Сутни йиғиш, қабул қилиш ва ишлов бериш - Oziq-ovqat texnologiyasi - Referatlar

Сутни йиғиш, қабул қилиш ва ишлов бериш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

71 KB

Ko'chirib olish

Сутни йиғиш, қабул қилиш ва ишлов бериш Режа: 1. Сутни йигиш ва бирламчи ишлов бериш. 2. Сутни кабул килиш ва сифатига бахо бериш. 3. Сутни тозалаш, совитиш ва саклаш.

ТАЯНЧ ИБОРАЛАРИ: 1. Бактериал ва механик ифлосланиши, озука моддаларини ўзгариши, ҳарорати, совитиш, совитгичлар, сутни зичлиги, кислоталиги, микробиологик кўрсаткичлари, ингибация ва нейтралловчи моддалар. 2. Марказдан қочма сут тозалагичлар, фильтрлар (лавсан, энант), механик фильтрлаш, сепаратор-сут тозалагич, конструкцияси, ёг заррачалари, шариклари, совитилган ва ивитилган сутни саклаш, идишлар, уларни сиғими. 3. Бактерицид хоссалари ва фазаси, микроорганимзлар, ҳароратни ўзгаришини сақлашга таъсири, сақлаш ҳарорати ва муддати, сақлашдаги ўзгаришлар. Юқори навли сут маҳсулотларини фақат юқори сифатли хом сутдан ишлаб чиқариш мумкин. Сутнинг сифати уни қайта ишлашга яроқлилигини аниқловчи хусусиятлари мажмуаси (кимёвий таркиби, физик-кимёвий ва микробиологик кўрсаткичлари) билан белгиланади. Хом сутни хусусиятларини, кўп холда унинг микробиологик кўрсаткичларининг ўзгариши сутга унинг соғиб олишдаги санитар-гигиеник шартларига риоя қилмаслик сабабли келиб тушадиган микроорганизмлар хаёт фаолиятига боғлиқдир. Сутни бактериал ва механик ифлосланишини асосий манбалари ҳайвонларни елини ва териси, сутни соғиш ва бирламчи ишлов беришда ишлатиладиган идиш ва жихозлар, шунингдек сут билан бевосита яқин алоқада бўладиган шахслар ҳисобланади. Сутдаги микроорганизмларни ўсишини сусайтириш мақсадида у тозалагич зудлик билан 2-8  С ҳароратгача совутилади. Сутни совутиш учун формаларда артезиан суви ва муз ишлатилади. Охирги йилларда пластинкали совутгичлар, шунингдек совутувчи идиш ва совутиш машинасидан иборат булган идиш-совутигичлар кенг кўлланилади.

Сут формаларда паст ҳароратда узоқ муддат давомида сақланганда, ундаги витаминлар миқдори пасаяди. Оқсилда структура ўзгаришлари (казеин мицелларини ўрта ўлчамини камайиши,  -казеин ва протеаз-пептон фракциялари миқдорини ошиши) рўй беради. Ёғ шарикларидаги глицеринларни қисман қотиши натижасида унинг оқсилли муҳофаза қопламасини таркиби ва хусусиятлари ўзгаради. Механик таъсирлар (транспортировка, тозалаш, аралаштириш ва бошқалар) натижасида қопламани бузилиши ва ёғ фазасини дестабиллигини ошириш мумкин. Сутни фермаларда паст ҳароратда термик ишлов бермасдан сақлаш, унда чиритувчи микроорганизмларни кўпайишига, оқсилларни парчаланишига ва ёғларни гидролизланишига олиб келади. Бу холда сут аччиқ таъмга эга бўлади. Совутилган (10 0 С дан ошиқ бўлмаган ҳароратгача) сут катта сут заводларига жўнатилади. Сутни жўнатиш сут флягаларида, изотермик сут идишларига эга бўлган автомобил, темир йўл ва сув транспорти ёрдамида амалга оширилади. Фермада сут қабул қилувчи пунктларгача бўлган йўллар қониқарсиз ҳолатга эга бўлганда сутни ер ости трубопроводлари буйича қилинган тоза ҳаво ёрдамида жўнатиш қулай ҳисобланади. Бунда меҳнат харажати 3-4 марта камаяди ва сутни сифати яхши сақланади. Ишлаб чиқариш корхоналарида ва қуйи структура заводларида сутни қабул қилиш ва уни сифатига баҳо беришни маълум таркиби мавжуд. Сутни қабул қилиш давлат стандарт талаблари асосида амалга оширилади. Стандарт талабга кўра сигир сути соғлом ҳайвонлардан олинган бўлиши керак ва соғиб олингандан сўнг 2 соат ичида тозаланиши ҳамда 6  С паст бўлмаган ҳароратда совитилиши керак. Сут – сут саноати корхоналарида топширилаётган – қабул қилинаётган пайтда 10  Сдан ошмаслиги керак. Сут ташқи қўриниши ва

