Ислом Каримовнинг “Юксак маънавият енгилмас куч” асарининг мазмун ва моҳияти - Pedagogika - Referatlar

Ислом Каримовнинг “Юксак маънавият енгилмас куч” асарининг мазмун ва моҳияти

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

61 KB

Ko'chirib olish

Ислом Каримовнинг “Юксак маънавият енгилмас куч” асарининг мазмун ва моҳияти Р Е Ж А: 1. Китобнинг яратилиши ва унинг муқаддимаси. 2. Маънавиятни англаш, маънавият тушунчаси ва унинг тарифи. 3. Маънавиятни шакиллантирадиган асосий мезонлар: а) тарихий хотира ва маънавий мерос, муқаддас динимиз; б) “Авесто”, халқ оғзаки ижодиёти. в) замонамизда яшаб ўтган буюк алломаларимиз, мутафаккир боболаримизнинг ибратли хаёти. 4. Маънавият ва моддий хаёт уйғунлиги. 5. Миллий ғоя ва маънавий хаёт: а) миллий ғоянинг теран мазмуни; б) маънавият ва жамиятнинг янгиланиши; в) ватанга мухаббат туйғуси, миллий қадриятлар, тарихий хотиралар; 6. Глобаллашув жараёнлари ва маънавий тахдидлар: а) фикрга қарши фикр-ғояга қарши ғоя тамоили. Мафкуравий иммунитет. б) маънавиятни қудратли кучга айлантириш вазифаси; 7. Энг буюк жасорат-бу маънавий жасорат эканлиги. 8. Фидойи бўлиш фазилатини доимий кундалик фазилатга айлантириш хақиқий қахрамонлик эканлиги. 1

Юртбошимизнинг инсон тафаккурига маънавий нур, қалбига шуур бағишловчи ушбу асари 2008 йилда чоп этилиб, қўлимизга етиб келди. Асарнинг асосий мақсади халқлар ва давлатлар тараққиётида маънавият омилининг ролини кўрсатиб бериш, мустақиллик йилларида юртимиз тараққиётини таъминлашда ушбу омилга устувор ўрин ажратиш орқали мамлакатимиз ривожининг бугунги даражасига етишида нақадар катта аҳамият касб этганлигини баён қилиб беришдан иборатдир. Асар пур маъно сўзлар, содда ва оммабоп тилда ёзилиши билан бир қаторда инсонни-инсон бўлиб шаклланишида, камолотга етишида буюк озуқа бўлмиш, маънавиятни енгилмас куч эканини исботлаб берган. Бу буюк куч ҳар бир инсоннинг қалбидан жой топар экан ўша қалб покланиши, инсоний фазилатлар билан бурканиб рухан уйғониши камолотга етишини тарифлаб исботлаб берган: маънавиятсиз инсон баркамол даражага етолмайди, маънавий қашшоқ инсонлар билан ҳеч қачон жамият ривож топмаслигини, мақсад муддаолари амалга ошмаслигини амалдаги хаётий мисоллар билан исботлаган. “Маънавият - деб ёзади муаллиф: инсонни рухан покланиш, қалбан улғайишга чорлайдиган, одамнинг ички дунёси, иродасини бақуват, иймон эътиқодини бутун қиладиган, виждониниг уйғотадиган беқиёс куч унинг барча қарашларининг мезонидир. Дархақиқат маънавият хақида гапирар эканмиз одам боласига дахлдор барча инсоний фазилатларни кўз одимизга келтирамиз. Бу фазилатлар: Яхшилик, ҳалоллик, поклик, сахийлик, меҳрибонлик, шарму – ҳаё, ор – номус, меҳнатсеварлик, илм – маърифатлийлик, ростгуйлик, тўғрисўзлик, ватанпарварлик, халқпарварлик, инсонпарварлик кабилардир. Демак инсонни жамийки жонзотлардан фарқлаб, сарвар қилиб турадиган фазилатларининг мажмуйи унинг маънавиятини ташкил қилади. Бу фазилатлар инсонда танқис бўлса етишмаса билинки, бундай инсон маънавий қошшоқ инсондир. Маънавий қошоқ одам-энг ёмон одам у сендан фойда кўрсагина сенга ошно, фойданг тегмаса бегона, хатто душманга айланади. Ана шундай инсонлар маънавий етук ва маънавий қашшоқ 2

