карточкалар терилиши тартиби текширилади. Қабул қилинган янги адабиётларнинг карточалари дархол каталогга қўйилади. Бирор нашрнинг сўнги нусхаси рўйхатдан чиқарилаётанда унинг карточкалари барча каталоглардан чиқариб ташланиши зарур. Адабиётларни кенг оммага ёйиш мақсадида долзарб мавзулар юзасидн мавзули картотекалар тузилади. Уларда китоблар, брашуралдар, даврий нашр материаллари ҳамда тўпламлар ўз ифодасини топади. Маълумотнома-библиорафик билимларида каталог ва картотекалардан фойдаланиш қоидалари ва хокозолар ўрин олиши мумкин. Ушбу бўлимда китобхонларга кўрсатиладиган маълумотнома-библиографик ва ахборот хизмти тизимини акс эттириш мақсадга мувофиқдир. Бу ерда маълумотнома-библиографик аппарати билан ишлаш режалаштирилади. Унда педагогик ва халқ таълими бўйича газета-журналлар, мақолалар, систематик картотекалари, иеатик картотекаларни такомиллаштириш, маълумотнома –библиографик нашр фонди, амалга оширилган маълумотномалар архивини тузишга эътибор берилади. Библиографик ва ахборотнома ишлари қуйидаги йўналишларда амала оирилади:

- библиографик рўйхатлар тузиш; - маълумотнома –библиографик хизмати кўрсатиш (кутубхона фонди ҳамда маълумотнома –библиографик аппарати асосида); - маълумотнома –ахборотнома хизмати («мутахассислар куни», «Ахборот куни», адабиётлар ва библиографикобразлар кўригини ўз ичига олади;) - кутубхоначилик –библиографик билимлар (китоблар тарғиботчиси сифатида халқ таълими ходимлари учун зарур). Шуни айтиб ўтиш кеакки, китобхонларнинг ахборотларга бўлган эҳтиёжини таъминлаш сифатида маълумотнома фондининг тўғри ташкил этишга бевосита боғлиқдир. Маълумотнома –библиографик фонди халқ таълимининг машҳур арбобларига бағишланган тематик тўпламлар, халқ таълими соҳасига доир етакчи материаллар тақдим этилиши лозим. Кутубхонада тематик картотека бўлиши албатта шарт. Бундай картотека кўпинча янгидан туғилаётган педагогик муаммолар тўғрисидаги ягона ахборот манбаи бўлиб хизмат қилади. Адабиётлар: 1. Ўзбекистон Республикасининг «Таълим тўғрисида»ги ва «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури»даги қонунлари.Т.Шарқ,1997 йил 2. И.А.Каримов Баркамол авлод Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори.Т.1997 3. Баркамол авлод орзуси .Т.1999 йил. 4. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Мактаб ишини режалаштириш

Мактаб кутубхонаси хужжатларини юритиш тартиби

Мактаб кутубхонаси хужжатларини юритиш тартиби

Мактаб кутубхоначиларига қўйилган давлат талаблари. Умумий ўрта таълим муаассасалари кутубхонаси Низоми

Маҳаллий давлат ҳокимияти органлари юридик хизмати фаолиятининг асосий йўналишлари