консистенциясига кўра оқ ёки кремли рангга эга бўлган, чўкмадан озод бўлган ва зичлиги 1,077 кг/м 3 дан паст бўлмаган бир хилдаги суюқлик бўлиши керак. Физик-кимёвий ва микробиологик кўрсаткичларига кўра хом сут (жадвал 1) қуйидаги талабларга жавоб бериши керак. Жадвал 1. Кўрсаткичлар Навлари бўйича меёрлар Олий Биринчи Иккинчи Нордонлиги,  Т 16-18 16-18 16-70 Эталон бўйича тозалиги, даражадан паст эмас 1 1 11 Бактериал ифлосланганлиги, минг/см 3 300 гача 300дан 500гача 500дан4000гача Соматик хужайралар миқдо- ри, минг/см 3 кўп эмас Иккинчи нав талабларига жавоб бермайдиган хом сут, шунингдек инфекцион касаликлар бўйича ноқулай бўлган хўжаликлардан олинган давлат стандартларига жавоб бермайдиган сут навсиз сут ҳисобланади. Бундай сутнинг озиқавий мақсадларда ишлатиш мумкин эмас. Таркибида ингибация ва нейтралловчи моддалар, шунингдек оғир металл тузлари, мышьяк, афлатоксин ва қолдиқли пестицидлар миқдори белгиланган миқдордан кўп бўлган сут ҳам қабул қилинмайди. Қабул қилинаётган сутни ҳар бир партиясида органолептик кўрсаткичлар, ҳарорат, нордонлик ва термик ишлов бериш, самародлик (пастеризацияланган сут текширилганда) аниқланади. Сутдаги оқсил миқдори, бактериал ифлосланганлик миқдори ва ширдон – бижғиш намунаси эса ҳар декадада бир марта аниқланади. Қайта ишлаш корхоналарига келиб тушаётган сут уни соғиб олиш пайтида унга тушаётган механик ва табиий қўшилмалардан тозаланиши

керак. Бунинг учун махсус фильтрлар ва марказдан қочма сут тозалагичлар фойдаланилади. Сутни фильтрлашда пластинкали, дискли, цилиндрсимон фильтрлар ишлатилади. Сут фильтрга насос орқали берилади ва босим остида фильтрловчи материалдан (лавсан, энант, металдан ясалган элаклар ва бошқалар) ўтиб ўзида қўшилмаларни ушлаб қолади. Суюқликни девордан ўтиш жараёнида ўзида қўшилмаларни қамин қопламаси пайдо бўлади ва суюқликни характланишга кўрсатиладиган қаршилик бир неча марта ошиб фильтрловчи материални алмаштиришга тўғри келади. Шунинг учун ҳар 15- 20 минутдан кейин фильтрдан қўшилмалар олиб ташланади. Фильтрлаш жараёнини тезлаштириш мақсадида сутни фильтрлашдан олдин 35-45  С ҳароратгача иситиш тавсия этилади. Механик фильтрлаш жараёни сутни тўла тозалашини таъминламайди, чунки бу усул сутдан фақатгина катта ўлчамли механик қўшилмаларни ажратишга имкон беради. Бундан ташқари бу фильтрлар қуйидаги нуқсонларга ҳам эга. Ёрдамчи операциялар иш циклини 30%гача бўлган қисмини ташкил этади. Тозалаш жараёнида фильтрга келиб тушаётган сут олдинги тозаланиш жараёнида фильтрда тўпланган қўшилмалар билан бирлашади (қисқа танафуссиз ишлаш вақти ва бошқлар). Сутни механик қўшилмалардан энг самарали тозалаш усули марказдан қочма кучдан фойдаланишга асосланган. Сут саноатида бу сут сепаратор-сут тозалагичларда амалга оширилади. Конструкциясига кўра бу аппаратлар сепаратор-қаймоқ ажратгичларга жуда ухшасада, ундан қуйидаги конструктив белгилар билан ажралиб туради: тарелкаларида тешиклар бўлмайди ва шунинг учун сут тарелкалар оралиғига перифериядан киради, периферия (кир) майдони кенгайтирилган, юқори ажратувчи тарелкаси