одамлар хақида Ислом Каримов ўз асарида шундай дейди: “Албатта, бу дунёда халол ва пок яшашни ўзи учун хаётий эътиқод, олий мақсад деб биладиган одамлар кўпчиликни ташкил қилади. Айнан анашундай инсонлар ва уларнинг эзгу ишлари туфайли бу ёруғ олмада маънавият хамиша барқарор бўлиб келади. Лекин бундай олийжаноб фазилатлардан бутунлай узоқ бўлиб яшайдиган, хаётнинг маъно мазмунини ўзича талқин қиладиган шахслар хам оз эмас. Минг афсуски, улар ўзини худдики дунёнинг хақиқий эгасидек, бекаму кўст, бошқаларнинг хавасини тортадиган умир кечираётгандек, бахт қуши бошига қўнгандек хис қилишга уринади”. Аммо хаётимизда жамиятнинг бундай кушандасига айланиб кетган нопок инсонларни кўрсак-да, баъзан “Йўлини топибдими, қандини урсин”, “Узумини енг-у, боғини суриштирманг” деган мақоллар хам борлигидан кўз юмиб бўлмайди. “Албатта бундай мақол-маталлар бежиз пайдо бўлмаган, улар хам маълум бир хақиқатнинг ифодаси. Бинобарин, биз хаётнинг мано-мазмунини шундай тушуниб, шу асосда яшашга интиладиган кишилар хам борлигини инкор эта олмаймиз. Лекин, менинг назаримда бундай гаплар одамнинг бойлик ва мол дунёнинг қандай йўллар билан топаётганига лоқайд ва бепарво қарайдиган, манфаат параз шахслар томонидан тўқиб чиқарилгандек туюлади. Уларнинг фикрича, инсон ўз бойлигини пешона тери тўкиб, Оллох берган ақл-идрок ва тафаккурини ишлатиб топяптими ёки қинғир-қийшиқ, харом-хариж йўллар билан ортиряптими-бу гўёки хеч кимни қизиқтирмаслиги керак. Шу боис биз маънавият хақида фикр юритар эканмиз, бу масалани атрофлича ва чуқур тахлил этишимиз, унинг фақат ўзимизга маъқул ижобий томонлари билан чекланиб қолмасдан анашундай мураккаб жихатларни хам назардан четда қолдирмаслигимиз лозим. Оллоҳ томонидан берилган инсон хаётини нақадар муракаблиги “Бу дунёда хар ким эканини олади, буғдой экиб, арпа олишнинг иложи йўқ” - деган халқ мақолини нақадар ҳаётий эканлигини кўрамиз. Шоир айтганидек: 3

Иллат излаганга иллатдир дунё, Ғурбат излаганга ғурбатдир дунё, Ким нима изласа етар муродга, Ҳикмат излаганга хикматдир дунё. Президентимиз бу асарида хаммабоп ва тушунарли қилиб, ўз пешона тери билан халол турмуш кечирадиган инсон хаётидан мамнун ва рози бўлиб, қалби ва юраги осойишта, виждони пок, рухий олами барқарор бўлиб, элнинг хурматини қозониб яшайди. Иккинчи томондан бу дунёда енгил-елпи, хар хил нопок йўлларга берилиб, инсоний бурчини унитиб, мол дунёга интилиб яшаган одам, ачинарлиси шуки, хаётининг сўнгида армон ва надомадларга ботиб ўз умрини тугатади. Инсон маънавий оламининг юксалиши билан боғлиқ турли холатлар хақида кўп гапириш мумкин. Лекин, мухтасар қилиб айтганда, Оллоҳнинг ўзи бизга буюрган комил инсон бўлиш халоллик ва адолат билан хаёт кечириш каби олий жаноб фазилатларнинг маъно-мазмунини нафақат чуқур англаш, балки анашундай хусусиятларга эга бўлиш, уларга амал қилиб яшаш-одамзотнинг маънавий бойлигини белгилаб берадиган асосий мезон, десак хеч қандай хато бўлмайди”-деб ифодалайди. Юртбошимизнинг бу хаётий фикрини нақадар хақиқат эканлигини исботи сифатида 2004 йил 9 июлғ куни Самарқанд вилояти халқ депутатларининг навбатдан ташқари кенгашининг сесиясида “Рахбар ташабускор, талабчан ва албатта адолатли бўлмоғи зарур деб сўзлаган нутқини мисол қилиб кўрсатишимиз мумкин. Юртбошимиз ўз маърузасида Самарқанд вилояти хокими қилиб тайинланган олим-профессор одам ўз рахбарлик вазифасини суииестеъмол қилиб маҳаллийчилик иллатларига берилиб, давлатнинг маъсулиятли идораларига, ташкилотларига ўз таниш билишларини ва қариндошларини ўтказиб, давлат, халқ мулкини талон- тарож қилинишига сабаб бўлди. Қисқа муддат ичида Самарқанд вилоятининг иқтисодий сохасига катта улкан зарар келтирди. Натижада ўз 4

