Kasb – hunar o`rganishning afzalligi va iqtisodiy tarbiya haqidagi etnope dagogik fikrlar - Pedagogika - Referatlar

Kasb – hunar o`rganishning afzalligi va iqtisodiy tarbiya haqidagi etnope dagogik fikrlar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

49 KB

Ko'chirib olish

WWW.ARXIV.UZ Reja: 1. Etnopedagogikada kasb-hunar egallashning afzalligi haqida 2. Kasmb-xunarning vorisiyligi va kasb-hunar sohibining ma`naviy- axloqiy sifatlari xususida. 3. Etnopedagogikada iqtisodiy tarbiyaning yoritilishi.

WWW.ARXIV.UZ 1. Etnopedagogikada kasb-hunar egallashning afzalligi vaa vorisiyligi haqida “Insonning o`zi va o`z oilasining baxt-saodati yo`lida mehnat qilishga shaxsan tayyor ekanligi uning ichki imkoniyatlarini tashkil etadi”, -degan edi Prezident I.A. Karimov (“O`zbekiston - buyuk kelajak sari”, T., “O`zbekiston”, 1998. 63- bet). Darhaqiqat, bugungi yoshlarni kelajak hayotiga tayyorlash ularga zamon talabiga mos kasb-hunar o`rgatishni taqoza etadi. Zero: “Jahon bozoridagi integratsiya, ilmiy – texnikaviy taraqqiyot sur`atlari ... tarbiya, ta`lim, siyosiy va kasbiy tayyorgarlik masalalarini hal etishga jamul – jam yondoshishni taqoza qilmoqda”. Hozirgi paytda yoshlarga yuqori malakali ixtisos egalari bo`lib yetishishlariga sharoit yaratmay turib, biz respublika xalq xo`jaligi, ishlab chiqarish sohalarini tubdan o`zgartira olmaymiz. Chunki, ishsizlik, maosh kamligi, kadrlar taqchilligi va boshqalar ana shu tufaylidir. Bunda unutib yuborilgan xalq an`analari va udumlarini tiklashga ham e`tibor berish kerak”(Usha manba). Ko`rinib turibdiki, kasb-hunar tarbiyasi hozir mamlakatimizda ustivor yo`nalishga aylanmoqda. “Ta`lim to`g`risidagi Qonun”, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” ham xuddi shu maqsadga qaratilgan hujjatlardir. Ushbu maqsadlarni amalga oshirishda bizga xalq pedagogikasi yordam berishi mumkin. Chunki ajdodlarimiz kasb-hunar tarbiyasiga alohida e`tibor berishgan. Ilmni, kasb-hunarni so`rab urganish or hisoblanmagan, balki “Orlanib so`ramagan o`ziga zolim” hisoblangan. Qadimgi xalq maqollarida kasb-hunar egallashning afzalligi va ijtimoiy ahamiyati ko`rsatib utilgan. Chunonchi, “Temirchining ming urgani, bosqonchining bir urgani” maqolida temirchiga qaraganda bosqonchining zarbi kuchliligi emas, balki hunarsizdan hunarlining zarbi unumli ekanligi aytilsa: “Ko`ra-ko`ra ko`zchil bo`lasan, so`zlay-so`zlay so`zchil bo`lasan” maqolida esa, ilmni va kasb-hunarni asta-sekinlik bilan o`rganib, mahoratli bo`lish mumkinligiga ishora qilinmoqda. Xalq maqollarida hunarni mashaqqatsiz o`rganib bo`lmasligi “Tikansiz gul bo`lmas, mashaqqatsiz - hunar”makolida yakkol ko`rsatiladi. Hunar boylikka yetaklovchi yo`l ekanligi shunday ta`kidlanadi: “Tekin boylik