бўлмайди ва ишловдан ўтган сут оқими иккита эмас балки битта чиқиш патрубкасига жунатилади. Тозалаш жараёнини схемаси расмда келтирилган ва у қўйидагилардан иборат. Тозаланадиган сут марказий труба орқали тарелка тутқичига ва ундан тарелка пакетларини чет қисми ва қопқоғ оралиғидаги кир майдонига жўнатилади. Сўнгра сут босим остида тарелкалар оралиғидан унинг марказига кўтарилади ва чиқиш камерасига чиқариб ташланади. Механик қушилмаларни зичлиги сут плазмасини зичлигидан катта бўлганлиги сабабли механик қўшилмалар, барабан перифериясига олиб чиқиб ташланади ва қалин қатлам шаклида кир (периферия) майдонида тўпланаверади. Механик қўшилмалар билан биргаликда сут маълум миқдорда микроорганизмлардан ҳам тозаланади ва сутни сифати редуктоза намунаси бўйича бир синфга ошади. Сепарация (слизи) ишлов берилган сутни массасини 0.06% ташкил этади. Сутни тозалаш сифатига уни ҳарорати, узлуксиз ишлаш вақти ва барабаннинг айланиш тезлиги таъсир қилади. Сутни марказдан қочма тозалаш 35-40  С ҳароратда олиб борилади, чунки бу шароитда заррачаларни харакатланиш тезилигини ошиши натижасида механик қўшилмалар тез чўқмача тушади. Сут тозалагичларни узлуксиз ишлаш вақти сутни нормал кислоталигида (20  Тгача) ва одатда ифлосланиш даражасида 3-4 соатни ташкил этади. Сутни кислоталигини ва ифлосланиш даражасини ошиши эса тозалагични узлуксиз ишлаш вақтини кескин камайтиради. Ҳозирги пайтда сутни тозалашда механик кирлардан ўзини – ўзи озод қиладиган марказдан қочма сут тозалагичлар кенг ишлатилмоқда. Бу сут тозалагичларда сепарация (слизи) – барабандан маълум вақт оралиқларида автоматик равишда чиқариб турилади ва тозалагични ўртача узлуксиз ишлаш