лавозимидан озод қилинди. Бундай ноқобил ишларни қилмасликни уқдириб, Президентимиз бу асарида шундай ёзади: “Чиндан хам агар одамзод бу дунёда рухан пок бўлиб, иродаси бақуват иймони бутун, виждони уйғоқ бўлиб яшамас экан, инсон хаётининг қандай маъноси қолади ? Мана шу савол хар бир соғлом фикрлайдиган одамни хамиша ўйлантириши, сергакликка чорлаб турши зарур бундай эзгу мақсадларга эса фақат юксак маънавият, узлуксиз маънавий тарбия орқалигина эришиш мумкин. Маънавият инсоннинг қон-қони, суяк-суягига йиллар давомида она сути оила тарбияси, аждодлар ўгити, Ватан туйғуси, бу хаётнинг базида аччиқ, базида қувончли сабоқлари билан қатра-қатра бўлиб сингиб боради. Айниқса табиатга, одамларга яқинлик, доимо яхшиликни ўйлаб яшаш, халол мехнат қилиш, дунёнинг тенгсиз неъмат ва гўзалликларидан бахраманд бўлиш маънавиятга озиқ беради, уни янада кучайтиради. Умуман олганда. Инсоният тарихи маънавият –инсоннинг, халқнинг жамият ва давлатнинг буюк бойлиги ва куч қудрат манбайи эканини, бу хаётда маънавиятсиз хеч қачон одамийлик ва мехр-оқибат, бахт ва саодат бўлмаслигини яққол тасдиқлайди. Ислом Каримов ўз асарида бу хақида шундай дейди: “Ўйлайманки, ер юзида қанча инсон, қанча тақдир бўлса, хар бирининг ўз маънавий олами бор. Маънавиятни тушуниш, англаш учун аввало инсонни тушуниш англаш керак. Шунинг учун хам ўзлигини, инсоннинг қадр-қимматини англаб етган хар қандай одам бу хақда ўйламасдан яшашини тасаввур қилиш қийин”. Бу асарда яна маънавиятимизни шакллантиришда халқимизнинг тарихий хотираси, урф-одатлар, миллий қадриятлари, халқ оғзаки ижоди ҳақида батафсил баён этилган. “Албатта ҳар қайси халқ ёки миллатнинг – деб ёзади юртбошимиз - маънавиятини унинг тарихи ўзига хос урф – одат ва анъаналари, ҳаётий қадриятларидан айри ҳолда тасаввур этиб бўлмайди. Бу борада табиийки маънавий мерос, маданий бойликлар кўхна тарихий ёдгорликлар энг муҳум омиллардан бири бўлиб хизмат қилади”. Маънавиятимизни шаллантиришда айниқса ютимиздан етишиб чиққан буюк 5

