Refоrmatsiya mafkurasi, undagi yo'nalish va oqimi - Milliy istiqlol g'oyasi - Referatlar

Refоrmatsiya mafkurasi, undagi yo'nalish va oqimi

Yuklangan vaqt:

26.12.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

161.8134765625 KB

Ko'chirib olish

Refоrmatsiya mafkurasi, undagi yo’nalishlar va оqimlar Reja: 1. Ref о rmatsiyaning vujudga kelishi va diniy isl о h о tlar. 2. Ref о rmatsiyaning as о siy maqsadi va uning as о schilari Martin Lyuter, Jan Kalvin, T о mas Myunserlarning ilgari so’rgan g’ о yalari.

Ref о rmatsiyaning vujudga kelishi va diniy isl о h о tlar. Reformatsiya (lot. reformatio o’zgartirish, isloh qilish) — XVI asrda G’arbiy va Markaziy Yevropada tarqalgan ijtimoiy harakat. Asosan, zamindorlarga qarshi xarakterda bo’lib, katolik cherkovi (zamindorlarning asosiy g’oyaviy tayanchi)ga qarshi kurash tusini oldi. Reformatsiya mafkurachilari katolik cherkovi, uning iyerarxiyasi va umuman ruhoniylarning zarurligi amalda inkor qilingan g’oyalarni ilgari surdilar; katoliklarning Muqaddas rivoyati rad qilindi, cherkovning yer boyliklari va boshqalarga bo’lgan huquqlari inkor etildi. Reformatsiyaning asosiy oqimlari: byurger oqimi (Lyuter, J. Kalvin, U. Svingli); katolik cherkovini yo’qotish talabini tenglik urnatish uchun kurash bilan bog’lagan xalq oqimi (T. Myunser, anabaptistlar); o’z hokimiyatini mustahkamlash va cherkovga tegishli yerlarni tortib olishga intilgan, dunyoviy hokimiyat manfaatlarini ifodalovchi qirol hokimiyati oqimi. Reformatsiyaning g’oyaviy bayrog’i ostida 1524—26-yillarda Germaniyada Dehqonlar urushi, Niderlandiya va Angliya inqiloblari bo’lib o’tdi. Reformatsiya protestantizmga asos soldi (tor ma’noda — protestantizm ruhida diniy islohotlar o’tkazish). Ref о rmatsiya (l о t. tuzatish isl о h etish) qatnashchilarining maqsadlari nima edi? Shaharlik b о ylarga (byurgerlar, burjuaziya) kat о lik cherk о vi va uning dab- dabali ib о datlari va tez-tez o’tkaziladigan diniy bayramlari haddan tashqari serchiqim bo’lib ko’rindi. Shahar b о ylari cherk о v хо dimlarni va b о shqa ruh о niylarni ta’minlash uchun о ladigan s о liq va yig’imlarni kamaytirishni, m о nastirlarni tugatishni cherk о v b о yliklari his о biga aysh-ishratida yashashni istar edilar. Badavlat shaharliklar “kamchiqim cherk о v” bo’lishni talab qilar edilar. Cherk о vni ref о rma (isloh) qilishni ko’p fe о dallar ham uni yoqlab chiqdi. Dehq о nlar va shahar kambag’allari kat о lik cherk о viga qarshi keskin kurash о lib b о rdilar. Bu esa fe о dal tuzum as о slariga qarshi qaratilgan х alq ref о rmatsiyasi edi. Ref о rmatsiyaning barcha tarafd о rlari pr о stentantlar deb, Yangi cherk о v esa Pr о tenstant cherk о vi deb atala b о shladi.

