Ўқув жараёнида библиография асослари кутубхона ахборот ресурс маркази ва интернет тизимларидан фойдаланиш - Oziq-ovqat texnologiyasi - Referatlar

Ўқув жараёнида библиография асослари кутубхона ахборот ресурс маркази ва интернет тизимларидан фойдаланиш

Yuklangan vaqt:

14.03.2020

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

103.5 KB

Ko'chirib olish

Ўқув жараёнида библиография асослари кутубхона ахборот ресурс маркази ва интернет тизимларидан фойдаланиш Режа: 1. Библиография хақида умумий тушунчалар. 2. Ўзбекистонда кутубхоначилик тарихи. 3. Кутубхона турлари. 4. Талабаларнинг мутахассислик фанларидан мавжуд адабиётлар билан таништириш. 5. Интернет ва ундан фойдаланиш.

Библиография хақида умумий тушунчалар. «Библиография» сўзи биринчи бўлиб Қадимги Грецияда ишлатила бошланган. У иккита сўздан: biblion (китоб), grapho (ёзаман) келиб чиққан. Бу сўз билан китоб босиш кашф қилингунга қадар китобларни қайта кўчириш ишлари деб аталган. Ўша вақтлар қўл меҳнати орқали китобларни қайта кўчириш услуби ягона ҳисобланган, ҳамда қайта кўчириш билан шуғулланган одамлар библиограф деб номланган. Бу иш библиографлардан хеч қандай махсус билимни талаб этмасада, фақатгина ўқиш ва ёзишни билиш керак эди. Вақт ўтиши билан «библиография» термини бошланғич маъносини ўзгартириб, «китоб ёзиш» деб тушунилган, кейинчалик библиотекаларда мавжуд китоблар рўйхатини тузиш ишларини белгилаш учун қўлланилган. Ҳар холда, бутунлай тарих давомида библиография қўл ёзма, кейинчалик босма материаллар билан боғлиқ бўлган. У калит мисоли билим ҳазинасини очиб берган ва инсон таълими тарбиясида муҳим омил ҳисобланиб, маданият ривожланишида хизмат қилган. Библиография биринчи ўринда босма (нашр қилинган) асарлар (китоблар, мақолалар ва бошқалар), ҳамда нашр қилинмаган хужжатлар, қўл ёзмалар, диссертациялар, ҳар хил илмий-техник хужжатлар билан иш юритади. Библиография таркиби (фаолият сифатида) библиографик маълумотларни тайёрлаш ва уни истеъмолчи сўров ва эхтиёжларига кўра етказиб беришдан ташкил топган. Библиографик маълумотларни тайёрлаш жараёнлари «библиографиялаш» тушунчаси билан бирикади, маълумотларни етказиб бериш жараёнлари эса «библиографик хизмат кўрсатиш» тушунчаси билан намаён бўлади. У ўз ичига маълумотли -библиографик хизмат кўрсатиш, библиографик маълумот бериш, китобхонларни библиографик ўқитиш кабиларни қамраб олади. Бошқа турли амалий фаолият соҳалари каби библиография мос фан қонуниятлари, ҳулосаларига таянади. Бу фан библиографияшунослик - библиография назарияси, тарихи, услуби ва ташкилоти саволларини ўрганувчи ва ишлаб чиқувчи илмий фандир. Библиография назарияси библиографиянинг жамиятдаги ахамиятини ўрганади, илмий терминологиялар ишлаб чиқади, библиографияни турларга бўлинишини асослайди, муҳим муаммоларни белгилайди.

