Инновацион технология лойиҳасининг интерфаол методлари билан анъанавий ўқитиш методларининг ҳамкорлиги - Pedagogika - Referatlar

Инновацион технология лойиҳасининг интерфаол методлари билан анъанавий ўқитиш методларининг ҳамкорлиги

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

139 KB

Ko'chirib olish

Инновацион технология лойиҳасининг интерфаол методлари билан анъанавий ўқитиш методларининг ҳамкорлиги Режа: 1. Педагогик технологиянинг интерфаол методлари ҳақида тушунч 2. “Блиц – ўйин” технологияси. 3. ФСМУ ТЕХНОЛОГИЯСИ 4. Асосий тушунчалар қуйидагилар: 5. “Веер” технологияси. 6. “Скарабей” технологияси. 7. “Бумеранг” технологияси. 8. . “Ажурли арра” – ўқитиш усули. 9. Таълим технологиясида “Ақлий ҳужум” усулидан фойдаланиш.

Дидактик жараён босқичларини муайян кетма – кетликда қуриш ўқувчи ва талабаларнинг билиш фаолиятини мавзу бўйича белгиланган мақсадларга мос ҳолда танланган ўқитиш методлари ёрдамида ташкил қилиш демакдир. Ўқитиш методлари ўз моҳияти ва мазмунига кўра маълум педагогик назарияга асосланган у ёки бу таснифга тегишли бўлади. Уларнинг самарадорлиги тўғрисида фикр юритилганда ўқитиш жараёнини изга соладиган ва уни мақсадли йўналтира оладиган, ўқитувчи, ўқувчи – талабанинг ҳамкорлигидаги фаолиятини таъминлаш асосида жамият томонидан мактаб (касб – ҳунар коллежи, олий ўқув юртлари) олдига қўйилаётган мақсадга нечоғлик эришилаётганини кўзда тутиш керак. Ёхуд ўқитиш методлари бевосита таълим амалиёти билан алоқадор концепциялар “Ўқитиш методи дастлаб педагог онгида фаолиятнинг умумлашган лойиҳаси тарзида мавжуд бўлади. Бу лойиҳа амалиётга ўқитувчи ва ўқувчи фаолиятларининг ўзаро туташуви текислигида, ўқитиш ва ўқишнинг аниқ ҳаракатлар, амаллар ёки усуллар мажмуаси сифатида жорий этилади. Методнинг бошқа намоён бўлиш шакллари йўқ, сабаби умумий ҳолда ўқитиш методи ўзида фаолиятнинг дидактик моделини ифода этади”. Педагогик нашрларда ўқитиш методларини фаол ва суст гуруҳларга ажратиш ҳоллари мавжуд. Агар ҳар бир метод белгиланган у ёки бу мақсадни ечишда ўз ўрнида ишлатилса, шубҳасиз, фаолдир. Педагогик технологиялар ҳам дарсда ўқувчи – талабалар фаоллигининг юқори даражасини таъминлаш асосида олдиндан белгиланган мақсадга эришишга қаратилади. Шу боисдан бу фаслда ҳали педагогик амалиёт учун нотаниш бўлган чет эл дидактикасига оид методлар ҳақида фикр юритилади. Американинг “Street law” (кўча қонуни) дастурини бугунги кунда ер юзининг кўплаб давлатлари томонидан “аср”га олинган ва таълим масканига ўрнашиб қолаяпти. Бунга сабаб дастурдан ўрин олган юзлаб ўқитиш методларининг фаоллиги, жозибалилиги ва таъсирчанлигидир. Улар ёрдамида ўқувчилар ўз фикрларини эркин ифодалаш, ахборотларни танқидий қабул килиш, жамоада ишлаш, ўз мавқеини мустаҳкамлаш, фикрларини

ҳимоя қилиш, ҳақ –хуқуқларини англаб етиш каби имкониятларга тезда эга бўладилар. Ўқитувчи эса дидактик жараённи қуришда бу методлардан оқилона фойдаланмоғи, уларнинг мавзу бўйича ўқув элементларининг мураккаблиги ва вақт тиғизлигига қараб чағиштирмоғи лозим. Ўқитувчи томонидан ўзи ўқитаётган фаннинг ҳар бир мавзуси ҳар бир дарс машғулоти бўйича тузилган юқоридаги каби технологик харита унга фани, предметини яхлит ҳолда тасаввур этиб ёндошишга, тушунишга (бир семестр, бир ўқув йили бўйича) яхлит ўқув жараёнининг бошланиши, мақсадидан тортиб эришиладиган натижага кўра олишига ёрдам беради. Айниқса, технологик харитани ўқувчи – талабанинг имконияти, эҳтиёжидан келиб чиққан ҳолда тузилиши, уни шахс сифатида таълимнинг марказига олиб чиқишга олиб келади. Бу эса ўқитишнинг самарадорлигини оширишга имкон яратади. Ўқитиш жараёнида ўқувчи – талабаларга шахс сифатида қаралиши, турли педагогик технологиялар ҳамда замонавий методларни қўлланилиши уларни мустақил, эркин фикрлашга, изланишга, ҳар бир масалага ижодий ёндошиш, масъулиятни сезиш, илмий тадқиқот ишларини олиб бориш, таҳлил қилиш, илмий адабиётлардан унумли фойдаланишга, энг асосийси, ўқишга, фанга, педагогга ва ўзи танлаган касбига бўлган қизиқишларини кучайтиради. Бундай натижага эришиш амалиётда ўқув жараёнида инновацион ва ахборот технологияларни қўллашни тақозо этади. Улар жуда хилма хилдир. Биз улардан баъзилари ҳақида тўхталиб ўтамиз ва уларни ўтказиш тартиби ҳақида қўлланма берамиз. Ушбу методик қўлланмада келтирилган замонавий методлар ёки ўқитишнинг самарасини оширишга ёрдам берувчи технологик тренинглар ўқувчи – талабаларда мантиқий ақлий, ижодий танқидий, мустақил фикрлашни шакллантиришга, қобилиятларини ривожлантиришга, рақобатбардор, етук мутахассис бўлишларига ҳамда мухассисга керакли бўлган касбий фазилатларни тарбиялашга ёрдам беради.

