Фанлар аро ва курслар аро алока боглаш - Pedagogika - Referatlar

Фанлар аро ва курслар аро алока боглаш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

86.5 KB

Ko'chirib olish

Фанлар аро ва курслар аро алоқа боғлаш Режа: 1. Фанлар аро муаммонинг дидактик маъноси 2. Фанлар аро алоқа боғлаш мазмунининг асосий аспектлари 3. Фанлар аро алоқа боғлаш услублари. 4 . Ўқитиш методлари классификацияси. 5. Ўқитиш методлари ва усуллари ҳақида тушунча 6. Методик усуллар (системаси) тизимлари.

1. Тизими (систематик) билим, тушунча ва дунеқараш, ғояларни шакллантириш учун фанлар аро алоқа боғлаш зарур бўлади. Фанлараро алоқа боғлаш предметлар учун умумий булган фактлар, тушунча ва ғоя, ўқиш меҳнатининг кўникма ва малакаларини шакллантириш бўйича ўрнатилиши керак. Шунинг учун ҳар бир мактаб (дарс) предметларининг фактик ва назарий материалларининг бошқа предметлардагига туғри келадиган томонларини ҳисобга олиш лозим. Предметлар аро боғланишларнинг умумий назарияси тарихни, ҳуқуқшуносликни, инсон ва жамият фанларини ўқитиш жараенида катта амалий аҳамиятга эга. Бу предметлар ўз-аро ҳар томонлама яқин бўлиб қолмасдан, улар бошқа предметлар билан ҳам боғланишларга эга бўлади. Тарих инсон жамияти ҳаетининг ривожланишининг ҳар хил босқичларидаги томонларини қараб чиқади. Шунинг учун тарих курсида фақат гина гуманитар (ижтимоий) эмас, балки табиий-математик циклдаги предметлар билан боғлаништиришга эга бўлади. Масалан: ”Қадимги Миср” мавзусида уни боғлаништириш мумкин бўлган предметлар услубий қўлланмаларда қўйидагича кўрсатилади: Табиатшунослик (IV синф-”Ер қуеш ва бошқа осмон жисмлари. Календарь), География (V синф. Харита-ернинг, рельф формаларининг шартли тасвири), Математика (V синф Жойдардаги ўлчаш). Тарих. (”Қадимги Миср”). Тарихий фактлар тарбиявий ҳусусиятига эга. Уни шакллантиришда у бўйича жонли, образли тасаввур ҳосил қилиш керак. Бунда предметлар аро боғланишга ердам беради. Тарихни кўпинча адабиет ва бошқа ижтимоий фанлар билан боғлаништириш мумкин. Масалан: Ўзбекистон тарихи бўйича ”Ўрта Осие хонликларининг XIX асрнинг охири XX аср бошидаги маданияти” деган мавзуни ўзбек (тили) ва қорақалпоқ халқлари адабиети фани билан боғлантириш мумкин. Шунингдек __________”Темурийлар давридаги маданият” мавзусида масалан Алишер Навои поэзияси адабиет фанидан ҳам ўрин олган. Бу