вақти 10 соатдан кўп вақтни ташкил этади. Тозалагични барабани ҳар 3-4 соатда унинг тўхтамасдан ва қисмларга ажратмасдан туриб ювилади. Сутни марказдан қочма тозалаш сут ёғи шарикларини ўлчамларини ўзгартиради ва бу ўзгаришлар асосан тозалаш ҳароратига боғлиқ. Бирламчи сутга нисбатан диаметри 1-2 мкм бўлган ёғ шарикларини сони тозалаш ҳарорати 45  С бўлганда 9%га ошса, 80  С ҳароратда эса 17% гача ортади. Ёғ шарикларини ўлчамларини ўзгариши кўпгина сут маҳсулотларини ишлаб чиқаришда салбий таъсир кўрсатади. Сутни механик қўшилмалар билан биргаликда кўп миқдорда микроорганизмлардан ҳам озод қилиш мақсадида сепаратор-бактерия тозалагичлар иш принципи асосида ишласада, ундан барабанини юқори айланиш частотаси (16000 айл/мин дан юқори), тарелкалар сони ва ўлчамини катталиги билан фарқланади. Бактофугаларда микроорганизмларни ажралиб чиқиш самарадорлигини 98%ни ташкил этади. Сутга бактафугалар ёрдамида ишлов бериш, кейинчалик ўтказиладиган пастеризация ва стерилизация жараёнларини инкор қилмайди, чунки зичлиги сут зичлигига қочма куч таъсирида ажралиб чиқмайди. Сутни қабул қилишда уни ҳарорати 10  Сдан ортиқ ва сақлаш олдидан у 35-45  С ҳароратда тозаланган бўлса уни зудлик биан 4-6  С ҳароратгача совитиш зарур. Сутни ёпиқ оқимда тез, юпқа қотламда ва узлуксиз равишда совутиш мақсадида ишлаб чиқариш унумдорлиги 3000, 5000 ва 25000 л бўлган пластинкали совитиш ускуналари қўлланилади. Янги соғиб олинган сут, унга соғиб олиш вақтида, транспортировка қилишда, қабул қилишда ва бошқа технологик операцияларда келиб тушадиган микроорганизмларни ривожланишига тўсқинлик қилиш қобилиятига бактерицид хусусият дейилади. Бактерицид моддалар сутга ҳайвон қони ва сут безлари орқали

келиб тушади. Буларга иммуноглобинлар, лейкоцидлар, лизоцим, лактининлар, лактоферин ва бошқалар киради. Улар микроб хужайраларини бириктириш, чўктириш ва хужайра мембранасини бузиш реакцияларини келтириб чиқаради. Бактерицид хоссалари намоён булиб турадиган вақт бактерицид фаза дейилади. Бактерицидлик фазасини таъсир вақти совутиш тезлигига, совутиш ҳароратига, соғишдан кейин сутга келиб тушадиган микроорганизмлар сонига боғлиқ. Сутни совутиш ҳарорати,  С 30 25 10 5 6 Бактерицид фазасини таъсир вақти, соат 3гача 6 24 36 40 Келтирилган маълумотлардан кўриниб турибдики, хом сутдаги микроорганизмларни кўпайиши 10  С ҳароратда анча сустлашса, 2-4  С ҳароратда эса деярли тўхтайди. Соғиб олингандан кейин зудлик билан 2- 4  Сгача совутилган сут ўзини сифатини ўзгартирмасдан 2-3 кун давомида сақланиши мумкин. Машина ва қурилмаларни узлуксиз ишлашини таъминлаш учун корхонада сутни маълум захираси мавжуд бўлиши керак. Сут зангламайдиган пўлат ва алюминийдан ясалган горизонтал ва вертикал шаклдаги махсус идишларда сақланади. Бу идишларни ҳажми 2000, 20000, 25000, 50000, 100000 ва 120000 лни ташкил этади. Чет элларда бу мақсадда ҳажми 250000 лга эга бўлган идишлар ишлатилади. Сут ҳажми катта бўлган идишларга қиш ва ёз пайтлари, шунингдек улар бинони ташқи қисмида ўрнатилган тақдирда ҳам бошқа идишларга нисбатан узоқ вақт давомида хароратини сезиларли даражада ўзгартирмасдан сақланиши мумкин.

Ҳаротати 4-6  С гача совитилган сутни оптимал сақланиш муддати 12 соатдан ошмаслиги керак. Сутни паст ҳароратда узоқ муддат сақлашда унинг таъм ва консистенция кўрсаткичларини бузилишига олиб келади.

O'xshashlar

Сабзавотларга ишлов бериш

Баликка ишлов бериш

Гушт ва гушт махсулотларига ишлов бериш

Донларга ишлов бериш ва уларни сақлашда омбор элеваторларнинг турлари

Сутни қайта ишлаш ва консервалаш махсулотлари.