Тикланиш ва тараққиёт йўли - Milliy istiqlol g'oyasi - Referatlar

Тикланиш ва тараққиёт йўли

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

72.5 KB

Ko'chirib olish

Тикланиш ва тараққиёт йўли (Вилоят университетлари фаолияти ҳщида мулоҳазалар) Жаҳон тараққиёти тажрибаси жамиятни таълимсиз, илм- фансиз ривожлантириб бўлмаслигини кўрсатмокда. Дунёда ҳеч бир давлат саводсизлик ва хурофот туфайли яхшилик кўрмаган. Инсоният цивилизацияси ҳамма вақт онг ва та- факкур тараққиёти, унинг бекиёс куч- қудрати, яратувчилик даҳоси билан тарихда буюк силжишлар қилган. Турли давр- ларда, турли минтақаларда, турли ҳолатларда юз берган бундай ҳодисалар инсон ва жамият тарақкиётини кутилмаган чўққиларга олиб чиккан. Мамлакатимиз мустақил тараккиёт йўлини тутганига кўп вақт ўтгани йўқ. Ана шу қисқа муддатда фан ва техникага муносабат, олий таълимни ривожлантириш, энг замонавий талабларга жавоб берадиган мутахассисларни тайёрлаш давлат сиёсати даражасига кўтарилди. Президент Ислом Ка римов илм-фан тараккиётига катта эътибор билан қарамоқда. Айни пайтца у энг ривожланган мамлакатлар тажрибасига таяниб, замонавий кадрлар тайёрлашни долзарб вазифа қилиб қўймоқда. Натижада кўплаб талабаларимиз дунё-нинг бир канча мамлакатларида таълим олмокда, ёш олим ва мутахассисларимиз оламга машҳур илм масканларида малакасини оширмоқда. Буларнинг барчаси ёш, муетақил мамлакат тарақкиётига пишиқ- пухта замин яратиш ниятида қилиняпти. Хориж тажрибасини ўрганиш билан бирга миллий замин- да, мингйилликлар мобайнида шаклланган таълим-тарбия анъаналарини такомиллаштириш, ўкиш-ўқитиш тизимини баркамоллаштириш шу куннинг муҳим вазифасиха айланган. Шунинг учун ҳам Президент Ислом Каримов олий таълимни барча имкониятларни ишга солиб такомиллаштириш, мазкур тизимни янги тарихий шароитларда янгича талаблар асоси-да қайта куроллантириш вазифасини кўндаланг кўймокда. Бирок, шуни алоҳида таъкидлаш керакки, қиска фурсатда олий таълим соҳасида амалга оширилган ишлар кимлар-нингдир қарашларига мос келмаяпти. Тобора шаклланиб,

кучга тўлиб бораётган мамлакатимиз равнаки аллакимлар- нингдир ғашига тегмокда. Хусусан, олий таълим борасидаги ислоҳотларни кўр-кўрона таҳлил этиб, ўз манфаатларига мос келмаган ҳар кандай ижобий тажрибаларга салбий тус бермоқчи бўлганларнинг фикрлари асоссиз эканлигини ҳаётнинг ўзи кўрсатмокда. Олий таълим тизими чин маънодатуб ислоҳотни бошдан кечирмокда. Жумладан, вилоятларда университетларнинг ташкил топиши бу соҳадаги дастлабки улкан қадамдир. Айни пайтда у узоқни ўйлаб қилинган иш, юксак маънавий-маъри- фий сиёсат. Халқ ва давлат манфаатига тўла мос келадиган хайрли ҳодиса. Айрим мухолифларимиз вилоят университетларининг ташкил топишини кадрлар тайёрлаш ва таълим тизими-да оркага кетиш, деб баҳоламоқда. Улар тайёрланаётган кадрларнинг бир қисми малакасиз эканини, жойларда тажрибали профессор-ўқитувчиларнинг стишмаслиги, университетларнинг моддий-техника базаси етарли эмас-лигини рўкач килмокдалар. Улар айни шундай асоссиз ва майда мулохдзалари билан омма фикрини чалғитишга ҳаракат килишади. Келинг, воқеликка холисона ёндашайлик. Унга хаёт талаби, халқ ва мамлакат эҳтиёжи нуқтаи назаридан баҳо берайлик. Бирпас бўлса-да, ўз манфаатимизни четга суриб кўйиб, масалани умумхалқ ва умумдавлат манфаати нуқтаи назаридан тахлил килайлик. Биринчидан, вилоятларда олий университет таълимини ташкил этиш ўша жойларда илмий-маърифий ишларни ривожлантиришга, энг олис ва чекка шақарларни маданий- маърифий марказга айлантиришга асос бўлди. Бу, ўз-ўзидан, аҳоли ўртасида илмий-ғоявий ҳамда маънавий тафаккурни кенгайтиришга хизмат килмоқда. Илмий ва маърифий ишлар халқ хаётига тобора кўпрок, тобора чуқуррок кириб боряпти. Янги илмий-техникавий ишланмалар, ихтиролар ўз яратилган жойида тезда ишлаб чикаришга жорий этилмоқда. Бу эса мамлакат аҳолиси онги ва дунеқарашини кенгаитиришда катта аҳамият касб этади.

