Дўстлик - Pedagogika - Referatlar

Дўстлик

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

84.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Дўстлик Эзгу хулқ дўстликни, Ёмон хулқ душманликни келтиради. Дўстлик – инсон ахлоқининг бебаҳо гўзаллиги, ижобий фазилатлар гавҳари. Инсондаги барча гўзал фазилатлар бир марварид шодаси бўлса, унинг дур-гавҳари чин инсоний муҳаббатга асосланган дўстликдир, Дўстлик туфайли хонадонимиз обод, дунёда тинчлик ва дастурхонимизда тўкинлик ҳукмрон. Шунинг учун ҳам доно кишилар ҳамма жамиятда ҳам дўстликни улуғлаб, қадрлаб келганлар ва одамларни дўст бўлиб яшашга, кўпроқ дўст орттиришга ундаганлар. Пайғамбаримиз Муҳаммад мустафо саллоллоҳу алайҳи вассалам ҳадисларидан бирида: «Бир-бирингизга ҳайр-эҳсонли, меҳр-муҳаббатли бўлиб, қўл бериб сўрашиб юринглар, шунда дилларингиздаги ғиллу ғамлик кетади»,- деганлар. Дўстлик инсоннинг кучига куч, қудратига қудрат қўшадиган, кишини бахтли қиладиган, ҳаётини безайдиган энг муҳим омиллардандир. Халқимиз ўртасида дўстлик муносабатларига бағишлаб жуда кўп ҳикматлм сўзлар яратилганки, улар орқали дўстликнинг киши ҳаётида тутган ўрни ифода этилган. Жумладан: «Қора кунингда дўстинг ярайди». «Дўст ачитиб, душман кулдириб гапирар». «Қоқилганингда дўстинг суяб қолади». «Ўзини сийламаган, ўртоқларини ҳам сийламас». «Ўзингни қурбон қилиб бўлса ҳам, ўртоқларингни сақлаб қол». «Кунинг қувноқ ўтишини истасанг, ўртоқларинг билан бўл». «Улфат қанча кўп бўлса, кулфат шунча оз бўлади».

www.arxiv.uz «Ақли кўпни дов олмас, дўсти кўпни ёв олмас». «Яхшилар бўлса ўртоқ, кунда бўлурлар қўноқ». «Чин дўст чин юракдан сўзлайди». «Арпа, буғдой бир кунинга ярайди, содиқ дўстинг ўлгунингча ярайди». «Қалин ўртоқ – қариндошдан ортиқ». «Яхши дўст давлат». «Яхши либос – танга оройиш, яхши йўлдош жонга осойиш». Бу пурмаъно ҳикматли сўзларда эл-улуснинг бир умрли орзу-умидлари яшайди. Мазкур ҳикматли сўзларда дўстлик ва ўртоқликка хос бўлган энг яхши ҳислатлар ифодаланганки, биз ўз ҳаётимизда уларга ҳар қадамда дуч келиб турамиз. Дўстлик-биродарликнинг энг яхши ҳислатларидан бири кишиларга меҳр-шафқатли бўлишни англатади. Масалан, бир синфда ўқийдиган ўртоқларимиздан бири бетоб бўлиб қолди ёки хонадонида бирор кўнгилсизлик рўй берди дейлик, шундай пайтда дарҳол ҳол-аҳвол сўраб, дардига малҳам бўла олсак, нур устига аъло нур бўлади. Бунинг натижасида кишилар ўртасида яқинлиқ меҳр-оқибат ортиб боради. Дўстликка хос бўлган яна бир ҳислат ўзаро ёрдам ҳисобланади. Биз ўқишда, меҳнатда, жамоат ишларида ўртоқларимиздан ёрдамимизни аямаслигимиз керак. Дўстлик, ўртоқлик ришталарининг боғланиши ва мстаҳкамланишини таъминловчи бирмунча хислатлар бор. Жумладан, ростгўйлик, бир-бирини ўзаро ҳурмат қилиш ва сирдош бўлиш, ўртоқларга доимо ғамхўр бўлиш кабиларни ўз вақтида амалга ошириб борсак, бизнинг ўртоқлигимиз ортиб, ҳақиқий дўстлик даражасига кўтарила олади, шунинг учун ҳам дўстлик ўртоқликнинг олий шаклидир, деб юритилади, чунки дўстлик аввало ўртоқликдан бошланади. Киши ўз ўртоқларидан бирини бошқалардан ортикроқ севади. Уни бошқалардан кўпроқ ҳурмат қилади, унга нисбатан ўз мойиллигини амалда кўрсатишга тиришади. Иккинчи томон ҳам бу ҳурматга