мавзулар орқали катта тарбиявий аҳамиятга эга мазмун берилади. Масалан: Навои асарларидаги одамийлик мавзуси: ”Одами эрсанг демагил одами, Ониким йўқдир халқ ғамидан ғами” ”Одам борки одамларнинг нахшидур, Одам борки, ундан ҳайвон яхшидур” . Шу каби мисолларни XIX аср-XX асро бошидаги қорақалпоқ адабиети билан боғлантиришда ҳам фойдаланиш мумкин. Бердақ, Ажиниез, Кунхуджа ва бошқа шахсларнинг ижоди ҳам тарбиявий аҳамиятга эга. ”IX-XI синфлардаги маданият” мавзусида, уни жуғрофия, адабиет предметлари, шунингдек химия, биология билан боғлантириш мумкин. Ҳар хил предметларини боғлантириш ўқитувчидан катта билимни талаб қилади. Айниқса мазмунларини боғлантириш жуда мураккаб. Биринчидан: предметлар аро характерга эга булган тушунчанинг (структура) тузилиши мазмуний маъносини аниқлаш керак. Иккинчидан: бу тушунчанинг қандай белгилари бор эканлигини ва ўрганилаетган предметларда қандай ҳажмда қараладиганликларини билиш керак. Предметлар аро ва курслар аро боғланишлар кенг умумийлаштириш учун мумкинчилик очади. Шунингдек бундай боғланиш кўникма ва малакаларни шакллантиришда ҳисобга ва амалга оширилади. Ҳар бир ўқувчи йиллик ўқув давомида ҳар хил предметлар мазмуни бўйича билим тўплаб қўймасдан, ўқув меҳнатининг малакасини шакллантиради. 3. Услубий адабиетларда предметлар аро боғланишларни амалга оширишнинг асосий услубларини қўйидагича кўрсатилади: ўқитувчи томонидан аввал ўрганилган фактлар, тушунча ва ғояларнинг эслатилиши, олдинги билимларга таянишини талаб этувчи савол ва топшириқларни қўйиш; умумийлаштирувчи таблицалар тузиш, бошқа предметларга тегишли бўлган манбалар асосида ўқувчилар томонидан ахборотлар ва баенатлариннг тайерланиши бошқа предметлар бўйича дафтарлардаги езувларлардан тарих дарсидан фойдаланиш. Шунингдек предметлар аро ва курслар аро боғланишларнинг ўрнатилиши ўқувчиларнинг узлари томонидан ўқитувчи

қўйган саволлар натижасида ўрнатиш маълум даражада самарали чиқади. У шунингдек эсда сақлашнинг ривожланишини, билимни умумийлаштириш, мантиқий (логика) фикрлаш каби томонларини очади. Бундай боғланишда дидактик услуб аҳамиятли. Бунда усулубда дарслик матнлари ва ҳужжатлар, бошқа предметлар бўйича кўргазмали қулланмалар, ўқув кинофильмларидан фрагментлар матнли ва рақамли таблицалар, бадиий ҳунар асарларининг тасвирий санъат асарларининг репродукциялари, дафтар езувлари ва ҳоказаларни фойдаланиш амалга оширилади. Буларни қўлланишда ўқитувчининг кўрсатмалари жуда аҳамиятли бўлади. Мактабларда тарих ўқитиш усуллари тизими Ҳозирги даврда таълим мазмуни инсоният тўплаган тайер билимлар кўникма ва малакаларни пухта эгаллаш билан бирга, ўқувчиларнинг мустақил фикр юритиш, ижодий ишлаш қобилиятларининг усишини таъминлай оладиган ижодий фаолиятни ҳам узида бирлаштирмоғи лозим. Бунда таълим мазмуни билан бирга ўқитиш методлари ҳам муҳим роль уйнайди. Ўқитиш методлари мураккаб муаммо бўлиб, мактаб олдига қушилган маъсулиятли вазифаларнинг ҳал этилиши кўп жиҳатдан унинг туғри ҳал қилинишига боғлиқдир. Бироқ ҳозирча тарих ўқитиш методлари системаси етарли даражада ишлаб чиқилмаган. Методик адабиетда методистлар томонидан “метод”, ”методик усуллар” тушунчаси турлича талқин этилади ва классификация қилинади. Ўқитиш методларини илмий асосда классификациялаш масаласи педагогика фанида ўқитишнинг турли босқичларида турлича ҳал қилиб келинди. Ўқитиш методлари классификациясига баъзан u1072 анализ синтез дедукция ва индукция каби мантиқий операциялар асос қилиб олиниб, ўқитиш методлари интуктив, аналитик ва бошқа мантиқий усуллар сифатида, характерланади. Ўқитиш методига бу хил қараш, А.Вагин таъкидлаганидек, тарих ўқитиш

