Parhez va shifobaxsh taomlar - Oziq-ovqat texnologiyasi - Referatlar

Parhez va shifobaxsh taomlar

Yuklangan vaqt:

25.02.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

54 KB

Ko'chirib olish

Parhez va shifobaxsh taomlar Reja: 1. Parhez taomlar ahamiyati va mo`ljallanishi 2. Ovqatlanishning biologik va ekologik aspektlari .

Parhez taomlar ahamiyati va mo`ljallanishi Parhez ovqatlanish - bu sog`lom odamning ratsional ovqatlanishi, uni fiziologik xususiyatlariga asoslangan holda yani yoshi, jinsi, kasbi va boshqa omillarga asosan moddalar almashinuviga ijobiy ta’sir qilishdir. Diyetik ovqatlanishning asosiy maqsadi insonlarga normal va to`liq sifatli oziq maxsulotlar yaratib berishdan iborat. Ratsional ovqatlanish - insonlarni ovqatlanishini ilmiy asoslaydi. Bunda ovqatlarni qabul qilish barcha gigiyenik qoidalarga asoslangan bo`ladi. Afsuski hozirgi zamonning ko`pgina odamlari vaqtida ovqatlanish va bu ovqat tarkibi to`liqligi bilan qiziqishmaydi. Spirtli ichimliklarni, o`tkir, achchiq, tuzli va qovurilgan ovqatlarni ko`p, sabzovot va mevalarni kam istemol qilishadi. Davolovchi ovqatlanish - bu bemor insonning ratsional ovqatlanishi bo`lib, medikomentoz va fizioterapevtik davo muolajalari bilan bir o`rinda turadi. Davolovchi ovqatlanishning ratsional ovqatlanishdan farqi shu kasallikka tegishli holda ovqat tarkibini va uni tayyorlash jarayonlariga kiritilgan o`zgarishlardan iborat. Davolovchi ovqatlanish ko`p yillardan buyon o`zini asosini xalq tabobatiga suyangan holda tiklashga muaffaq bo`lgan. Bizning davrimizga qadar juda ko`p qo`lyozmalarda bular haqida to`liq bayon etilgan. Diyetologiya fani asoschilaridan biri Rim vrachi Asklepgiad, bemorning ovqatlanishini kasalni davolashda asosiy o`rin tutadi degan va farmakoterapiyaga qattiq qa rshi turgan. U o`z shogirdlari bilan ayrim bemorlarning ovqatlanishi va ovqat tarkibini aniq ko`rsatib bergan. Rim vrachi Galen ham parhez ovqatlanish ishlari bilan shug`ullangan. O`tmishda mashhur bo`lgan “Diyeta haqida” deb nomlangan kitobda Gippokrat shuni ko`rsatib o`tganki, bemor qabul qilgan ovqat tarkibi uning yoshi, kasbi, yil mavsumi bilan bog`liq bo`lishi kerak. Gippokrat ko`p ovqat yeyish va kasallikning boshlanishida ochlik bilan davolashni lozim topmagan. Lekin Gippokratning bunaqangi fikrlari hozirgi zamonga kelib unitilayozdi.