www.arxiv.uz ҳурмат билан жавоб бериши айни муддао бўлади. Дўстлар доимо бир- бирларидан маслаҳат оладилар, бир-бирларнга мунтазам ёрдамлашиб турадилар, моддий ва маънавий жиҳатдан бир-бирларини қўллаб- қўвватлайдилар. Шундай қилиб, аввалги оддий ўртоқлар кейинчалик яқин дўст бўлиб кетадилар. Дўстликни тор маънода, яъни икки киши орасидаги алоқадангина иборат, деб тушунмаслик даркор. Дўстлик тушунчаси ижтимоий аҳамиятга эга бўлиб, миллион-миллион кишиларнинг аҳил яшаши, иқтисодий, сиёсий ва маданий соҳаларда ҳамжиҳатлигини билдиради. Ҳозир ҳам, бундан аввал ҳам ер курраси халқлари орасидаги байналмилал дўстлик жаҳон аҳамиятига эга бўлган, бундан кейин ҳам шундай бўлиб қолади. Дўстлик – олтиндан қиммат, пул билан ўлчаб бўлмайдиган бебаҳо нарса. Дўстликни сақлаш ер юзидаги барча халқларнинг, катта-ю кичик – ҳамманинг ҳаётий вазифасидир. Юқорида айтиб ўтганимиздек, дўстлик аввал икки киши орасида бошланиб, кўпайиб, кенгайиб боради ва ижтимоий тус олади. Дўст орттириш ҳамма ёшда ҳам зарур, лекин ёшликда бошланган дўстликнинг илдизи жуда чуқур ва мустаҳкам бўлади. Шунинг учун ҳам ёшларимиз иложи борича кўпроқ дўст орттиришлари ва бир-бирлари бнлан аҳил яшамоқлари керак. Дўстлик ширин суҳанликдан бошланади ва хушмуомалалик, очиқ кўнгиллилик, меҳр-садоқат билан мустаҳкамланиб боради. Енгилтаклик, жиззакилик, иғгво-бўҳтонга берилиш ва ўзаро ҳурматнинг йўқолиб бориши дўстликка раҳна солади, унинг емирилишига олиб келади. Дўстлик ўрнини душманлик, ғаразгўйлик эгаллайди. Ота-боболаримиз дўстликни юқори даражада қадрлашган. Дўсти йўқ одамни қуриган дарахтга, жисман мавжуд бўлса ҳам қалбини ўлик мурдага ўхшатишган. Дўсти кўп одамни ҳурмат қилишган. Дўст орттириш учун меҳнат қилиш, бировларнинг юкини кўтариб мушкулини осон қилиш кераклигини уқтиришган. Ривоят. Улуғ шоир Алишер Навоийнинг Пахлавон Муҳаммад деган

www.arxiv.uz шогирди ҳам дўсти бор экан. Шоир уни жуда яхши кўрар, шогирди бўлса ҳам қадрдон, сирдош дўсти, деб билар экан. Кунлардан бир куни Паҳлавон Муҳаммад кичик бир гуноҳ қилиб қўйиб, шу туфайли Султон Ҳусайннинг қаттиқ ғазабига учрабди. Воқеа бундай бўлибди: Султон Ҳусайн ғазаб отига миниб турган бир пайтда Паҳлавон Муҳаммаднинг гуноҳ иш қилиб қўйганини етказишибди, Ҳусайн Бойқаро: - Паҳлавоннинг соқол-мўйловини қириб ташланглар, сўнг калтадум либос кийдириб, кўча-кўйда сазойи қилинглар,- деб буйруқ берибди. Паҳлавоннинг бундай жазога гирифтор бўлганини Алишер Навоийга айтишибди. Навоий, агар бу жазо амалга оширилса, Паҳлавон Муҳаммаднинг иззат-нафси камситилиб, у бунга чидай олмаслигини англаб, уни бундай шармандаликдан қутқазиш ҳаракатига тушибди. Тезликда Ҳусайн Бойқаро ҳузурига етиб бориб: - Султони бокарам, маълумингизки, мен ва Паҳлавон Муҳаммад ёшлигимиздан бир хил кийинамиз, бирга соқол-мўйлов қўйиб, дўст-биродар бўлиб юрамиз. У бошқа кийиниб, мен бошқа кийиб юрсам, ўртадаги аҳд бузилиб, гапимиз тузсиз, ўзимиз субутсиз бўлиб қоламиз. Буюрсангиз, менинг соқол-мўйловларимни қирсинлар, менга ҳам ҳудди Паҳлавон Муҳаммадга берилгандек калта либос кийгизилиб, дўстим билан бирга сазойи қилсинлар,- дебди. Навоийнинг шогирди ҳамда дўстига бўлган садоқатини, меҳр- оқибатини кўрган Ҳусайн Бойқаро ғазабидан тушиб қолганини ўзи ҳам билмай қолибди-да: - Паҳлавоннинг гуноҳидан ўтдим, жазо қолдирил-син, - деб фармон берибди. Биз тарихда катта нжобий фазилатлари билан ком қозонган улуғ боболаримиздан ҳамиша ибрат олиб яшаймиз. Оклада, мактабда, кўча-куйда, маҳаллада, давраларда ёшларимизни дўст орттиришга чақирамиз. Ешликда боғланган дўстлик иплари мустаҳкам бўлади, уни ғийбат, туҳмат шамоллари уза олмайди. Дўстинг билан бир умрга боғланиб қолсанг, кайфиятинг яхши

