Ўқитувчининг тарбиячилик маҳорати

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

79 KB

Ko'chirib olish

Ўқитувчининг тарбиячилик маҳорати Режа: 1. Ўқитувчи дарсдаги маҳорати, тарбиячининг маҳорати. 2. Тарбияланувчи ҳаётини ташкил этишда педагогик маҳорат. (ўйин, меҳнат фаолияти ва педагогик маҳорати). 3. Тарбиячининг ижодкорлиги. Ижодий фаолиятдаги маҳорати.

Тарихга назар солсак, комил инсон тарбияси аждодлармизнинг ҳамиша фикри ёдида, диққат эътиборида бўлганини кўрамиз. Юртбошимиз соҳибқирон Амир Темурнинг «Куч адолатдадир» деган иборасига «Куч- билим» ва тафаккурда деб бежиз қўшимча киритмади. Негаки янги демократик, ҳуқуқий жамият қурилишида маърифатли, зийрак ёшлар қанча кўпайса жамиятдаги тараққиёт муқаррар равишда ривожланиб ортиб боради. Зеро билимли дунёқараши кенг йигит-қизларимиз жаҳолатга қарши фақат маърифат кучи билангина кураша оладилар. Бунда асосан тарбиячи – ўқитувчиларнинг маҳоратлари каттадир. Ўқитувчидан ўқувчиларга нисбатан муайян ҳолатда турсагина (бу ҳолат уларнинг ёшига қараб турлича бўлади) педагогик таъсир кўрсатишни муваффаққиятли амалга ошира олади. Мазкур ҳолат ўқувчилар билан муомала соҳасида ўқитувчининг асосий йўл-йўриқдан иборат бўлиб, у ўқувчиларнинг психологик ёш хусусиятларига монанд бўлади. Турли ёшдаги ўқувчиларнинг муомаласига таъсир кўрсатиш субъекти бўлган ўқитувчи тутган йўл ва маҳорати ни умумлаштирилган тавсифини қуйдагича тасаввур қилиш мумкин. Қуйи синифларда ўқтивчи ташкилотчи бўлиб майдонга чикади. В.Далнинг луғатга қараганда тузувчи таъсис этувчи (ташкил этиш – йўлга қўйиш, қатий асослаш деган сўздан) маънони билдиради. Педагогик кичик ёшдага ўқувчилар ҳаётга таъсир кўрсатишнинг асосий мазмуни уни ташкил этиш зарурати билан белгиланади. Кичик ёшдаги ўқувчилар коллективларидан талабчан ва қувноқ тарбиячи бўла оладиган, болаларнинг фаол ижодкорлик билан тўла ҳаётни ташкил этиб, улар орасида ўзаро хайрҳоҳлик, ғамхўрлик вазиятини, завқли вазиятни вужудга келтирадиган тарбиячилар катта обрў-эътибор қозонадилар. Болалар катта ёшдаги бундай кишиларни ўз дўстлари деб қабул қилишга мойилдирлар. Бундай муносабат энг яхши муносабатдир, чунки у катта ёшдаги кишига ташкилий вазифаларни ҳал этишини осонлаштиришади, тарбия вазифаларини моҳирлик билан самарали хал этишга ёрдам беради. Ўсмирлар