методикасида тан олинади. (Вагин А. Методика преподавания истории в средней школе.М., 19ii, c 296). Бу мантиқий операциялар ўқитиш ва ўрганишнинг барча босқичларида турли характердаги хилма-хил дидактик ва методик вазифаларни ҳал қилишда иштирок этса да, мустақил ўқитиш методлари бўлиб хизмат қила олмайди. Услуби А.И.Стражев айтганидек: “Тарих ўқитиш методи тарихий материал бўйича қилинадиган ана шу мантиқий операциялардан ташкил топади” (Строжев А.И.) Методика преподавания М., 1964, c-i7). Мактабда тарих таълими тараққиетининг турли босқичларида ўқитиш усулларидан турлича фойдаланиб келинди. 20 йилларда тарихни ўрганишнинг асосий усули-ўқувчиларнинг тарихни материаллар устида олиб борадиган мустақил ишларидан иборат бўлса, 30- йилларда эса, ўқитувчининг жонли сўзи ўқувчилар билимининг ягона манбаи ва асосий ўқитиш усули бўлиб хизмат қилди. Ўқитувчиларнинг асосий эътибори материал танглаш ва уни баен қилишга қаратилади. Шунингдек, 30- йилларда материални баен қилиш, суҳбат усули ҳамда ўқувчилардан сўраш усуллари ишлаб чиқилиб, оинома сақифаларида эълон қилинди. Бернадскийнинг тарих ўқитиш усулларини 1-марта тадқиқ этган муҳим қўлланмаси (”Методы преподавания истории в старших классах”, Л., 1939) ҳам нашр этилди. 40-50 йилларда А.М. Строжевнинг олий ўқув юртлари тарих факультетларининг талабалари учун мўлжалланган ”Тарих ўқитиш методикаси, программаси” ва бошқа илмий- методик мақолалари шу янги вазифалар асосида езилган бўлиб, тарихий фикрлар тараққиетида 22 янги, муҳим йўналишни бошлаб берди. А.И. Стражевнинг тарих ўқитиш усуллари асосида,

Н.В.Андреевская билан В.Н.Бернадский ўқитувчилар дастури тингловчилари учун ”Етти йиллик мактабларда тарих ўқитиш методикаси” (М., 1947) дарслигини яратдилар. Бу йиллардаги тарихий услубий фикрлар тараққиетининг муҳим хусусияти, аввало, илмий-тадқиқот ишларининг кучайганлиги, унинг кенг кўламда олиб борилганлиги билан характерланади. Уларда психология фани ютуқларига асосланишга жиддий эътибор берилди. Аммо бу тадқиқот ишларининг купчилиги ўқитувчиниг материални баен қилиб бериши, эвристик суҳбат, сураш ва дарсда ўқув қўлланмаларидан фойдаланиш масалаларига боғишланган бўлиб, уларда ўқувчиларининг мустақил фикрлаш, ижодий ишлаш фаолиятини уюштириш, ўнда ўқутувчининг раҳбарлигига кам эътибор берилган эди. Бу ҳам миллий онг сиесий маданият ривожланишидан манфаатдор бўлмаган мафкуравий ҳукмдорлик талабларига мослашишнинг натижаси эди. Шунга қарамай 40- 50- йилларда тарих ўқитиш жараенида ўқувчиларда тарихий билим ва тушунчаларни шакллантиришнинг илмий тизимини ишлаб чиқиш вазифаси кун тартибига қўйилди ва уни амалга ошириш соҳасида муҳим ишлар қилинди. 1956 йилдан эътиборан, тарих фанини, мактаб тарих таълими мазмунини шахсга сиғиниш ва унинг оқибатларидан тозалашга киришилди. Жумҳуриятлар ва ўлкалар тарихини ўрганиш, дарсликлар яратишга киришилди. Лекин, тарихий ҳақиқат то мустақиллигимизга эришгунга қадар чекланган ҳолда қолди. 60-йилларда тарих ўқитиш методлари ва уларни классификациялаш турлича ҳол қилинди. Услуби Стражев А. Тарих ўқитишнинг ташкил этилиши, методикаси ва воситалари тарих фанининг маълум таълим-тарбия вазифаларини амалга оширишга хизмат қилади”-дейди (Стражев А). (N1964. c. i7) Бироқ у ҳам ўқитишнинг асосий методларини тарихий жараеннинг ўзини

