Etnopedagogikada komil inson tarbiyasi muammosi - Pedagogika - Referatlar

Etnopedagogikada komil inson tarbiyasi muammosi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

46.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Xalq pedagogikasida insonning ulug`lanishi. 2. Farzand tarbiyasining ijtimoiy ahamiyati haqidagi etnopedagogika fikrlari. 3. Bola tarbiyasining vorisiyligi xususida. 4. Ijobiy axloqiy sifatlarga erishish va salbiy axloqiy sifatlarni bartaraf etish usullarining kursatilishi.

www.arxiv.uz 1. Xalq pedagogikasida insonning ulug`lanishi Vatan - bu faqat yer, suv, tog`lar, daryolar, tabiiy boyliklarda emas, balki u odamlar, ularning ma`naviy-axloqiy sifatlari, ijtimoiy munosabatlari hamdir. Atoqli shoir G`. G`ulom aytganidek: “Insonga hurmat bu – o`zni tanimak” dir. Shuning uchun ham xalq pedagogikasida inson olamdagi eng ulug` jonzod sifatida ulug`lanadi. Prezident I. Karimovning “O`zbekiston- buyuk kelajak sari” asarida yangilangan jamiyatning asosiy vazifalari jumlasiga” - Insonparvarlik g`oyalariga sodiqlik va g`oyalarning oliy maqsadi inson, uning hayoti va shaxsiy dahlsizligi...” kiritilganligi bejiz emas. Xalq pedagogikasida azaldan insonni ulug`lash, uning qadr-qimmatini, xalq manfaatini yuqari qo`yish targ`ib etiladi. Jumladan xalq maqollarida olamda yashayotgan barcha kishilarga bu yorug` jahonda har bir inson mehmon ekanligi va buni yodda tutib, bir-birini qadrlash zarurligi uqtiriladi: Bir uy to`la jonsan, Bir biringga mehmonsan. Etnopedagogikada inson shaxsining shakllanishi, tarbiyasi va rivojlanishi murakkab, uzluksiz jarayon ekanligi g`oyatda to`g`ri talqin etiladi.SHuning uchun uni qadrlash, insonni arzimas kamchiliklari uchun yerga urmaslik lozimligi targ`ib etiladi. Negaki, shaxsning shakllanishi jarayoni goyat murakkab kechadi va u mashaqqatli mehnat evazigagina yuz beradi. Jumladan: Bir yigit qirq yilda voyaga yetar, yoki: O`z qadrini bilmagan, kishi qadrini bilmas. Qadrlasang, qadring oshar, qadrsizdan hamma qochar. Insonni qadrlash masalasi xalq pedagogikasida bolaga nisbatan munosabatda ham ko`zga tashlanadi.SHuning uchun bolaning tarbiyasiga ona kornidan boshlab e`tibor berish darkorligi ta`kidlanadi. “Bola aziz, odobi undan aziz”, “Bolaginamning bolasi, qandak o`rikning donasi” va b. Xalq pedagogikasida insonning ulug`lanishi ota-ona, oilaning boshqa a`zolari, er-xotin munosabatlari, do`st, qarindoshlarga bo`lgan munosabatlar misolida