XIX asr o`rtalariga kelib diyetologiya ilmiy xulosalarga tayanib boshladi. Bu esa anatomiya, fiziologiya, biokimyo fanlarining rivojlanishi bilan bog`liq edi. Ovqat moddalari tarkibi, har komponentning alohida roli haqidagi (oqsil, yog`, uglevod, mineral tuz, vitaminlar, suv), malumotlarni o`rganish shunga olib keldiki sog`lom va ma’lum bir bemorning ovqatlanishi fiziologik va biokimyoviy nuqtai nazardan qayta ko`rib chiqildi. Bu davrdan boshlab diyetologiya ilmiy asosda rivojlanib, dunyo ilmi sifatida rivojlana boshladi. Birinchi shifobaxsh parhez ovqatlanish klinikasi 1922 yilda ishga tushdi. Moskvada kurortlarida diyetologik bo`lim va Ostraumov nomli shifoxonada diyetik stansiya ishga tushdi. Shundan so`ng boshqa shifoxonalarda ham bunaqangi muassasalar tashkil qilina boshladi va bu diyetologiyaning keyingi rivojida muhim o`rin tutdi. 1922 yilga kelib mashhur vrach Pevzner har bir kasallik uchun alohida stollarni ishlab chiqilganiga asos soldi, bu esa butun dunyoda parhez stollarning keng tarqalishiga olib keldi. Diyetologiya rivojlanishida ko`pgina olimlarning xizmati katta bo`ldi (SM. Riss, L, L. Cherness, D.S. Mosholkovich, M.M. Gubershn, N.I. Leporskiy, N.K. Myuller, O.P. Malchanov, B.A. Livrov). Ayrim olimlarning fikricha tuzilgan ratsion kasal odamning himoya funksiyasini kuchaytirib qolmay, balki qarama-qarshi ham ta’sir ko`rsatadi. Bir parhezdan ikkinchi parhezga o`tish organizmda turli o`zgarishlarga olib kelishi mumkin. To`g`ri qabul qilingan parhez nafaqat shu azo yoki sistemaga, balki butun organizmga shifobaxsh ta’sir ko`rsatadi. Diyetologiyada muhim ahamiyatga ega bo`lgan ishlardan ovqat hazm qilish sistemasi sohasida I.P. Pavlov amalga oshirdi. Bu olim fiziologik ovqat hazm qilish jarayonini o`rgandi va toza ishkordan sekretin ajratib olishga muvaffaq bo`ldi. I.P.Pavlov va uning shogirdlari ovqat hazm qilish jarayonida har bir fermentning ovqat hazm qilishdagi rolini, ishtaxa, ovqatning sifat va miqdor tarkibini, hazm bezlari bilan ovqat mahsulotlari munosabatlarini ilmiy nuqtai nazardan o`rganishdi. Bu ishlar asosida ichki kasalliklarda yuzaga keladigan jarayon natijada qanday ovqatlar qabul qilish kerakligi o`rganildi. Diyetologiyaning vazifalari quyidagilardan iborat: -Ovqat muvozanatini ta’minlash va har tomonlama har xil parxezlarga ishlov berish.

-Har bir kasallik talabiga mos ravishda ratsional ovqatni muvozanatlash. Bular kuyidagilar bilan namoyon bo`ladi: 1. Bemorga ximioterapiya, nurterapiya o`tkazilganda va boshqa davo muolajalari vaqtida to`g`ri ovqatlantirish. 2. Antibakterial, gormonal boshqa dorilar bilan shifobaxsh ovqatlanishni birgalikda olib borishni tashkillashtirish. 3. Ma’lum bir kasalliklarida o`ziga xos bo`lgan shifobaxsh ovqatlanishni tashkillashtirish. 4. Ma’lum bir holatlarda shifobaxsh ovqatlanishni amalga oshirganda nojuya ta’sirlar yuzaga kelishining oldini olish. 5. Bir necha sistema organlari kasalliklari qo`shilib kelganda ovqatlantirishning o`ziga xosliklarini o`rganish. 6. Ma’lum bir kasalliklarda uzoq davom qilmaydigan yarim ochlik rejimining o`ziga xosliklarini o`rganish. 7. Allergiya bilan kechadigan holatlarni o`rganish. Hozirgi zamonda parhez ovqatlanish haqidagi fan diyetologiya bo`lib, u sog`lom va bemor odamlarni ratsional ovqatlantirish prinsip va metodlarini asoslaydi. Shunday qilib hozirgi kunda diyetologiya nafaqat kasalliklarning kompleks darajasi tarkibiga kiradi, balki profilaktikasi hamdir. XVIII- asr oxirlarida nemis olimi Immunal Kant o`zining “Fakultet baxsi” ishida yozishicha diyetetika- bu kasallarni yo`q qilish san’atidir degan. Shifobaxsh ovqatlanish rejimi va ovqat tarkibi foydali bo`lishi uchun bir necha tushunchalarni anglamoq kerak. 1. Shifobaxsh ovqatlanish moddalar almashinuviga maxsus ta’sir qilishi, uni davolashi va kasalliklarning qo`zish jarayonini yo`q qilishi kerak. Shuning uchun semizlikda oz quvvatli diyeta tavsiya etiladi. Qandli diabet kasalligida ham uglevod miqdori kamaytiriladi. 2. Ovqatlanish rejimini kuzatish kerak, chunki ma’lum bir vaqtda ovqat hazm a’zolaridan ko`p miqdorda shira ajraladi va ovqatning hazm bo`lishini yaxshilaydi. Noregulyar ovqatlanish gastrit, xoletsistit tana vaznining oshishiga olib