www.arxiv.uz бўлса, уни баҳам кўргани, диққат бўлсанг уни ёзгани дўстингникига борасан, меҳмон бўласан ёки дўстинг ҳам шундай ҳолатларда сеникига келади, кўнглини ёзади. Меҳмоннавозлик дўстликни мустаҳкамловчи омиллардан биридир. Чунки меҳмонни кузатиш жараёнида мезбондаги сахийлик, пазандалиқ тозалиқ инсон ку'нг-лики олиш каби олижаноб фазилатлар намоёа бўлади. Дустлик анъаналарига садоқатли оилага меҳмон келиши байрамга, хурсандчиликка айланадя. Ўзбекистон халқ шоири Эркин Воҳидовнинг «Дўст билан обод уйинг» ғазалида бу ҳақда ажойкб фикрлар бор. Дўст билан обод уйинг, Гар булса у вайрона ҳам, Дуст қадам куймас эса Вайронадир кошона ҳам. Интизор ҳар уй қадрдон Дилкушолар базмига. Гар ощ қуйса қабо^ат Ииглагай сстола хам. Дуст ^идир, дуст топ жа^онда Дуст юз минг булса оз, Куп эрур бисер душман Булса у бнр дона хам. Абу Али ибн Синонинг фикрича, иисонда ахло^ий сифатларнинг камол топишида яхшқ хуштабиат, клм-ли дуст катта урин тутади. «Яхши дуст ойиздир,— дей-ди олим, — унда кишинкнг бутун яхши ёки ёмон томон-лари акс этади». Яхши дуст уз ва^тида урторининг ёмон Килиқларини курсатади, ^зининг маслаҳати ва хулқ-одоби бнлан уларни бартараф этишга ёрдам беради. Ибн Сино дўстликнинг уч хил кўринишини айтиб ўтади. 1. Ҳақиқий дўстлик - бунда дўстлар ҳар қандай шароитда, жумладан ҳаётда юз берган энг оғир дамларда ҳам бирга бўладилар. 2. Бойлик, амал-даража туфайли боғланган дўстлик. 3. Ягона мақсад ва ғоявий бирлик асосидаги дўстлик. Булардан биринчи ва учинчиси мустаҳкам, ҳақиқий ва бузилмас, иккинчиси эса, муваққат ва мустаҳкам бўлмаган, сохта дўстлик эканини