www.arxiv.uz ko`rsatib o`tiladi. Yomon odamlarni qadrlash befoyda ekanligi ta`kidlanadi. Chunonchi, “Davlating-ota-onang”, “Boqmasang, moling ketar, xo`rlasang, xotining ketar”, “Bo`z yaktak qichitar, yaxshi xotin tinchitar”, “Yaxshi-qand yedirar, yomon-pand yedirar”, “It bilan tenglashma, kuchuk bilan o`ynashma”, “Yomon o`zini bilmas, o`zgani ko`zga ilmas”, “Dili qing`irning tili qing`ir” kabi maqollar shular jumlasidandir. Dostonlarda tasvirlangan personajlararo konfliktlar ham inson qadr-qimmatini joyiga qo`ymaslik va boshqa salbiy axloqiy sifatlar zamirida tug`iladi. Jumladan, “Alpomish”, “Go`ro`g`li va Bozirgon”va boshqa dostonlarda aka-uka, do`stlararo munosabatlarda bir-birini qadrlamaslik oqibatida inson taqdiri va hayotini o`zgartirib yuborish darajasidagi voqealar sodir bo`ladi. 2. Farzand tarbiyasining ijtimoiy ahamiyati haqidagi etnopedagogika fikrlari Farzand inson hayotining davomchisi, orzu-umidlarining ro`yobga chiqaruvchisidir. U faqat oila uchun emas, balki millat, elat, xalq, jamiyat uchun ham qadrlidir. Shuning uchun etnopedagogikada bola tarbiyasi faqat oilaningemas, balki jamiyatning ham vazifasi sifatidatalqin etiladi. Shuning uchun “Bir bolaga yetti maxalla ota-ona” ekanligi talqin etiladi.ayni paytda bola tarbiyasida jamiyatdagi muhitning ahamiyati aks etishi ota-onaning, qo`shnilarning qarindosh- urug`larning ahloqiy sifatlariga bog`lab tushuntiriladi. Jumladan, “Onasini ko`rib, qizini ol”, “Odobli bola elga manzur”, “Yoshdan xato, kattadan uzr”, “Kattaga hurmatda bo`l, kichikka izzatda bo`l!”singari maqollar shunday sifatga ega. Yomon axloqiy sifatlar bola tarbiyasining oilada noto`g`ri yo`lga qo`yilishi tufayli yuzaga kelishi “Erkalatsa onasi, taltayadi bolasi”, “Qush uyasida ko`rganini qiladi” singari maqollarda ifodalangan. Odamlarga, ota-onaga qarata: “Bolani yoshdan o`rgat, xotinni boshdan o`rgat!”,-deb maslahat beriladi. Aks holda: “Buyursa-bola, Buyurmasa-balo” bo`lishi mumkinligi alohida ta`kidlanadi. Agar bola yaxshi inson bo`lib tarkib topsa, u xalq uchun, mamlakat uchun foydali inson bo`lishi mumkinligi ta`kidlanadi:

www.arxiv.uz “Bir kishi ariq qaziydi, ming kishi suv ichadi” Do`st tanlashda adashmaslik uqtiriladi: “Ishonmagin”do`sting”ga Somon tiqar po`stinga!” “Ota dushmani do`st bo`lmas!” “Yo`ling bilib yo`ldosh qil Tiling bilib tengdosh qil” va b.. “Alpomish” dostonida Hakimbek, “Tumaris”, “SHiroq”rivoyatlarida Tumaris, Shiroq singari el-yurt uchun o`z hayotini qurbon qilishgacha borib yetgan Jaloliddin manguberdi, Temur Malik, Sohibqiron Amir Temur singari vatanparvar, xalqparvar tarixiy shaxslar yetishib chiqdi. Ularning jasoratli hayot yo`lini o`rganish hozirgi paytda yoshlar tarbiyasida muhim ahamiyatga egadir. Hozir maxhalla, hashar, to`y, sayil va boshqalar ijtimoiy tarbiya manbaidir. 3. Bola tarbiyasining vorisiyligi xususida Tarbiyaning vorisiylik xususiyati faqat hozirgi zamon pedagogika fanida emas, balki qadim zamonlardayoq xalq pedagogikasi manbalarida ta`kidlangan. Shuning uchun biz xalq pedagogikasi durdonalaridan yoshlar tarbiyasi borasida foydalanishimiz davr talabidir. CHunki: “Eskini o`zlashtirgan va yangini tushunishga qodir insongina tarbiyachi bo`la oladi”(Konfutsiy. Qarang: Barkamol avlod orzusi. Tuzuvchilar: Sh. Qurbonov va b. T., “SHarq” 1998.114-b.). Oila noyob va yaqin qon-qarindoshlik hissiyoti asosiga qurilgan jamoa. Bola o`zining eng ardoqli hissiyotlarini oila a`zolari bilan baham ko`radi. Oilaning ichki munosabatlarida ota-onaning o`rni g`oyat kattadir. Unda ota-onaning tarbiyaviy ta`siri bolaning axloqiy sifatlarini shakllantirishga yordam beradi. Chunki, bola muhim tarbiyaviy sifatlarni ota-onadan, oila a`zolaridan urganadi.Ug`il otasiga yoki akalariga, qiz esa onasi yoki opalariga o`xshashga harakat qiladi. Shu maqsadda bola oilada kattalarning xatti-harakatlariga taqlid qiladi. Ularni zimdan kuzatib, o`zi uchun ma`qul sifatlarni o`zlashtirib oladi. Shuning uchun xalqda