keladi. Ozg`in kishi bo`lish uchun, oz va kam ovqat yeyishi kerak deb uylashadi, lekin bu noto`g`ri chunki oz va kam ovqat yeyish ko`ngli och bo`lishiga va uni nazorat qila olmasligiga olib keladi. Buning natijasida odam kuniga 2 mahal ovqat yeganidan ham ko`p ovqatni yeb qo`yishi mumkin. Kechki ovqatni juda kech yemaslik kerak, chunki uxlashdan oldin yeydigan ozuqa odamni semirtiradi va tunning osoyishtaligini buzilishiga sabab bo`ladi. Lekin och qolish va och yotish mumkin emas. Ba’zi kasalliklarida hatto doim ovqat yeyish tavsiya etiladi. 3. Ovqatlanish ratsionini har xilligini ta’minlash lozim, agar ovqat tarkibi turli tuman ya’ni, hayvon mahsulotlari (go`sht, baliq, tuxum, sut, tvorog), o`simlik mahsulotlari (sabzavotlar, mevalar, bo`tqa, non) to`liq bo`lsa organizmga barcha kerakli moddalar tushib turadi. Quyidagi ovqatlik guruhlarini ajratish mumkin: 1-guruh - sut va sut mahsulotlari (sut, qatiq, tvorog). 2-guruh - sabzavotlar (karam, kartoshka, sabzi, pomidor, bodring, salat, smorodina, qulupnay, olma, uzum, anor), 3-guruh - go`sht (tovuq, baliq) tuxum (hayvon oqsili manbalari) 4-guruh - non, bo`lka mahsulotlari, makaron mahsulotlari. 5-guruh - yog`lar (o`simlik va hayvon yog`lari) 6-guruh - qand va qandolat mahsulotlari shakar, asal, va hakozo. Bunda kasalliklarga qarab har xil turdagi ovqatlik mahsulotlarni cheklash mumkin. 4. Davolash rejimi individual kasallikni emas, kasalni davolash kerak. Har bir odamning, kasalning tuzilishi va xususiyatlariga qarab alohida davolash muolajalarini olib borishi kerak u aynan shu bir xil kasallik bo`lsa ham. Tajribali tibbiyot xodimi kasallik davri va shaklini, moddalar amashinuvini o`ziga xosligini, tana vaznini, yondosh kasalliklarini va oxirda uni odat va didini inobatga olib, so`rab surishtirish kerak. Masalan agar inson kofeni 10 yildan beri ichib yurgan bo`lsa unga kofeni o`tkir qilmasdan ichishga tavsiya etilaveradi. Individual shifobaxsh ovqatlanishda gipertipda ovqat allergiyasini ham e’tiborga olish kerak. Agar juda foydali oziq mahsuloti organizmga zararli ta’sir qiladigan bo`lsa uni ovqat tarkibiga qo`shish tavsiya etilmaydi . 5. Davolovchi parhezning kaloriyaligini va kimyoviy tarkibini e’tiborga olish kerak. Xalq tabobatining eski qo`llanmalarda har xil kasalliklarda qo`llaniladigan