Иккинчидан, Ўзбекистон тарихий-жўғрофий жиҳатдан хилма-хил ҳолат ва иқлимга эга бўлган мамлакат. Мамла- катимиздаги турли ҳудудлар аҳолиси умумий ягона тарихга эга бўлгани баробарида руҳияти, яшаш тарзи, воқеликка муносабати, ҳодисаларни қабул килиш ва хулосалар чикариш жиҳатидан бир-биридан фарқ килади. Дейлик, Фарғона во-дийси халқларининг яшаш тарзи билан Хоразм халқи ёхуд Бойсун, Сариосиё аҳолиси билан Бухоро, Самарканд, инчу-нин, Мирзачўл ё Фориш ахолией яшаш тарзида анча-мунча фарқ бор. Бундай ҳодиса бир вилоятнинг ўзида ҳам турли кўринишларда намоён бўлади. Ана шундай мамлакатда ҳар бир ҳудуд ёшларининг илм олишга, касб эгаллаш, замо-навий фан-техниканинг ўзига макбул бўлган жиҳатларини ўрганишга ўзига хос эҳтиёж юзага келиши табиий. Буни ҳисобга олмаслик мумкин эмас. Қадимий Хоразм ўзининг машҳур математиклари, астро- номлари, тарихчилари ва давлат арбоблари билан, Фарғона водийси халқлари эса дунё тан олган шоиру адиблари билан машҳурдир. Узок йиллик мустамлакачилик йилларида ҳам бу халқлар ўз ота-боболари анъаналарига содик колди, ўзлигини йўқотмади, дунёқараши ва авлодларидан мерос буюкликни саклаб колди. Лекин шўро даврида бор эыибор марказга қаратилгани туфайли у ерларда туғилган истеъдодларнинг кўпчилиги марказга келишга мажбур бўлди. Натижада мар- каздан узоқда яшайдиган аҳолининг илмий-маданий савияси сезиларли оркада колди. Марказ илгарилагани сари олисдаги аҳвол ёмонлашиб бораверди. Бу ҳолат бутун мамлакатдаги ишлаб чикаришда, иқтисодиётда ва умумий тараккиётда туза- тиш кийин бўлган салбий ҳодисаларни келтириб чикарарди. Шу маънода Президент Ислом Каримов сиёсати ўзбек миллий анъаналарини гиклаш, туб ахолининг яшаш тарзидан келиб чиқиб, унинг ноёб истеъдодини тарбиялаш, рўёбга чикариш сиёсатидир. Шунинг учун ҳам у миллий қадриятлар ривожига катта эътибор билан қарамокда. Учинчидан, ўзбек миллий урф-одатларидан бири оила аъ- золари, кариндош-уруғлари билан якин яшаш ва бир-биридан хабардор бўлиб туриш

