Мeва сабзавотларни қуритиш майдонини ташкил этиш - Oziq-ovqat texnologiyasi - Referatlar

Мeва сабзавотларни қуритиш майдонини ташкил этиш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

68 KB

Ko'chirib olish

Мeва сабзавотларни қуритиш майдонини ташкил этиш Режа: 1.Қуритиш учун жой танлаш. 2.Қуритиш майдонини қуритишга тайёрлаш. 3.Қуритиш учун ишлатиладиган анжом ва аслаҳалар. 4.Қуритишда фойдаланиладиган моддалар, уларни ишлатиш тартиби.

Қуритиш майдонларини танлаш. Узум ва мевани офтобда қуритиш учун очиқ жойда махсус жиҳозланган қуритиш майдонларини тўғри танлаш маҳсулот таннархининг пасайишига ҳамда маҳсулот сифатининг яхшиланишига таъсир этади. Қуритиш пунктлари боғ ва токзорларга яқин жойда ташкил қилинади. Қуритиш майдонининг сатҳи қуритиладиган меванинг турига, ҳар бир квадрат метрга жойлаштириладиган миқдорига боғлиқдир. Масалан, агар қуритиш учун ҳар куни 10 тоннадан маҳсулот келиб тушса ва ҳар квадрат метрга 10 килограммдан қуритишга жойлаштирилса, бутун мавсум давомида шунча маҳсулот учун 1000 метр квадрат ёки қуритиш майдони талаб этилар экан. Қуритиш майдонининг ҳар бир квадрат метрига тилимлаб кесилган олмадан 5 – 8 кг, олхўридан 14 –16 кг, олча, гилосдан 8 – 10 кг, иккига бўлинган ўрик ва шафтолидан 10 – 12 кг, узумдан 12 – 15 кг дан жойлаштириш мумкин. Қуритиш муддати маҳсулот тури ва қуритиш усулига қараб ҳам бирмунча фарқ қилади. Масалан, иккига ажратилган ўрик 5 – 10 кунда, бутунлигича қўйилган ўрик 10 – 15 кунда, иккига ажратилган шафтоли 8 – 12, узум 20 – 25 (дориланмагани), ишқор билан ишлов берилгани эса 6 – 10 кунда қуриб тайёр бўлади. Қуритиш майдонларида маҳсулотни қабул қилиш, вақтинча сақлаш, патнисларга жойлаш қисмлари аниқ белгиланган бўлиши лозим. Булардан ташқари қуритиш пунктида меваларни тўғраш учун столлар, меваларни ювиш учун идишлар, ишқор ёрдамида қуритиладиган бўлса қайноқ сувга ботириб олиш учун қазонлар ўрнатилиши лозим. Қуритиш майдончасида мева ва узумни дудлаш бўлмалари ва тайёр маҳсулотни вақтинча сақлаш учун омборлар тайёрланиши керак. Масалан, 100 тонна мева ва узумни қуритиш учун қуритиш пунктида ўртача қуйидагилар бўлиши лозим: 0,6 гектар қуритиш майдончаси, 5 – 6 минг дона сатҳи 60 х 90 сантиметрли тахта патнислар, ҳажми 100 х 100 х 110 сантиметрли 10 – 12 та дудлаш яшиги, ишқор эритмасига ботириб олиш учун 300 – 400 литр сув сиғадиган 2 та қозон ва бошқа анжомлар (5 – 6 та стол, 2 – 3