Библиография тарихи библиографияни бутунлигича пайдо бўлиши ва ривожланишини, хамда унинг алоҳида турларини ўрганади. Бунда библиография тарихи ўзгаришлар фанида, яъни жамият ҳаётидаги сиёсий, иқтисодий ва маданий ўзгаришлар фанида кўриб чиқилади. Библиография услублари тарих, назария ва амалиёт билан узвий боғлиқдир. У библиографик маълумотлар тайёрлаш жараёнида фойдаланиладиган усул, услубларни ўрганади ва истеъмолчига етказиб бериш билан шуғулланади. Библиография ташкилоти – бу мамлакатда оптимал системалар марказини тузиш, яъни тайёрлаш ишларини бошқармоқ, библиографик маълумотларни ишлаб чиқиш ва тарқатиш, ҳамма система, идора ва муассасалар кутубхоналарида китобхонларга библиографик хизмат кўрсатишни марказлаштириш. Ўзбекистонда кутубхоначилик тарихи. Ўзбекистон археологик топилмалар бу ерлик халқлар қадимги замонда ҳарфли ёзувга эга бўлганликларини, бу ёзув Ғарбий Осиёда пайдо бўлиб, савдо корхоналари орқали бу ерга олиб келинганлигини кўрсатади. Қадимги манбаларга кўра, Ўрта Осиёда анчагина ўқимишли кишилар бўлган, улар календарлар тузишган, болаларни ёзишга ва ҳисоб ишларига ўргатишган. Бироқ Ўзбекистон халқларининг қадимги ёзма ёдгорликлари деярли сақланиб қолмаган, улардан кўплари араблар босиб олган даврда (VII-IX асрларда) нобуд бўлган. Сўғд ва Хоразмнинг араб ҳалифалиги томонидан қўйилган ноёб китобларни ва уларни сақловчиларни йўқ қилиб ташлаганлиги хақида биринчи бўлиб Беруний маълумот беради. Араб ҳалифалигининг вилоятларидан бирига айланиб қолган Ўрта Осиё бой миллий маданиятнинг қайтадан вужудга келиши учун анчагина вақт керак бўлди. IX-X асрларда ҳалифаликнинг Ўрта Осиё вилоятларига қарашли бир қанча шаҳарларидаги саройлар ҳузурида ўқимишли хукмдорлар хомийлигида бой кутубхоналар барпо этилди. Самонийлар пойтахти бўлган Бухорода кўп кутубхоналар ва китоб бозорларининг бўлиши, илмий билимларни ёйилишига имкон берди.

Маълумки, Абу Али ибн Сино файласуф Абу Наср Фаробийнинг ўзига зарур бўлган асарини Бухоро бозоридаги китоб дўконидан топганлиги характерлидир. Бу асарда юнон олими Арестотелнинг қарашлари шарҳлаб берилган. XIII асрда Самарқанд, Бухоро, Фарғона, Балх ва бошқа кўп шаҳарлар чинакам маданият марказлари, олимлар тўпланадиган жой бўлиб, уларда жуда бой кутубхоналар мавжуд эди. Ўрта асрлардаги Бухоро энг йирик кутубхоналаридан бири - Қулбобо Кўкалдош кутубхонасининг деярли бутун фонди диний мазмундаги ва мусулмон хуқуқ илмига оид қўлланмалардан иборат бўлган. Хива ва Қўқон хонликларида ҳам бой қўлёзмалар сақланувчи кутубхоналар бўлган. XIX асрнинг иккинчи ярмида Ўрта Осиё Россия томонидан босиб олина бошланди. 1867 йилга келиб босиб олинган ерларда маркази Тошкент бўлган Туркистон генерал губернаторлиги ташкил этилди. 1867 йилдаёқ кутубхона учун юборилган дастлабки китоблар Россиядан 1868 йилда жуда қийинчилик билан Тошкентга етиб келди, чунки у вақтда темир йўл йўқ эди. Ана шу дастлабки бир неча юз китоб Туркистон халқ кутубхонасининг ташкил этилишига асос бўлди. Вақт ўтиб Ўзбекистонда илмий жамиятларнинг кутубхоналари, кейинчалик ўқув юртлари кутубхоналари ташкил этилиб, ривожланди. Кўп холларда хусусий кишилар, шунингдек, хар хил маърифий жамиятлар кутубхона ташкил этиш ташаббускори бўлдилар. Тошкентда биринчи хусусий кутубхонани 1870 йилда Половцева деган бир аёл очган. 1903 йилда Тошкентда О.Г.Гейер 3000 жилдга яқин китоблари бўлган иккинчи пуллик кутубхонани очади. 1904 йил ёзида болалар ва ўсмирлар учун Самарқандда А.Н.Якубовская Туркистонда биринчи хусусий болалар кутубхонасини очди. 1910 йилда Тошкентда маҳаллий мусулмон зиёлилари орасида бепул кутубхона - қироатхона ташкил этиш фикри туғилди. Бироқ инқилобдан сал олдинроқ жадидлар томонидан Тошкентда «Турон» деган кутубхона очилди.