Ушбу методик қўлланмадан фойдаланувчилар ўқув жараёнини ташкил этиш учун ҳавола этилаётган технологик тренингларни худди шу тартибда ўтказишлари шарт эмас, ҳар қайси ўқитувчи бу тренингларни умумий шаклини олган ҳолда ўзларининг дарс технологияларини яратишлари, берилган тренингларни тўлиқ ёки уларнинг баъзи бир босқичлари, элементларини ишлатишлари мумкин. Биз қуйида ўқитиш жараёнида қўллаш мумкин бўлган баъзи бир тренинглар (технологиялар)га тавсифнома бериб, баъзиларини ўтказиш тартиби тўғрисида методик тавсиянома бериб ўтамиз: Таълим технологиясида “Ақлий ҳужум” усулидан фойдаланиш. “Ақлий ҳужум” таълим усулининг моҳияти жамоа ҳамкорлиги асосида муаммони ечиш жараёнларини вақт бўйича бир қанча босқичларга (ғояларни генерациялаш, уларни танқидий ва конструктив ҳолатда ишлаб чиқиш) ажратишдан иборат. Дарс жараёнида ақлий ҳужумдан мақсадли фойдаланиш ижодий тафаккурлашни ривожлантириш гарови ҳисобланади. “Ақлий ҳужум”ни уюштириш бир мунча содда бўлиб, унда таълим мазмунини ўзгартириш жараёнида фойдаланиш билан биргаликда ишлаб чиқариш муаммоларининг ечимини топишда ҳам жуда қўл келади. Дастлаб гуруҳ йиғилади ва улар олдига муаммо қўйилади. Бу муаммо ечими тўғрисида барча иштирокчилар ўз фикрларини билдирадилар. Бу босқичда ҳеч кимнинг ўз ўртоқлари ғоя ва фикрларига ҳужум қилиши ёки баҳолашига ҳаққи йўқ. Демак, “ақлий ҳужум” йўли билан қисқа минутларда ўнлаб ғояларни юзага чиқиш имкониятлари мавжуд бўлади. Аслини олганда, ғоялар сонини қўлга киритиш асосий мақсад эмас, улар муаммо ечимини оқилона ишлаб чиқиш учунгина асос бўладилар. Бу усул шартларидан бири ҳеч қандай ташқи таъсирсиз қатнашувчиларнинг ҳар бири фаол иштирокчи бўлиши керак. Билдирилган ғояларнинг беш ёки олтитасигина асосий ҳисобланиб, муаммо ечимини топишга салоҳиятли имкониятлар яратади.

Шундай қилиб, “ақлий ҳужум” қоидаларини қуйидагича белгилаш мумкин:  олға сурилган ғоялар баҳоланмайди ва танқид остига олинмайди;  иш сифатига эмас, сонига қаратилади, ғоялар қанча кўп бўлса шунча яхши;  исталган ғояларни мумкин қадар кенгайтириш ва ривожлантиришга ҳаракат қилинади;  муаммо ечимидан узоқ ғоялар ҳам қўллаб – қувватланади;  барча ғоялар ёки уларнинг асосий мағзи (фаразлари) қайд этиш йўли билан ёзиб олинади;  “Ақлий ҳужум”ни ўтказиш вақти аниқланади ва унга риоя қилиниши шарт;  бериладиган саволларга қисқача (асосланмаган) жавоблар бериш кўзда тутилиши керак. Вазифаси. “Ақлий ҳужум” қийин вазиятлардан қутулиш чораларини топишга, муаммони кўриш чегарасини кенгайтиришга, фикрлаш бир хиллигини йўқотишга ва кенг доирада тафаккурлашга имкон беради. Энг асосийси, муаммони ечиш жараёнида курашиш муҳитидан ижодий ҳамкорлик кайфиятига ўтилади ва гуруҳ янада жипслашади. Объекти. Қўлланиш мақсадига кўра бу усул универсал ҳисобланиб, тадқиқотчиликда (янги муаммони ечишга имкон яратади), ўқитиш жараёнида (ўқув материалини тезкор ўзлаштиришга қаратилади), ривожлантиришда (ўз – ўзини бир мунча самарали бошқариш асосида фаол фикрлашни шакллантиради) асқотади. Қўлланиш усули. “Ақлий ҳужум” иштирокчилари олдига қўйилган муаммо бўйича ҳар қандай мулоҳаза ва таклифларни билдиришлари мумкин. Айтилган фикрлар ёзиб борилади ва уларнинг муаллифлари ўз фикрларини қайтадан хотирасида тиклаш имкониятига эга бўлади. Бу усул самараси фикрлар хилма хиллиги билан характерланади ва ҳужум давомида улар

танлид қилинмайди, қайтадан ифодаланмайди. Ақлий ҳужум тугагач, муҳимлик жиҳатига кўра энг яхши таклифлар жамланади ва муаммони ечиш учун зарурлари танланади. Таълимий мусобақалар. Мусобақага тайёргарлик. Мусобақага иштирок этадиган талабаларнинг исми ва фамилияси, гуруҳ журналидаги тартиб рақами айрим – айрим варақларга ёзиб қўйилади. Ҳар бир талабанинг кўкрагига синф нишони (бейджик), унда журналидаги тартиб рақами ҳам бўлиши керак. Ҳар бир тур топшириқлари якка – якка тартибланган ҳолда, айрим – айрим варақларга ёзиб, гуруҳлаб қўйилади. Мусобақани ташкил қилиш. Мусобақа ўтказилиши ҳақидаги эълонда унинг тўла дастури ва шартлари ўз аксини топиши ва бериладиган савол ҳамда бажариладиган топшириқлар бўлиши керак. Дастурнинг ҳар бир банди бўйича бериладиган баллар, мабодо талаба узрсиз қатнаша олмаса, бериладиган жарима баллари, рағбатлантиришлар кўрсатилиши зарур. Мусобақани ўтказиш. Ҳар қандай мусобақа камида икки гуруҳ орасида берилган дастур асосида тузилган мусобақа баённомаси тартиблари бўйича ўтказилади. Биз “Педагогика” ва “Педагогик маҳорат” фанлари бўйича назарияси ва амалиётига доир саволлар сони (50та) қилиб белгиладик. Ўрганилган мавзуларга оид ўртача билимли талаба топа олиши лозим бўлган саволлар ҳам (50та). Педагогик маҳорат элементлари ва таркибига доир топшириқлар (25та). Қизиқарли муаммоли вазиятлар (15та), интермедия (2та), мустақил чиқиш ҳам (2та). Эслатма: Қавс ичидаги сонлар топшириқлар сони бўлиб, улар имкониятларга қараб кўпайтирилиши ёки камайтирилиши мумкин. Ҳар бир саволга жавоб бериш учун фикрлаш кўпи билан 30 секунд. Ҳар бир топшириқ келтирилган миқдорда альбомда ёки айрим – айрим