та лентали транспортёр 200 – 250 килограмм каустик сода, 150 – 180 кг олтингугурт). Қуритиш майдонини қуритишга тайёрлаш. Қуритиш учун жой тайёрлаш. Мeва-узумқуритишда ишлатиладиган анжомлар, матeриаллар ва моддалар. Бунинг учун қуйидаги қои-даларга риоя қилиш лозим: қуритиш манзили фермадан камида 5 км узоқликда, серқат-нов йўллардан олисроқ бўлгани маъқул; бир тонна қуритиладиган маҳсулот учун 4 тонна сув керак бўлади. Қуритиш манзиллари боғ ва токзорларга яқин жойда бўлади. Майдончалар яхши шиббаланган ҳамда офтоб тушадиган бўлиши лозим. Майдонча сер самонли лой билан суваб қўйилгани маъқул. Майдон сатҳи қуритиладиган сабзавот ва меванинг тури, ҳажми, ҳар бир квадрат метрга тушадиган миқдори ҳамда об-ҳаво шароитига боғлиқ. Іаво иссиқ ва қуруқ туманларда кичикроқ, нам ва салқинроқ жойларда каттароқ майдонча қурилиши лозим. Іар бир квадрат метрга тилимлаб кесилган олмадан 3–5 кг, бутунлигича қуритиладиган нокдан 14–16 кг, иккига ёки тўртга бўлинган нок 10–12, олхўридан 14–16, олча ёки гилосдан 8–10, иккига бўлинган ўрик ёки шафтолидан 10–12, узумдан 12–14 кг қуритса бўлади. Тилимлаб кесилган олма ўрта ҳисобда 4–8, иккига ажратилган шафтоли 7–12, иккига ёки тўртга бўлинган нок 8–20, ишқор эритмаси билан ишлов берилгани 10–12 ва дори- ланмагани 30 кун, олча 7–13, дориланмаган узум 20–25, ишқор билан ишлов берилган узум эса 5–8 кунда тайёр бўлади. Майдонлардаги сўкчаклар шарқдан ғарбга қаратиб ўрнатилади. Ҳ ўл мева сўкчакларга ҳар икки томонига қия ҳолда қўйилади. Ҳ ар икки сўкчак орасидаги эни 0,8 метрли йўлакча қолдирилади, ишлар механизаöиялаштирилганида бу оралиқнинг эни 1,5 метр бўлади. Майдончада хом ашёни қабул қилиш, вақтинча сақлаш, навларга ажратиш, тўғраш, паднисларга жойлаш ва сояки усулида қуритиш учун бостирмалар қурилади. Сув тиндирилади. Бундан ташқари қуритиш манзилида меваларни

тўғраш ва навларга ажра-тиш учун столлар, тарози, бочка, қозон бўлиши лозим. Шунингдек, манзилда челаклар, саватлар, пичоқлар, курси, ёқилғи, дудлаш учун олтингугурт ёки темир баллонларда тайёр сулüфит ан-гидрид мавжуд бўлиши керак. Қуритиш майдончасида дудлаш ка-мералари ва тайёр маҳсулотни вақтинча сақлайдиган омборлар ҳам бўлади. Мева, узум ва сабзавотлар тахтадан ясалган махсус паднисларда қуритилади. Уларнинг сатҳи 60–90 см, уч тарафига баландлиги 5 см ли юпқа тахтача қўйилади. Қуритиш жойида сабзавот ва меваларни сулüфид ангидрид билан ишлов бериш учун майдонча ажратилади. Ушбу мақсадда кўчма кутилардан фойдаланса бўлади. Дудлатиш қутисининг узунлиги 105–110 см, эни 105–110 см ва баландлиги 95–110 смли фанердан ясалади. Аслида ҳар бир камеранинг узунлиги 3,5 м, баландлиги 2,5 м келадиган икки хонадан иборат, ҳажми 27– 30 кубметр бўлади. Мева ва узумни қайноқ ишқор эритмасига ботириб олиш учун ўчоқлар қурилиб, уларга ҳар бири 300–400 литр сув сиғадиган иккита чўян қозон ўрнатилади. Бу қозонлар галма-гал ишлатиб турилади. 100 тонна мева ва узумни қуритиш учун ўрта ҳисобда қуйида-гилар бўлиши лозим: – 0,6 гектар қуритиш майдончаси; 5–6 минг дона сатҳи 60х90 см ли тахта паднислар; ҳажми 100 х 100 см ли 10—12 та дудлаш қутиси ёки дудлаш камераси; ишқор эритмасига ботириб олиш учун иккита қозон; меваларни навларга ажратиш ва тўғраш учун ишлатилади-ган 5–6 та стол ёки 2–3 та тасмали транспортёр ва унинг ёнига қўйиладиган 10 —12 метр узунликдаги стол; 200–250 кг каустик сода, 150—180 кг олтингугурт. Ўзбекистондаги боғдорчилик ва токчилик хўжаликларининг мева-узум қуритиш манзиллари етарли ускуналар билан жиҳозланмаганлиги ишлаб чиқаришни мушкуллаштирмоқда. Хом ашёни қуритишга тайёрлаш (саралаш, ювиш, тўғраш, тозалаш ва бошқ.) қўлда бажарилади. Шу сабабли мева-узум