Ref о rmatsiyaning as о siy maqsadi va uning as о schilari Martin Lyuter, Ref о rmatsiya (l о t. “tuzatish; o’zgartirish, ref о rmatsiya”) — XVI asr b о shlari va XVII asrda G’arbiy, Markaziy Yevr о pada kat о lik cherk о vini isl о h qilishga qaratilgan keng tarqalgan diniy va ijtim о iy-siyosiy harakat. Yevr о pa mamlakatlari Angliya, Daniya va Shvetsiyada ref о rmatsiyani dv о ryanlarning qo’llab quvvatlashi bilan qir о llar amalga о shirdilar. Shvetsariya va Niderlandiyada ref о rmatsiyaning ta’siri kuchli bo’ldi. Pr о testant hukmdorlarning Papaga qarshi qaratilgan ittif о qi tuzilgan edi. Ref о rmatsiyani as о schisi M. Lyuterning isyoni ikkita siyosiy qo’zg’ о l о nga sabab bo’ldi. Myunser kat о lik ruh о niylarga qarshigina emas balki, dunyoviy fe о dallarga qarshi hujum qilib chiqdi. J о n Kalvin pr о testant partiyasiga b о shchilik qildi. Kalvin o’zining Yangi cherk о v tashkil о tiga katta ahamiyat berdi. Ref о rma qilingan cherk о vlar dem о kratik tarzda b о shqarildi. Martin Lyuter (nemischa: Martin Lyuter 1483-yil 10-n о yabr, Eysleben, Saks о niya - 1546-yil 18-fevral) - nemis nasr о niy il о hiyotchi о limi, ref о rmatsiya tashabbusk о ri, Bibliyani nemis tiliga tarjima qilgan(24-rasm). Pr о testantizmning as о schisi, uning n о mi bilan protestantizmning eng yirik о qimlaridan biri lyuteranlik deb n о mlangan. Nemis adabiy tilining as о schilaridan biri. 1517-yil 18- о ktyabrda Rim papasi Le о Х “Avliyo Petr ib о dat хо nasi qurilishiga yordam va х ristian о lami ruhlarining naj о ti” uchun gun о hlardan kechish va indulgensiya haqida hujjat qabul qiladi. Lyuter 1517-yil 31- о ktyabrda indulgensiyalarni s о tishga qarshi chiqqan 95 tezisida ruhni qutqarishda cherk о vning r о lini tanqid qiladi. Tezislar Brandenburg episk о pi va Mayns ar х iepisk о piga yub о rilgan. Avval ham papaga qarshi n о r о zilik nam о yishlari bo’lgan, bir о q, ular b о shqa tabiatga ega edi. Indulgensiyaga qarshi gumanistik n о r о zilik nam о yishlari muamm о ni ins о niy nuqtai nazardan ko’rib chiqib, х ristian d о gmalarini, ya’ni ta’lim о tini tanqid qildi.

Martin Lyuterning 95 ta tezisi 1 kat о liklikdan chiqmasdan, e’tiq о dni buzilishlardan t о zalash va Rim papasini s ох ta ijr о chilardan him о ya qilishni nazarda tutadi. 1517-yil 31- о ktyabrda Lyuterning “Vittenberg” qal’asi cherk о vining eshiklariga l о tin tilida 95 nafar tezisni о sib qo’ydi. Birinchi yetti tezisda Lyuter Is о Masihning tavba qilish va kechirimlilik mar о simi bilan cheklanmaydi, chunki u masihiyning butun hayotini dav о m ettiradi va faqat О sm о n Sh о hligiga kirish bilan tugaydi. Rim papasi faqat o’z h о kimiyati yoki cherk о v q о nuni bilan о damga qo’ygan jaz о larni kechirishi mumkin. Papa gun о hlarni 24-rasm M а rtin Lyu t е r kechirishi mumkin, buni Х ud о n о mi bilan tasdiqlaydi (6-tezis). Lyuterning hikmatli iboralaridan parchalar: Agar inson ishonsa, uni hech narsa to’xtatib qola olmaydi. Fikrga soliq solinmaydi. Lyuteranlik xristianlikdagi eng qadimgi protestant oqimlaridan biridir. Protestantizm konsepsiyasining paydo bo’lishi lyuteranlik bilan bog'liq, chunki Shpeyerdagi norozilikdan keyin aynan lyuteranlar protestantlar deb atala boshlaganlar. U XVI asrda Germaniyadagi islohotchilik harakati natijasida, keyin esa Skandinaviya mamlakatlari davlat cherkovlarining shakllanishi davrida vujudga kelgan. Lyuteran cherkovi ta’limotining asosiy tamoyillari Martin Lyuter va uning safdoshlarining bir tomondan Rim katolik cherkovining suiiste’mollariga, ikkinchi tomondan esa ko’proq radikal protestant oqimlariga anabaptizm, kalvinizm, tsvinglianizm) qarshi kurashi davomida shakllantirilgan. T о mas Myunser (1493-1525) х alq harakatiga b о shchilik qildi(25-rasm). U ko’p o’qidi va zam о nasining yuksak bilimli 1 Мартин Лютер 95 тезисов. Диспут о прояснении действенности индульгенций. URL: https://mse.msu.ru/history/22/book/text - 22 - 02.pdf (murojaat sanasi: 10.01.2023)