ғилофларда ёки ўрамаларда бўлади. Топшириқларни бажарувчиларнинг исм – фамилияси ҳамда гуруҳ журнали тартиб рақамлари ёзилган айрим – айрим варақалар юзасини столга қаратиб ёйиб, аралаштириб, талабаларнинг ўзларидан 2 та талаба таклиф этилади. Улардан бири жавоб берувчининг исм – фамилиясини, тартиб рақамини аниқласа, иккинчиси топшириқлар орасидан топшириқни аниқлайди. Топшириқни фақат исм – фамилияси чиққан ўқувчи бажаради. Борди - ю гуруҳ аъзоларидан бири айтиб қолгудек бўлса, жарима балли берилади (10балл). Ҳар гал номи чиққан талабаларнинг номлари ёзилган варақалар охирги талабанинг исм – фамилияси чиққунига қадар қайта қўйилмайди. Агар талаба исми билан чақирилганда ўз жойида бўлмаса, 10 жарима балл қўйилади. Тўғри жавоблар бажарилган топшириқлар учун ҳам 10 баллгача берилади. Бу ердаги табрик, интермедия, мусиқали чиқиш, альбом, нишон, газета (кўргазма), зал безашларнинг ҳар бири учун 10 баллгача берилади. Буларни тайёрлашда асосий масъулият фан ўқитувчиси, гуруҳ раҳбари ва сардорига тушади. Мусобақани якунлаш. Мусобақани бошидан охиригача қатнашувчилар жавобини имкони борича магнитафонга ёзиб олиниб, сақланса, керак бўлганда қайта қўйилса, янада таъсирчан бўлади. Умуман, ҳар бир жавоб аниқ – аниқ адолатли баҳоланса, жуда яхши натижа беради. Бундай мусобақани ташкил қилишда иккита гуруҳ ўртасида олиб бориш яхши натижа беради. Чунки сабаб мусобақа вақтида тартиб – интизом яхши бўлади. Ҳар бир гуруҳ ўзлари жамғарган баллни билиб кетаверадилар. Агар гуруҳлар сони кўп бўлса, ҳамма гуруҳлар ўртасида ўтказилиб бўлингач, қайси гуруҳ ғолиб бўлганлиги аниқланади. Бундай мусобақани факультетлар ўртасида ташкил қилиш ҳам фойдадан ҳоли эмас. “Ажурли арра” – ўқитиш усули. Тузилиш жиҳатидан ўзида қуйидаги босқичларни қамраб олади:

1. Топшириқни бўлиш : Топшириқ ва матнли материаллар бир нечта асосий қисмларга ( ёки мавзуларга) ажратиб қирқилади. 2. Бирламчи гуруҳлар: Ҳар бир гуруҳ аъзолари қирқилган мавзуни оладилар ва экспертга айланадилар. 3. Эксперт гуруҳлари: Қўлида бир мавзуга оид ўқув топшириқлари мавжуд бўлган ўқувчилар мавзуни муҳокама қилиш, бошқаларга ўргатиш режасини эгаллагани учун эксперт гуруҳга бирлашадилар. 4. Бирламчи гуруҳлар: Ўқувчилар ўзларининг бирламчи гуруҳларига қайтадилар ва эксперт гуруҳларда ўрганганларини ўқитишади. Изоҳ: “Ажурли арра” моҳиятига аниқлик киритиш учун баъзи бир тавсияларни ёритиш керак. 1. Ўқитиш жараёнига бу тарзда ёндашилганда ўқувчиларнинг ҳамкорликда ишлашига ва қисқа вақт ичида катта ҳажмдаги ахборотларни ўзлаштиришларига имкон туғилади. 2. У ёки бу фаолиятни дарсда амалга ошириш учун ўқувчиларга бошланғич ахборотларни узатиш зарурати туғилса, маъруза ўрнини боса оладиган самарали восита ҳисобланади. 3. Ўқитувчи мураккаб мазмунли мавзулар бўйича ўқувчиларни дарсга тайёрлаш учун олдиндан уларнинг ҳар бирига мўлжалланган алоҳида ахборотли пакет тайёрлайди. Унда дарсликдан, қўшимча тарзда газета, журнал, мақолалардан материаллар бўлиши керак. 4. Ҳар бир ўқувчи 2 гуруҳ таркибига иштирок этади: дастлаб “ўз уйи” (бирламчи) гуруҳига, кейин эса “эксперт” гуруҳига бирлашиб, ўқув элементларини мустақил ўрганишади. Эксперт гуруҳини тезда ташкил этиш учун ўқувчилар олган ахборотли пакетларда ҳар бир мавзуга оид материаллар бир хил рангдаги

қоғозларга ёки рангли қаламлар билан қоғознинг бирор бир бурчаги бўялгани маъқул. 5. Ҳар бир гуруҳда 3 тадан 5 тагача киши (ўқувчилар сонига қараб) бўлиши мумкин. Ҳар бир ўқувчи “ўз уйи”дагиларни ва қайта учрашиш жойини аниқлаб олиши керак. 6. Ўқитувчи ўқувчиларни “рангли” топшириқ асосида гуруҳга бирлашишини таклиф этади ва улар алоҳида мавзулар бўйича экспертга айланади. Мисол учун, “қизил”ларни синф хонаси охирида, “кўк”ларни эса мактаб йўлакчасида учрашиши белгиланади. Ҳар бир эксперт гуруҳда 3 тадан кам ўқувчи бўлмаслиги керак. 7. Гуруҳларга ахборотли пакет тарқатилади. Ҳар қайси гуруҳ турли хил материаллар тўпламини олишлари ва уларни ўқиши, муҳокама қилиши, айнан шу ахборотлар бўйича экспертга айланиши лозим. Ўқув материаллари бўйича “эксперт” бўлиши учун ўқувчиларда вақт етарли бўлиши керак. Бунинг учун, агар материаллар мураккаб ва катта бўлса, эҳтимол, бир дарс тўлиқ талаб қилинади. 8. Ўқувчиларга қуйидагича топшириқлар бериш мумкин:  пакетдаги материалларни қунт билан ўрганинг ва муҳокама қилинг.  бир – бирингиздан сўранг ва ўқув материалларини ҳар бирингиз тушуниб олганингизга ишонч ҳосил қилинг  “ўз уйингиз” гуруҳини ўқитиш зарурлигини ҳисобга олиб материалнинг муҳим ўқув элементларига эътиборни қаратинг. 9. Ўқувчиларнинг ўз “уйларига” қайтишларини илтимос қилинг. Ҳар бири ўз “уйи” гуруҳига ахборот беради. Шаксиз “уй” гуруҳида эксперт гуруҳларидан биттадан ўқувчи бўлиши шарт. Ўқувчи ўрганиб келган материалларни ўз гуруҳи ўқувчиларига ўргатиш жавобгарлигини бўйнига олиши лозим. Бу жараён ўқув

материалининг ўзлаштириш зарурлигига қараб яна бир соат давом этиши мумкин. 10. Ўқувчилар бир – бирларидан ўрганишиб бўлишгач, ўқитувчи олдиндан режалаштирган фаолият турини ўтказиши мумкин “Кластер” методи. Бу методни таълим жараёнида қўллашдан мақсад талабаларнинг ақлий фаолиятини ҳар томонлама тараққий эттириш бўлиб, олдиндан мавжуд бўлган билимлар заҳирасига таянади. “Кластер” сўзи русчада “комок”, “пучок” деган маънони англатади. Ўқитувчи “Кластер” усулини қўллаб, “асосий сўзни” (ключевое слово) досканинг ўрта қисмига ёзади. Шундан сўнг талабалар асосий сўзни тўлдирувчи тушунчаларни бир нечасини айта бошлайдилар. Ўқитувчи асосий сўз атрофида бу тушунчаларни бир нечасини “Кластер” атрофига боғлаб мантиқий занжир ҳосил қилади. Ҳар бир мантиқий занжир “Кластер”ни ифодаловчи сўз билан тугалланади. Бу методни дарснинг турли этапларида қўллаганда турлича натижага эришилади. Яъни талабаларни дарсда фаоллаштириш, янги ўқув материалини эсда сақлаш ва бошқалар. Умуман бу методни дарснинг қайси этапида фойдаланишдан қатъий назар самарадорликка эришиш мумкин эканлиги тажрибада синалган. “Танқидий фикрлаш”. Вазифаси. Демократик жамиятда ҳар бир фуқаро ўз олдида турган муаммоларни оқилона ечиш қобилиятига эга бўлиши керак. Шу боисдан ўқувчиларни дарсларда кўпроқ баҳсли тортишувларга сабаб бўладиган муаммолар ечимини топишга жалб этиш лозим. Баҳсли саволларни ечиш жараёнида ўқувчиларда тинглаш, мулоқот олиб бориш, турлича фикрларни таққослаш, бошқа киши тақдирига бефарқ қарамаслик каби хислатлар шакллана боради, масалаларни ечиш ва тегишли хукм чиқариш, аналитик фикрлаш қобилиятлари ривожланади, маълум кетма