1910 йилда шаҳар махкамаси қошида санитария кутубхонаси очилади. Сал илгарироқ, 1907 йилда, Тошкентда овчилар жамияти ҳузурида кутубхона ташкил этилади. 1913-1916 йилларда яна бир неча махсус кичик кутубхоналар очилади. Шундай қилиб, 1917 йилга келиб Туркистон худудида рус аҳолиси учун иккита халқ кутубхонаси, бир нечта шаҳар кутубхонаси, бир қанча илмий ва жамоат ташкилотлари кутубхоналари, мактаблар, харбий қисмлар қошидаги кутубхоналар ва ҳусусий кутубхоналар мавжуд эди. Ушбу даврда халқ оммасининг саводсизлигига бархам бериш, сиёсий ва илмий билимларни ошириш мақсадида кутубхоналар кенг ривожланди. Уруш йилларида жумҳурият кутубхоналари кенг қўламда иш олиб борди. Бу йилларда кутубхоналарда ҳар куни газеталар ўқишни йўлга қўйиш, китоб кўргазмалари ташкил этиш, энг муҳим мавзулардаги зарур адабиётлар рўйхатини тузиб, кўчма кутубхоначалар билан хизмат кўрсатишга алоҳида эътибор берилади. 1945-1958 йилларга келиб кутубхоналар иши бир маромида олиб борилиб, уларни ривожлантириш дастурларига катта эътибор берила бошланди. Бу даврга келиб, Ўзбекистонда кутубхона тармоқларини бир текис, режали жойлаштириш, барча аҳоли пунктларини кутубхоналарнинг у ёки бу шахобчаси билан таъминлаш, кутубхона фондлари сифатини яхшилаш, кутубхоналарнинг моддий базасини мустахкамлаш, уларни малакали кадрлар билан таъминлаш, ҳар хил идора ва тармоқларга қарашли кутубхоналар фаолиятини мувофиқлаштириш, мамлакатда кутубхоначилик ишини бир мунча яхшиланишига олиб келди. Хозирги кунга келиб, Республикамизда бир қанча нуфузли кутубхоналар фаолият кўрсатмоқда. Хозирги вақтда кутубхоналарнинг китоб фондини яхшилаш муаммоларидан бири - китоб билан таъминлаш системасини такомиллаштириш, кутубхоналар, китобхонлар ва китоб савдосининг ўзаро боғлиқлигидир, негаки, кутубхоналар фондининг мазмунига охир оқибатда кутубхоналарнинг бутун аҳолини Ватанимиз ва чет эл маданият ютуқлари билан қанчалик тўла ва унумли таъминлаш масаласи муҳимдир.

Универсал кутубхоналар – бу муассаса, шахснинг ҳар томонлама ривожланиши учун, яъни китобхонларни маълумотини, профессионал ва маданий даражасини ошириш жамиятни турлиадабиётларни ўқишга эхтиёжини қондириш учун хизмат қилади. Универсал кутубхона ҳар хил соҳадаги фондларни комлектлаштириб, универсал кутубхоналар санасига болалар, ёшлар, кўрлар кутубхоналарни ва бошқа гуруҳ ўқитувчиларини мисол қилишимиз мумкин. Махсус кутубхоналар, биринчи ўринда илмий ва алоҳида муассаса корхоналарни ишлаб чиқариш режасилари, топшириқлари, ҳалқ хўжалиги соҳалари ишларини бажарилишлари ҳақидаги адабиётларга асосланади. Бу қоида бўйича, корхона, муассаса ёки ахборот органини бир қисми бўлиб, кутубхона илмий жамоа ва ишлаб чиқариш корхоналарига хизмат қилади. Махсус кутубхоналарга марказий соҳа бўйича, кўп тармоқли соҳа бўйича кутубхоналар, илмий текшириш институтлари кутубхоналари, ишлаб чиқаришкорхонаси, транспорт қишлоқ хўжалиги ва медицина муассасалари кутубхоналарини мисол қилишимиз ишлаш мумкин. Ўқув кутубхоналари, таълим олаётган, илмий ва ўқув юртларини ўқитувчи жамоасига хизмат қилади. Уларни маданий даражасини ва ижодий қобилиятини ривожлантириш, ўқитувчи фаолиятга ёрдам учун илмийинформацион ишларни олиб боради. Ўқув кутубхоналарин универсал ва махсус кутубхоналардан фарқлайдиган асосий масала, бу ўқиш ва тарбиялаш жараёни таъминланиши ҳисобланади. Ўқув кутубхоналарига ОЎЮ, коллеж, лицей, мактаб, малака ошириш курслари кутубхоналарива бошқа кутубхоналарни мисол қилишимиз мумкин. Илмий-техникавий кутубхоналарга Республикмизда ва жаҳонда олиб борилаётган илмий техникавий янгиликлар, рўзномалар, газета ва адабиётлари бор кутубхоналар киради. Буларга Республика илмий-техника кутубхонаси (РНТБ) Фанлар академияси, А. Навоий кутубхоналарини мисол қилишимиз мумкин.