WWW.ARXIV.UZ axtarguncha, o`zingga bop hunar top!”. Hunarni bilimdon ustozdan o`rganish lozim, deyiladi xalq maqolida. Aks holda: “Usta ko`rmagan shogird, har maqomga yo`rg`alar”. Har bir ishni shu sohani kasb qilgan kishi bajarsa sifatli bo`lishi: “CHumchuq so`ysa ham, qassob so`ysin” maqolida ta`kidlanadi. Hunarning inson hayotidagi ahamiyati makollarda shunday ko`rsatiladi: “Hunar – zar, hunarsiz - xor”, “Hunarli kishi och qolmas”, “Hunari yo`q kishining, mazasi yo`q ishining” kabi va b.. Shuningdek, kasb-hunarni o`rganishda kechikmaslik zarurligi: “Qirqingda surnaychi bo`lsang, qachon chalasan?”, yoki: “Qirqida qo`liga soz olgan, qiyomatda qulog`ini burar” maqollarida ta`kidlangan. Kasb-hunar o`rganishning ijtimoiy ahamiyati ham etnopedagogika manbalarida alohida ta`kidlab o`tilgan. Jumladan, “CHistoni Elikbek” afsonasida jinlarga qarshi kurashgan Elibek, “Xubbi” afsonasida Amudaryoda 700 yil hukmronlik qilgan Xubbi, “Gershasp” afsonasida ajdarga qarshi kurashgan Gershasp, Ibn Sinoning “Tadbiri manozil” asarida (“... bir kasb-hunarni o`zlashtirishga kirishgan bo`lsin ...”), Kaykovusning “Qobusnoma” sida (“... Ey farzand, ogoh bo`lgilki, hunarsiz kishi ... hech kishiga naf` yetqurmas ...” tarzida) kasb-hunar egallashning ijtimoiy ahamiyati ochib berilgan. 2. Kasb-hunarning vorisiyligi, kasb-hunar sohibining axloqiy sifatlari xususida Pedagogika fanida tarbiyaning vorisiyligi haqidagi tushunchaga asoslanib, kasb-hunar tarbiyasining ham vorisiyligini tushuntirish mumkin. Chunki o`tmishda xalq o`z farzandlariga ilm va tarbiya berish bilan birga ularga ijtimoiy ahamiyatga molik bo`lgan kasb-hunar o`rgatishni ham zarur hisoblagan. Bu kasb bolaga kelajakda uning o`zi va oilasi uchun moddiy ta`minot vositasi bo`lishi bilan birga, xalqi va Vatani uchun ham foyda keltirishi zarurligi ta`kidlangan. O`tmishda kasb- xunar urganishning ijtimoiy axamiyatini ajdodlarimiz tug`ri anglab yetganlar. Kasb xunarni ota-ona uz farzandlariga, ustozlar esa shogirdlariga meros koldirganlar. Xozir xam xalq orasida kasb-xunar vorisiyligi davrm etmokda va bu xodjisaning pedagogik axamiyati pasaygan emas.

