Ўзбекистонда давлат ҳокимияти ва бошқарувини демократлаштириш ҳамда модернизациялашнинг - Milliy istiqlol g'oyasi - Referatlar

Ўзбекистонда давлат ҳокимияти ва бошқарувини демократлаштириш ҳамда модернизациялашнинг

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

78.5 KB

Ko'chirib olish

Ўзбекистонда давлат ҳокимияти ва бошқарувини демократлаштириш ҳамда модернизациялашнинг Конституциявий асослари Шу кунларда халқимиз Ўзбекистон Республикаси Конс титуцияси қабул қилинган куниинг 18 йиллик санасини тантанали нишонлашга тайёргарлик кўрмокда. Ўтган давр ичида асосии қомусимиз давлатни давлат, миллатии мил-лат килишдек кудратини намойиш килди. Ресиубликамиз Конституцияси халқимизнинг эрки, рухияти, ижтимоий онги ҳамда маданиятини акс эттириш баробарида халқаро ҳукукнинг умумэътироф этилган қоидаларини, хусусан, Инсон ҳукуқлари умумжаҳон Декларациясининг кўнлаб тамойилларини жамулжам ҳолда ўзига камраб олган. Аввало, унда мамлакатимиздаги ҳар бир фуқаронинг ҳуқуқлари, эркинликлари ҳамда қонуний манфаатлари усту- ворлиги қатъий мустаҳкамланди. Конституциямизнинг ўзига хос хусусиятлари - унда ҳуқуқий ва сиёсий тафаккурнинг энг юксак ютуқлари, ўзбек давлатчилиги ривожининг тарихий тажрибаси ҳамда ўзбек халқи маданияти ва миллим анъана- ларининг чуқур илдизларига таянилгани ҳисобланади. Кези келганда айтиш ўринлики, демократик хуқукий дав лат қуриш ҳамда жамиятни умуминсоний қадриятлар асосида ташкил этишда, шубқасиз, Конституциянинг тутган ўрни ва аҳамияти беқибс. Зеро, ҳуқуқий демократик давлатда ҳеч бир фукаро, қеч бир одам ўз ижтимоий ва шахеий ҳаётини, ўз хуқук ва қонуний манфаатларини Конституциясиз химоя килишни тасаввур кила олмайди. Шунинг учун хам биз Конс-титуциямиз мазмун-моҳиятини чуқур билишимиз, олдимизда турган муаммоларни хал килишда Асосии Қонунимиздан жавоб топишга интилишимиз зарур. Ислоҳотлар кўн қиррали ва узоқ давом этадиган жараён бўлиб, бунда ижтимоий-сиёсий баркарорлик ҳамда олиб бо- рилаётган ислоҳотларнинг

сифати ва самараси кўп жиҳатдан мукаммал хуқуқий базанинг яратилганига боғлиқдир. Демок ратик давлат шароитида мамлакатнинг ривожланишини, унда яшовчи ҳар бир фукаронинг тегишли ҳукук ва қонуний манфаатларини химоя килишни Конституциясиз тасаввур қилиб бўлмайди. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ўзида мамлакатимизнинг мустақиллик шароитида ривожла- иишининг ҳуқукий асосларини, уларни жамият ҳаётида реал амалга ошириш механизмларини белгилаб берувчи конститу- циявий қоидаларнинг мавжудлиги билан хам аҳамиятлидир. Таъкидлаш жоизки, бугунги ижтимоий воқелигимиз ушбу эъгирофимизнинг қанчалик хакконийлигини кўрсатиб ту- рибди. Бинобарин, республикамизнинг Конституцияси қабул қилинганидан буен ўтган ўн саккиз йил вақт давомидаги тараккиёти, унинг накадар етук ва нуфузли ҳужжат эканини тўла тасдиклади. Ai ар амалга оширилаётган демократик жа-раёнларни муайян боскичларида эриигалган ижобий натижа-ларимизни муфассал таҳлил киладиган бўлсак, бунга яна бир бор амин бўламиз. Энг аввало, мамлакатимизда демократик янгиланиш ва сиёсий ислоҳотларнинг ҳуқуқий асосларини яратишда муҳим натижаларга эришилди. Мамлакатимиз Конституцияси ўз моҳиятига кўра, де мократик ҳуқуқий давлат ва эркин фукаролик жамияти барпо этишга хизмат килувчи хужжат сифатида Ўзбекистон халқи хоҳиш - иродасининг қонуний ифодасидир. Асосии қонунимиз умуминсоний демократик принципларни ўзида мужассам этувчи, инсонни, унинг ҳукук ва эркинликларини олий қадрият деб эътироф килувчи, давлат ҳамда жамият тузумининг ҳуқуқий асосларини мустахкамловчи юридик ҳужжатдир. Конституция бошқа қонунларга нисбатан олий юридик кучга эга бўлиб, конституциявий тузум асосларини, инсон ва фукаролар ҳуқуқий холатининг ўзагини, давлат хокимияти органлари тизимини, маҳаллий давлат идорала-ри ва ўзини ўзи бошқариш таргиби ҳамда принципларини мустаҳкамлайдиган норматив-хуқуқий ҳужжат ҳисобланади.