www.arxiv.uz таъкидлайди. Форс-тожик адабнётининг мумтоз намояндаси Абду-Раҳмон Жомий фикрича, киши муайян ҳаёт кечириб тарбияланар экан, демак, бошқа одамлар билан алоқасиз яшай олмайди. Ҳар бир кишининг дўстона, ўзгаларнинг ёрдамисиз камолотга эришиши жуда қийин. Шунинг учун ҳам ҳар бир кишкнинг ўзига муносиб, ҳақиқий дўсти ва ёр-биродари бўлишн лозим. Чин дўст ул дўстлиги ошаверса гар, Дўстидан ёмонлик кўрганида ҳам, Бошига минг жафо тоши ёғилса, Меҳр уйи у тошдан бўлар мустаҳкам,- деб Жомий дўстликка катта баҳо беради. Биров билан дўст тутинган киши ўз дўстининг камчиликларини бартараф қилишга, яхши хулқ сифатларини эъзозлашга ёрдам бериши керак. Лекин, иккинчи томондан, дўстларининг айбини ўзигагина айтиш лозим, аммо бегоналар олдида камчилигини айтиб, мулзам қилиш чин дўстнинг иши эмас. Ҳаётда ҳақиқий дўстлардан ташқари, сохта нодон дустлар ҳам учраб туради. «Сохта дўстдан ошкора душман афзал» дейишади. Айрим сохта дўстлар борки, улар бошқаларнинг бойлигига учиб, шахсий манфаатлари йўлида дўст бўлишга интиладилар. Бундай қалбаки дўстликни жомий каттиқ қоралайди. Жомий ҳақиқий дўст дўстликнинг ҳамма қонун-қоидаларига риоя қилиши, дўстига ҳар қандай йўл билан ёрдам кўрсатишга интилиши, агар зарур бўлса, ҳатто жонини бериши кераклигини таъкидлайди. Бундай дўстликнинг намуналари ўзбек халқ; оғзаки ижодсиз дўстёзма адабиётида ҳам ардоқланиб, ориздаи-огизга кучиб, улуглаб келинади. Масалан, ўзбек хал қ достон «Ал-помиш» да унинг етакчи образлари Алпомиш ва Қоражон ўртасидаги дўстлик туфайли асар воқеаларидаги зиддиятлар яхшилик зва нителйдаснга ҳал бўлади. Чунки, бу дўстлик Алпомиш билан Қоражон ўртасидаги самимият, адолат ғалабаси учун кураш қўлидаги ягона мақсад билан мустаҳкам

www.arxiv.uz боғланган дўстликдир. Алишер Навоий дўстлик, ростгўуйлик, ўртоқлик мадҳини баралла куйлаган ва шу ғояни ривожлантиришга ҳисса қўшган. У Фарҳод билан Шопур, Мажнун билан Навфал, Ширин билан Меҳинбону образларини яратиб, ана шу образлар тимсолида киши кишига дўст, биродар бўлиши ҳақидагн азалий орзуларини беназир мадҳ этган. Инсон ва унинг қадр-қиммати Навоий ижодида марказий ўринни эгаллайди. Навоийнинг фикрича, халқни ўйлаган кишигина ҳақиқий инсондир. Шунинг учун ҳам шоирнинг: Одами эрсанг демагил одами, Ониким йуқ халқ ғамидин ғами, - деган байти халқ ҳикматига айланиб кетган. Навоий инсонларни миллий, ирқий ва диний эътиқодларидан қатъи назар, бир-бирлари билан иноқ яшашга даъват этади. Навоий дўстликни улуғлайди. Шу билан бирга, соҳта ғараз билан дўст бўлувчи кишиларни қоралайди. Ҳақиқий дўст кишининг оғир, аламли-дардли кунларида ҳамдам бўлади. Дўстликнинг энг муҳим ва асосий шарти вафодир,- дейди шоир. Вафо - халққа, давлатга, дўст-ёрларга ҳар қандай қийинчиликлардан қўрқмай, садоқат билан хизмат этиш ва ёрдам бериш демакдир. Вафодорлик инсонни, дўстларни севиш, ҳурмат қилиш демакдир: «Ёрки, бора анда вафо ёр бил, Умр деган ёри вафодор бил». Ҳукмрон доиралардан вафосизлик ва ҳаёсизлик кўрган Навоий кишиларнинг вафодор бўлиши зарурлиги ҳақида жуда кўп фикрларни айтади. У, аввало, бу ҳислатга ўзи амал қилади ва барча асарларида бунга даъват этади.