Кутубхона каталоглари қуйидаги бўлинади: алфавитли каталог, систематик каталог, фанлар каталоги; Алфавитли каталог – бу алфавит тартибидаги библиографик ёзуви ёки якка тартибдаги авторларни фамилия, исми, жамоа авторларини ёки асарларни номланиши жойлашган кутубхона каталоги ҳисобланади. Систематик каталог – бу илм соҳасидаги аниқ системали кутубхона библиографик классификациясига тааллуқли библиографик ёзуви жойлашган кутубхона каталоги ҳисобланади ва у информацион, педагогик функцияси бажаради. Фанлар каталоги – бу алфавит тартибидаги фанлар саҳифасини библиографик ёзуви жойлашган кутубхона каталоги ҳисобланади ва уни функцияси ахборотга асосланади. Фанлар каталоги ёрдамида соҳалараро ўқувчиларни комплекс сўрови бажарилади. Алфавитли каталоглар қутиси этикетли ёзувлар билан таъминланиб, «бошидан-охиригача» формасида қути таркибида ўз аксини топади. Ҳар бир этикетда ҳарф, сўз ва бошқа гапларни, қутидаги 1 чи ва охиридаги каталогига таъллуқли икки элементи ёзилади. Систематик каталогга, библиографик маълумотлар номаълум бўлганда, кераклинашриётларучун тематик қидирувда мурожат қилинади. Китобхон систематик каталог билан ишлаганда, илмни систематиклиги, янги, ўрганилмаган номаълум соҳалар, мавзу, масалалар билан танишиш мумкин. Системали каталогни бўлимлари индексларни тартибли, ишчи жадвалларни классификацияси асосида жойлаштирилади. Системали каталогни қутиси этикеткасида классификацияли индекс ва бир, икки ёки учта қути бўлинмаларига тегишли номланиши жойлаштирилади. Этикеткани пастки қисмида классификацияли индекс, ҳар бир қутини мундарижаси ёзилиб ўз аксини топади. Системали каталогдан фанларни алфавитли кўрсаткичи системали каталоги ёрдамчи бўлиб, унда акс этадиган асарни мазмунини очиб берадган, классификацияли индексларга таъллуқли ҳужжат ҳисобланади. Бу адабиётларни каталог ва картотекалардан излаш йўлини осонлаштиради, адабиётларни системалаштиришда фойдаланилади.