урганиш методидан иборат қилиб қўйиб мисолда но аниқлиқка йўл қўйди. У қўйидаги ўқитиш методларини тавсия қилади. 1. тарихий фактларни урганиш методлари. 2. хронологияни ўрганиш методлари 3. маҳаллий тариқий воқеаларни ўрганиш методлари 4. асосий тарихий тушунчаларни шакллантириш методлари 5. сабаб-натижа алоқаларни ўрганиш методлари 6. тарихий жараеннинг қонуниятларини очиб бериш методлари. Тарих ўқитиш-ўқитиш ва ўрганишни ташкил этиш жараенидан иборат. Стражев фақат ўқитувчининг ўқувчиларни ўқитишиши кузда тутади да, ўқувчиларнинг ўрганишини ташкил этиш ва уларнинг ўрганишига ўқитувчининг раҳбарлик қилишини эътиборга олмайди. Услубчи В.Г.Карцев методлари системасига ўқув характерига эга бўлган белгилар (”Баен қилиш методи”, ”сўраш методи”) ва умумий дидактик вазифалар (”материални ўрганиш методи”, ”мустаҳкамлаш методи”, ”билимни текшириш методи ва бошқалар) ни эмас, балки ўқувчиларнинг тарихий воқеаларни билиш қонуниятларини асос қилиб олади. В.Г.Карцев: “Ўқувчиларда тасаввур ва тарихий тушунчаларни шакллантириш методлари ҳақидаги масала методиканинг марказий масаласи бўлиши керак”, -деб ҳисоблайди. Шу асосда у, ўқувчиларда тарихий тасаввур ва тушунчаларни шакллантиришнинг 4 группаси борлигини айтади. 1) тарихий тасаввурлар ва тушунчаларни шакллантириш методлари; ғ) умумий

тушуналарни шакллантириш методлари; қ) вақт ва фазодан тарихий ривожланиш диалектикасини очиб бериш методлари; ң) тарихни замонавий воқеалар билан боғлаш методлари; ө) тарихий билимларнинг ҳает ва малаиетда қўлланишиши. Бироқ, ўқитиш методлари системасини билишнинг маълум босқичлари билан боғлаб қўйганлиги Карцевнинг жиддий камчилиги деб қаралди. 50-йилларнинг охирларига келиб, тарих ўқитиш методикаси ҳам ўқитиш методлари классификациясига ўқувчиларнинг билиш манбалари асос қилиб олина бошлади. Услубчи П.С.Лейбенгруб таълим манбалари, яъни билиш манбалари асосида мактабда тарих ўқитишнинг қўйидаги методларини кўрсатади. 1) ҳикоя методи ва мактаб лекцияси 2) суҳбат методи 3) кўрсатмали метод 4. дарслик билан ишлаш методи 5) тарихий ҳужжатлар билан ишлаш методи 6) бадиий адабиетлардан фойдаланиш методи. П.С.Лейбенгруб оғзаки баен қилиш методларининг ҳаммасини ҳикоя ва лекциядан иборат қилиб қуяди. Унинг камчилигини тўлдирган ҳолда А.Вагин тарих ўқитиш методлари классификациясига билим олиш манбалари билан бирга, билим олиш усуллари ҳам асос қилиб олган. Ў ўқитиш методларини қўйидаги уч группага бўлади. 1) жонли сўз, ҳикоя, тавсифлаш, характеристика, муаммоли баен, (оғзаки) 2) кўргазмали методлар: расмлар ва бошқа кўрсатмали қуроллар, доскага чизиладиган график езувлар, техника воситалари ва бошқалар: 3) матнлар билан ишлаш методлари. Проф П.В.Гора ”Таълим методлари ва методик усуллари системасига доир масала” номли мақоласида (”К вопросу о системе методов и методических приемов обучения”-Преп.ист.в шк”.