анъанасидир. Ана шу ҳолатдан келиб чиқиб, уз фарзандларини узоқка эмас, аксинча якин атрофда ўкитиш, малакали мутахассис қилиб етиштириш улар учун орзудир. Вилоят университетларининг ташкил этилиши айни шу орзунинг амалга ошишига ҳам замин яратади. Масаланинг иккинчи гомони ҳам бор. Айни талабалик йиллари ўсмирнинг шахе бўлиб шаклланишдек мураккаб ва зиддиятли даврига тўгри келади. 17-25 ёш инсоннинг бутун ҳаётини белгилаб берадиган, унинг келажагига замин яратадиган палла. Шарқ халқ педагогикасида эса фарзандга айни ана шу ёшида алоҳида диккат- эътибор билан қараш лозимлиги айтш1ади. Зеро, ўспирин ота-она назоратидан узоқлашгач, ўзича «эр- кинлик» нашидасини суради ва ўкиш- ўрганиш машаққатидан кўра кўпроқ ўйинкароқликни, роҳат-фароғатни ўйлайдиган бўлиб қолади. Кўча-кўйдаги ҳар қандай салбий ҳодиса унта тез таъсир қилади. Тўртинчидан, вилоят университетларининг ташкил этилиши талабаларнинг иш жойига яқинлигига, ҳаёт билан илмнинг, иазария билан ишлаб чиқаришнииг яқинлашувига катта ёрдам беради. Яқин келажакда илмда ҳам рақобатни йўлга кўйиш зару-ратга айланади. Рақобат эса чиндан-да, ривожланиш негизи. Бусиз таракқиёт бўлмайди. Илмдаги рақобат чинакам онг ва дунёқарашларни ёритгувчи маёқ бўлиши шубҳасиз. Қайси университет ўз ихтиролари, илмий хулосалари, яратаётган ишланмалари билан ном чиқарса, ўша университетда ўқиш талаби ошиб боради. Бу жиҳатдан ҳам мамлакат маркази ва вилоятларда университетларнинг кўпайтирилиши самарали холат. Зеро, хакикий ракобат ана шундай шароитдагина кучаяди. Бешинчидан, мамлакатда олий таълимга қизиқиш кенг тус олмокда. Жумладан, вилоят ҳокимликлари, маҳаллий раҳбарлар ҳам бунга алоҳида масъулият билан қарамоқда. Чунки улар ўз вилояти келажагини, тараккиётини ана шу ердаги олий таълим марказлари фаолияти билан боғлик ҳолда кўрадилар. Вилоят ишлаб чикариши бш1ан боғлик бўлган янги соҳаларни узлаштириш, янги ихтисосликларни ташкил этиш, мазкур

йўналишларни ривожлантирадиган маҳаллий кадрларни ўзлари тайёрлаш имкониятига эга бўлишади. Олдинлари марказда ўқиган кадрларни вилоятга юбориш анчагина муаммоларни туғдирар эди. Энди эса бу масала ҳам ижобий ҳал этиладиган бўлди. Олтинчидан, дунёнинг энг илғор, энг машҳур ўкув юртла- ри билан ҳамкорлик қилиш имкониятлари кенгаймоқда. Ҳар бир университет профессор-ўкитувчилари, тадкиқотчи ва ихтирочилари ўз ихтисосликлари бўйича хорижий шериклар билан ҳамкорлик қилмоқда. Бу эса дунё тажрибасини тезроқ мамлакатимизга олиб кириш, миллий фан ва техникани янги тараккиёт ўзанига буриш, шу асосда мамлакат ривожини жадаллаштириш имконини беради. Вилоят университетларини ўқитувчи ва раҳбар кадрлар билан таъминлаш, уларни сифат жиҳатидан яхшилаш чора- лари изчиллик билан кўриб чикиляпти. Жумладан, мамлакат марказидаги Фанлар академияси ва етакчи олий ўкув юртлари олимларидан бир гурухи вилоятларга юборилди. Улар жой-ларда ўқув-педагогик ишларнинг энг илғор тажрибаларини жорий этмокдалар. Янги мавзуларда илмий изланишларни йўлга кўймокдалар. Ўзлари иш олиб бораётган ҳудуд муам-моларини ўрганиш ва уларни вақтида ҳал этишнинг илмий ечимларини топмокдалар. Бир қатор университетларда янги замонавий бўлимлар ва кафедралар ташкил этилмоқда. Уларда мамлакат халқ хўжалигини ривожлантиришга оид энг долзарб масалалар устида илмий тадкиқот ишлари олиб бориляпти. Масалан, Бу- хоро давлат университетида республика Фан-техника давлат қўмитаси дастурига кирган кўплаб мавзулар бўйича жиддий илмий тадқиқотлар яратилмокда. Мазкур университетда тузни тозалаш, маҳаллий хомашёдан спирт, бўяш ва ювиш содалари олиш, биологик йўл билан сувни тозалашнинг янги технологиялари ишлаб чикдпди. Андижон давлат университетида илмий кадрларни етиш- тиришда катта муваффақиятларга эришилмокда. Илмий тадкикотлар орасида пахта сифатини яхшилаш ва хосил-дорлигини ошириш муаммолари катта ўрин