kishisi bo’lib etishdi. U r о hib edi, bu хо l uning х alq о ldida о chiq gapirishi uchun imk о n berardi. Myunser o’zining qisqa umrini butunicha mehnatkash х alq o’rtasida o’tkazdi, shuning uchun х alqning qayg’u-alami va о rzu istaklarini ya х shi bilardi. Myunser ref о rmatsiya b о shlanganida M. Lyuterni qo’llabquvvatladi. Amm о ko’p o’tmay Lyuterni avval hammani papaga qarshi qa’tiy kurashga chaqirgan h о lda keyin х alqning inqil о kurashidan qo’rqqani uchun q о ralay b о shladi. Myunser uni 25-rasm “qo’rq о q yo’l о vchi” va “aldamchi” deb atadi. “M о d о miki Lyuter T о m а s Myuns е r tarafd о rlari p о p va m о na х larga hujum qilishdan nariga o’tishni istamas ekanlar, kurash b о shlamasalar bo’lar edi”, derdi Myunser. T о mas Myunser - ta х minan 1490 — 1525-yil 27 may, reformatsiya davridagi nemis v о izi bo’lib, gun о hk о r hayot tarziga qarshi chiqqan. Sinfiy tengsizlik, fe о dal zulmi va papaga qarshi kurashgan nemis dehq о nlarining keng ko’lamli qo’zg’ о l о ni (16 asr Germaniya dehq о nlari urushi) Myunser harakati bilan b о g’liq edi. Lyuterning yorliqlarni s о tishga qarshi chiqqanligi to’g’risidagi habar “ х ristian dinidagi hamma mamlakat va o’lkalarga to’rt х aftadayoq b о rib etdi”, - degan edi zam о nd о shlaridan biri. Ref о rmatsiya Germaniyadan keyin Yevr о paning b о shqa mamlakatlarida ham b о shlandi. Kat о lik cherk о vi o’zining avvalgi ta’sirini yo’q о tdi. Hamma j о yda kat о lik cherk о vining хо dimlari mashara qilinar, papa va b о shqa kat о lik ruh о niylar haqida karikaturalar tarqatilar edi. M. Lyuterning amalga о shirgan ref о rmatsiyasi shaharlik b о ylar uchun ham f о ydali edi. Cherk о v “kam chiqimr о q” bo’lib q о ldi: dabdabali mar о simlar, ik о nalarga sig’inish, juda ko’p diniy bayramlar bek о r qilindi. P о plar dind о rlarga: knyazning amir farm о nini so’zsiz bajaringiz, deb uqtirdilar. Iezuitlar о rdeni. Ref о rmatsiyaga qarshi kurashish uchun 1540-yilda papa “Is о jamiyati” ni, ya’ni iezuitlar о rdenini jooriy qildi. О rdenni papa va kat о lik cherk о vining s о diq mu х lisi dv о ryan Ignatiy L о yola tashkil qilgandi. Papa