ə9ҳ:N қ, с. ңў). ўқитувчининг ўқитиш ва ўқувчиларнинг ўрганиш (билиш фаолияти) билан ўзаро органик боғланган метод ва методик усулларни тавсия қилади. У ўзининг 1970 йилда нашр этилган ”Тарих ўқитиш методикаси” дастурида ўқитишнинг метод ва усулларини танлашда ўқув материалининг мазмунини, уни ўрганишнинг мақсадини асос қилиб олиш, пасаюга тарихий методик мезон билан ендошиши ва ҳал этиш зарурлиги кўрсатилади. Унда П.В.Гора таълим услубларини қўйидагича уч тўрга бўлади: ə) оғзаки ўқитиш услуби бу услуб ўз навбатида икки турга бўлинади: а) оғзаки таълим услуби ва б) босма матнлар асосида ўқитиш услуби; ғ) кургазмали таълим услуби. қ) таълимнинг амалий усули П.В.Гора таълим усулларини ҳам уч гуруҳга бўлади: ə) ўқувчилар хотирасида тарихий фактлер туғрисида образли тасаввурларни шакллантириш; ғ) тарихий фактлар, йилларни мустаҳкамлаш; қ) аниқ тарихий материални ўзлаштириш ва тарихий тушунчаларни шакллантириш усуллари. Шунингдек ў “Методическая приемы ”средства наглядного обучения истории в средней школе” (М., ə9ўə). Китобида кўргазмалиликнинг усул ва воситаларини 2 гуруҳга ажратади; ə) тарихий факторларнинг ташқи белгиларини кургазмали асосда ўрганиш ҳамда улар туғрисида шаклланган тарихий тасаввурларнинг кўргазмали бўлишига ердам берадиган усул ва воситалар 2) тарихий жараеннинг моҳиятини чуқур, кўргазмали асосда ўрганишни таъминлайдиган усул ва воситалар Ўқувчилрнинг билиш фаолиятини ошириш ва унга ўқитувчининг раҳбарлик қилишни таъминлайдиган u1074 вазифалар ва топшириқларни шартли равишда 3 гуруҳга бўлади: 1) уқувчилардаги мавжуд билимларни эсга олиш (воспрозводящие) учун ердам берадиган; 2) уларни мазмунан бойитиб ривожлантириш (преобразующие) учун ердам берадиган. 3) муаммо (проблемные) дан иборат топшириқлар.

Услубчи И.Я.Лернер ўқитиш методларини 5 гуруҳга бўлади: (“Дидактические основы методов обучения М.1981. ”Развитие мышление учащихся в процессы обучения истории” М., 1982.с. 43-51): 1. Баен-иллюстрация методи. 24 2. Регродуктив метод. 3. Илмий тадқиқот методлари. 4. Қисман-изланиш еки эвристик метод. 5. Муаммоли таълим еки муаммоли ўқитиш. 1-2 усулларнинг муҳим томони шундаки, у қисқа вақт ичида катта куламдаги тарихий билимларни, ўрганиш ва ўқувчилар диққатининг ривожланишига ердам беради. Аммо бу усул ўқувчиларда, айниқса юқори синфда тарихни урганишга қизиқиш уйғота олмайди, уларнинг тафаккури, билиш, малака ва қобилиятлари ривожланишини таъминлай олмайди. Муаммоли таълим усули ўқувчиларнинг тарихий фикрлашига, тадқиқот ишларининг дастлабки оддий малакаларини эгаллаб олишларига ердам беради. Ўқитиш методларига таъриф берганда 1-навбатда у ўқитувчининг ўқитиш ва ўқувчиларнинг урганиш еки билиш фаолияти усулларидан иборат эканлигини назарда тутиш керак. Ўқитиш методлари ўқитувчининг актив фикрлаш асосида ўқувчиларни ўқитишга, ўқитувчи раҳбарлигида ўқувчиларнинг илмий билимарни ўзлаштириш ва амалда қўллана билишларига, ақлий ва жисмоний меҳнат, кўникма ва малакаларини эгаллашларига, билиш ва ижодий қобилиятлари ўсишига ердам беришни таъминловчи усулларидан иборатдир.