– кетликда тафаккур юргизиш, тўғри ечимларни топиш малакалари ўзлаштирилади. Ўтказиш усули. Мунозарали саволларни аналитик – синтетик таҳлил қилиш ва объектив фикр юритиш кўникмаларини ривожлантириш учун талайгина методика мавжуд. Рўй бераётган воқеликни танқидий фикрлаш асосида баҳолаш қуйидаги босқичлардан иборат бўлиши мумкин: 1. Ўқувчининг ўз фикрини эркин ифодалаши. 2. Ўз фикрини ойдинлаштириш. Ўқувчиларнинг билдирган фикрларини янада аниқлаштириш мақсадида уларга қўшимча тарзда қуйидаги саволлар берилади: Бу билан нима демоқчисан? Ўз фикрингни тушунтира оласанми? Бу нима дегани? 3. Ўқувчиларнинг фикрларини асосланганлигини текшириш. Бу ерда қуйидагича саволлар берилиши ўринлидир: Нима учун сен айнан шундай деб ўйлайсан? Сенинг мавқеингни тасдиқловчи қандай асослар бор? Нима учун сенда шундай таассурот туғилди? Қандай аргументларни билдирган фикринг фойдасига келтирасан? Сенинг фикрингни нима исботлайди? ва ҳоказо. 4. Бошқалар фикрини ўрганиш. Инсон ўз фикрининг ожизлигини ҳар доим ҳам тан олавермайди ва суҳбатдошининг фикрига ҳурмат ва эҳтиром билан қарайвермайди. Айниқса бу ҳолатни кўпроқ ўсмирларда кузатиш мумкин. Шубҳасиз, кўп ҳолларда бунинг аксини ҳам кўриш мумкин. Шу билан биргаликда қатор мураккаб муаммоларнинг ечимини топишда ўзгалар фикрини эшитиш ва тинглаш кўникмаси жуда асқотади. Бу кўникмани ўқувчиларда шакллантиришни хоҳласангиз, марҳамат, қуйидаги саволлар билан мурожаат қилинг: Ўз фикрингизга муқобил бўлган ҳолатни баён қила оласизми? Бу ҳақда бошқалар нима дейиши мумкин? Танқидга учрашингиз мумкинми? 5. Ўз ҳолатини ва ўзгалар фикрини таҳлил этиш. Бу ҳақда нафақат ўсмирлар, балки катталар ҳам кўпинча ўйлашмайдилар, ўқувчи хусусий фикри билан тўғри келмайдиган фикрларни

ҳам ўзаро таққослаш, илмий асосланган ҳолатни аниқлаш учун фикрлар қарама – қаршилигини таҳлил этиши керак. Шу мақсад учун қуйидаги саволлар асқотиши мумкин: Ўз фикринг ожизлиги нимада? Қарши томоннинг далил – исботи нима учун кучли ёки нима учун кучсиз? Қандай фикрлар сизнинг мавқеингизни мустаҳкамлайди ёки уни кучсизлантиради? Ўрганилаётган муаммо бўйича ҳар иккала фикрларнинг мантиқий оқибатларини ўрганиш учун саволлар: Агар сизнинг ғоянгиз қабул қилинса, нималар рўй бериши мумкин? Бу жамиятга қандай таъсир кўрсатади? Унинг натижаси келажакка фойда берадими? ва ҳоказо. 6. Муаммо бўйича ечим қабул қилиш. Бу “танқидий фикрлаш” методининг сўнгги босқичи ҳисобланиб, ўқувчилар томонидан билдирилган турлича фикрлар қайтадан баҳоланади ва мутаносиблик аниқланади. Бунинг учун : Қайси натижа энг қулай ва ишончли? Кимнинг чиқиши мақсадга мувофиқ бўлди? Сиз баҳсга қандай нуқта қўйган бўлардингиз? ва ҳоказо. ИЗОҲ. Бу метод кўпроқ ҳуқуқий билимларни ўзлаштиришда қўл келишини таъкидлаш жоиз. Ҳуқуқий таълим болаларга жамиятда, жамоада, оилада ўз ўрнини топишлари учун кўмаклашади, атрофда рўй бераётган воқеаларга танқидий кўз билан қараш ва объектив баҳолаш имконини беради. Аслида қонунлар тафовутларни ечиш учун хизмат қилади. Ҳуқуқни ўрганиш ўқувчиларга жамиятда рўй бераётган тафовутли саволларни ўз ёшига мувофиқ чуқур ўрганишга, ўзини Ўзбекистон фуқароси деб ҳис қилишга ундайди. “STREET LAW” дастуридан жой олган яна қатор методларни (медиация, казусларни ўрганиш, визуалли материаллар билан ишлаш, ҳаёлий саёҳат, дунё суди ва бошқа) таржима ва таҳлил қилиш, тартибга келтиришни давом эттириш мумкин эди. Бироқ яқин келажакда бу дастур таржима қилиниб, алоҳида китоб шаклида нашр этилишга умид боғлаб қоламиз.

Бу методлардан дидактик жараённинг қайси босқичида фойдаланиш керак? Шубҳасиз, мавжудлик алгоритмида (МА) – ўқувчиларнинг ўқув – билиш фаолиятини ташкил этишда – мустақил ўз – ўзини (синфдошни) ўқитишда, якка тартибда, кичик гуруҳларда фойдаланилади. Уларни танлаш мезонлари эса ўқитувчига маълум: мавзудан кўзланган мақсадга, мазмунига мос келиши, ўқувчи ва ўқитувчининг имкониятлари, вақт ўлчови, мавжуд ўқув – моддий база ва бошқалар. Энг асосийси, якуний натижани таъминлайдиган ва кафолатлайдиган педагогик муҳит яратилиши лозим. “Мунозара”. Бу метод ёрдамида талабаларга муаммо бўйича тўлиқ ахборотлар етказилади, мунозара учун танланган мавзуни ўқувчилар аёвсиз “штурм” қиладилар ва пировард натижада муаммога тегишли маълумотларни атрофлича ўрганадилар. Мунозарани ўтказиш методикаси. 1. Мунозара олиб борувчи – бошловчи (ўқитувчи, журналист, бошлиқ ва ҳоказо) мавзуни олдиндан танлайди ва иштирокчиларни таклиф этади. 2. Бошловчи иштирокчиларга “ақлий ҳужум” топшириғини беради ва унинг қоидаларини тушунтиради:  “ҳужум”дан мақсад – муаммо ечимига оид вариантларни мумкин қадар кўпроқ таклиф этиш;  ўз ақл – идрокингизни марказлаштиришга ҳаракат қилинг ва диққатни муаммо ечимига қаратган ҳолда фикрлар билдиринг. Билдирилган ғоялар умумий фикрга зид бўлсада, ҳеч бири рад этилмайди;  бошқа иштирокчилар ғояларини ҳам ривожлантиринг;  таклиф этилганларни баҳолашга уринманг, бу иш билан сиз кейинроқ шуғулланасиз. 3. Бошловчи котибини тайинлайди ва у юзага келган барча ғояларни ёзиб боради. Муҳокама вақтида сўзга чиқувчилар тартиби