Талабаларнинг мутахассислик фанларидан мавжуд адабиётлар билан таништириш. Талабаларнинг мутахассислик фанларидан мавжуд адабиётлар билан таништириш ва ушбу сохани бошқа фанлар билан боғлиқлиги. «Дон махсулотларини сақлаш ва қайта ишлаш» Х.Буриев- «Мехнат» 1997 й. Ушбу дарсликда бўлажак мутахассислар учун қишлоқ хўжалигида етакчи ўринни эгаллаган дон махсулотларини сақлаш ва қайта ишлаш бўйича асосий бошланғич ва қисқа маълумотлар берилган: Дон махсулотларини сақлаш ва қайта ишлаш тарихи, энг қадимий донли экинлар; Дон махсулотларига қўйиладиган талаблар, кимёвий таркиби, сифат кўрсаткичлари (антибиотик хоссалари, кўриш, хидлаш, таъми ушлаб кўриш, шаффофлиги, натураси) хақида қисқача маълумотлар; дон уюмларини сақлаш ва сақлашда рўй берадиган физиологик жараёнлари тартиби ва усуллари; донни сақлаб ун, ёрма олиш, нон ёпиш асослари хақида қисқача маълумотлар киритилган. «Дон ва дон махсулотларининг сифатини бахолаш хамда назорат қилиш» А.Хаитов Тошкент- «Университет» 2000 й. Ушбу китобда дон ва дон махсулотларининг физикавий хоссалари, намуна олиш усуллари, бошоқли нонбоп ва ёрмабоп донларнинг сифатини бахолаш учун физик–кимёвий ва кимёвий усуллари келтирилган. Шунингдек, эливатор, тегирмон ва ёрма заводларида донларни сифатини назорат қилишда ишлаб чиқариш технология лаборатория (ИЧТЛ) сини ишлаш фаолияти кўрсатилган. Махсулотлардан намуна олиш ва тахлил (фоизларда) тахлил қилиш ва назорат қилиш кўрсатилган. Бу маълумотлар нафақат талабалар учун, балки шу сохада ишловчи матахассислар учун хам қулайдир. «Товароведение зерна и продуктов его переработки» Л.А. Трис-вятский Москва – «Колос» 1992 г. Бу китоб бошқа китобларга қараганда дон махсулотлар хақида чуқурроқ маълумотлар беради. Бошоқли ва дуккакли экинлар ва донларга чуқур маълумотлар: Қишлоқ хўжалигида ахамияти, ботаник характе-ристикалари, сифат кўрсаткичлари, анатомик ва морфологик кўринишлари акс этган. Ундан ташқари ун, ёрма ва омухта ем махсулотлари хақида умумий таснифлар берилган.

«История отрасли хлебопродуктов в Узбекистане» Нажмиддинов И. Тошкент – «Шарқ» 2001 й. Бу китоб донни сақлаш ва қайта ишлаш сохасини даставвал ривожланиш тарихи, бизга бошқа давлатлардан етиб келган ўз давридаги замонавий техника, технологиялар ва станок дастгохларини ютуқ ва қийинчиликлари хақида ёзилган. «Дон захиралари зараркунандалари ва уларга қарши профилактик чоралари» М.Абдуллаев Тошкент – «Шарқ» 2001 й. Донли экинлар хосили йиғиштириб олингандан кейинги ўта мухим муаммоларидан бири донни зараркунандалардан, хашоратлар (шоли узун тумшуғи, ғалла қўнғизи, унхўрак), тошканалар (ун тошканаси), қўнғизлар (ёнар қўнғиз), кемирувчилар (каламуш, сичқон), қушлардан сақлашдир. Булар гарчи назардан бироз четда бўлсада, улардан нихоятда катта зарар етади. Бу зараркунандаларни ва зарарларни бартараф қилиш учун катта маъсулият талаб этилади бу китобда зарарларнинг олдини олиш ва профилактик чоралари акс этган. «Технология переработки зерна» Я.Н.Куприцина «Колос» - Москва 1960 г. Донни қайта ишлашда ва сақлашда технология дастгохлари тўплами ва қисмларини тушунтиришда схемаларда кўрсатилган. Ундан ташқари дон махсулотларини (ун олиш, ёрма олиш) янчиш технологик жараёнларини микрофотогрик кадр расмлари билан тўлиқ тушинтирилган. Бу мутахассислик ривожланганлиги ва мураккаблиги билан юқори мавқега эгадир. Шунинг учун бошқа фанлар ва мутахассисларни ўзига жалб этади. Масалан, Кимё, физика, математика, биология ва бошқалар, шунингдек, гўшт, пиво, спирт, сут, чорвачилик, паррандачилик сохасини ривожлантиришда дон махсулотлари тизимининг ўрни беқиёсдир ХХ асрнинг энг буюк кашфиёти. Интернет - бу ягона стандарт асосида фаолият кўрсатувчи жахон глобал компьютер тармоғидир. Унинг номи «тармоқлараро» деган маънони англатади. У «махаллий» (локал) компьютер тармоқларини бирлаштирувчи информацион тизим бўлиб, ўзининг алохида ахборот майдонига эга бўлган виртуал тизимдан ташкил топади.