www.arxiv.uz balalar haqida fikr yuritilganda uning otasi yoki boshqa biror qarindoshiga o`xshab ketishi haqida aytiladi. Hatto, kelin tanlash, turmushga berishda ham oilasi, ota- onasi surishtiriladi. Masalan: “Onasini ko`rib, qizini ol!” Inson shaxsidagi tarbiyaviy sifatlar har doim ochiq namoyon bo`lavermaydi. Insoning ichki dunyosini bilish uchun uni ba`zan yillar davomida kuzatishga to`g`ri keladi. Hayotda kishi o`zi bilmagan holda gohida bolalikdan uz oilasida ongiga singgan tarbiyaviy sifatlarni namoyon qiladi. Quyida yuqoridagi fikrlar o`z aksini topgan: “Qariysan, qartasan asl naslingga tortasan” va boshqalar. “Qush uyasida ko`rganini qiladi” va b. “Ilonning bolasi-ilon, CHayonning bolasi-chayon”. Tarbiyadagi vorisiylik tarixan keksa avlodlardan kelajak avlodlarga meros sifatida o`tadi. Har bir millat va xalqning o`z milliy tarbiya metodlari shu millat birga yashaydi. Hayotda tajribasiz yoshlarga keksalardan pand-nasihat olish, o`rganish tavsiya etiladi. Ayniqsa, vatanparvarlik, insonparvarlik, do`stlik, mehnatsevarlik, tarbiyasiga doir tarbiyaviy o`gitlar hozdirgi davr uchun ham qimmatlidir. Shuning uchun xalq pedagogikasida keksalarni e`zozlashga undaladi. Prezidentimiz tomonidan 2002 yil - “Qariyalarni qadrlash yili”deb e`lon qilinganligi ham xalqimizda tarbiyaning vorisiyligiga misol bo`la oladi. Shuningdek, “Qari bilganni pari bilmas”, “Qarisi bor uyning parisi bor” kabi maqollar shular jumlasidandir. Hadislarda aytilgandek: “Hech bir ota o`z farzandiga xulqu odobdan buyukroq meros qoldirmaydi”. 4-masala. Ijobiy axloqiy sifatlarga erishish va salbiy axloqiy sifatlarni bartaraf etish usullari haqida

www.arxiv.uz Xalq pedagogikasida shaxsning ijobiy va salbiy axloqiy sifatlarining shakllanishi sabablari ob`ektiv ravishda ko`rsatib berilgan. Xalq bola tarbiyasining murakkab va sharafli ish ekanligi to`g`ri anglaydi. Shuning uchun xalqda “Bola-aziz, bola tarbiyasi undan ham aziz” deyiladi. Bu fikr g`oyatda to`g`ri. Chunki gap kelajak avlod tarbiyasi haqida borayotir. Xalq tarbiyani umr bo`yi davom etuvchi jarayon deb xisoblab, bola tarbiyasini bir lahza ham e`tiborsiz qoldirmaslikka chakiradi. Aks holda bolani qayta tarbiyalash zarur bo`ladi. Ammo, qayta tarbiyalash jarayoni ancha murakkab ish ekanligi ta`kidlanadi: “O`ttiz yil egri o`sgan daraxni bir yilda to`g`rilab bo`lmaydi”. Etnopedagogikada ko`rsatilishiga, barcha ijobiy sifatlar bolaga yoshligida singdirilishi lozim. Bunda oilaning ahamiyatga g`oyat katta. Ayniqsa, otaning yumshoq ko`ngilli, onaning erkalatishlari bola tarbiyasiga salbiy ta`sir etishi alohida ta`kidlanadi: “Erkalatsa, onasi, taltayadi bolasi” ёки: “Egri mo`ridan tutun egri chiqadi”. Tarbiya jarayonida ijobiy axloqiy sifatlarni shakllantirishda hamkorlik pedagogikasidan foydalanish, bola shaxsini hurmat qilishi zarurligi ta`kidlanadi. Xalq ham hamisha: “Bolani kim erkalatsa, u o`shanga yaqin keladi,-” deydi. Xalq pedagogikasida ijobiy axloqiy sifatlarni shakllantirishda katta yoshli bolalardan foydalanish taklif etiladi. Amaliy hayotda ham oiladagi kichik yoshli bolalar katta yoshli akasi yoki opalaridan ko`proq tarbiya oladilar. Katta bolalar o`z ukalariga g`amxo`r bo`ladilar. Ular ukalariga tarbiya bera turib, o`zlarini kattalardek his qiladilar. Ularga mehnat qilish, axloqiy madaniyat ko`nikmalarini singdiradilar. Shuning uchun bosh farzand tarbiyasiga ko`proq, e`tibor berilsa, kichiklarini tarbiyalash oson kechishi ta`kidlanadi: “Kattasini tarbiya qil, kichigining o`zi o`rganadi” deyiladi. Bolani yutuqlari uchun ortiqcha maqtash uni o`zbilarmonlikka olib kelishi ta`kidlanadi: “O`zini maqtagan axmoq, bolasini maqtagan undan ham axmoq”.