ўрнатилади, мунозарага барча иштирокчилар жалб этилади ва уларга ўз фикрларини ифодалаш учун имкониятлар берилади. Агар бирор бир киши томонидан “ақлий ҳужум”ни ўтказиш қоидалари бузилса, бошловчи зудлик билан муҳокамага аралашади. Биринчи босқич янги ғоялар пайдо бўлгунча давом этаверади. 4. Бошловчи иштирокчиларнинг танқидий тафаккури “чархланиши” учун қисқача танаффус эълон қилади. Кейин иккинчи босқич бошланади. “Ақлий ҳужум” иштирокчилари гуруҳланади ва биринчи босқичда билдирган ғояларини мустаҳкамлайдилар. Ғоялар гуруҳ бўйича бирлаштирилиб, муаллифлар уларни таҳлил қилишга киришадилар ва натижада ўртага қўйилган муаммонинг ечимига тегишли бўлган фикрларгина ажратиб олинади. Бошловчи мунозарага якун ясайди. ИЗОҲ: Америкача мунозара методи турли шаклларда ташкил этилиши эътироф этилган. Бизнинг амалиётда энг кўп тарқалган тури – бу “телемунозара” ҳисобланади ёки аниқроқ айтадиган бўлсак, журналист Қуддус Аъзамнинг ўқувчилар билан телемулоқоти ана шу методнинг ўзгинасидир. Телешоу усулидаги мунозара афзалликлари хусусида икки оғиз: бу шаклда ташкил этиш бир вақтнинг ўзида гуруҳда маъруза ва мунозара методларини қўллаш имкониятини беради. 3 – 5 киши бўлган гуруҳ олдиндан танланган мавзу бўйича бошқа қатнашчи (томошабин)лар иштирокида мунозара ўтказадилар. Томошабинлар муҳокамага кейинроқ қўшилиб ўз фикрларини айтишади ёки савол берадилар. Телешоу шаклида ташкил этилган мунозарада берилган мавзу бўйича турли фикрларни бирмунча аниқ ифодалашга имконият туғилди. Албатта, бу ерда муҳокамага жалб этилганлар суҳбатга пухта тайёргарлик кўришлари ёки шу соҳа билимдонлари бўлишлари билан биргаликда асосий мавзудан четга чиқиб кетмасликлари керак.

Телешоуда ҳар бир иштирокчига ўз фикрини тўлиқ баён қилишлари учун кенг имкониятлар берилиши лозим. (3 – 5 минут). Бошловчи мунозара боришини кузатиб боради, агар белгиланган мавзудан четга чиқиш ҳоллари рўй берса, дарҳол мунозарага аралашиши шарт. “ Тармоқлар” методи – ўқувчи – талабани эркин фикрлаши, кенг доирада турли ғояларни бера олиши, мустақил равишда адабиётлардан фойдаланишни ўргатишга қаратилган. “3 х 4” методи – мантиқий фикрлаши, умумий фикр доирасини кенгайтириш, кичик гуруҳ ҳолда таҳлил этиб, хулоса чиқара олиш, таъриф бера олишига қаратилган. “Блиц – ўйин” методи - ҳаракатлар кетма – кетлигини тўғри ташкил этишга, мантиқий фикрлашга, ўрганаётган предмети асосида кўп, хилма – хил фикрлардан, маълумотлардан кераклигини танлаб олишни ўргатишга қаратилган. “ Интервью” техникаси – ўқувчи – талаба савол бериш, эшита олиш, тўғри жавоб бериш, саволни тўғри тузишни ўргатишга қаратилган. “Иерархия” техникаси – оддийдан мураккабга, мураккабдан оддийга ўтиш усулларини қўллаш орқали уларни мантиқий, танқидий, ижодий фикрлашга ўргатишга қаратилган. “Бумеранг” техникаси – ўқувчи – талабаларни дарс жараёнида, дарсдан ташқарида турли адабиётлар, матнлар билан ишлаш, ўрганилган материални ёдида сақлаб қолиш, сўзлаб бера олиш, фикрини эркин ҳолда баён эта олиш ҳамда бир дарс давомида барча ўқувчи – талабаларни баҳолай олишга қаратилган.

“Талаба” тренинги – ўқувчи – талабалар билан индивидуал ҳолда ишлаш ўқитувчи ва талаба ўртасидаги тўсиқни йўқ қилиш, ҳамкорликда ишлаш йўлларини ўргатишга қаратилган. “Ўқитувчи шахси” тренинги – ўқитувчининг инновацион фаолиятини очиб берувчи “Ўқитувчи шахсига қўйиладиган талаблар” мавзусидаги мустақил фикрлашга, ижодий иншо ёзиш орқали фикрларни баён қилишга қаратилган. “ Мулоқот” техникаси – ўқитувчиларни аудитория диққатини ўзига жалб этиш, дарс жараёнида ҳамкорликда фаолият кўрсатишга, уни ташкил этишни ўргатишга қаратилган. “ Бошқарув” техникаси ўқитувчиларни аудиторияни бошқаришдаги усуллари ҳамда ўқувчи – талабаларни иш жараёнида бошқариш усуллари билан таништирувчи ва шунга ўргатишга қаратилган. “Тармоқлар” методи. (Кластер). Фикрларнинг тармоқланиши – бу педагогик стратегия бўлиб, у ўқувчиларни бирон бир мавзуни чуқур ўрганишларига ёрдам бериб, ўқувчиларни мавзуга тааллуқли тушунча ёки аниқ фикрни эркин ва очиқ равишда кетма – кетлик билан узвий боғлаган ҳолда тармоқлашларига ўргатади. Бу метод бирон мавзуни чуқур ўрганишдан аввал ўқувчиларнинг фикрлаш фаолиятини жадаллаштириш ҳамда кенгайтириш учун хизмат қилиш мумкин. Шунингдек, ўтилган мавзуни мустаҳкамлаш, яхши ўзлаштириш, умумлаштириш ҳамда ўқувчиларни шу мавзу бўйича тасаввурларини чизма шаклида ифодалашга ундайди. Қуйида биз, намуна сифатида мисол келтирдик: “Бумеранг” технологияси.