Мактаб таълими методлари системасидан туғри фойдаланилган тақдирдагина таълим тарбия ишлари соҳасида яхши натижаларга эришиш мумкин. Мактаб таълим методлари системаси деб энг муҳим умумий белгилари билан ўзаро боғланган, бир-бирига таъсир кўрсатадиган методлар группасига айтилади. Бу методларнинг умумий муҳим белгилари ўқитиш ва ўрганиш усуллари ҳамда ўқитувчи ва ўқувчиларнинг тафаккур фаолиятидан u1080 иборатдир. Бир-бири билан боғланган ўқитиш методларини қўйидан гуруҳларга ажратиш мумкин: а) оғзаки ўқитиш методи, бу метод ўз навбатида 2 турга бўлинади: 1) оғзаки таълим методи ва 2) босма текстлар ердамида ўқитиш методи. б) кўрсатмали таълим методи в) таълимнинг амалий методи Мазкур методлар системаси мактабдаги барча ўқув предметларини ўқитишда қўлланилиши мумкин. Аммо буларнинг ҳар қайсиси ҳар бир ўқув предмети, хусусан тарих предметининг мазмунидаги ўзига хос хусусиятлар, унинг таълим тарбиявий вазифаларига мос равишда турли методик усулларда фойдаланилади. Ўқитиш усуллари ва ўқувчиларнинг ўрганиш усуллари турли формаларда бир-бири билан қўшилиб ўқитувчи ва ўқувчилар актив иштирок этадиган ўқув-тарбиявий жараенинг ягона методини ташкил қилади. Ўқитиш ва урганиш усуллари таълим методларининг таркибий қисми бўлиши билан бирга, уқитувчи ва ўқувчиларнинг актив тафаккур қилиш фаолияти ва характерига мос бўлган худи шундай усулларни ҳам ўз ичига олади. Шундай қилиб, ўқитувчи дарсга тайерланишида ўқув материалининг мазмунига мувофиқ ва бу материалнинг таълим-тарбиявий вазифаларини мувафақиятли амалга оширишга ердам берадиган методик усулларни (ўқитиш ва ўрганиш усулларини) туғри танлаб олиши керак.

Мактаб тарих курсининг мазмунини айрим конкрет ва типик воқеалардан иборат фактлар ташкил этади. Тарихий фактларнинг характерли хусусияти шундаки, уларни бевосита ҳиссий тасаввурлар асосида урганиб бўлмайди. Шунинг учун утмишга доир энг муҳим фактларни образли тасаввур этишнинг аҳамияти ғоят каттадир. У ўқувчиларнинг тарихий воқеалар ҳақидаги фактларни жонли идрок этишларига ердам беради. Ўтмишнинг ҳаетий воқеалари ҳақидаги образли тасаввурлар ўқувчилар олган тарихий билимларининг биринчи энг муҳим тафаккур компоненти бўлиб хизмат қилади. Ана шу асосда ўқувчиларда образли-тарихий тасаввурларни шакллантиришнинг методик усулларини гуруҳларга ажратиш мумкин: ўқитувчининг воқеани суратлаб тавсифлаши, сюжетли ҳикоя, бадиий- тарихий текстларни ўқиб бериши ва ўқитишнинг бошқа усулларидан фойдаланиши, шунингдек унинг образли баени ва суратлар асосида ўқувчиларнинг ҳам ҳикоя қилиб бериши иншо езиши каби ўрганиш усуллари бир гураппани ҳосил қилади. Мактаб тарих курсида таълим тарбиявий жиҳатидан жуда муҳим булган, кенг ва образли қилиб еритилган фактлардан ташқари, улар уртасидаги боғланишлари аниқлашга ердам берадиган бошқа фактлар, воқеанинг содир булган йили, жойининг номи ва статистик маълумотлар ҳам берилади. Улар жуда қисқа баъзан справка шаклида булсада, тарихий жараенни бир бутун яхлит тасаввур этиш, тушунчалар системасини ва ижтимоий ривожланишнинг қонуниятларини тулиқ ўзлаштиришга ердам беради. Шундай қилиб, ўқувчилар хотирасиз сақлаб қолиши керак бўлган тараққиет материаллар тарихий билимнинг иккинчи муҳим тарихий қисмини ташкил этади. Тарих ўқитиш амалиетида тарихий материалларни пухта ва мустақил узлаштиришга ердам берадиган кўпгина самарали усуллар бор. Материални баен қилиб боришда ўқитувчи ва ўқувчиларнинг ўқув материали юзасидан оғзаки ва езма план, воқеалар календари ва хронологик жадваллар тузишлари, рақамларни езиш, графика езувларини олиб боришлари, диаграммалар чизиш ва аппликациялардан фойдаланишлари