Конституция дсмократик тараккиёт йўлидан одимлаётган жамиятимиз ҳуқуқий тизимида алохида иуфузли мавқени эгаллайди. У жамият ҳуқуқий тизимининг ўзаги бўлиб, бар- ча хуқук тармоклари ва қонунчилик соҳаларипи шакллан-тирувчи сарчашма манба ҳисобланади. Конституциянинг коидалари хамиша раҳбарий, дастурий ҳамда йўналтирувчи мавксга эга. «Конституция суверен давлатимизнинг қонунчилик ҳуқуқий негизини шакллантиришнинг пойдевори, мустақил давлатчилигимизнинг тамал тошидир Мамлакатимизда давлат хокимияти ва бошқарувини демократлаштириш ҳамда модернизапиялаш борасидаги ислохотларни янада чуқурлаштиришда, шунингдек, бу бора- даги конституциявий нормаларни янада такомиллаштиришда Ўзбекистон Рсспубликаси Президенти Ислом Каримовнинг 2010 йил 12 ноябрда бўлиб ўтган Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Конунчилик палатаси ва Сснатининг кўшма мажлисидаги «Мамлакатимизда дсмократик ислохотларни янада чуқурлаштириш ва фукаролик жамиятини ривожлан- тириш концспцияси» мавзусидаги маърузаси муҳим дасту- риламал вазифасини ўтамокда. Давлатимиз рахбари томонидан демократик ўзгаришларни янада чуқурлаштиришнинг знг муҳим устувор вазифалари- дан биринчиси сифатида давлат хокимияти ва бошқарувини демократлаштириш кўрсатилган. Чунончи, Юртбошимиз таъбири билан айтгапда, «...ўтган давр мобайнида мам - лакатимизда давлат хокимияти ва бошқарувини демо кратлаштириш сохасида амалга оширилган ислохотлар ўта муҳим бир мақсадга, иьни хокимиятлар бўлиниши конституциявий принципини хаётга изчил гатбик этиш, хокимиятлар ўртасида ўзаро тийиб туриш ва манфаатлар мувозанатининг самарали тизимини шакллантириш, марказда ва жойларда копун чикарувчи ва вакиллик ҳокимиятининг ваколатлари ҳамда назорат вазифалари-

