Etnopedagogikada insonparvarlik va nafosat tarbiyasi masalalari - Pedagogika - Referatlar

Etnopedagogikada insonparvarlik va nafosat tarbiyasi masalalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

47.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Etnopedagogikada insonparvarlik tarbiyasi xususida. 2.Do`st tanlash va do`stlik odobi xususida. 3. Estetik tarbiya haqidagi etnopedagogik tasavvurlar.

www.arxiv.uz 1 Etnopedagogikada insonparvarlik tarbiyasi xususida Etnopedagogikada insonparvarlik tarbiyasi xalq pedagogik qarashlarining negizini tashkil etadi. Umuman, etnopedagogika manbalarida tasvirlangan barcha obrazlarda insonparvar shaxslar ijobiy obraz sifatida tasvirlanadi. Xalq pedagogikasida insonparvarlik ruxidagi g`oyalar(gumanizm), avvalo, sevgi, oila, bolalar, ota-onalar, qarindosh-urug`lar, qo`ni-qo`shnilar, do`stlar va butun halqqa bo`lgan munosabatlar doirasida ko`p asrlar davomida shakllangan. Ma`lumki, Respublikamizda chinakam insonparvarlik siyosati milliy istiqlol davrida amalga oshirilmoqda. O`zbekiston aholisi milliy tarkibining o`ziga xosligi, ko`pmillatligi, aholi tarkibining 60 % dan ortig`i bolalar ekanligi, ajdodlar yashab kelgan yurtda ularning tarixan turg`un hayot kechirishi va boshqalar insonparvarlik tarbiyasini yanada kuchaytirishni taqoza etayotir. Shuning uchun Respublikamizda xalqqa siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy turmush tarzini o`zi tanlash huquqi berilgan. O`zbekistonda tug`ilgan va yashayotgan har bir kishi teng huquqli fuqaro sifatida yashamoqda. Mamlakatda amalga oshirilayotgan barcha islohotlar inson manfaatiga qaratilgan. Bu yo`nalish kelajakda ham rivojlanib boradi. Shuning uchun kelajagi buyuk davlatimizning istiqboldagi egalarini haqiqiy insonparvar, komil shaxslar kilib tarbiyalashimiz kerak. Insonparvarlik tuyg`usini tarbiyalash xalq pedagogikasida, avvalo, oilada va oilaviy munosabatlarda amalga oshirilishi zarur deb ko`rsatiladi. Agar bu fikrni hozirgi zamon pedagogik mezonlari doirasida bayon etsak, xalq o`z amaliy hayotida shunga amin bo`lganki, oilada bolaga tarbiyaviy ta`sir etish uchun xalq pedagogikasi tarbiya metodlarini belgilashda tashabbuskor bo`lishi lozim: u bolaning dam olishi, o`quv va mehnat mashg`uloti, ota-ona va qarindoshlar, qo`ni- qo`shnilar bilan munosabat tarzini belgilab berishi kerak. Ayniqsa, oilaviy munosabatlarni to`g`ri o`rnatish g`oyat nozik ish. Unda ota-onaning tarbiyachilik vazifasi amalga oshadi. Oilada bola oila a`zolariaro insonparvarlik tuyg`ularini sezadi. Qarindosh-urug`larga nisbatan odamiylik munosabatlari axloqini his etadi. Ularga nisbatan mehribonlik, izzat-hurmat, insonparvarlik tuyg`ularini tuyadi va buning oqibatida xalq ommasiga bo`lgan muhabbati o`sadi. Yoshlar orasidagi sof