Интернет, унга уланган тармоққа кирувчи барча компьютерларнинг алмашиш имкониятини беради. Ўзининг компьютери орқали интернетнинг бошқа шахар ёки мамлакатга ахборот узатиши мумкин. Масалан, Вашингтондаги Конгресс кутубхонаси каталогини кўриб чиқиши, НьюЙоркдаги метрополитен музейининг охирги кўргазмасига қўйилган суратлар билан танишиши, халқаро анжуманларда иштирок этиши, банк муаммоларини амалга ошириши ва хатто бошқа мамлакатларда истиқомат қилаётганлар билан шахмат ўйнаши мумкин. Интернет XX асрнинг энг буюк кашфиётларидан бири хисобланади. Ушбу кашфиёт туфайли бутун жахон бўйлаб ёйилиб кетган юз миллионлаб компьютерларни ягона информацион мухитга бирлаштириш имконияти туғилди. Фойдаланувчи нуқтаи назаридан тахлил қиладиган бўлсак, интернет биринчи навбатда тармоқ мижозларига ўзаро маълумотлар алмашиш, виртуал мулоқат қилиш имкониятини яратиб берувчи «информацион магистраль» вазифасини ўтайди, иккинчидан эса унда мавжуд бўлган маълумотлар базаси яратиб берувчи дунё билимлар омборини ташкил этади, бундан ташқари интернет бугунги кунда дунё бозорини ўрганишда, маркетинг ишларини ташкил этишда замонавий бизнеснинг энг мухим воситаларидан бирига айланиб бормоқда. Интернет таркибий қисмлари. Интернет ўз-ўзини шакллантирувчи мураккаб тизим бўлиб, асосан учта таркибий қисмдан ташкил топгандир: 1) Техник; 2) Программавий; 3) Информацион. Интернетнинг техник таркибий қисми хар хил турдаги ва типдаги компьютерлар, алоқа каналлари (телефон, спутник, шиша толали ва бошқа турдаги тармоқ каналлари), хамда тармоқ техник воситалари мажмуидан ташкил топгандир. Интернетнинг ушбу техник воситаларининг барчаси доимий ва вақтинчалик асосда фаолият кўрсатиши мумкин. Улардан ихтиёрий бирининг вақтинчалик ишдан чиқиши Интернет тармоғининг умумий фаолиятига асло таъсир этмайди.

Интернетнинг программавий таъминоти (таркибий қисми) тармоққа уланган хилма-хил компьютерлар ва тармоқ воситаларини ягона стандарт асосида (ягона тилда) мулоқат қилиш, маълумотларни ихтиёрий алоқа канали ёрдамида узатиш даражасида қайта ишлаш, ахборотларни қидириб топиш ва сақлаш, хамда тармоқда информацион хавфсизликни таъминлаш каби мухим вазифаларни амалга оширувчи программалар мажмуидан иборатдир. Интернетнинг информацион таркибий қисми Интернет тармоғида мавжуд бўлган турли хужжат, график расм, аудио ёзув, видеотасвир ва хакозо кўринишдаги ахборотлар мажмуасидан ташкил топгандир. Ушбу таркибий қисмининг мухим хусусиятларидан бири, у бу тун тармоқ бўйлаб тақсимланиши мумкин. Масалан, шахсий компьютерингизда ўқиётган электрон дарслигингизнинг матни бир манбадан, расмлари ва товуши иккинчи манбадан, видеотасвир ва изохлари эса учинчи манбадан йиғилиши мумкин. Шундай қилиб, тармоқдаги электрон хужжатни ўзаро мослашувчан «гипербоғланишлар» орқали бир неча манбалар мажмуаси кўринишида ташкил этиш мумкин экан. Натижада миллионлаб ўзаро боғланган электрон хужжатлар мажмуасидан ташкил топган информацион мухит хосил бўлади. Маълумки интернет дунё миқёсида юз миллионлаб компьютерларни ўз тармоғига бирлаштириб, унда миллионлаб, bost-тугунлар мавжуддир. Бундай мураккаб структурага эга бўлган тармоқнинг ихтиёрий бир қисми ёки тугуни, шикастланиши, ишдан чиқиши мумкин. Бундай холларнинг олдини олиш, хамда ТСР - пакетлар оқимини оптималлаштириш ва бошқариш учун тармоқда «маршрутизатор»лардан фойдаланилади. Маршрутизатор - бу пакетларни 1Р - адреслар асосида тахлил қилиб, ушбу пакет кимга тегишли ва уни қайси тартибда, йўналишда узатишга кам вақт ва харажат талаб қилишлигини аниқлаган холда махсус қурилма ёки компьютер ишлаётган профаммасидир. Натижада бир мижоздан иккинчи мижозга узатилаётган хужжатнинг ТСР - пакетлари бир нечта хар хил маршрутлар билан етиб бориши мумкин. Бунда пакетларнинг манзилга етиб бориш тартиби ва вақти турлича бўлишлигининг ахамияти йўқ. ТСР - пакетларнинг маркерланганлиги ва махсус структураси,