нинг ролини кучайтириш, суд тизимини либераллашти-риш ва унинг мустақиллигини таъминлаш бўйича ғоят долзарб чора-гадбирларни кури ни а каратилган эди. Бошқарув сохасини марказлаштиришни чеклаш, бу борадаги вазифаларнинг бир қисмини республика да- ражасидан вилоят, туман ва шахар микёсига ўтказиш, Ўзбекистонда махаллий ўзини ўзи бошқаришнинг носб шакли бўлган махалла тизимини шакллантириш маса- лаларига катта ахамият қаратилди»'. Президентимиз томонидан билдирилган мазкур концеп- туал фикр- мулохазалар фукаролик жамиятини барпо этишда муҳим ахамиятга эга. Зотан, фукаролик жамиятини барпо этиш - бу, энг аввало, инсон, жамият ва давлатнинг ўзаро маъ- рифий алокадорлиги бўлиб, унда инсон, унинг ҳуқуқлари ва манфаатлари устувор ахамиятга эга бўлади. Бундай жамиягда мавжуд бўладиган ижтимоий мухит давлатнинг қонунлар до- ирасида фаолият кўрсатишига, ўз навбатида, фукароларнинг ҳуқуқлари ва эркинликлари тўла- тўкис таъминланишига шароит яратади, асосий омил бўлиб хизмат килади. Давлатимиз рахбари маърузасида ушбу сохадаги устувор вазифа сифатида кўрсатиб берилган яна бир муҳим масала бу миллий парламентимиз фаолиятини такомиллаштириш билан боғлик. Хусусан, юкоридаги маьрузада алохида кайд этилга- нидек, « Икки палатали миллий парламен i и мизни ташкил згиш масаласи бўйича 2002 йил 27 январда ўтказилган референдум якунлари ва шу асосда «Референдум якунла- ри ҳамда давлат хокимияти ташкил этилинншинг асосий принцинлари тўғрисида»ги конституциявий қонуннинг қабул қилиниши қонун чикарувчи хокимиятни тубдан ислоҳ килишнинг асосларини белгилаб берди». Таъкидлаш керакки, парламентимизнинг бикамерализм иринципига асосланган тизимга утиши миллий парламен- тимиз ривожланишидаги муҳим янгилик бўдци. Бу амалдаги қонун хужжатлари сифатини ошириш ҳамда олий давлат вакиллик органида худудий манфаатларни хисобга олиш имконини бсрибгина қолмай, ҳокимиятлар тақсимланиши шароитида парламентнинг

ўрнини мустахкамлади. Пре-зидентимиз таъбири билан айтганда, «Бундан кўзланган асосий мақсадлар парламент томонидан ўз ваколатла-рини амалга ошириш жараёнида ўзаро тийиб туриш ва манфаатлар мувозанати тизимини шакллантириш, қонун ижодкорлигининг сифатини жиддий равишда ошириш, умумдавлат ва ҳудудий манфаатларнинг мутаносиблнгига эришишдан иборат эди. Бу борада таркиб жиҳатидан асо- сан халқ депутатлари махаллий Кенгашлари вакиллари-дан ташкил топтан юкори палата — Сенатнинг ҳудудлар манфаатларини ифола зтиши, куйи - Қонунчилик па- латаси эса ўз фаолиятини доимий профессионал асосда амалга ошириши хисобга олинганини айтиб ўтиш лозим». Юртбошимиз маърузасида эътибор каратиб ўтган яна бир муҳим масала бу давлат бошлиғи ҳуқуқий макоми ва ҳуқуқий демократик давлат куриш ҳамда хокимиятлар тақсимланиши шароитида унинг бошқа ҳокимият тармоқлари билан ўзаро муносабатини янада либераллаштириш ва дсмократлаш- тириш бўлди. Ушбу ислоҳотлар изчиллик билан боскичма- боскич ҳамда мамлакатдаги ўтиш даври билан боғлик қал- тис вазиятни хисобга олган холда амалга оширилиши бу-гунги муваффакиятларимиз гарови бўлди десак, муболага бўлмайди. Бу сохада, айииқса, 2007 йилда Ўзбскистон Республикаси Президентининг бир вақтнинг ўзида ижро зтувчи хокимият бошлиги сифатидаги макоми ўз! артирилиши ҳамда Конституциямизнинг 89-модцасида Ўзбекистон Республикаси Президентининг давлат бошлиғи ва давлат хокимияти орган- ларининг келишилган ҳолда фаолият юритишини ҳамда хамкорлигини таъминловчи субъект сифатидаги макомининг белгиланиши конституциявий ислохотлар тизимида муҳим сиёсий-ҳуқуқий ахамиятга эга бўлди. Давлатимиз рахбари таъкидлаганидск, «Илгари Ўзбекистон Республикаси Президенти эгаллаб турган Вазир- лар Махкамаси раиси лавозимининг тугатилиши хам либераллаштириш ва демократлаштириш йўлида муҳим калам бўлди. Қабул қилинган қонунларга мувофик эндиликда Бош вазир пафақат