www.arxiv.uz «Бобурнома»да ҳам дўстлашиш, уни эъзозлаш ҳақида ёшларга ибрат бўларли насиҳатлар жамланган. Чунончи дўстга ҳамиша эътиборли бўлиш, зиёратга бориш, яхши-ёмон кунида ҳамдардлик қилиш, дўсти кўп кншининг айблари сир тутилиши, фазилатлари кўпайиши, янги дўст топганда эскисидан юз ўгирмаслик ва бошқалар уқтирилади. Бир куни Искандардан сўрабдилар: «Бунча оз сармоя билан бу миқдор кўп мулкни қандай хислат билан қўлга киргиздинг?» Искандар жавоб қилди: «Душман бирлан илтифотли муомала қилиш, ўзаро келишувчи ҳамда дўстларга садоқатли бўлиш ила шунча мамлакатни қўлга олдим, яна билгинки, дўстларнинг дўстлари ҳам дўстларингдир. Агар дўстинг сенинг душманингни севса, бундай дўстдан эҳтиёт бўл, бундай дуст душман тарафидан сенга ёмонлик қилишдан ҳам андиша қилмарай. Сенинг дўстингга душман бўлғон дўстдан парҳез этгил-мурувватсиз, фазилатсиз кишини дўст тутмагилки, бундай кишининг ҳосияти бўлмас ва уларни ош-нон дўстлари тоифасидан билғил, ор ва номус дўсти эмасдурлар. Яхшиларга кўнгил била ва ёмонларга тил била дўстлик қилғил , токи икки тоифанинг ҳамустлиги сенга нисбатан ҳосил бўлсун, нединким, кишининг ҳожати танҳо дўстига тушмағусидир. Дўстликка лойиқ одамни икки нарса била билса бўлур: бири улки, дўстига тангдастлик етишғон вақтда қудрати етгунча молин дўстидан дариғ қилмас ва қашшоқлик вақтида ундин юз ўгирмас; яна бири улки, дўсти бу жаҳонда ўтғондан сўнг ул дўстининг фарзандларини, қариндошлари ва дўстларини йўқлаб, уларга яхшилик кўргизғай. Гоҳ-гоҳ ул дўстннинг мазори зиёратига борғай ва ҳасрат чекиб, дуолар қилғай. Ҳикоят. Суқрот ҳакимни ўлдириш учун олиб боришаётган чоғда шогирдлардан бир жамоа унга ҳамроҳ бўлиб борар эдилар. Улар йиғлаб, зорлиғ қилиб сўрадилар: «Ҳай ҳаким, энди ўлимга кўнгил қўймишсан, айтгил, сени қайси ерга дафн этайлик?» Суқрот табассум қилиб деди: «Қай

www.arxiv.uz жойни кўнглингиз тиласа, ул жойга дафн қилинг, яъни менинг жасадим қайда бўлса, сўнгакларим унда бўлғай, фақат мени ёд қилсангиз бас». Одамлар била дўстлигинг ўртача бўлсун, Дўстларингнинг эътиқодидан ғофил бўлманг. Дўстликни фароғликда ва тангдастликда имтиҳон қилғил, фароғликда роз ва таом била, тангдастликда суд ва знён била. Ҳар дўстки, сенинг душманингни душман тутмас, уни дўст демағил. Таъмагир, кекчи дўстдин узоқ бўлғул. Юсуф Хос Ҳожиб ҳам «Кутадғу билиг» асарида улфат тутиш ҳақида, уларга ҳамиша эътиборли бўлиш, ҳамдардлик кўрсатиш, зинҳор дилларига озор етказиб, дўстни душманга айлантирмаслик ҳақида фикр билдради. Чунончи: Кўнгил деганлари мисоли шиша, Синиб қолмасин у, уни ҳамиша. Кўнгил нозиклиги бу сўзга нишон, У иссиқ-совуқда боғлиқ ҳар қачон. Жура кўнгли синса, булар ички ёв., Қайда ёв бўларкан, кеки-беаёв. Ёви бор одамнинг ҳаёти тотли бўлармиди? Ёви бўлган, ёви билан уриша-уриша қариган киши нима дейди, эшитгин: Душманим кичик деб ғафлатда қолма, Нега қўрқайин деб сен шов-шув солма. Ёвинг бўлмаса, асло ғомил бўлмагин, Ёвга ёв, яхшига яхши бўл, толма. Муаллиф фикрини давом эттириб кимнинг дўсти кўп бўлса, унинг исми ёйилади. Барча ишлари ўз вақтида адо этилади. Дўстлар кишининг яхши томонини оширади, айб-нуқсонларини яширади, дейди.