$ўқийдиган синфларда ўқитувчининг ҳолати раҳбар деган =\\\=\=\=\=\ этишга ёрдам беради. Ўсмирлар ўқийдиган синфларда ўқитувчининг ҳолати раҳбар деган сўз билан ифодаланиши мумкин. В.Даль бу сўзни қуйидагича, яъни кўрсатувчи, мураббий, ишбоши, бошловчи деб таърифлайди. Педагогларнинг ўсмирларга таъсир кўрсатишнинг асосий мазмуни уларнинг фаолиятига рахбарлик қилиш зарурути билан белгиланади, бу фаолият ўз- ўзини ташкил қилишнинг кўпроқ улушини ўзига қамраб олади, бу эса ўкувчининг таълим-тарбия жараёнининг рахбари сифатида, ўқувчиларга қуйидаги талаблар мазмунини очиб беради. Ўсмирлар педагогик талабларни онгли ва сидқидилдан бажаришлари учун талаб мавзуига нисбатан ўқитувчи ва ўқувчининг бир хил йўл тутуши зарурдир. Юқори синфларда ўқитувчининг ҳолати консультант, яъни муайян соҳада маслаҳатлар берувчи мутахассис сўзи билан ифодаланиши мумкин. Ўқитувчи юқори синф ўкувчилари билан мулоқот йўли билан муомала қилганда ўтмиш ғоявий мероснинг муҳим аҳамиятини тасдиқлаб бериш лозим. Бундай ҳолда у кенг муаммолар бўйича маслаҳатчи бўлиб келади ва юқори синф ўқувчиларига самарали таъсир кўрсатиш имкониятига эга бўлади. Ўқитувчи жамоа аъзолари билан гаплаша олиши ҳам керак. Ўқувчилар жамоаси билан муомала кўпинча суҳбат, лекция, ахборот шаклида бўлади. Бииринчи навбатда суҳбатни қандай бошлаш, қандай қилиб дарҳол ўқитувчининг гапларига болаларнинг диққатини тортиш, қизиқтириш ҳақида гапириб ўтамиз. Жумладан, мавзуга диққат тортиш, уни тушунтириш, тахлил қилиш, мақола, цитата келтириш мумкин. Бунда ўқитувчи суҳбат олиб бораётганда анча қисқа, лекин етарли аниқ қилиб очиб бериш вазифаси туради. Бунга мисоллар, \=\=\=\=\\лар системаси баён қилинади. Ҳар қандай суҳбат болаларни қизиқтира олиши лозим. Фаолият йўналишларида кенг миқиёсда жорий этилиши лозим бўлган «Она юрт», «Ёш ишбилармон», «Ёш ҳунармандлар», «Мерос», «Меҳр-шавқат», «Табиат ва инсон», каби ишлар қўллаши болаларни тарихини ўрганиш ва уни тарғиб қилиш, халқ урф- одатлари, болалар ўйинларини ўрганишда катта ёрдам беради. Болалар ва$

ўсмирлар орасида катта-ю кичикка доимо ғамхўр бўлиш, айниқса бемор ётган қариялар ёки тенгдошга бўлган меҳр-мурувватни аямаслик фазилатларини сингдира олиш мураббий ва тарбиячиларни муҳим ишидир. Бунинг учун улар ўз тарбияланувчилари билан оромгоҳ ҳудудида истиқомат қилаётган кекса, ёлғиз бемор қариялардан хабар олиши, уларнинг уй ишларида кўмаклашиши, зарур бўлса кичик таъмирлаш ишларини олиб бориши мумкин. Оромгохларда кўнгилли дам олиш учун спорт билан шуғулланиш, турли хил ўйинлар ўтказиш, касб танлаш, бичиш-тикиш, каштачилик ва ҳоказолар. 2 режа. Ҳақиқий педагог фақат билимга эмас, сўзлашиш маданиятига ҳам эга бўлиши керак. Мактабда, умуман ўқиш жараёнида 2 та асосий шахс- уқитувчи ва ўқувчи бўлади. Бу иккала шахснинг дарс жараёнида уларнинг бир-бири билан тўғри муносабатда бўлиш, ўқувчи шахси шаклланишида таълимий-тарбиявий жараён эффектив (яхши натижа берадиган, фойдали таъсир этадиган метод) таъсир кўрсатади. Юқорида айтганимиздек ўқитувчи ўқувчининг психологик хусусиятини, қобилиятини ҳисобга олган ҳолда унга мурожаат этиши керак. Дарс жараёнида педагог ўкувчи шахсини пастга урмасликка ҳаракат қилиши, фақат буйруқ, жеркиш оркали тарбияламаслиги керак. Ўқувчи ўзин ва ўқитувчи ҳуқуқларини мустақил анлай билиш керак. Масалан, 8 йиллик мактабнинг директори шундай деди: «Мен бир ўзим ўқувчилар билан курашиб келяпман, аслида эса, ҳамма курашиши керак». Бу мактабнинг директори ўқишни, интизомни яхшилашга интиляпти. Лекин бунинг учун тўғри йўлни танламайди, яъни – ўқувчиларга қарши кураш олиб бориши, уларни ўз хохишига мутье қилиш, шахсни ерга уриш. Шулар натижасида қуйидаги чоралар кўрилади: мажлисларда шарманда қилиш, ваъда бердириш, ота-оналарни чақириш ва хоказо. Натижада, ўқувчи ва ўқитувчи бир- бирига қарма-қарши бўлиб қолади. Аслида эса ўқувчи билан