Вазирлар махкамаси фаолиятини ташкил этади, балки унга рахбарлик қилади ва унинг иши самарадорлиги учун шахсан жавоб беради, Вазирлар Махкамаси мажлисларига раислик қилади, хукумат хужжатларини имзолайди, давлат ва хўжалик бошқаруви масалалари юзасидан қарорлар қабул қи лади». Айни дамда юртбошимиз хозирги пайтда мамлакатимиз ахолисининг сиёсий-хукуқий маданияти ва ижтимоий онг даражасининг ўсиб бориши, жамиятни демократлаштириш ва либераллаштириш жараёнларининг жадал ривожланиши, юртимизда кўппартиявийлик тизимининг тобора мустаҳ- камланиши шароитида давлат ҳокимия гининг учта субъекти, яъни давлат бошлиги бўлгап Президент, қонун чикарувчи ва ижро этувчи хокимиятлар ўртасидаги ваколатларнинг янада мутаносиб тақсимланишини таъминлаш учун зарур шарт-шароитлар юзага келганлигини эьтироф этган ҳолда, Ўзбекистон Республикасининг Конституциясини шунча монанд ва хамоханг холда ўзгартириш юзасидан бир қатор муҳим масалаларга эътибор каратади. Бу борада Президентимиз томонидан Ўзбекистон Респуб ликаси Конституциясининг 98-моддасини ўзгартириш бўйича таклиф этилаётган мулоҳазалар алоҳида ахамиятга молик. Ушбу ўзгартиришнинг мохияти шундан иборатки, Вазирлар Махкамаси фаолияти устидан парламент назорати кучайтирилди, шунингдек, давлаг бошлиги ва ижро хокимияти ўртасидаги мупосабатлар янада аниқлаштирилди. Хусусан, эндиликда Ўзбекистон Республикаси Президентининг Ва зирлар Махкамаси мажлисларида раислик килишга, Вазирлар Маҳкамаси ваколатига кирувчи масалалар юзасидан карорлар қабул 1шлишга, шунингдек, Вазирлар Махкамаси карорлари ва фармойишларини, Ўзбекистон Республикаси Бош вазири фармойишларини бекор килишга оид ваколагларини кўзда тутувчи норма чикариб ташланиши, қўшимча равишда мазкур нормага туккизта янги кием киритилиши кузда тутилмокда. Бу, албатта, Бош вазир макомида жиддий ўзгаришлар бўлишини кўзда тутади. Президентимиз таъбири билан айтганда, «Ўзбекистон Республикаси

Конституциисининг 98-моддасига киритилаётган ушбу ўзгаргишларнинг мазмун-мохияти шундан иборатки, уларга кура, Бош вазир лавозимига номзод кўрсатиш ва уни тасдиқлашнинг янада демократик принципларини ифодалайдиган янги тартиби ўрнатилмоқда. Шунингдек, Конституцияга киритилаётган бу ўзгартишларга биноан Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисига Бош вазирга нисбатан ишончеизлик вотумини билдириш хуқуки берилмоқда. Лини вақтда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси ваколатига тааллукли масалалар юзасидан карорлар қабул қилиш ҳуқуқи Ўзбекистон Республикаси Президентининг ваколатлари доирасидан чикарилмоқда». Таклиф этилаётган ўзгаришлар мамлакатимизда ҳуқуқий демократик давлат куришда муҳим аҳамиятга эга. Зотан, хукуматнинг нафақат давлат бошлиғи, балки парламент олдида хам жавобгарлигининг белгилаигани парламентнинг жамият ва давлат хаётидаги иштирокини янада кепгайтиради. унинг ижро этувчи хокимият устидан назорат олиб бориши механизмини ривожлантиради. Бу оса. ўз навбатида, Ўзбекистон Республикасининг амалда аралаш республика бош- карув шаклига ўтаётганидан далолат беради. Бу мамла катимизда истиқлол йилларида жамият хаётининг барча жабхаларида амалга оширилган ислоҳотларнинг ўз самара-сини бераётгаиидан ҳамда юртимизда ислохотларни янада кучайтириш, фукаролик жамияти институтларини янада ривожлантириш учун зарур шарт-шароит етилгапидан далолат беради. Давлатимиз рахбари томонидан таклиф этилгап мазкур ўзгартишларнинг яна бир жихати сиёсий партияларнинг фаоллигини янада оширишга, уларнинг давлат бошқарувидаги ишгирокиии кенгайтиришга каратилган. Чунончи,Ўзбекистон Республикаси Бош вазири номзодинииг Ўзбекистон Респуб- ликаси Олий Мажлисининг Коиунчилик палатасига сайлов- ларда энг кўп денутатлик ўрнини олган сиёсий партия ёки теиг миқдордаги депутатлик ўринларини кўлга киригган бир неча сиёсий партиялар томонидан гаклиф