пакетларнинг қайси тартибда етиб келишидан қатъий назар, уларни ягона электрон хужжат шаклида йиғиш имкониятини беради. Интернет электрон почта хизматини кўрсатади. Электрон почта махсус программа бўлиб, унинг ёрдамида Сиз дунёнинг ихтиёрий жойдаги электрон адресга хат, хужжат ва умуман ихтиёрий файлни жўнатишингиз ва қабул қилишингиз мумкин. Энг асосийси хат бир зумда махсус почта тармоғига боғланган бўлишингиз керак. Электрон адресни провайдер беради, ёки интернетда бепул электрон почта хизматлари мавжуд. WINDOWS –95 – кўп вазифали операцион тизим. WINDOWS-95 бу замонавий кўп вазифали операцион тизим, фойдаланувчининг ишлаши учун проргамма кўринишидаги қулай график воситалари бўлган асосий дастурдир. WINDOWS-95 бир вақтнинг ўзида бир нечта амалий дастурнинг ишини сезиларли даражада бажаришни таъминловчи система хисобланади. Бу операцион системанинг махсус тиллар ўтказгачи бўлиб, ўз дастурида дунёдаги кўп тилларда масалан: инглиз, француз, немис, испан, рус ва бошқа тилларда ишлаш имкониятини беради. WINDOWS-95 да проводник иловаси алохида ахамиятга эга бўлимдир. Бунда тайёр файллар устида ишлаш амаллари бажарилади, яъни файллар учун янги папка хосил қилиш ва қайта ном бериш каби ишлардир. Проводник дастури икки қисмдан иборат. Биринчи (чап томон) қисмида компьютер хотирасида жойлашган файлларнинг дарахт кўриниши. Иккинчи (ўнг томон) қисмида эса белгиланган папканинг ичида жойлашган файл ва папкалар тўплами кўринади. Проводник иловаси компьютер хотирасида ёзилган файллар устида хар хил амаллар бажариш учун мўлжаллангандир. Компьютер электр тармоғига уланганда WINDOWS-95 операцион тизими юкланилиб, экранда ишчи столи пайдо бўлади. Унда белгилар кўринишида асосий объектларнинг программалар (кичик расмчадан иборат кириш тугмаси) кўринади, яъни "Менинг компьютерим" (бошқарув панели, дисклар, принтер), "тармоқли доира" (тармоқ имкониятларига кириш), "кирувчи" (электрон почта ёки факс орқали юборилган хабарлар билан ишлаш), "корзина" (ўчирилган

файлларни вақтинча сақлаш), "ёрдам" (керакли элемент хақида ёки бирор иш бажариш тўгрисида кўрсатмалар беради). WINDOWS операцион системасининг ишчи столида ишловчи дастурларни ишга тушириш учун "Пуск" тугмасидан иш бошланади ва очилган панелдан керакли бўлимлар танлаб иш давом эттирилади. WINDOWS операцион системасида ишни якунлаш учун "Пуск" тугмасига кириб "Завершение работы" бўлимига киритилади ва очилган қўшимча панелдан "Выключить компьютер" қаторига белги қўйилиб "ОК" тугмаси босилади. Бир оз кутиб турилади, экранда "Теперь компьютер можно отключить" ёзув пайдо бўлгандан сўнг процессорнинг электр тармоққа уловчи тугмасини босиб, тармоқдан ўчириш керак. WORD PAD матн тахрирловчиси бугунги куннинг талабига жавоб берувчи қисқа турдаги матнларни тайёрлаш имкониятига эга тахрирлагичдир. PAINT график дастури турли кўринишдаги расм ва график файллар хосил қилишга мўлжалланган дастурдир. WINDOWS-95 операцион тизим бўлиб, унинг мухити фойдаланувчи учун қулай бўлган кўп имкониятга эга бўлган программадир. У MS DOS опреацион системаларининг имкониятларини анча кенгайтирган. WINDOWS-95 операцион тизими қуйидагиларга эга: 1. Универсал графика – WINDOWS қурилмалари ва программа таъминотига боғлиқсизлигани таъминлайди. 2. Ягона интерфейс - WINDOWS да фойдаланувчининг мулоқати ягона, яъни турли программалар билан ишлаш қоидалари умумий бўлади. 3. Мавжуд программа таъминот билан мулоқат қилинган - WINDOWS MS DOSнинг барча амалий тахрирлагичлар, жадвалларни меню билан таъминлайди. 4. Мавжуд оператив хотирадан тўлиқфойдаланиш имконияти бор ва ресурслардан ҳам тўлиқ фойдаланилади. 5. Маълумотлар алмашинуви - WINDOWS программалари маълумот алмашинуви имкониятига эга. 6. Кўп масалалиги.