www.arxiv.uz do`stlik tuyg`ulari sevgiga aylanadi. Xalq pedagogikasi: “Faqat ilk sevgi - haqiqiydir”, - deb ta`lim beradi. “Sevgi – maslahat so`ramaydi”, va “Sevgi – o`limdan kuchli” ekanligi ta`kidlanadi. Qadimgi Turon xalqida nikoh to`yi oldidan va to`y jarayonida bajariladigan ko`plab insonparvarlik urf-odatlari shakllangan (sovchi qo`yish, qalin solish, to`qqiz tovoq, asal yalatish ...). Xalq ertaklarida, afsona va rivoyatlarida, topishmoq va qo`shiqlarida, do`stlik va sevgi ulug`lanadi. Jamiyatning ilk beshigi hisoblanmish oilada yuz beruvchi ziddiyatlarni hal etishning insonparvarona metodlari ko`rsatiladi: “Er bilan xotinning urushi – doka ro`molning qurishi” ga o`xshatiladi. “Yaqinlar urushganda begonalar bayram qilishi”, do`stlikni kayta tiklash uchun yon berish (“Bir marta yon bersang, yuz marta yutasan”) zarurligi ta`kidlanadi. Bolalarga insonparvarlik tarbiyasi berishda ularga ertaklar, dostonlar aytib berish, qo`shiqlar o`rgatish, marosimlarda qatnashtirish, ukalariga muhabbat ruhini tarbiyalash muhim ahamiyatga ega. Ayniqsa, quyidagi maqollarni o`rgatish bu borada muhim ahamiyatga ega: “Bola aziz, odobi undan aziz”, “Davlating – ota- onang”, “Yomon xotin – umr azobi”, “Oriqmidi, sariqmidi – erim edi, yoriqmidi, yuriqmidi – uyim edi”, “Ota-onang o`tirgan uyning tomiga chiqma”, “Tengini topsang tekin ber”, “Yaxshi xotin ishlik bo`lar, yomon xotin tillik bo`lar”, “Qozilashgan qarindosh bo`lmas”, “Hovli olma, qo`shni ol”, “Hazil edi chin bo`ldi, o`ynash edi er bo`ldi”, “Mehmon – otangdan ulug`”, “CHaqirgan yerga bor, chaqirmasa nima bor?”, “Kunda kelgan mehmonning qadri yo`q” va boshqalar. 2 . Do`stlik va do`st tanlash odobi xususida . “Dunyoda do`stlikdan qudratliroq tuyg`u yo`q”, - deb ta`lim beradi xalq pedagogikasi. Shuning uchun uning turfa xil manbalarda do`stlik, boshqalar bilan ahil va inoq bo`lish g`oyasi olg`a suriladi. Hayot muammolarini hamkorlikda bartaraf etish, zulm va razolatga qarshi birgalikda kurashish, do`stni hayotning achchiq damlarida sinovdan o`tkazish haqidagi fikrlari maslahat beriladi. Ijtimoiy taraqqiyotning hozirgi pallasida yosh avlodga milliy totuvlik, baynalmilal do`stlik

www.arxiv.uz ruxini singdirishda etnopedagogikaning mazkur g`oyalari muhim ahamiyat kasb etadi.CHunki, bugungi global xaetiy muammolarni insoniyat yaxshi ko`shnichilik, hamjixatlik, do`stlik aloqalarisiz hal kila olmaydi. Etnopedagogikada, avvalo, “Aybsiz do`st axtargan do`stsiz qoladi” maqolida kechirimli bo`lishga undaladi, mayda kamchiliklar tufayli do`stlikni uzish qoralanadi. Chunki, xalqning ta`kidicha: “Birlashgan kuch yengilmas”. Lekin do`stlar orasidagi “Gumon do`stni do`stdan ajratadi”. Shuningdek: “Dil og`ritgan do`st emas”. Shuning uchun “Do`stga dilingni toza tut!”, kezi kelganda “Do`sting uchun zahar yut”. Negaki, “Do`stlik barcha boylikdan afzal”. Ayni paytda, hech kim dunyoda yolg`iz yashay olmaydi. Shuning uchun “Baliqning tirikligi suv bilan, odamning tirikligi odam bilan”. Chunki: “Ahillik baxtning boshi”, negaki: “Arg`amchiga qil quvvat” deganlaridek, “Birlashgan kuch yengilmas” ligi ta`kidlanadi. Etnopedagogikada do`stlararo munosabatlarda mehr-muhabbatli bo`lish zarurligi ham ta`kidlanadi. Aks holda, “Bemehr qarindoshdan, mehr bilgan yot yaxshi” bo`lishi ham mumkin. Do`st tanlash haqida xalq pedagogikasida ming yillar davomida sinalgan metodlarni tavsiya etadi. Xalqning ta`kidlashicha, “Do`st achitib gapiradi”, “Dil og`ritgan do`st emas”. Do`st boylikka, dasturxonga boqmaydi, orqadan gapirmaydi, yurakdan so`zlaydi. Shuning uchun u tug`ishgan bilan teng hisoblanadi. Bunday do`stlarga hamisha eshikni ochib qo`yish mumkin. Do`stlikning ijtimoiy ahamiyati etnopedagogikada yuqori qo`yiladi. Hamjihatlikda yashash, tinch hayot kechirish, ulug`vor vazifalarni bajarish, obodonchilik uchun va dushmanga qarshi birgalikda kurash jarayonlarida do`stlikning ahamiyati katta ekanligi ta`kidlanadi: “Quyosh havoni isitsa, do`stlik qalbni isitadi”, “Piyozning po`sti ko`p, yaxshining do`sti ko`p”, “Yolg`iz otning changi chiqmas, changi chiqsa ham dong`i chiqmas”, “Birlashgan o`zar, birlashmagan to`zar”... . Lekin: “Hisobli do`st ayrilmas”, yoki: “Do`stingdan top” maqollari do`st tanlashda kishini sergaklikka undaydi.