отилиши, шубхасиз. сиёсий партияларнинг фаолиятини янада жонлантиради ва уларнинг давлаг бошқарувида фаол игнтирок этишини таъминлайди. Давлат бошқаруви сохасидаги ислоҳотларнинг муҳим йўналишларидан яна бири - парламент назоратининг муҳим усулларидан бири бўлган ишончеизлик вотумининг конституциявий мустаҳкамланиши билан боғлик. Хусусан, концепцияда Ўзбекистон Республикаси Бош вазири ва Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик пала- таси ўргасида зи,адияглар доимий тус олгаиида Қонунчилик палатаси дспу1атлари умумий сонининг камида учдан бир қисми томонидан Ўзбекистон Республикаси Президенти номига расман киритилган таклиф бўйича Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарининг кўшма мажлиси мухокамасига Бош вазирга нисбатан ишончеизлик вотуми билдириш хакидаги масала куйилиши, Бош вазирга нисбатан ишончеизлик вотуми гегишлича Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Коиунчилик палатаси дспу гатлари ва Сената аъзолари умумий сонининг камида учдан икки қисми овоз берган такдирда қабул қилинган ҳисобланиши ҳамда бундай холатда Ўзбекистон Республикаси Президенти Ўзбекистон Республикаси Бош вазирини лавозимидан озод этиш бўйича карор қабул килиши, бунда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг бутун таркиби Бош вазир билан бирга исгеъ(})ога чикиши кўзда тутилмокда. Юртбошимиз таъкидлаганидек, «Биз хаммамиз шуни аниқ англаб олишимиз зарурки, сайловларда ю гиб чиккан сиёсий партия такдим зтган Бош вазир номзодинииг Парламент томонидан куриб чикилиши ватасдикланиши хакидаги конституциявий тартибнинг белгиланиши, хукумап а нисбатан ишончеизлик вотуми институтининг жорий этилиши ва сиёсий тизимни модернизация ки-лиш жараёнида амалга оширилишн лозим бўладшан бошқа қатор чора-тадбирлар уз мазмун-мохияти билан мамлакатимизни ислоҳэтиш ва демократлаштиришнинг янги босқичини бошлаб беради».

Хулоса қилиб айтганда, Конституциямиз асосида амалга оширилаётган демократии ислохотларнинг барча истиқбол йўналишларини муваффакиятли амалга ошириш давлат ва жамият курилишининг барча сохаларини демократлаштириш ва эркинлаштиришнинг муҳим шарги бўлади, кучли давлатдан кучли фукаролик жамияти сари ривожланишимизни амалда татлганлайди

Адабиётлар 1. Фалсафа. Қадимий луғат. – Т., «Шарқ», 2004 йил, 154-152 бетлар. 2. Ж.Туленов Жамият фалсафаси. Олтинчи бўлим. – Т., 2001 йил. 3. Фалсафа. Ўқув қўлланма. Э.Юсуповнинг умумий таҳрири остида. – Т., «Шарқ», 1999 йил, 252-255 бетлар. 4. С.Э. Крапивенский. Социальная философия. Учебник дня вузов.- Москва, Гуманиторно-издательский центр «ВЛАДОС», 1998 йил, 3-17 бетлар. 5. В.С.Барулин «социальная философия» Учебник дня вузов.- Москва, ФАИР-ПРЕСС, 1999 йил,

O'xshashlar

Давлат ҳокимияти ва бошқарувини демократлаштириш жараёнида президентлик инистутнинг урни в роли

Бизнинг бош мақсадимиз – жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир

Демократия - халқ ҳокимияти демакдир

Ифтихор

Миллий –маънавий тикланиш ва юксалишнинг сиёсий омиллари, хуқуқий демократик давлат тузиш муаммолари