Мазкур технология бир машғулот давомида ўқув материалини чуқур ва яхлит ҳолатда ўрганиш, ижодий тушуниб етиш, эркин эгаллашга йўналтирилган. У турли мазмун ва характерга (муаммоли, мунозарали, турли мазмунли) эга бўлган мавзуларни ўрганишга яроқли бўлиб, ўз ичига оғзаки ва ёзма иш шаклларини қамраб олади ҳамда бир машғулот давомида ҳар бир иштирокчининг турли топшириқларни бажариши, навбат билан ўқувчи ёки ўқитувчи ролида бўлиши, керакли баллни тўплашга имконият беради. “Бумеранг” технологияси танқидий фикрлаш, мантиқни шакллантиришга имконият яратади, хотирани, ғояларни, фикрларни, далилларни ёзма ва оғзаки шаклларда баён қилиш кўникмаларини ривожлантиради. Таълим билан бир қаторда мазкур метод тарбиявий характердаги қатор вазифаларни амалга ошириш имконини беради:  жамоа билан ишлаш маҳорати;  муомала л ик;  хушфеъллик;  кўникувчанлик;  ўзгалар фикрига хурмат;  фаоллик;  раҳбарлик сифатларини шакллантириш;  ишга ижодий ёндошиш;  ўз фаолиятининг самарали бўлишига қизиқиш;  ўзини ҳолис баҳолаш; “Скарабей” технологияси . “Скарабей” интерактив технология бўлиб, у ўқувчиларда фикрий боғлиқлик, мантиқ, хотиранинг ривожланишига имконият яратади, қандайдир муаммони ҳал қилишда ўз фикрини очиқ ва эркин ифодалаш маҳоратини шакллантиради. Мазкур технология

ўқувчиларга мустақил равишда билимнинг сифати ва савиясини ҳолис баҳолаш, ўрганилаётган мавзу ҳақидаги тушунча ва тасаввурларни аниқлаш имконини беради. У айни пайтда турли ғояларни ифодалаш ҳамда улар орасидаги боғлиқликларни аниқлашга имкон яратади. “Скарабей” технологияси ҳар томонлама бўлиб, ундан ўқув материалининг турли босқичларини ўрганишда фойдаланилади:  бошида ўқув фаолиятини рағбатлантириш сифатида (Ақлий ҳужум) – мавзуни ўрганиш жараёнида – унинг моҳияти, тузилиши ва мазмунини белгилаш; улар орасидаги асосий қисмлар, тушунчалар, алоқалар характерини аниқлаш; мавзуни янада чуқурроқ ўрганиш, янги жиҳатларини кўрсатиш;  охирида – олинган билимларни мустаҳкамлаш ва якунлаш мақсадида. “Скарабей” технологияси ўқувчилар томонидан осон қабул қилинади, чунки у фаолиятнинг фикрлаш, билиш хусусиятлари инобатга олинган ҳолда ишлаб чиқилган. У ўқувчилар тажрибасидан фойдаланишни кўзда тутади, рефлектив кузатишларни амалга оширади, фаол ижодий излаш ва фикрий тажриба ўтказиш имкониятларига эга. Мазкур технологиянинг айрим афзалликлари сифатида идрок қилишни енгиллаштирувчи чизма шакллардан фойдаланишни кўрсатиш мумкин. “Скарабей” алоҳида ишларда, кичик гуруҳларда ҳамда ўқув жамоаларида қўлланиши мумкин. Таълимдан ташқари мазкур метод тарбиявий характердаги қатор вазифаларни амалга ошириш имконини беради.:  ўзгалар фикрига ҳурмат;  жамоа билан ишлаш маҳоратимаҳорати ;  фаоллик;  хушмуомалалик;  ишга ижодий ёндошиш;  имкониятларини кўрсатиш эҳтиёжи;

 ўз қобилияти ва имкониятларини текширишга ёрдам беради;  “мен”лигини ифодалашга имкон беради;  ўз фаолияти натижаларига масъуллик ва қизиқиш уйғотади. “ Веер” технологияси. Бу технология мураккаб, тармоқли, мумкин қадар, муаммо характеридаги мавзуларни ўрганишга қаратилган. Технологиянинг моҳияти шундан иборатки, бунда мавзунинг турли тармоқлари бўйича бир йўла ахборот берилади. Айни пайтда, уларнинг ҳар бири алоҳида нуқталардан муҳокама этилади. Масалан, ижобий ва салбий томонлари, афзаллик, фазилат ва камчиликлари, фойда ва зарарлари белгиланади. Бу интерактив технология танқидий, таҳлилий, аниқ мантиқий фикрлашни муваффаққиятли ривожлантиришга ҳамда ўз ғоялари, фикрларини ёзма ва оғзаки шаклда ихчам баён этиш, ҳимоя қилишга имконият яратади. “Веер” технологияси умумий мавзунинг айрим тармоқларини муҳокама қилувчи кичик гуруҳларнинг, ҳар бир қатнашувчининг, гуруҳнинг фаол ишлашига қаратилган. “Веер” технологияси мавзуни ўрганишнинг турли босқичларида қўлланилиши мумкин:  бошида: ўз билимларини эркин фаоллаштириш;  мавзуни ўрганиш жараёнида: унинг асосларини чуқур фаҳмлаш ва англаб етиш;  якунлаш босқичида: олинган билимларни тартибга солиш.

ФСМУ ТЕХНОЛОГИЯСИ Тренинг ҳақида тушунча. Ушбу технология мунозарали масалаларни ҳал этишда, бахс – мунозаралар ўтказишда ёки ўқув – семинари якунида (тингловчиларнинг ўқув – семинари ҳақидаги фикрларини билиш мақсадида) ёки ўқув режаси асосида бирон бўлим ўрганиб бўлингач қўлланилиши мумкин, чунки бу технология тингловчиларни ўз фикрини ҳимоя қилишга, эркин фикрлаш ва ўз фикрини бошқаларга ўтказишга, очиқ ҳолда баҳслашишга, шу билан бир қаторда ўқувчи – талабаларни, ўқув жараёнида эгаллаган билимларини таҳлил этишга, қай даражада эгаллаганликларини баҳолашга ҳамда тингловчиларни баҳслашиш маданиятига ўргатади. Мақсад. Ушбу технология тингловчиларга тарқатилган оддий қоғозга ўз фикрларини аниқ ва қисқа ҳолатда ифода этиб, тасдиқловчи далиллар ёки инкор этувчи фикрларни баён этишга ёрдам беради. Ўтказиш технологияси. Ушбу технология бир неча босқичда ўтказилади: 1 – бо сқич:  тренер тингловчилар билан бирга баҳс мавзусини ёки муҳокама этилиши керак бўлган муаммони ёки ўрганилган бўлимни белгилаб олади;  тренер ўқув машғулотида аввал ҳар бир тингловчи якка тартибда ишлаши, кейин эса кичик гуруҳларда иш олиб борилиши ва ниҳоят дарс охирида жамоа бўлиб ишланиши ҳақида тингловчиларга маълумот беради;  машғулот давомида ҳар бир тингловчи ўз фикрини эркин ҳолда тўлиқ баён этиши мумкин эканлигини эслатиб ўтилади. 2 – бос қич:

 ҳар бир тингловчига ФСМУ технологиясининг 4 босқичи ёзилган қоғозлар тарқатилади.: Ф – фикрингизни баён этинг. С – фикрингизни баёнига сабаб кўрсатинг. М – кўрсатган сабабингизни исботлаб мисол (далил) келтиринг. У – фикрингизни умумлаштиринг. Ҳар бир тингловчи якка тартибда тарқатилган қоғоздаги ФСМУнинг 4 босқичини ўз фикрларини ёзма баён этган ҳолда тўлдиради. 3 – босқич:  ҳар бир тингловчи ўз қоғозларини тўлдириб бўлгач, тренер уларни кичик гуруҳларга бўлинишларини илтимос қилади ёки ўзи турди гуруҳларга бўлиш усулларидан фойдаланган ҳолда тингловчиларни кичик гуруҳларга бўлиб юборади;  тренер ҳар бир гуруҳга ФСМУ технологиясининг 4 босқичи ёзилган катта форматдаги қоғозларни тарқатади;  тренер кичик гуруҳларга ҳар бирлари ёзган қоғозлардаги фикр ва далилларни катта форматда умумлаштирган ҳолда 4 босқич бўйича ёзишларини таклиф этади. 4 – босқич:  кичик гуруҳларда аввал ҳар бир тингловчи ўзи ёзган ҳар бир босқичдаги фикрлари билан гуруҳ аъзоларини таништириб ўтади. Гуруҳ аъзоларининг барча фикрлари ўрганилгач, кичик гуруҳ аъзолари уларни умумлаштиришга киришади;  гуруҳ аъзолари ФСМУнинг 4 босқичини ҳар бири бўйича умумлаштириб, уни ҳимоя қилишга тайёргарлик кўрадилар;  фикрларни умумлаштириш вақтида ҳар бир тингловчи ўз фикрларини ҳимоя этиши, исботлаши мумкин. 5 – босқич:  кичик гуруҳлар умумлаштирилган фикрларини ҳимоя қиладилар: гуруҳ вакили ҳар бир босқични алоҳида ўқийди (иложи борича изоҳ

бермаган ҳолда). Баъзи бўлимларни исботлаши, яъни гуруҳнинг айнан нима учун шу фикрга келганини айтиб ўтиши мумкин. 6 – босқич:  тренер машғулотга якун ясайди, билдирилган фикрларга ўз муносабатини билдиради;  қуйидаги саволлар билан тингловчиларга мурожаат қилади:  ушбу тренинг ёрдамида нималарни билиб олдингиз ва нималарни ўргандингиз?  ушбу технологияни ўқув жараёнида қўлланилиши қандай самара берди?  ушбу технологияни қўлланилиши ўқувчи – талабаларда қандай хислатларни тарбиялайди, нималарни шакллантиради, уларнинг қандай фазилатларини ривожлантиради?  ушбу технологиянинг ўқув жараёнининг қайси босқичида қўлланилгани маъқул ва нима учун?  ушбу технологияни дарс жараёнида қўлланилиши ўқувчи – талабаларга нима беради ва нимага ўргатади?  ушбу технологияни яна қандай тартибда ёки қандай шаклда ўтказиш мумкин?  ушбу тренингда тренернинг асосий вазифаси нимадан иборат? Изоҳ: юқорида келтирилган саволлар ҳар бир тренингнинг мазмуни, мақсадидан келиб чиқиб тренер томонидан тингловчиларга ёки ўқувчи – талабаларга берилиши мумкин. Тар қ атма материалнинг тахминий нусхаси : ФСМУ технологияси ( Ф ) – фикрингизни баён этинг. ( С ) – фикрингиз баёнига бирон сабаб кўрсатинг.

( М ) – кўрсатилган сабабни тушунтирувчи (исботловчи) мисол келтиринг. ( У ) - фикрингизни умумлаштиринг. “ Блиц – ўйин” технологияси. Тренинг ҳақида тушунча. Ушбу технология ўқувчи – талабаларни ҳаракатлар кетма – кетлигини тўғри ташкил этишга, мантиқий фикрлашга, ўрганаётган премети асосида кўп хилма хил фикрлардан, маълумотлардан кераклигини танлаб олишни ўргатишга қаратилган. Ушбу технология давомида ўқувчи – талабалар ўзларининг мустақил фикрларини бошқаларга ўтказа оладилар, чунки бу технология шунга тўлиқ шароит яратиб беради. Мақсад. Ушбу технология тингловчиларга тарқатилган қоғозларда кўрсатилган ҳаракатлар кетма – кетлигини аввал якка ҳолда мустақил равишда белгиланиб, сўнгра ўз фикрини бошқаларга ўтказа олиш ёки ўз фикрида қолиш, бошқалар билан ҳамфикр бўла олишга ёрдам беради. Ўтказилиш технологияси. Ушбу технология бир неча босқичда ўтказилади: 1 – бос қич:  тренер ушбу тренинг бир неча босқичда ўтказилиши ҳақида тингловчиларга (ўқувчи – талабаларга) тушунча беради. Ҳар бир босқичдаги вазифани бажаришга аниқ вақт берилиши, тингловчилар эса шу вақтдан унумли фойдаланишлари кераклиги ҳақида уларни огоҳлантиради;  тренер ҳамма тингловчиларга алоҳида – алоҳида тарқатма материал беради ва тингловчилардан ушбу материални синчиклаб ўрганишларини сўрайди;

 тренер тарқатма материал мазмуни ва бажариладиган вазифани тушунтиради, яъни тарқатма материалда берилган 13 та ҳаракатнинг кетма – кетлигини тўғри белгилаш кераклиги, белгини эса қоғоздаги алоҳида ажратилган бўлимга рақамлар билан белгилаш кераклигини тушунтиради;  қўйилган вазифа аввал якка тартибда бажарилишини айтади. 2 – бос қич:  тренер биринчи берилган вазифани ҳар бир тингловчи томонидан якка тартибда бажарилишини кузатади, қийналганларга ёрдам беради ёки қайтадан тушунтиради;  ҳар бир тингловчи тарқатма материалдаги “якка баҳо” бўлимига шу ерда берилган ҳаракатлардан ўзининг шахсий фикри асосида мантиқий кетма – кетлигини рақамлар билан белгилаб чиқади, яъни берилган 13 та ҳаракатдан, унинг фикрича қайси бири биринчи ва қайси бири эса иккинчи бўлишини ва ҳоказо. Бу вазифани бажариш учун тренер тингловчиларга 10 дақиқа вақт беради. 3 – босқич:  тренер тингловчилардан 3 кишидан иборат кичик гуруҳлар ташкил этишларини сўрайди. 3 кишилик гуруҳлар тингловчиларнинг хоҳишларига қараб ёки рақамлар бўйича ташкил этилиши мумкин;  кичик гуруҳлардаги тингловчиларнинг ҳар бири ўз қоғозидаги якка баҳо бўлимида белгиланган ҳаракатлар кетма – кетлиги билан бир – бирларини таништирадилар, кейин 3 кишида 3 хил бўлган кетма – кетликни биргалашиб, бир – бирлари билан тортишиб, баҳслашиб, бир – бирларига таъсир ўтказиб, ўз фикрларига ишонтириб, келишган ҳолда бир фикрга келиб уларга тарқатилган қоғоздаги “Гуруҳ баҳоси” бўлимига рақамлар билан белгилаб чиқадилар.  Тренер кичик гуруҳдаги тортишувларда иштирок этмайди, фақат кичик гуруҳлар ва ҳар бир тингловчи фаолиятини кузатади. Бу вазифани бажариш учун 20 дақиқа вақт берилади.