www.arxiv.uz Bolalikda paydo bo`lgan salbiy axloqiy sifatlarni tuzatish mumkinligi va bu uncha qiyin kechmasligi ta`kidlanadi. Shuningdek, yomon xislatlar to`g`ma emas, balki o`zlashtirilgan sifatlar, noto`g`ri tarbiya oqibati ekanligi ta`kidlanadi. Boladagi salbiy sifatlar oiladagi yoki atrof-muhitdagi salbiy omillar tufayli paydo bo`lgan bo`lsa, yomon odatni vujudga keltirgan manbalardan bolani uzoqlashtirish, manbani bartaraf etish taklif etiladi. Oilada osoyishta muhit yaratish, yaxshi do`stlar topishga ko`maklashish tavsiya etiladi: “Do`stingning kimligini ayt, sening kimligingni aytaman”, “Yaxshi bilan yursang yetarsan murodga, Yemon bilan yursang qolarsan uyatga” maqollari fikrimizning dalilidir. O`z-o`zini tarbiyalash inson shaxsining shakllanishida katta ahamiyatga ega.Xalq bu borada tarbiyalashning o`ziga xos dasturini taklif etib: “Yaxshilarga yondosh, yomonlardan uzoqlash”-deb ta`kidlaydi. “Yetti o`lchab bir kes”, “Avval o`yla, keyin so`zla”, “Yaxshilikni yomondan o`rgan” kabi maqollarda mustaqil hayotda odamlar yordamida yaxshi sifatlarni egallash, yomon sifatlarni tuzatish mumkinligi ta`kidlanadi. Etnopedagogika manbalarida yoshlar o`z-o`zini tarbiyalash va qayta tarbiyalash vositasida eng oliy insoniy sifatlar - izzat-hurmat, kamtarlik, odillik, halollik, mehnatsevarlik, to`g`riso`zlik singari odatlarini egallashi mumkinligi ta`kidlanadi. Bolalarda akliy va ijobiy axloqiy sifatlarning shakllanishida o`yinlarning ahamiyati ham katta. O`yin jarayonida bolaning bunday sifatlari rivojlanadi. Bola 3-5 yoshda predmetlar bilan, 5-7 yoshda esa bolalar va kattalar bilan o`ynashga, rollarni bajarishga intiladi. O`yin jarayonida u ota, ona rolini bajarishi, qo`g`irchoqni kiyintirish, yuvintirish, uxlatishni o`rganadi, hayvonlar va qushlarga taqlid qilib ovoz chiqaradi, Vrach, o`qituvchi, shofyor, sotuvchi obrazlariga kiradi. Shuning uchun o`yin ham etnopedagogika manbasi sifatida katta tarbiyaviy kuchga ega Ertaklarni obrazli qilib so`zlab berish vositasida yaxshi axloqiy sifatlarga havas, yomonlariga nisbatan esa nafrat uyg`otiladi

O'xshashlar

Etnopedagogikada insonparvarlik va nafosat tarbiyasi masalalari

Etnopedagogikada jismoniy va mehnat

Aql tarbiyasi

Sensor tarbiyasi

Oilada bola tarbiyasi