шулар жумласидандир. Ўқув материалини ўқувчиларнинг хотирада мустаҳкам ўрганишига ердам берадиган бу ва шунга ухшаш бошқа усулларни биринчи гуруҳга кирган усуллар билан узвий боғланган иккинчи гуруҳга киритиш мумкин. Образли-тарихий тасаввурларни шакллантириш, тарихий факглар, хронология ва бошқаларни хотирда мустаҳкам сақлаб қолиш тарихини ўрганишнинг биринчи босқичини ташкил этади, холос. Унинг энг муҳим иккинчи босқичи-тарихий тушунчаларни шакллантиришдир. Тарихий тушунча уқувчилардаги тарихий билимларининг учинчи энг муҳим таркибий қисмини ташкил қилади. Тафаккур қилишнинг психик жараенига суянадиган усуллар ҳар қайси тарих ўқитиш методига методик усулларнинг учинчи гуруҳи бўлиб кириши мумкин, улар биринчи навбатда ўқитувчининг тушунтириб бериш, муаммоли баени, ўқитувчи раҳбарлигида ўқувчиларнинг тарихий ҳужжатларни таҳлил қилиш, мантиқий вазифаларни очиш ва эвристик суҳбатдан иборатдир. Шундай қилиб, мазмуннинг ўзига хос хусусиятлари, таълим тарбия вазифалари, ўқув материалларининг мантиқий тузилишига мувофиқ психик жараенларнинг, идрок қилиш, хотирада сақлашнинг, тафаккур ва тасаввур қилишнинг бир-бирига таъсир кўрсатишини эътиборга олиб, мактаб тарих таълимининг бир-бири билан ўзвий боғланган қўйидаги методик тизимини белгилаш мумкин. 1. Ўқувчиларда тарихий фактлар ҳақида образли тасаввурларни шакллантириш усуллари 2. Ўқувчилар хотирасида тарихий фактлар, хронологик маҳаллий ва статистик маълумотларни мустаҳкамлаш усуллари. 3. Конкрет тарихий материални ўзлаштириш ва ўқувчиларда тарихий тушунчаларни шакллантириш усуллари. Таълим-тарбия жараенида бу усулларнинг барчаси ва билимларнинг барча таркибий қисмлари бир-бири билан ўзаро боғланган ҳолда иштирок этади. Ҳозирги кунда мактабларимиз амалиетида қўлланиб келинаетган, амалдаги ўқиш методларини асосан 3 гуруҳга бўлиб курсатиш мумкин:

1. Оғзаки баен қилиш методи 2. Кўргазмалилик методи 3. Амалий метод

Адабиётлар : 1 . Кобиров А, Сагдуллаев А. Ўрта Осие археологияси.Т., 1990 2. Сагдуллаев А. Ўзбекистон халқлари тарихини урганишда археология материалларидан фойдаланиш. Т., 1994. 3. Саъдиев А. Ўзбекистон хақлари тарихини ўқитиш.Т., 1993 4. Поспелов Н, Поспелов И. Формирование мыслительных операции у старшеклассников.М., 19i9 5. Ҳуқуқ асослари.Т., 1995 6. Зверьев И.Д., Максимова В.А. Межпредметные связи в современной школе.М.,19i1 7. Саъдиев А. Мактабда тарих ўқитиш методикаси.Т., 19ii, 13i-146 бетлар. 8. Саъдиев А. Ўзбекистон халқлари тарихини ўқитиш.Т., 1993., 126-130 бетлар 9. 1 Лернер И.Я. Ўқитиш методларининг дидактик асослари.М.,19i1 10. ”аффоров Я.Х., “аффорова М. Ўзбекистон халқлари тарихини ўқитиш усуллари.Т.,1996

O'xshashlar

Она тили укитишнинг умумдидактик ва узига хос тамойиллари

Махсус фанлар буйича укитишнинг ташкил килиш ва утказиш усули

Ижтимоий педагогика фани хакида умумий маълумот

Она тили укитиш махсус услубияти фани, бу фаннинг предмети, вазифаси мазмуни

Ижтимоий педагог ва унинг касбий сифати