алломалар, мутафаккир бобокалонларимизнинг хизматлари юксакдир. Маълумотларга қараганда уч мингдан зиёд алломаларимиз яшаб ўтгани, улардан қолган асарлар, қўлёзмаларини агар бошдан оёқ кўчириб ёзса, бир одамга тўрт минг йил кетар экан. Бундай ноёб хазиналаримиз ҳақида китобда – бу кўхна тупроқда милодгача бўлган даврда ва ундан кейин қурилган мураккаб сув иншоатлари, ҳал – ҳануз ўзининг кўрку тароватини сақлаб келаётган осори атиқаларимиз қадим- қадимдан ўлкамизда деҳқончилик ва хунармандчилик маданияти, меъморлик ва шаҳарсозлик санъати юксак даражада ривожлантирилганидан далолат беради. Мамлакатимиз ҳудудида тўрт мингдан зиёд моддий – маънавий обида умумжаҳон меросининг ноёб намунаси сифатида ЮНЕСКО рўйхатига киритилгани ҳам бу фикрни тасдиқлайди”. Китобда милоддан аввалги 6-4 асрларда улуғ ватандошимиз Зардўшт томонидан яратилган “Авесто” ҳақида ижодкор ва санъатсевар халқимиз яратган халқ оғзаки ижоди ҳақида, эзгулик ва янгиланиш тимсоли бўлган “Наврўз” байрамларимиз ҳақида маънавиятимизнинг шаклланишидаги беқиёс ўрни ҳақида батафсил маълумотлар берилган. Истиқлолдан кейин мамлакатимиз гуллаб яшнаб бормоқда. Қадриятларимиз тикланди. Урф-одатларимиз, аҳлоқ- одоб қойидаларимиз ўрнига қайтди. Мустақиллигимизнинг дастлабки кунлариданоқ Юртбошимизни ташаббуси билан мамлакатимизда фарзандларимизга ахлоқ-одобдан дарс бериш учун илк бора 1991 йилда “Одобнома” фан сифатида мактаб остонасидан кириб борди. Фарзандларимиз бу юксак қадриятимизни ўргана бошлади. Фахр ва ифтихор билан айтамизки, мамлакатимиз мактабларига илк бора дарс сифатида ўқитилаётган “одобнома” дарслиги бизнинг гўзал Фарғонамиздан етишиб чиқди. Бу эса 70 йилдан зиёд мустабид турмуш даврида оёқ ости қилинган ва эскилик сархити деб суриб қўйилган қадриятларримиз, аҳлоқ- одоб қоидаларимизни истиқлол қуёши остида жиловланиши кўзларимизни қувонтириб, қаддини рослаши эди. Албатта бу қувончлар юртбошимиз Ислом Каримов бошчилигида муқаддас динимиз, миллий ва умумбашарий қадриятларимизга бўлган ҳурматларининг рамзи эди. 6

Ислом Каримов бошчилигида мамлакатимизда истиқлолимизнинг дастлабки кунлариданоқ муқаддас динимиз, диний идоралар, диний эътиқод ҳақида ҳар бир фуқаронинг виждон эркинлиги таъминловчи “Диний идоралар ва виждон эркинлиги тўғрисида” қонун қабул қилинди. Муқаддас динимизни қалбимизда қанчалар чуқур жой олгани, уни халқимиз учун юксак эътиқод эканлигини Президентимиз бу асарида шундай таърифлайди: “Шу ўринда маънавиятнинг юксалиши билан чамбарчас боғлиқ бўлган яна бир мезон - муқаддас динимиз ҳақида алоҳида тўхталиб ўтишни зарур деб биламан. Барчамизга яхши маълумки дин азалдан инсон маънавиятининг таркибий қисми сифатида одамзотнинг юксак идиаллари, хақ ва хақиқат инсоф ва адолат тўғрисидаги орзу – армонларини ўзида мужассам этган уларни барқарор қоидалар шаклида мустаҳкамлаб келаётган ғоя ва қарашларнинг яхлиб бир тизимидир. Бу соҳадаги бунёдкорлик ишларимиз туфайли мамлакатимиз Пойтахти гўзал Тошкент шаҳримизни 2007 йилда “Ислом маданияти пойтахти” дебаталди. Асарда бу ҳақида “Нуфузли халқаро ташкилот бўлмиш Ислом конфиренцияси Таълим, фан ва маданият масалалари бўйича тузулмаси – АЙСЕСКО томонидан Тошкент шаҳрининг 2007 йилд а “Ислом маданияти пойтахти” деб эълон қилингани ҳам ана шунда й юксак эътирофнинг яна бир тасдиғидир. Буюк мутафаккир ва алломаларимизнинг Ислом маданиятини ривожлантиришга қўшган бетакрор хиссаси ҳақида сўз юритганда энг аввало хақли равшда мусулмон оламида “муҳаддислар султони” дея улкан шуҳрат қозонган Имом Исмоил ал Бухорий бобомизнинг муборак номларини ҳурмат билан тилга оламиз”. Китобда бу ҳақидаги фикрлар давом эттирилиб улуғ ватандошимиз Абу Исо Муҳаммад Ибн Исо Термизий, Имом Матрудий, Бурхониддин ва Милла (дин ва миллатнинг хужжати) деган унвонга созавор бўлган ватандошимиз, ҳамюртимиз Бурхониддин Марғилонийдир. Бутун дунёга маълум ва машҳур бўлган алломалар Абдухолиқ Ғиждувоний, Баҳоуддин Нақшбандий, Хожи Аҳрор Вале каби бобокалонларимизнинг ислом динини ривожлантиришга қўшган хиссалари ҳақида кенг таъриф 7