4 – босқич:  барча кичик гуруҳлар ўз ишларини тугатгач, тренер ҳаракатлар кетма – кетлиги бўйича тўғри жавобни беради, яъни тингловчилардан уларга тарқатилган қоғозлардан “Тўғри жавоб” бўлимини топишни ва унга тренер томонидан айтилган ҳаракатлар кетма – кетлигининг рақамларини ёзишни сўрайди. 5 – босқич:  тренер “тўғри жавоб” бўлимида берилган рақамлардан “якка баҳо” бўлимида берилган рақамларни (ёки аксинча), яъни каттадан – кичикни айирган ҳолда “якка хато” бўлимига чиққан фарқни ёзишни сўрайди. “Якка баҳо” бўлимидаги сонларни юқоридан пастга қараб қўшиб чиқиб, умумийсини ҳисоблашлари кераклигини уқтиради. 6 – босқич:  худди шу тартибда “тўғри жавоб” ва “гуруҳ баҳоси” ўртасидаги фарқ каттадан кичикни айириш орқали бажарилади, чиқарилган фарқлар сони “гуруҳ хатоси” бўлимига ёзилиб, юқоридан пастга қараб қўшилади ва умумий сон келтириб чикарилади. 7 – босқич:  тренер якка ва гуруҳ хатоларининг умумий сони бўйича тушунча беради, уларни алоҳида – алоҳида шарҳлаб беради. “Якка хато” бўлимидаги умумий сонларнинг шарҳи:  Агар якка хатолар сони 30 гача бўлса, бундай тингловчиларда ташкилотчилик, конструктивлик қобилияти етарли, улар мустақил равишда ҳар бир ишни ташкил эта оладилар, турли шароитлардаги ҳаракатлар вақтида мантиқан уларнинг кетма – кетлигини ташкил эта оладилар.

 Агар якка хатолар сони 30 дан 40 гача бўлса, бундай тингловчиларда ташкилотчилик қобилияти етарли эмас, бирон бир ишни ёки фаолиятларни ташкил этишларида қийналадилар ёки пала – партишликка йўл қўядилар. Шунинг учун улар алоҳида курсларда ўқишлари ёки мантиқан фикрлашга ўрганишлари керак бўлади.  Агар хатолар сони 40 дан юқори бўлса, бундай тингловчиларда ташкилотчилик, мантиқий фикрлаш қобилияти етарли эмас, улар ўз устиларида ишлашлари керак бўлади ёки махсус тренинглар, курсларда ўқишларига тўғри келади. “Гуруҳ хатоси” бўлимидаги умумий сонларнинг шарҳи:  Агар хатолар сони 30 гача бўлса, бу гуруҳдаги тингловчилар бир – бирларини тушунишга ҳаракат қилганлар, бир – бирларини ишонтира олганлар ва натижада бир хил натижага эришганлар. Демак: гуруҳда самимий муносабат ўрнатилган, фикрлар бир жойдан чиққан.  Агар гуруҳнинг хатолар сони 30 дан 40 гача бўлса, бу гуруҳда тингловчиларнинг бир фикрга келишлари қийин бўлган, тортишувлар юзаки ёки ишонарсиз бўлган ёки гуруҳ аъзолари бир – бирларини тушунишга суст ҳолда интилганлар, ёки вазифага бефарқроқ бўлганлар, ёки бир – бирларини хафа қилиб қўйишдан чўчиганлар, ёки гуруҳнинг барча аъзолари юзаки ҳолда келишишган – аслида эса ҳар ким ўз фикрида қолган бўлиши мумкин. Самимий муносабат ўрнатилмаган. Изоҳ: Бажарилган вазифани баҳолашнинг яна бир тўғри йўли қуйидагича: тингловчиларнинг жавоблари тренер томонидан берилган “Тўғри жавоб”нинг ярмидан кўпига тўғри келган бўлса, демак “қониқарли”, 75%га тўғри келган бўлса “яхши”, 100%га тўғри келган бўлса “аъло” деб белгилаш мумкин. 8 – босқич:

 мисол тариқасида “Мен” “Коллектив ижодий иш “ (КТД) – ташкилотчиси” мавзусидаги блиц ўйиннинг чизмасини келтиришимиз мумкин. (Ҳар бир ўқитувчи ўз предмети ёки ўтаётган, ёки ўтган мавзуси асосида блиц – ўйин шаклидан фойдаланиб, ўйин мазмунини тузиши мумкин);  тренер машғулотни якунлайди, гуруҳларнинг баъзиларига, уларнинг фаолиятларига ўз фикрини билдиради. Ушбу тренер уларни нималарга ўргатганини, улар шу тренинг орқали нималарни билиб олишганлари билан қизиқади ва керакли саволларни беради. Ушбу тренинг 1 соатга мўлжалланган. Фойдаланилган адабиётлар рўйхати: 1. Абдуқодиров А.А. ва бошқалар. Ахборот технологиялари. – Тошкент: Ўқитувчи, 2002. – 136 б. 2. Жўраев Р.Х., Турғунов С.Т. Таълим менежменти. – Тошкент: 3. Тўрақулов О.Х. (НД).

4. Тўрақлов Х.А. Педагогик тадқиқотларда ахборот тизимлари ва технологиялари. – Тошкент: Фан, 2006. – 252 б. 5. Ҳасанбоев Ж., Сарибоев Ҳ., Ниёзов Г., Ҳасанбоева О., Усмонбоева М. Педагогика. Ўқув қўлланма. – Тошкент: Фан, 2006. – 282 б. 6. Ҳасанбоев Ж., Тўрақулов Х.А., Ҳайдаров М., Ҳасанбоева О., Усмонов Н.Ў. Педагогика фанидан изоҳли луғат. – Тошкент: Фан ва технология, 2009. – 672 б. 7. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Таълим жараёнида интерфаол методлари билан анъанавий ўқитиш методларининг ҳамкорлиги

Ўқитиш жараёнида таълим технологияларидан фойдаланиш

Педагогик технологиялар бўйича изоҳли таянч сўз ва иборалар

Махсус фанларни ўқитиш жараёнида қўлланиладиган ўқитиш методлари

Биология ўқитишнинг фаол методлари