тутмокда. Чу-нончи, бу даргохда «Ғолиб-1» янги пахта нави яратилди, «Гибрид» нави синовдан ўтказилди. Мазкур навларнинг афзаллиги шундаки, уларнинг тола бериш даражаси 45 фоиз- дан ошмокда. Хўжалик хисобидаги лаборатория эса янги тўкимачшшк материаллари ишлаб чикариш муаммолари билан шуғулланади... Дастлабки натижалар шуни кўрсатмокдаки, қаерда янги университетлар ташкил этилган бўлса, ўша ерда хает ўзгаряпти, илмий изланишларнинг илғор йўналишлари иш лаб чикиляпти. Энг муҳими - одамлар дунёқарашида ижобий ўзгаришлар юз бермоқда. Олий таълим тизимини такомиллаштириш, уни тубдан ислох қилиш жахоннинг энг ривожланган мамлакатлари тажрибасини ўрганиш ва уларга таянишни ҳам такозо этади, албатта. Мамлакатнинг пойтахтдан ташкари шаҳарларида олий университет таълими марказларини ташкил этишнинг ижобий самараларини стакчи, ҳар томонлама ривожланган мамлакатлар тажрибасида ҳам кўриш мумкин. Жумладан, Америка Қўшма Штатларининг Кембридж шахридаги Гар вард, Стенфорд шахридаги Стенфорд, Пристон шахридаги Пристон, Буюк Британиянинг Оксфорд шахридаги Оксфорд, Лид шахридаги Лид, Фарангистоннинг Страсбург, Лион, Дижон, Гренбль шахарларидаги мазкур шаҳарлар номи би лан аталадиган университетлари ўзининг юксак малакали кадрлар тайёрлаши ва илмий имкониятлари билан жаҳонда ном чикарган. Олмонияда эса олий университет таълимининг ўзига хос тажрибаси бор. Бу энг самарали ва ҳаёт синовидан ўтган тажриба ҳакида нисбатан батафсилрок тўхталиш лозим, деб ўйлаймиз. Энг кадимий олмон университети Хайдельберг шаҳрида 1386 йили ташкил этилган. XV асрга келиб мамлакатда университетлар бекиёс даражада ривожланди. Ўша пайтда ташкил этилган олий таълим масканлари Лейпциг, Росток, Грайфсвальд, Фрайбург, Тюбинген ва бошқа шаҳарларда хозиргача фаолият кўрсатиб келмокда. Уларда ўкиш ва ўкитиш ишлари илмий тадкиқот фаолияти билан чамбарчас боғланган ҳолда олиб борилади. Мамлакат тараққиётининг катта-