shifobaxsh davo vositalari aytilgan. Hozirgi kunda mutaxasislar tomonidan quyidagi mahsulotlar shifobaxsh deb qabul qilingan: asal, kimiz, qatiq, sabzi, o`simlik yog`i, sabzavot va meva sharbatlari va hakozo. Davolovchi parhezda ko`llaniladigan o`simlik moylaridan - kungaboqar, g`o`za, makkajo`xori, zaytun moyi yaxshi so`riladi va uning tarkibida juda ko`p yog` kislota va vitamin YE borki, bu aterosklerozda ahamiyatli vosita hisoblanadi, moy tarkibidagi to`yinmagan kislotalar himoya mexanizmini kuchaytiradi, infeksion kasalliklarga chidamliligini oshiradi. Ularning tarkibidagi o`t haydovchilar ta’sirida xoletsistitni oldini olishga erishiladi . Ovqat tarkibidagi mahsulotlarni to`g`ri tanlash organizmga shifobaxsh ta’sir qiladi. Masalan: qandli diabetning yengil formalarida dori darmonsiz, balki parxezni to`g`ri tanlash orqali davo izlab topish mumkin. Diabetda va semizlikda ovqat tarkibidagi yengil hazm bo`luvchi uglevodlarni cheklash muhim ahamiyatga ega, chunki ular organizmda yog`ning miqdorini oshirib yuboradi. Odam tana vazni oshganda ratsion tarkibiga kam kaloriyali mahsulotlarni kiritish zarur: bodring, qovoq, yog`siz tvorog. Ovqat tarkibida muhim ahamiyatga ega bo`lganlardan faqat oqsil, yog`, uglevod, mineral tuz va vitaminlar bo`lmasdan, balki ovqatlik tolalari (kletchatka) ham e’tiborga olinadi. Ular organizmning ovqat hazm qilish traktiga va uning harakatiga ijobiy ta’sir qiladi, uning peristaltikasini yaxshilaydi, ovqat mahsulotlarining ichakda so`rilishini yaxshilaydi, organizmdagi foydali bakteriyalarga ozuqa hisoblanadi. 6. Ovqat mahsulotlariga kulinar ishlov berishni e’tibordan chetda qoldirmaslik zarur . Ovqatlanishning biologik va ekologik aspektlari. Ovqatlanishda taomning biologik qiymatini e’tiborga olish lozim, ovqat tarkibida oqsil, yog`, uglevodlardan tashqari vitaminlar, mineral tuzlar, ovqatlik tolalari miqdori ham normal darajada bo`lishi kerak. Ovqatlik mahsulotlaridan yuqoridagi moddalar bilan organizmni ta’minlashda ekologik vaziyatni ham inobatga olish kerak. Hozirgi ekologik nokulay davrda tuproq tarkibida yod kabi muhim mikroelementlarning miqdori kam. Shuning uchun bizda hozirda yodlangan tuz, yodlangan go`sht mahsulotlariga talab oshib bormoqda. Undan tashqari hozirda Orol fojiasi tufayli suvda, havo va tuproqda tuzning miqdori oshib bormoqda, bu esa ovqatlik mahsulotlar tarkibini buzishga sabab

bo`lmoqda. Bulardan tashqari keskin kontinental iqlim o`simliklarga va boshqa mahsulotlarga o`z ta’sirini ko`rsatadi. Shuning uchun biz parhezlik ovqat mahsulotlarini tayyorlashda muhim kulinariya tadbirlarini amalga oshirishimiz, bemor va sog`lom odamni individual xususiyatlarini e’tiborga olishimiz lozim.

Adabiyotlar: 1. Учебное пособые по питание А.В. Мазурин 1995 г 2. Справочник медицинской сестры по уходу. С.С. Виагородова. Е.Я.Гагунова. Е.М. Фатеева 1999й. 3. Внутренные забалевании Маслова 1990 й. 4. Болалар касаллиги В.А. Белоусова 1992 й. 5. Справочник практического врача 1995 й.

O'xshashlar

Oqilona ovqatlanishda taomlar tarkibiy qismlarini optimallashtirish

Taomlar oziqa moddalarining organizm uchun ahamiyati

Oqilona ovqatlanishning inson sog`ligi va hayoti uchun ahamiyati

Taomlar oziqa, mineral va biologik aktiv moddalarining organizm talabidan ko‘p yoki kam miqdorlarining sog‘liqqa ta’siri

Oqilona ovqatlanish va odamlar organizmiga xos xususiyatlarni hisobga olish