www.arxiv.uz Агар яқин дўстлар, қариндош-уруғлар сендан оёқ узиб кетгудек бўлсалар, сен ўзинг яқинлик ипларини улагин, деб насиҳат қилади. Яқин бўлса кўнгил, йироқ ер яқин, Вафо билан аммо яқинлик тағин. Шарқу Ғарб ораси бир ўрлам ердир, Вафо деб билса ким яқинлик ҳақин. Дўстлик, ўртоқлик, ҳамкорлик, биродарлик, аҳиллик ва бирликнинг улур кучи ҳақида мақоллар, ҳикматларда ҳам ажойиб фикрлар мавжуд: Бирлашган дарё бўлар, Тарқалган ирмоқ бўлар. Бирлашган куч – енгилмас; Дўстдан-дўст камол топади. Дўстинг мингта бўлса ҳам нам дегин, Душманинг битта бўлса ҳам кўп билгин. Инсон ҳамма вақт яхши кишиларга яқинлашишга ҳаракат қилади, бу хусусият жуда эрта, болалик чоғидан бошланади. Ҳар биримиз ёшликданоқ ўз тенгимиз билан ўйнаб, дўст тутинишга иитиламиз, ҳаёт ва меҳнатда, бошга ҳар хил иш тушганда синашда бўлганлар билан дўстлашамиз. Баъзи дўстлар содиқ бўлиб қолади, баъзилари ажрашиб кетади. Зотан, доно дўст, шинаванда улфат, ғамгузор ўртоқ орттириш жўн иш эмас, албатта. Бу ўринда, дўст ва ўртоқ орттириш ҳақида бир ривоят келтириб ўтишни лозим топдик. Ривоят. Бир куни Абу Ҳусайн Абдуллоҳ вояга ета бошлаган ўғли Ибн Синони ёнига чақириб: - Сиз шаҳзодаларни даволаш учун саройга кўп қатнамоқдасиз. Хоҳлардимки, ўзингиз сарой курсантингиз. Сиз қурган сарой шаҳар ва қишлоқда сон-саноқсиз бўлса. Ибн Сино «хўп» деб отаси олдидан чиқибди-ю ўйланиб қолибди. Кўплаб сарой қуриш учун пулни қаердан олишга боши қотибди. Орадан бир неча кун ўтгач, донишманд оқсоқолнинг олдига борибди ва отаси истагини айтибди. Бухорои шарифга атрофдан одамлар кўп келади. Ана шу одамлар

www.arxiv.uz билан кўнгил боғланг, яхшилик қилинг, шаҳару қишлоқларни айланинг, беморларни даволанг, кўнгил яраларига малҳам бўлинг. Сиз яхшилик қилган беҳисоб одамларнинг хонадони сиз учун беҳисоб сарой бўлади. Қачон борсангиз сиз учун очиқ туради. Отангиз ана шуни орзу қилибди. Дўстлик гулдан нозик, пўлаттан қаттиқ, довулдан кучли, дейишади. Дўстлик ўзаро муносабатда самимийликни, зийракликни, ростгўйликни, тўғриликни талаб этади. Масалан, бир киши дўстига кўп яхшиликлар қилган дейлик: қийналиб қолганда уни самимий қўллаб-қувватлаган, кўнглини кутарган, моддий ёрдам бериб турган. Яхшилик кўрган киши дўстининг бу яхшиликларини унутгани йўқ, аммо яхшиликка яхшилик билан жавоб беришга ҳали унинг қурби етмайди. Нима бўлди-ю, дўстининг кўнглига ёқмайдиган бир гап айтиб, ранжитиб куйди. Шундан сўнг яхшилик қилган одам кўпчилик ичида: «Фалончига шунча яхшиликлар қилдим, билмади, нонкўрлик қилди»,- деб шикоят қилади. Шунда яхшилик кўрган одам ҳижолатда қолади. «Нега ўша нарсаларни олдимг, деб афсусланади. Халқимизда «Миннатли ошни ит ҳам ичмайди»,- деб бекорга айтилмаган. Бу ўринда дўстига яхшилик қилган одам андишасизлик қиляпти. Агар киши одамгарчиликни, ўзаро ҳамкорликни, дўстликни бир ёқлама тушунса, у дўстини тез ранжитиб қўяди. Ёрдам кўрган киши ҳатто шу ёрдамни унутиб қўйганда ҳам буни унинг юзига солиш одобдан эмас. Ҳар бир яхшилик беминнат, бетаъма бўлганда маъқулдир. Айтадиларку, «Яхшиликни балиқда қил, балиқ билмаса ҳолиқ билади» деб, Внждонан айтганда дўстининг қилган яхшилигини билиш, унга миннатдорчилик изҳор қилиш, яхшилик-ка яхшилик билан жавоб қайтариш яхшилар ишидир. Ҳаким айтади: Ташаккур – дўстнинг қилган яхшилигини эътироф этиш, унинг ўзига сўзлаб миннатдорлик билдиришдир. Ташаккурнинг ғояси – яхшилик қилган кишининг қилган яхшилиги тан олинганини, ўринсиз кетмаганнни билиши, яхшилик қилган кишига унинг ҳимматини, гўзал ахлоқини эътироф қилишдир. Яна бу муносабат фурсат келганда, сен ҳам