ўқитувчининг максади, йўналиши бир жойга қартилган бўлиб, улар ҳамкорликда иш олиб боришлари шарт. Педагог фақат билим бериб қолмай, балки бошқаларнинг ва ўзининг ҳаёти учун масъулиятни ҳис қиладиган шахсни, фуқарони тарбиялаши керак. Бунда эса кураш оркали эмас, гумманистик муносабатлар орқали эришилади. Шундай муносабатлар орқали ўқувчи ўз тақдирининг она юртнинг хўжайини эканлигини ҳис этиши, ҳар томонлама ривожланишига эришишимиз керак. Педагог билан ўқитувчиларнининг муносабати бўлимида ўқитувчи катта роль ўйнайди.Чунки у етакчи ролини бажаради. Муносабат-педагогик фаолиятинининг энг асосий профессионал қуролидир. Педагогик муносабат эса-бу педагогнинг ўқувчи билан дарсда, дарсдан ташқарида бўлган профессионал муносабат. Бу муносабат ижобий психологик муҳит яратиш учун қаратилган. Нотўғри педагогик муносабат ўқувчининг иккиланишига, хотираси, даққатининг бўлинишига, мустақил фикр юрита билиш, ҳоҳишни кескин пасайтириб юборади. Натижада фақат ўқитувчига эмас, балки унинг фанига ҳам ўқувчи томонидан негатив қараш пайдо бўлади. Педагогик (фаолият) муносабат, социал-психологик процесс сингари қуйидаги функциялари билан характерланади; шахсни англаш, информация алмашиш, фаолиятнинг ташкил этилиши, роллар алмашуви, хамдардлик ва ўзини ишонтириш. Муносабатнинг информациявий функцияси, маънавий бойликларни ва материаллар алмашувини таъминлайди, таълим-тарбиявий жараёнда ижобий мотивизация учун шароит яратади. Ўқитувчи учун болани тушуна билиш, уларнинг ҳтиёжларини билиш муҳим. Дарс режасини туза туриб, фақатгина информацияни ўқувчи томонидан ўзлаштиришни эмас, балки, мустақил ўз фикрини баён этишни ҳам инобатга олиш зарур. Ўқувчини дарсга қизиқтириш ва рахбатлантириб туриш керак.

Боғчанинг муҳити мактабдан анча фарқ қилади. Боғчада педагог- тарбиячи болага таълим-тарбияни асосан ўйин фаолит орқали беради. Ўйин фаолиятидан ташқари машғулот жараёнида, меҳнат фаолияти орқали болани ҳар томонлама ривожлантириб, унда билим ва кўникмаларни шакллантиришга ҳаракат қилади. Тарбиячи қандай фаолиятда бўлмасин бола билан бевосита муносабатда бўлиб, у етакчи рольни ўйнайди. Тарбиячи бола таробиялашдан аввал уни психологик жиҳатдан ўрганиб чиқиши керак. Болага бақирмаслик, жеркмаслик, ва уни шахсини дўстлари олдида пастга урмаслиги керак. Педагог болани қўллаб-қувватлаши, тўғри муносабатда бўлиши шарт. У болада ўзига нисбатан ишонч ҳосил қилиши керак. Болага таълим-тарбия бериб бўлмайди. Чунки ўзини эркин ҳис қилмаган бола ҳеч қачон нормал ривожланмайди. Бу қўрқув болада тарбиячига нисбатан, боғчага нисбатан нафрат уйғотади. Қўрқувни ҳис қилган бола ҳеч қачон тарбиячи томонидан берилган информацияни қабул қилмайди. Чунки боланинг диққати бўлинган бўлади, унда иккиланиш, пассивлик пайдо бўлади. Бундай вазият тузилмаслиги учун тарбиячининг нутқи аниқ равон ифодали бўлиши керак. Агар машғулотда пассив қатнашса, уни актив бўлишга жалб қилиш; бола нотўғри жавоб берса-унга бақирмасдан хатосини тушунтириш, болани рағбатлантириш, уни кўнглига йўл топиш ҳар бир тарбиячининг вазифасидир. З р. Ижодий фаолиятда маҳорат. Тарбиячининг ижодкорлиги асосан болалар билан ўтказиладиган бирор бир тадбирларни уюштиришда намоён бўлади. Бу тадбирларни уюштиришда мақсад асосан болаларни ақлий ривожланишига. Болаларни тўғри таҳлил қилишга, тўғри фикрлашга ва тушунишга қаратилган бўлиши керак. Масалан: Наврўз байрами, куннинг II ярим куни кўнгил очар соатлар. Туғилган кунлар ва бошқалар.