www.arxiv.uz 3. Estetik tarbiya haqidagi etnopedagogik tasavvurlar Etnopedagogika manbalarida xalqning go`zallik, nafosat tarbiyasi haqidagi tasavvurlari afsonalar, miflar, dostonlar, ertaklardagi badiiy obrazlar vositasida bayon etiladi. Ayniqsa, xalq qo`shiqlari, marosim va mavsumiy aytishuvlarida insonning, Ona yurtning, farzandlarning, tog` va daryolarning, qir-adirlarning, qushlar va hayvonlarning go`zalligi yuksak pardalarda kuylanib, o`quvchi va tinglovchining vatanparvarlik, insonparvarlik hislarini yanada kuchaytirishga zamin yaratadi. Etnopedagogikada go`zallik tushunchasi haqida gap ketar ekan, insonning zohiriy va botiniy go`zalligiga dahldor xususiyatlari alohida ko`rsatib o`tiladi. Insonning ham tashqi, ham ichki dunyosi mutlaq go`zallikka erishgandagina tarbiya jarayonida maqsadga to`la erishilgan deyish mumkin. Shuningdek, go`zallik insonning boshqalar bilan muomalasida, nutqida, kiyinish va yurish- turish odobida, mehnatsevarligida namoyon bo`ladi. Mustakil Respublikamizda jamiyatni demokratiyalash va insonparvarlashtirishning kuchayishi bilan estetik tarbiyaning ham ahamiyati yanada kuchaydi. Yoshlar ongida go`zallik hissini o`stirish, estetik didni kuchaytirish, san`at asarlari va yodgorliklarini tushunish va qadrlash, tabiat go`zalligini asrash va boshqalar har bir kishining vazifasiga aylandi. Xalq ustalari yaratgan yodgorliklarda, binolarda (Samarqand, Buxoro, Xiva ...), ayollar to`qigan gilamlarda, joynamoz va kashtalarda, zardo`zi tun va do`ppilarda estetik did, go`zallikka chorlovchi g`oya va ruh ufurib turibdi. Xalq go`zallikni yarata turib, o`z ijodi namunalariga qo`shyurak (sevishganlar belgisi), qo`sh uzuk, gullar, palaklar, nakshlar tasviri singari belgilarni qo`ygan. Xalq qo`shiqlari, marosim aytishuvlarida mehnatga muxabbat; to`y, Navro`z, qovunsayli, to`quvchilar qo`shig`i, sog`uvchilar qo`shig`i, alla va shu kabilarda xalqning ichki tuyg`ulari tasvirlangan. Gijjak, qo`buz, tor, dutor, rubob, tanbur, doira, sibziq, karnay, surnay singari musiqa asboblarining bezaklari vositasida yoshlar qalbida go`zallikka muhabbat uyg`otilgan.

www.arxiv.uz Binolarni bezashda o`ymakorlik, naqqoshlik, rangli metallar o`ymakorligi, teriga badiiy ishlov berish singari estetik tarbiya vositalari yoshlar tarbiyasida muhimdir. Bunday san`at asarlarida Xalq o`z ma`naviy dunyosi go`zalligini aks ettirib, kelajak avlodlarga meros qilib qoldirgan.Ammo, «Husn tuyda , aql kunda kerak» ligi alohida ta`kidlangan.

www.arxiv.uz Adabiyotlar: 1. Barkamol avlod – O`zbekiston taraqqiyotining poydevori. Toshkent, “O`zbekiston”, 1998. 2. Hoshimov K.X. Pedagogika tarixi. Toshkent, “O`qituvchi”, 2006. 3. Pedagogika tarixidan xrestomatiya. Tuzuvchi – muallif: O. Hasanboeva. Toshkent, “O`qituvchi”, 1993. 4. Zunnunov A. O`zbek pedagogikasi tarixi. Toshkent, “O`qituvchi”, 1996. 5. O`rta Osiyoda pedagogik fikr taraqqiyoti tarixidan. Tuzuvchi – mualliflar: M.Xayrullaev va b. Toshkent, “FAN”, 1997. 6. Izmaylov A.E. Narodnaya pedagogika: pedagogicheskie vozzreniya narodov Sredney Azii i Kazaxstana. Moskva, “Prosveshenie”, 1991. va 7. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Ekologik va nafosat tarbiyasi

Etnopedagogikada komil inson tarbiyasi muammosi

Etnopedagogikada jismoniy va mehnat

Iqtisod va mehnat tarbiyasi

Aql tarbiyasi