www.arxiv.uz унга яхшилик қилишга шошил, дўстингнинг қилганига яраша қайтар де-. ганидир. Хўш, шундай экан, дўст-ўртоқларни кўпайтириш учун қандай муомала-муносабат лозим? Бунинг учун киши биров билан дўст-ёр бўлса, ёки дўст-ёрлик даъвосини қилса, ўзига раво ўурмаганини унга ҳам раво кўрмаслиги керак, баъзи нохуш нарсаларни ўзига раво кўрса ҳамки, дўстига раво кўрмаслиги лозим. Ривоят: Қадим замонларда бир мамлакатда икки қалин ва иноқ дўст бўлган экан. Улар замена зайли билан бир-бирларидан ажралишиб, бир неча йиллардан сунг яна учрашиб қолибдилар. Улардан бири жуда бо-йиб кетган, иккинчиси эса фақир ҳолда экан. Фақири қадрдон дусти билан бир дилдан суҳбатлашмоқчи бўлибди. Бадавлати эса дўстини танимай, кеккайган ҳолда ундан: «Сен кимсан ва нима учун менинг ҳузуримга келдннг?»- деб сўрабди. Шунда фақир унга:- Мен сенинг қадрдон дўстингман. Сени кўр булиб қолибди деб эшитдим. Шунинг учун сени кўргани келгандим,- деган экан. Бир донодан сўрашди:- Дўстлик рамзи нима? Доно кекса айтди:- дўстлик рамзи – дилкаш ва елкадош бўлмоқ, аммо, яна унинг уч шарти бор: биринчиси - дўстликни авайламоқ, иккинчиси — уни зиён-заҳматдан сақламоқ, учинчиси – яхши емоқ кунда ҳам-дам бўлмоқ. Дўстлик фазилатини билганлар турмуш зийнатини топадилар. Ҳар бир киши ўзининг қайғуси ёки шодлигини кўнгил тортар дўстига айтиб, юрагини ёзгиси келади. Дўст ўзининг юпатувчи сўзлари, оқил маслаҳатлари билан дўстининг дардини енгиллаштиради, шодлигидан қувонади. Одамлар ўртасидаги дўстлик кўпинча очиқ кўнгиллилик, тўғрилик, мақсад бирлиги ва ана шу ягона мақсадга содиқлик асосида мустаҳкамланиб келган. Дўстлар бир-бирларига ҳеч вақт хиёнат қилмасликлари ва бир- бирларининг сирларини бошқа бировларга айтмасликлари, ўзаро ҳурмат ва ишончни ардоқлашлари зарур. Дўстлик ўз вафоси билан гўзалдир. Ваъдага вафо қилиш, ҳамдам,

www.arxiv.uz ҳамдард бўлиш самимий дўстликнинг белгиларидан биридир. Халқимизда турли маъракаларни кўпчилик билан бирга ўтказиш одати бор. Шундай кунларда дўстига дўстнинг ёрдами ниҳоятда зарур. Катта маъракаларда ёшлар қиладиган юмушлар кўп бўлади. Шундай чоғда дўст хонадонида ўтаётган маъракада хизматини аямаган ўғил-қиз эл ҳурматига сазовор бўлади. Айрим педагогларимиз турли хил маъракаларда ёшларнинг иштирок этишини ёқтирмайдилар. Аслида эса бундай йиғинлар йиллар ўтиб, ёшларимиз бошига ҳам тушади. Шуми ҳисобга олиб, бундай маъракаларни ўтказишни, унда хизмат қилиш одобнни ва дустининг раму шодлигига шерик бўлишни ёшлар ўрганиб боргани. Шундай қилиб, ҳаёт тажрибалари дўстликни мустаҳкамловчи қуйидаги омилларни вужудга келтирди: 1) ўзаро ҳурмат ва ишонч; 2) дўстга содиқлиқ; 3) зарур пайтда бир-биридан моддий ва маънавий ёрдамини аямаслик; 4) камчилигини ётиғи билан ўзига айтиб тузатиш; 5) дўст сирини сақлай олиш; 6) дўстнинг шодлигидан қувониш, ташвишига шерик булиш; 7) мақсад бирлиги; 8) ўзаро (муносабатда самимийлик, зийраклик, ростгўйлик, тўғрилик; 9) бир-бирини юракдан қувонтиришга интилиш. Ҳикматли намуналар Тангрига иймон келтиришдан кейинги амалларнинг афзали бу одамлар билан дўстлашиш, яъни солиҳ амаллар қилишдир. Олий ҳимматли, мард одам бир лаҳзада дўст орттиради, пасткаш эса неча йиллик ошнолигини бир лаҳзада барбод қилади. Бир-бирларингизга эҳсон қилинглар, чунки эҳсон муҳаббатни оширади