берилган. Бу ҳақида китобда шундай баён этилади. “Шу нуқтаи назардан қараганда, заминимизда яшаб ўтган буюк алломаларимиз, мутафаккир боболаримизнинг ибратли ҳаёт ва фаолияти, бемисл илмий – ижодий кашфиётлари бугун ҳам жаҳон аҳлини ҳайратга солаётганини таъкидлаш лозим”. Дунёвий фанларт яратилиши асосчиларидан бири ўзининг илмий кашфиётлари билан дунё цивилизацияси ривожига бетакрор хисса қўшган “Алгебра”, “Арифметика” фанларининг асосчиси буюк мутафаккир Муҳаммад мусо ал –Хоразмийнинг илм-фан ривожига қўшган улкан меҳнатлари ҳақида фахр билан баён этилган бўлса яна бир олим улуғ аждодимиз Аҳмад ал Фарғонийнинг фан оламидаги буюк меҳнатлари, унинг Европада “ал Фрагнус” номи билан машҳур эканлиги бу инсоннинг фан соҳасидаги буюклигини хисобга олиб 1647 йилда нашр қилинган “Селенография” китобида ойдаги кратерлардан иккитасига икки буюк олим Аҳмад ал Фарғоний ва Мирзо Улуғбекларнинг номи билан аталган фахр билан тилга олинган. Китобнинг иккинчи боби миллий ғоя ва маънавий ҳаёт мавзуси билан бошланади. Тарихдан маълумки дунёда ўзининг миллий давлатини қурмоқчи бўлган ҳар қандай халқ одамларни бирлаштириб уларни маълум мақсад йўлида сафарбар қилиш учун қалбларида ишонч уйғотиш, руҳан қўшимча куч - қувват бағишлаш учун ягона мақсад ва орзу – интилиши рамзи бўлган миллий ғояни ўзига таянч деб билгани баён этилган. Ислоҳатлар ва уларнинг маънавий мезони сарлавҳаси остида китобда юртимизда амалга оширилган ислоҳатлар ҳақида кенг баён қилинган ва бугун бутун дунё тан олаётган “Ўзбек модели” деб аталувчи бу моделни ишлаб чиқарилгани тушунарли қилиб қуйидагича баён этилган. “Бу моделнинг асосий тамойиллари – яъни, иқтисоднинг сиёсатдан ҳоли экани, давлатнинг бош ислоҳатчи бўлиши, қонун устуворлиги, кучли ижтимоий сиёсат, ислоҳатларни тадрижий асосда, босқичма – босқич амалга ошириш принцплари барчамизга яхши аён”. Китобнинг учинчи бобида глобаллашув жараёнлари ва маънавий таҳдидлар ҳақида гап боради. Бу бобда бугун биз яшаб турган замон 8