қуритишга кўп меҳнат ва вақт сарфланмоқда. Кўпгина хўжаликларда қуритиш қўл меҳнатини камайтирадиган энг оддий талабларга ҳам риоя қилинмайди. Бу ўз йўлида сифати унчалик яхши эмас, аммо баҳоси юқори бўлган маҳсулот олинишига сабаб бўлмоқда. Қуритиш учун ишлатиладиган анжом ва аслаҳалар. Қуритишда фойдаланиладиган моддалар, уларни ишлатиш тартиби. Мева ва узумни бланшировка қилиш. Бланшлаш – мева ва узумни қайноқ сувга, ишқорли ҳамда тузли эритмаларга ботириб олиш ёки буғлаш демакдир. Мевалар ҳар хил мақсадларда бланш-ланади. Ч унончи узум бланшировка қилинса, этининг ички қисмидаги ажралиш тезлашади ва бир зумда қурийди. Олча, ол-хўри ва узумни қуритиш муддати 3–4 маротаба қисқаради. Тез қуритиш натижасида кўпроқ маҳсулот олиниб, майдончадан фойдаланиш коэффиöиенти ортади. Мевалардаги экстракт моддалар-ни нобуд бўлишининг олдини олиш мақсадида айрим ҳолларда қайноқ сув ўрнига буғ билан бланшировка қилиш ҳам қўллани-лади (27-чизма). Масалан, 90 0 С–92 0 С буғда 3–4 дақиқа ишлов берилган ўрикдаги эрувчан моддалар деярли нобуд бўлмайди, хуш таъми ва ранги яхши сақланади. Олча, олхўри ва узум қайноқ ишқор эритмасида бланшировка қилинади. Ўзбекистондаги боғдорчилик хўжаликларида дам бериб ишлатиладиган печлардан кенг фойдаланилади. Бундай печларнинг ўчоғига вентилятор билан дам берилади. Бланшировка қилиш техникаси қуйидагича: хом ашё сим ёки новдадан тўқилган, ўртача ҳажмдаги саватга тўлдириб, қайноқ эритмага ботириб турилади. Эритма оқиб тушгандан кейин бўшатилиб, сўнг яна мева солинади. Олтингугурт билан дудлаш (сульфитлаш). Меваларни баллон-даги газсимон сулüфит ангидрид ҳамда олтингугурт ёндириб дорилаш–дудлаш ёки қуруқ сул ь фитлаш деб аталади. Сул ь фит кислотаси кучли антисептик бўлиб, мевалардаги чиритувчи микро-организмларнинг фаолиятини даф этади. Шунингдек, меваларнинг ранги айнимайди, уларда С витамини сақланиб қолади. Шунинг учун юқори сифатли қуритилган маҳсулот олиш

мақсадида мева олтингугурт гази билан дудланади. Шуни эътиборга олиш лозимки, сулüфит кислотанинг инсон организмига кирган озгина миқдори тезда оксидланиб, сулüфатга айланади, модда алмашинувида қатнашади ва организмдан тезда чиқиб кетади. Аммо, меъё-ридан ортиқ сулüфит кислота хавфли. У марказий асаб тизимига таъсир этиб, инсон организмини заҳарлайди. Шу сабабли, қуритилган маҳсулотда сулфит ангидрид 0,01 фоиздан ошмаслиги ке-рак. Оқ, оч пушти рангли мева ва узумлар паднисларга солиниб, олтингугурт гази билан дудланади. Хом ашёни тузукроқ дудлаш учун уни юпқа қатлам ҳолида ёйиб қўйилади. Шунда олтингугурт тутуни меваларга яхши таъсир этади, уларнинг ранги оч бўлади. Хом ашё дудлаш қутиларида ёки махсус стаöионар хоналарда дудланади. Қутилар фанердан ясалади. Уларнинг таг сатҳи нисбатан каттароқ, баландлиги 12–14 та паднис сиғадиган бўлади. Олтингугурт бироз чуқурроқ жойда ёки махсус тайёрланган идишда ёндирилади. Мева ва узумлар-ни дудлаш учун таркибида 2 фоиздан ошмаган бегона аралашма-лар бўлган донадор олтингугурт ишлатилади. Олтингугурт тарки-бида маргимуш бўлмаслиги лозим. Ўрта ҳисобда дудлаш қутисининг ҳар куб метрига 250 грамм олтингугурт сарфланади. Дудлаш 30–120 дақиқа давом этади. Аммо халқаро стандартларда дудлаш муддатини 4–6 соат давом эттириш тавсия қилинмоқда. Шуни эътиборга олиш керакки, етарли даражада дудланмаган хом ашё қуритиш пайтида қорайиб, сифати пасаяди. Меъёридан ортиқ дудлатиш узоқ давом эттирилса, маҳсулот сифатининг па-сайишига олиб келади. Ундан сулüфит кислотасининг мазаси келиб туради ва бутунлай яроқсиз ҳолга тушиб қолиши мумкин. Я хши дудлатилган меваларнинг ранги бир текисда бўлиб, уларнинг тагида шира пайдо бўлади. Хом ашёни дудлашда оддий қутилардан фойдаланиш мумкин. Бундай қутилар юпқа тахта ромдан иборат бўлиб, унинг ус-тига қорасақич суркалиб, картон ёки брезент ёпилади. Бундай мосламаларни қулай жойга кўчириб ўрнатиш мумкин. Йирик их-тисослаштирилган боғдорчилик - токчилик