WWW.ARXIV.UZ Kaykovusning “Qobusnoma” asarida farzand dunyoga kelgach, ota-onaning asosiy burchlaridan biri unga yaxshi ism qo`yish, oqil tarbiyachiga berish, sunnat qilish, savod o`rgatish bilan birga unga hunar va kasb o`rgatmoqni meros deb bilgil, deyiladi. Shuningdek: “Hunarsiz kishi bila do`stlik qilmag`il, nedinkim bunday kishi do`stlik va dushmanlikka loyiq ermasdur,”- deydi Kaykovus. Islom ta`limotining manbalaridan biri hisoblangan “Hadis” larda dehqonchilik kasbi shunday ulug`lanadi: “Ekin ekinglar. Ekin ekish barokatli kasbdir. Ekinlaringni barakasini oshirish uchun qo`riqchilarni ko`paytiringlar”. Yusuf Xos Hojib “Qutadg`u bilig” asarida bilimli bo`lishni ham oliy kasb deb hisoblaydi: Bilim ma`nosin bil, nima der bilim: Bilimdan yo`lni chap soldi o`lim. Bilimsiz barchasi dardmanddir, dardmand, Bu dard davosiga bilim hunarmand. Hatto, 3000 yil ilgari yaratilgan “Avesto” da tasvirlangan “Odami Od” hikoyasidagi Odami Od (forscha – “ulkan odam” demak) ham mohir duradgor usta sifatida chinordan kema yasab, odamlarni qutqarib qolgan bo`lsa, bu g`oya dostonlar, aytishuvlar, madhiya va marsiyalarda ham davom etib, hunarli kishining xalq uchun xizmati buyuk va qimmatli axloqiy sifat ekanligi ta`kidlanadi. Xalq pedagogikasida ta`kidlanadiki, inson uchun va har qanday kasb sohibi uchun yaxshi axloqiy fazilatli bo`lish katta ahamiyatga ega. Aks holda, xalqqa, Vatanga foydasiz kasbning ijtimoiy ahamiyati yo`q. Hunarli kishi, kasb sohibi xalqning koriga yarashi, ommaning mushkulini oson qilishga bel bog`lasa, uning mehnati qadrlanadi. Jumladan, A. Navoiyning “Farhod va Shirin” dostonida Farhodning toshlarni qo`porish va kanal qazish hunari, “Alpomish” dagi Hakimbekning jang qilish. kamon otish hunari va boshka ijobiy axloqiy sifatlari xalq tomonidan ulug`lanadi. Kaykovus inson xar kanday xunarni egallagan bulsa xam kishi albatta ijobiy axlokli bulishi lozim deb xisoblaydi va bani -nsonni yumshoq so`zli bo`lishga chaqirib: “Barcha hunarlar ichida eng ulug`i, so`z hunaridir”,- deb hisoblaydi.

WWW.ARXIV.UZ Navoiy muallimlik kasbini eng ulug kasblar jjumlasiga kiritadi. Muallimga xos sifatlar haqida gapirib, u: “Mudarrisning kerakki g`arazi mansab bo`lmasa va bilmas ilmni ayturg`a murtakab bo`lmasa, hundamolig` uchun dars havzasin tuzmasa ... va g`avg`o ko`rguzmasa. Jahldin dostori boshida ... uzun bo`lmasa ...”, - deb, salbiy sifatlarini tasvirlasa, ijobiy sifati haqida: “... Aning ishi odamdin kelmas, qaysi odamki, dev qila olmas ...” deydi. Demak, etnopedagogikadagi kasb xunar egallashning ijtimoiy axamiyatiga doir ushbu g`oyalarni, hozirgi bo`lajak pedagoglar, albatta, bilishi zarur. 3. Etnopedagogikada iqtisodiy tarbiyaning yoritilishi Xalq pedagogikasida iqtisodiy tarbiya ijtimoiy ahamiyatga ega yo`nalish sifatida tarlkin etiladi. Zero, yer yuzidagi mavjud moddiy boyliklar qancha ko`p bo`lmasin, undan tejab-tergab foydalanish zarurligi uqtiriladi. Shuningdek, inson hayotda yashar ekan o`zi, o`z oilasi, xalqiga moddiy foyda keltirishi zarurligi, moddiy muhtoj bo`lib qolmaslik choralarini ko`rishi lozimligini ta`kidlaydi. Chunki: “Nonsiz yashab bo`lmas, gapni oshab bo`lmas”, “Oz bo`lsa, eplab ko`r, ko`p bo`lsa, seplab ko`r”, “Suv qattiq yerda to`xtaydi”, “Taom – tuz bilan, tuz o`lchov bilan”, “Tejog`lik ish - bejog`lik” ekanligini xalq o`z tajribasida sinab ko`rib, kelajak avlodlarga pandnoma sifatida qoldirgan. Xalq hamisha yoshlarning tejamkor bo`lishiga g`amxo`rlik qilgan. “Yotib yeyishga tog` ham chidamaydi” qabilidagi maqolda mavjud moddiy boyliklarni tinimsiz sarf qilish tufayli eng katta boylik ham poyoniga yetishi ta`kidlanadi, so`ngra: “Yo`qni yo`ndirib bo`lmas” ligixam eslatiladi. Shuning uchun: “Yarim kunlik umring qolsa ham, bir kunlik mol-dunyong bo`lsin!” deb, o`git beradi. Aks holda “Hisobini bilmagan, hamyonidan ayrilar,-” deydi xalq. Chunki, hayotda hamisha: “Avval iqtisod, keyin siyosat” tarzida ish yuritish taqoza etiladi. “Avesto” da inson o`z hayotini moddiy to`kinlikda o`tkazishi lozim deb ko`rsatiladi. Bu moddiy farovonlik tufayli amalga oshadi. Shundagina inson sihat- salomat bo`ladi, uzoq umr ko`rib, baxtli bo`ladi, deyiladi zardo`shtiylik ta`limotida.