мураккаб ва таҳликали бўлиши билан бир қаторда техника ва ахборот ақимининг глобаллашув давридир. Бу даврни олимлар, давлат арбоблари турлича атаётганлиги ҳақида гап боради. Фикрга қарши фикр, ғояга қарши ғоя тамойилида бугунги нотинч ва тахликали замонда ҳамиша огоҳ ва хушёр туриш ҳар қандай мафкуравий хужум тазйиқ ва маккорона ҳаракатларни сезиб унга қарши ўз вақтида чора кўриш, курашиш зарурлиги, аммо бу курашда бақириқ чақириқ, дўқ пўпса, ёки уруш билан, қурол билан эмас фақат ғояга қарши ғоя, фикрга қарши фикр, жаҳолатга қарши маърифат билангина курашиш мункин эканлиги уқтирилади. Асарнинг “Энг буюк жасорат” деб номланган қисмида Президентимиз бугунги тарихий обидалар, бебоҳо ёдгорликлар ва уларнинг барчаси одамзотнинг ақл меваси унинг ақл тафаккурининг, салоҳияти ва маънавий жасоратининг махсули эканлигини баён қилади. Бу ҳақда китобда шундай дейилади: “Шунинг учун ҳам бу ёруғ оламда энг буюк жасорат нима деган саволга ҳеч иккиланмасдан энг буюк жасорат – бу маънавий жасорат, деб жавоб берсак ўйлайманки янглишмаган бўламиз”. Китобда шу билан биргаликда инсондаги энг эзгу фазилат фидойиликни ҳар бир инсон кундалик фазийлат мезонига айлантириш шарафли иш эканлигини баён этиб, шундай ёзилган: “Лекин менга буюрса, ҳар куни, ҳар соатда фидойи бўлиш, ўзини томчи ва томчи, заррама – зарра буюк мақсадлари сари чарчамай, толиқмай тинимсиз сафарбар этиб бориш бу фазилатни доимий, кундалик фаолият мезонига айлантириш - ҳақиқий қаҳрамонлик аслида мана шу, деб айтган бўлар эдим”. Ушбу бобнинг якунида шундай ёзади: “Мухтасар қилиб айтганда, олис ва яқин тарихимиз шуни кўрсатадики, халқимиз доимо маънавий жасорат ҳисси билан яшаган ва бу улуғ туйғу унинг ҳаётида йиллар, асрлар ўтгани сайин тобора кучайиб юксалиб бормоқда чунки халқ маънавияти шундай бир уммонки, ҳар қайси авлод ундан куч - қудрат, ғайрат ва илҳом олиб, ўзининг нақадар улкан ишларига қодир эканини намоён этади 9

Шу маънода, 1991 йил 31 август санасида қўлга киритилган миллий мустақиллик – XX асрда халқимиз томонидан амалга оширилган буюк маънавий жасорат намунасидир, десак айни ҳақиқатни айтган бўламиз”. Асар давримизнинг долзарб муаммоларига бағишланганлиги, мамлакатимиз тараққиётининг муҳим соҳаларини қамраб олганлиги боис аҳолининг кенг қатламлари ўртасида ўрганилиши зарур. Зеро, асарда юртимизда истиқомат қилаётган ҳар бир инсоннинг миллий ўзлигини англаш, маънавий дунёқарашини шакллантириш ва бойитиш, кишилар онги ва тафаккурига миллий истиқлол мафкураси ғоя ва тамойилларини сингдириш, бугунги мураккаб ва таҳликали дунёда турли мафкуравий таҳдидлардан ҳимояланиш, бунинг учун ҳар бир юртдошимиз, хусусан, ўсиб келаётган ёш авлоднинг онги ва қалбида муайян мафкуравий иммунитетни шакллантириш зарурияти, юртимиз истиқболи ва равнақи йўлида маънавий жасоратнинг беқиёс аҳамияти батафсил ёритиб берилган. Шу боис асарнинг мазмун моҳиятини чуқур ўрганиш ҳозирги кунда мустақил юртимиз ва мамлакатимиз келажагига нисбатан бефарқ бўлмаган фидойи ватанпарвар шахсни шакллантириган катта ёрдам беради. Шундай экан барча маънавий – маърифий ишларни замон талаблари асосида ташкил қилишнинг муҳим мезони, ўйлаймизки, республикамиз Президенти И.А.Каримовнинг “Юксак маънавият – енгилмас куч” асарини ўрганиш тамойилига таянган ҳолда амалга оширилиши лозим. 10

O'xshashlar

Президент И.А.Каримовнинг “Юксак маънавият-енгилмас куч” асарининг мазмун-моҳияти

Президент И.А.Каримовнинг “Юксак маънавият-енгилмас куч” асарининг мазмун-моҳияти

Педагогика тарихи фани ўқув предмети сифатида

Педагогик тадқиқотлар мазмуни ва моҳияти

Илмий тадқиқот ишлари ва унинг мазмун моҳияти