катта муаммолари ана шу даргохларда ўзининг илмий ечимини топади. Илм ва маърифатга ташна немис ёшлари малакали мутахассис бўлиш учун астойдил интилади. Шунинг учун хам айни пайтда Мюнхен ва Берлин университетларида 60 мингдан ортиқ, Кёльн, Мюнстера, Гамбург университетларида эса 40-50 минг талаба таҳсил олмоқда. Ишлаб чикаришни механизациялаш, кам меҳнат сарф қилиб, кўп ва сифатли маҳсулот ишлаб чикариш учун олмони- яликлар бугун имкониятларини ишга соладилар. Фан-техника таракқиётини жадаллаштириш, олий малакали мутахассис-лар билан саноатни куроллантириш мақсадида Олмонияда техника университетларини кенгайтириш ва мамлакатнинг бошқа минтакаларида ҳудудий университетларни янада кўпайтириш дастури ишлаб чиқилган. Шунинг учун ҳам мам лакат тараккиёти тобора тезлашмоқда. Дарҳакиқат, мамлакат ривожи бевосита халқ дунёқараши, унинг билим даражаси, акл-идроки билан боғлиқ. Халки доно, жаҳон фани ва илмидан хабардор мамлакатнинг равнаки тез ва баракали бўлади. Албатта, бу борада бизнинг мамлакати- мизда ечимини кутаётган долзарб муаммолар мавжуд. Бироқ уларнинг хдммасини тез ва бир йўла ҳал қилиб бўлмайди. Жумладан, мавжуд университетлар моддий-техника базасини йилдан-йилга мустаҳкамлаш, уларни энг замонавий ўкув-методик ашёлар билан жиҳозлаш, муаммовий лабораторияларни куроллантириб бориш катта маблағни талаб этади. Айникса, профессор-ўкитувчилар таркибини кенгайтириш, уларнинг малака сифатини ошириш, илмий ходимлар ва тадқикотчилар фаолиятини энг долзарб ва самарадор мавзу- ларгайўналтириш учун анча вақт керак. Мамлакатраҳбарияти ва хукумати ана шу кийин ва мураккаб вазифаларни ҳал этиш учун бутун чораларни ишга солмокда, катга миқдорда маблағлар ажратилмокда. Хорижий мамлакатлар билан фан- техника ва таълим соҳасида ҳамкорлик тобора чуқурлаштириб бориляпти. Буларнинг барчаси мазкур тизимда кескин бури- лиш ясаш, келажакда мамлакатни энг кучли, билимдон, юкори савияли кадрлар билан таъминлаш имконини беради.

Мамлакатимизда амалга оширилаётган кенг миқёсли ислоҳотлар умуман олий таълим тизимини қайтадан кўриб чикиш, унинг фаолиятини ҳаётга тобора якинлаштиришни кун тартибига кўймокда. Жумладан, олий таълимнинг янги минтакавий дастурини ишлаб чиқиш, шу асосда қар бир вилоят ҳаётидаги муаммоларни ўз жойида чуқур, илмий жиҳатдан ўрганиб, асосли хулосалар чикариш тақозо этилади. Ҳар бир вилоят ишлаб чикаришини фан ютуклари асосида қайта қуроллантириш, ижтимоий, иқтисодий, демографик, жўғрофий муаммоларни чуқур ўрганиш эса бутун мамлакат халқ хўжалигини яхлит ривожлантириш имконини беради. 1994 йж

Адабиётлар: 1.Асосий вазифамиз – Ватанимиз тараққиёти ва халқимиз фаровонлигини янада юксалтиришдир. Президент Ислом Каримовнинг 2009 йилда мамлакатимизни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш якунлари ва 2010 йилга мўлжалланган иқтисодий дастурнинг энг муҳим устувор йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамаси мажлисидаги маърузаси. Халқ сўзи, 2010 йил 30 январ. 2.Мамлакатимизни модернизация қилиш ва кучли фуқаролик жамияти барпо этиш – устувор мақсадимиздир. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси ва Сенатининг қўшма мажлиси тўғрисида тўғрисида Ахборот. 2010 йил 28 январь. 3.Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. –Т., «Маънавият», 2008. 4.Каримов И.А. Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йўллари ва чоралари. -Т.: Ўзбекистон, 2009. 5.Каримов И.А. Бизнинг бош мақсадимиз - жамиятни демократ-лаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир. Т., «Ўзбекистон», 2005. 6.Эргашев И. ва бошқ. Миллий истиқлол ғояси. Ўзбекистон Республикаси Олий таълим бакалавриат босқичи учун дарслик. -Т.: Академия, 2005, 3-30- бетлар.

O'xshashlar

Мустақиллик-маънавий тикланиш ва юксалиш

Буюк тикланиш йули

Ноосфера ва барқарор тараққиёт стратегияси

Миллий-маънавий тикланиш, миллий муносабатлар ва жамият тараққиёти,

Миллий ғоя – ўзликни англаш ва тараққиёт омили