WWW.ARXIV.UZ Islomda ham iqtisodiy tarbiyaga jiddiy e`tibor beriladi. Jumladan, “Qur`on” da ta`kidlanishicha, mol—dunyo insonni sinash uchun beriladi. Mol-dunyoga erishgan kishi uni to`g`ri yo`lda sarflashi kerak (“Anfol” surasi, 28-oyat). “Kaxf” surasining 28-oyatida “... Ishi isrofgarchilik bo`lgan kimsalarga itoat etmang!” – deyiladi. Hadislarda ham xayr-saxovatli bo`lib, yeb-ichish, lekin isrof qilmaslikka da`vat etiladi. So`fiylik ta`limotida ham iqtisodiy tarbiya musulmon dini qoidalariga muvofiq targ`ib etiladi. Uning taniqli vakillaridan biri Ahmad Yassaviy nafsga mute bo`lganlarni qoralaydi: Nafsdan kechib, qanoatni pesha qilg`an, Har kim topsa, rozi bo`lib, bo`yi sung`an. Yaxshilarga xizmat qilib, duo olg`an, Andoq oshiq mahshar kuni armoni yo`q. Ibn Sino “Luqmoni Hakimning aziz farzandiga qilgan yuz nasihati” da:… “8. Do`stni foyda va ziyonda imtihon qil”. …21. «Ishni, xarjni kirimga qarab qil”. Ammo: “…67. Bolalaring nima desa, o`shani qilaverma” slikni, … 98. Inson o`zini o`ta xor (ham) qilmasligi” kerakligini ta`kidlaydi. “Qobusnoma” da: “Har narsa qo`lingga tushsa: bir tangadan ikki hissani o`z oilangga xarj etgil, bir hissani qarilig` va ojizlig` vaqtining zaruriy ishlarig`a ehtiyot qilib qo`yg`il”, - deb ta`kidlangan. Demak, iqtisodiy tarbiya bola uchun hayotda zarur vositadir.

WWW.ARXIV.UZ Adabiyotlar: 1. Karimov I.A. O`zbekiston buyuk kelajak sari. T., O`zbekiston, 1998. 56, 419- betlar. 2. Barkamol avlod orzusi. Tuzuvchi – mualliflar: Sh. Qurbonov va b. T., “SHarq”, 1999. 104-betlar. 3. Hoshimov K.X. va b. Pedagogika tarixi. T., “O`qituvchi”, 2006. 4. Pedagogika tarixidan xrestomatiya. Tuzuvchi – muallif: O. Hasanboeva. T., “o`qituvchi”, 1993. 5. O`rta Osiyoda pedagogik fikr taraqqiyoti tarixidan. Tuzuvchi – mualliflar: M. Xayrullaev, N. Hotamov va b. T., “FAN”, 1997. 6. Izmaylov A.E. Narodnaya pedagogika: ... M., “Prosveshenie”, 1991. str. 162- 170. 7. O`zbek xalq maqollari. To`plab nashrga tayyorlovchilar: S. Xudoyberganov va b. T., “G`. G`ulom”, 1978. 64-72- b. va b.. 8. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Kasb-hunar talimining maqsadi va mazmuni

Kasb-hunar kollеjlari o`quvchilarining o`quv faoliyatidagi psixologik xususiyatlari

Kasb-hunar kollejlarida o`qitish jarayoni. o`qitishning tashkiliy shakllari

Akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida nasriy asarlarni o`rganish

Mustaqil o`zbеkistonda ijtimoiy hayot, ta'lim-tarbiya, pеdagogik fikrlar