www.arxiv.uz ва дилдаги ғашликларни йўқотади. Одамлар билан дўстлашиш ақлнинг ярмига тенг. Сир сақлаш – тил остига чўғ олиб туришдан ҳам машаққатлироқдир. Киши биродари учун ҳикматли сўздан афзалроқ нарса ҳадя қилолмайди. Чунки шу ҳикмат сабабли Тангри уни тўғри йўлга солиб қўяди ёки ёмон йилдан » қайтаради. Дўстларнинг ҳасади душманларнинг хусуматидан ёмондир. Ҳисобли дўст ажралмас. Инсон қўлга киритган ўлжаларидан энг ҳайрлиси самимий дўстликлар. Айбсиз дўст қидирган кишининг дўсти камайиб қолади, дўстларини ранжитаверса, душмани кўпаяди. Уч нарса дўстликни мустаҳкамлайди: дўстларнинг бир-бирларини зиёрат қилиб туришлари, самимий суҳбатлашишлари ва биргалашиб сайру саёҳат қилишлари. Давлатли, неъматли бўлган вақтингизда дўстларки ёдга олинг. Душманингизни кичик деб ҳисобламанг. Агар душманингиз дўст бўлмоқчи бўлса андиша қилманг. Дўст ғам ва кулфат вақтида маълум бўлади. Фақирларни дўст тутинг, чунки давлатмандларни шундоқ ҳам барча дўст тутади. Кимки дўстларининг душманлари билан сулҳ қилса, дўстларига озор берган бўлади. Дўсту душман билан муомалада эҳсон йўлини тутки, дўстларнинг меҳру-муҳаббати ортади, душманларнинг адовати камаяди. Дўстлар дилини ранжитиш душманни муродига етказишдир. Ҳаёт таъми дўстликдадир. Фақат маслаҳат бериб, қўлини чўзмайдиган дўст ярим дўстдир. Дўст тутишдан олдин у билан аввал туз-намак бўл. Бахт дўстлик келтирса, бахтсизлик уни синовдан ўтказади. Меҳмондорчилик қанча қисқа бўлса, дўстлик шунча узаяди.

www.arxiv.uz Виждони нопок одамлар билан дўст тутинма. Совиб қолган дўстликни иситиб бўлмас. Атрофингни девор бнлан эмас, дўстлар билан ўра. Жағлар бирлашиб дарс бўлар. Дарахг – шохсиз, шон-шуҳрат – сафдошсиз, дўстсиз бўлмайди. Дарахт – дарахтга, одам;- одамга суянади. Дўстлик – умр баҳорининг гули. Дўстлик ўлимни енгади. Дўстлик – бебаҳо бойлик, дурдона. Бу кўнгил бойлигини кўз қорачиғидек сақлашимиз, қадрлашимиз лозим. Дўстликда қадрланадиган томонлар: ўзаро ҳурмат, бир-бирини тушуниш, ишонишдир. Дўст билан бирга бўлиб, ўзига маънавий озиқ олиш, лозим бўлганда дўстдан моддий ва маънавий ёрдамнни аямаслик, унинг муваффақиятидан қувониш, қайғусига шерик бўлиш, хато-камчиликларини юзига айтиб тузатиш, дўстнинг сирини ошкор этмаслик, дўстликнинг қадрига етиш кабилардир. Дўстликнинг бузилишига олиб келувчи сабаблар: мувофиқлик, ғаразгўйлик, сохталикдир.

O'xshashlar

Ўқувчиларни тарбиялашда жамоанинг роли

Абу Али Ибн Синонинг умумпедагогик ва дидактик гоялари

Мунис Хоразмийнинг маърифий қарашлари

Абу Али Ибн Синонинг таълимий-ахлоқий қарашлари

Синф раҳбарининг шахс ва жамоани ўрганиш методикаси