Бу тадбирлани ўтказишдан асосий мақсад болаларни жамоага тўплаб ва жамоа бўлиб, ижод қилишга қаратилган. Энди жамоа бўлиб бажариладиган ишни қандай ташкил қилишни босқичларга бўлиб чиқамиз. (Жамоа бўлиб бажриладиган иш) I. Биринчи босқич-жамоанинг дастлабки иши. II. Иккинчи босқич-ишни жамоа бўлиб режалаштириш иши. III. Учинчи босқич-жамоа бўлиб бажариш ишига тайёргарлик. IV. Тўртинчи босқич-жамоа бўлиб бажариш ишини ўтказиш. V. Бешинчи босқич-жамоа бўлиб бажриш ишини якунлаш. VI. Олтинчи босқич-жамоа бўлиб бажариш ишининг натижаси. I. Босқичда тарбиясиз болалар билан суҳбат уюштириб, уларни жамоа бўлиб бажриш қандай иш бажармоқчи эканликларини аниқлайди. Масалан, биз ким ва нима учун ишламоқчимиз? Қачон? Қаерда? ким билан, ким бошчилик қилади? II. Босқичда тарбиячи болалар билан бажариладиган ишни режасини тузиб олади. Бунинг учун кичик-кичик гуруҳлар тузиб, уларда сизлар нима қилмоқчисизлар? Ким учун бажармоқчисиз? Деб болаларни қизиқиши ва бажарадиган ишга муносабатини аниқлайди. III. Босқичда тарбиячи тадбирни ўтказиш ташкилотчи раҳбарини аниқлайди. Уларга консультациялар беради. Барча масалаларни биргаликда ҳал қилиш кераклиги, тадбирга тайёргарликни ва ўтказишини назорат қилиш бир-бирлари билан тажриба алмаштиришни маслаҳат беради. IV. Босқичда жамоа бўлиб бажариш ишини ўтказиш жамоа режалаштирган ишини амалга ошириш бу даврда тарбиячи барча эгалланган билимларни ишга солади ва шуни яхши чиқиши учун ҳаракат

қилади. Масалан, «ота-оналар бурчагига ҳар хил фото, стенд, деворий газеталар». V. Босқичда жасоа бўлиб бажариш иш якунини қай даражада эканини? Нимани бажара олдинг? Нимани бажара олдинг ва нима учун каби саволларга жавоб изланади. Масалан, тарбиячи ҳар бир тарбияланувчидан мана шу саволга жавобларни фикрлашга, аниқлашга қаратади. VI. Иш натижаларини биргаликда муҳокама қилади ва уни иш тажрибаси сифатида бошқа гуруҳларга алмаштирилади. Методик қўлланма қилиб ишлаб чиқилади. Масалан, болалар боғчасида тарбиячиларнинг иш тажрибалари. Таянч тушунчалар: Тарбия, дарсдаги маҳорат, тарбиячи маҳорати, ўйин, мехнат фаоияти, ижодий фаолият.

Адабиётлар 1. Л.Н.Рувинский. Тарбиявий ишлар методикаси. 2. Ўзб. Рес. «Таълим тўғрисида» қонун. Маърифат. 3. Ўзбекистон мустақил тараққиёт йўлида. Т-1994. 4. Давирова Т. Ижодий услуб-энг зарур сифат: Ўқитувчининг ўз ишига ижодий ёндашуви ҳақида //. Халқ таълими. 2001 №-6, 24-26б. 5. Мунавваров «Педагогика» Т. 1996 й. 6. www.Ziyonet.uz

O'xshashlar

Ўқитувчининг таълим жараёнидаги маҳорати

Ўқитувчининг дарс бериш маҳорати. Дарс мароми

Тарбиячилик махорати

Тарбиячи ўқитувчининг махорати

Ўқитувчининг коммуникатив қобилияти