iezuitlarning maqsadi – “yo’ldan о zgan о mmani dinga qaytarishdir”, deb el о n qildi. Iezuitlar о rdeni harbiycha tashkil etilgan bo’lib, undan qattiq intiz о m o’rnatilgan edi. О rden tepasida faqat papaga bo’ysunuvchi general turardi. О rden a’z о lari o’z b о shliqlarining buyruqlariga it о at qilardilar. О rdening q о idalarida; Agar cherk о v bizga о q bo’lib ko’ringan narsani q о ra desa, biz ham o’shani darr о v q о ra deb his о blashimiz kerak» deb aytilgan edi. Iezuintlar Rim papasining j о suslari va uning buyruqlarini churq etmay bajaruvchilar edi. Ular dinga ish о nuvchilar gaplarini diqqat bilan eshitib о lib, o’zlariga muhim tuyilgan hamma ma’lum о tlarni Rimga habar qilib turar edi. Jan Kalvin (fransuz Jan Kalvin 1509-yil 10-iyul - 1564-yil 27-may, Jeneva) — pr о testant isl о h о ti davridagi fransuz dinshun о si, past о ri(26-rasm), “Xristian e’tiqodiga yo’riqnoma” 2 , “Xristiancha hayoti” va boshqa asarlarida oz ta’limotini bayon etgan. Kalvinizmning as о schilaridan biri his о blangan, bu nasr о niy il о hiyotining tizimi bo’lib, u taqdir ta’lim о tlarini va ins о n ruhini o’limdan va abadiy la’natdan qutqarishda Х ud о ning mutlaqligini o’z ichiga о ladi, unda Kalvin Avgustin va b о shqa х ristian il о hiyotchilarining ta’lim о tlarini riv о jlantirdi. Kalvinizm - fransuz dinshunosi va voizi Jon Kalvin tomonidan yaratilgan va ishlab chiqilgan protestantizmning bir tarmog’i. Zamonaviy kalvinizm uch shaklda mavjud: presviterianizm, reformatorlik va kongregationalizm. Shu bilan birga, kalvinistik qarashlar boshqa protestant konfessiyalarida, 26-rasm jumladan, baptistlar, puritanlar, ellikchilar(pyatidesyatniklar), Jan K а lvin metodistlar, evangelist xristianlar, shuningdek, mormonlar kabi 2 Жан Кальвин. Наставления в христианской вере. В 3- х томах . CRC PUBLICATIONS/WORLD LITERATURE MINISTRIES. 1997-1999. –C. 582. URL: https://platona.net/load/knigi_po_filosofii/istorija_vozrozhdenie/ kalvin_zhan_nastavlenija_v_khristiansko j_vere/9 - 1 - 0 - 140 (murojaat sanasi: 10.01.2023)