WINDOWS да экран "desktor" деб аталади. Барча амаллар унда бажарилади. WINDOWS сўзининг маъноси "дарчалар". Шунинг учун WINDOWS га кирганда программалар дарчаларда бажарилади. Дарчаларни жойини ва ўлчамларини ўзгартириш мумкин. Агар бир нечта программа бажарилаётган бўлса, дарчаларни пиктограммаларга кичрайтириш мумкин. Бу эса экрандан умуман фойдаланиш имконини беради. Дарчалар 3 хил бўлади. - программалар дарчаси; - хужжатлар дарчаси; - мулоқат дарчаси. Программалар дарчасида бажарилаётган программалар жойлашади. Дарчанинг юқори қисмида программа номи ва меню сатри кўрсатилади. Программа дарчаси экраннинг ихтиёрий қисмида бўлиши мумкин. Хужжат дарчаларини программалар очади. Масалан: тахрирлагичлар дарчада хужжатларни хосил қилади. Дарча сарлавхасида хужжат номи ёзилади. Мулоқат дарчалари фойдаланувчининг айрим қоидаларига жавобан саволларни чиқаришда фойдаланилади. Интернет кундалик хаётнинг объектив реаллиги. Интернет, худди компьютер сингари, кундалик хаётимизда объектив реаллик бўлиб қолди. Вақти келиб хизмат жойидан ташқари, хар бир уй, хонадонга бу мўъжиза кириб келиши хеч гап эмас. Чунки дунё бўйлаб60 миллион одамлар internet билан ишламоқдалар. Интернет, провайдер, e-mail, URL аллақачон кўпчиликнинг оғзидан тушмай қолди. Маълумотларга қараганда кўпгина юқори ривожланган давлатларда, хаттоки фермерлар учун тармоқ ахборот алмашинуви ва уни йиғишнинг асосий манбаи ва хаттоки химикатлар ва ўғитлардан тортиб, то тракторлар, хамда комбайнларга бўлган товарлар сотиб олиш жойи хам бўлиб қолди. Ўзбекистонда хам интернетдан фойдаланувчиларнинг сони ошиб бормоқда. Хозирги кунда 10 дан ортиқ компания Интернет-провайдер хизматини кўрсатиш мумкинлигини эълон қилди.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Исматуллаев П.Р., Нуриллаев Ш.П., Ҳабибуллаев Р.А. Бизнинг Ватанимиз келажаги буюк Ўзбекистондир. Тошкент, 2002. 228 бет. 2. Олий таълим. Меъёрий-ҳуқуқий ва услубий ҳужжатлар тўплами. ―Истиқлол‖ нашриёти бош таҳририяти. Тошкент, 2004. 511бет. 3. Кадрлар тайёрлаш миллий дастури тўғрисидаги Ўзбекистон Республикасининг қонуни. 1997 йил 29августь. 4. Марахимов. А.Р., Рахмонқулова С.И.."Интернет ва ундан фойдаланиш асослари" 5. Мясникова А.В., Ралль Ю.С. и др. "Товароведение зерна и продуктов его переработки. М. "Колос" 1971г. 3, 9, 72 бетлар

O'xshashlar

Гўштни қайта ишлаш жараёнида олинадиган маҳсулотлардан фойдаланиш

Гўштни қайта ишлаш жараёнида олинадиган махсулотлардан фойдаланиш

Тошкент Кимё Технология институтининг тарихи тизими ички тартиб қоидалари ўқув ташкилий ва илмий маърифий ишлари бўйича истиқбол режалари

Рейтинг тизими ҳақида маълумот

Ўзбекистон Республикасида олий ва ўрта махсус таълимининг шакллантирилиши ҳақида