хўжаликларида дудлатиш хоналари қуриш қулай ва тежамлидир. Уларни бетон, пишган ва хом ғиштдан қуриш мумкин. Хоналарнинг шип ва девор- ларидан тутун ўтмаслиги керак. Уларнинг деворларини оҳакли лой билан суваб бўлмайди, чунки олтингугурт тутуни оҳакка таъсир этади. Шу сабабли, ц ементли лой, кейин унинг устидан қора сақич билан суркаб чиқиш керак. Хонанинг сатҳига öемент ёки асфалüт ётқизилади. Хонанинг баландлиги 4 метрдан ошмаслиги лозим. Академик М.Мирзаев номли илмий ишлаб чиқариш бирлашмасининг Самарқанд филиали илмий ходимлари тавсия этган дудлаш камераси жуда қулай бўлиб, у бир неча йил давомида синаб кўрилди ва яхши натижа берди. Бундай дудлаш хонаси қуритиш манзилининг иш ҳажмига қараб, бир ёки икки бўлимдан иборат бўлиши мумкин. Ҳ ар қайси бўлимнинг узунлиги 3,5 эни 3,5 ва баландлиги 2,5 метр. Ҳ ажми 27–30 куб метрга тенг. Ҳ ар бир хонанинг резина қистирмали эшикчаси бўлади. Эшикча тўғрисидаги деворда олтингугурт ёндириладиган печка қурилади. Тагидан ўтин билан иситиладиган чўян плитада олтингугурт ёндирилади. Олтингугурт гази махсус тешикчадан камерага ўтади. Камера дудланиладиган мевалар билан тўлдирилган бўлади. Камеранинг ҳар бир хонасига бир йўла 200 та паднис жойлаштирилади. Бир иш кунида камерадан 3–4 марта фойдаланилади. Бир мавсумда камеранинг ҳар бир хонасида 100 тоннагача узумни дудлаш мумкин. Бунинг учун ҳар бир паднисга 6–6,5 кг узум жойланади. Тайёр маҳсулотни камерадан олишдан олдин унинг ичидаги олтингугуртли газни тезроқ чиқариб юбориш мақсадида шамоллатгич ёрдамида ҳаво тозаланади. Камерадан газ батамом чиқарилгандан сўнг, унга яна янги хом ашё тўплами жойлаштирилади. Бу иш қўлда ёки вагонеткалар ёрдамида амалга бажарилади.

Фойдаланилган адабиёт лар : 1. Бўриев Х.Ч., Ризаев Р. Мева, узум маҳсулотларни биокимёси ва технологияси. – Т.: Меҳнат, 2000. 2. Бўриев Х. Ч., Жўраев Р., Алимов О. Мева сабзавотларни сақлаш ва даслабки ишлов бериш. – Т.: Меҳнат, 2002. 3. Шаумаров Х.Б. Исламов С.Я. Қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини сақлаш ва бирламчи қайта ишлаш технологияси. – Тошкент, 2011. 4. Широков Е.П., Полегаев В. Технология хранения и переработки продукции растениеводства с оснавами стандартизации. – М.: Агропромиздат, 2000. 5. Широков Е.П. Практикум по хранению и переработки плодов и овощей. – М.: Колос, 1989. 6. Бўриев Х.Ч., Жўраев Р., Алимов О., Мева-сабзавотларни сақлаш ва уларга дастлабки ишлов бериш (ўқув қўлланма). – Тошкент, 2003.

O'xshashlar

Мeва сабзавотларни қуритишнинг назарий асослари мeва сабзавотларнинг физик хоссалари

Мева ва сабзавотларни қуритиш усулида консервалаш технологияси

Қуритиш технологиясининг аҳамияти

Мева ва сабзавотларни қуритиш, унинг усуллари ва технологияси

Мева ва сабзавотларни қуритиш, унинг усуллари ва технологияси 2