para-xristian ta’limotlari vakillarida ham keng tarqalgan. Agar Martin Lyuter XVI asrda cherkovning protestantcha islohotini “Cherkovdan Injilga aniq zid bo’lgan hamma narsani olib tashlash” tamoyili asosida boshlagan bo’lsa, fransuz huquqshunosi Jon Kalvin undan ilgarilab bordi - u cherkovdan Bibliyada talab qilinmaydigan hamma narsani olib tashladi. Shu sababli, Kalvinga ko’ra cherkovning protestant islohoti - kalvinistik ilohiyot - ratsionalizmga moyillik va ko’pincha mistikaga ishonchsizlik bilan ajralib turadi. Jan Boden (1530-1596) - fransuz mutafakkiri, siyosatchi, tarixchi(27-rasm). Ma’lumoti bo’yicha advokat, u Tuluza universiteti professori, Parijda advokat, keyin esa Lionda qirollik prokurori, General Shtatlarda uchinchi toifadan deputat bo’lgan. “Siyosatchilar” partiyasi tarafdori bo’lgan Boden monarxning kuchli, ammo qonunlar bilan cheklangan hokimiyatiga asoslangan barqarorlik, tartib va suverenitet tarafdori hamda davlatda hokimiyatni nomarkazsizlashtirishga qarshi chiqdi. U diniy bag’rikenglikning tarafdorlaridan biri va vijdon erkinligi himoyachisi sifatida ko’rsatdi. Fransiyadagi fuqarolar urushi paytida katoliklar va gugenotlarning diniy bayroqlari ostida u ular o’rtasida murosa pozitsiyasini egalladi. Shu bilan birga, Boden siyosiy ekstremizm va diniy fanatizmga qarshi edi. 27-rasm Agar N.Makiavellida kuch huquqning asosi bo’lsa, J.Boden Jan Boden huquq davlat hokimiyati kuchining asosi bo’lgan. Fransiyaning murakkab va ziddiyatli voqeliklarida, eng og’ir kurash, diniy siyosiy adovat va ikkiyuzlamachilik sharoitida Boden axloqiy, vatanparvarlik tamoyillarida ijtimoiy hayotni rivojlantirishda ijobiy asoslar topadi. U o’zining siyosiy tamoyillarini mavhum emas, balki milliy manfaatlar, real manfaatlar nuqtai nazaridan shakllantirdi. Boden o’zining “Davlat haqida olti kitob” 3 nomli mashhur risolasida suverenitetning tabiati haqidagi o’z nuqtai nazarini bayon qilgan. U birinchi marta 3 БОДЕН Ж. Шесть книг о государстве. Антология мировой философии: В 4т .М., 1970. Т . 2. URL: http://read.virmk.ru/b/Boden.htm (murojaat sanasi: 10.01.2023)

fuqarolar va tobelar ustidan Xudo va tabiatning adolatli qonunlaridan tashqari hech qanday qonunlar bilan bog’lanmagan, “suvereniteti” tushunchasini shakllantirdi va keng asoslab berdi. Unga ko’ra, birinchidan, oliy hokimiyat, garchi ma’lum bir muddatga berilgan bo’lsa-da doimiy bo’lishi kerak. Ikkinchidan, u mutlaq va cheksiz bo’lishi, o’zini bog’laydigan har qanday shartlardan xoli bo’lishi, o’z xohishiga ko’ra har qanday qonunlarni chiqarishi va bekor qilishi, ularni ijtimoiy ehtiyojlarga mos ravishda o’zgartirishi mumkin. Uchinchidan, oliy hokimiyat yagona va bo’linmas bo’lishi kerak, u o’zining tepasida va yonida turgan biron bir organga bo’ysinmaydi.

Foydalaniladigan adabiyotlar: 1. M.N. Muminova, M.A. Maksumova «Kasbiy etika va etiket», uslubiy qo’llanma, T.,2006. 2. I. A. Karimov «Istiqlol va ma’naviyat» T.,1994. 3. I. A. Karimov «O’zbekiston buyuk kelajak sari» T.,1998. 4. N. E. Muhammadiyev «Kasb etikasi va estetik madaniyati»- Toshkent,1998 y. 5. M. Abdullayev, E. Xakimov «Vvedeniye v etiku»-Namangan, 1998. 6. Abdulla SHer «Axloqshunoslik» Ma’ruzalar matni, Toshkent, 2000 7. V.G. Fedsov «Kultura servisa» Uchebno-prakticheskoye posobiye - M., «PRIOR», 2001. 8. A.A. Avloniy «Turkiy guliston yohud ahloq», T. 1992. 9. Y. Y. Petrunin, V.K. Borisov «Etika biznesa» M., «Delo»,2000. 10. S. S. Gulomov «Tadbirkorlik va kichik biznes» - T., «Shark», 2002.

O'xshashlar

Qadimgi Rim mafkurasi

Islоm mafkurasi va arab-musulmоn siyosiy fikri

Lоtin Amerikasi va Afrika mamlakatlarida milliy-ozodlik mafkurasi

Marksizm mafkurasi, uning genezisi, rivojlanish va tarixiy taqdiri

Qadimgi Gretsiyada siyosiy mafkuralar ellinizm davri mafkurasi