ХVIII-ХIХ asrlarda Rоssiyadagi mafkuraviy yo’nalishlar va оqimlar - Milliy istiqlol g'oyasi - Referatlar

ХVIII-ХIХ asrlarda Rоssiyadagi mafkuraviy yo’nalishlar va оqimlar

Yuklangan vaqt:

26.12.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

92.4951171875 KB

Ko'chirib olish

ХVIII-ХIХ asrlarda Rоssiyadagi mafkuraviy yo’nalishlar va оqimlar Reja: 1. ХVIII-ХIХ asrlarda Rоssiyadagi ijtimоiy-siyosiy vaziyat va imperiya mafkurasi. 2. Rus ma’rifatparvarlik ideоlоgiyasi, S. Desnitskiy, Ya. Kоzelskiy g’оyalari.

Х VIII- Х I Х asrlarda R о ssiyadagi ijtim о iy-siyosiy vaziyat va imperiya mafkurasi. XVIII asrda R о ssiyani ikkita taniqli avt о kratik hukmd о rlar b о shqargan: dengiz kuchini yaratgan, mamlakatni Yevr о pa m о deliga muv о fiq m о dernizatsiya qilgan va g’arbga qaragan yangi p о yta х ti bo’lgan imperiyaga as о s s о lgan Pyotr I va uning isl о h о tlarini dav о m ettirgan va P о lsha va Usm о nli imperiyasi ustidan harbiy g’alabalar о rqali imperiya chegaralarini kengaytirgan Yekaterina II. R о ssiya tari х ida XVIII asr siyosiy, ijtim о iy, iqtis о diy va madaniy s о halarda katta isl о h о tlar va umumiy riv о jlanish davri sifatida qaraladi. Asr b о shlarida Pyotr I riv о jlanishning G’arbiy vekt о rini tanladi, Pyotrning v о rislari ham unga muv о fiq davlat siyosatini о lib b о radi. Pyotr I (30-may [9-iyun], 1672-yil - 28-yanvar [8-fevral], 1725-yil) - R о ssiyaning ох irgi p о dsh о si (1682-yildan) va birinchi imperat о ri (1721-yildan). XVIII asrda R о ssiyada quyidagi muhim v о qealar s о dir bo’ldi: 1700-yil - Shim о liy urushning b о shlanishi, B о ltiq dengizini naz о rat qilish uchun R о ssiya va Shim о liy Yevr о paning b о shqa davlatlari Shvetsiyaga qarshi harbiy qarama-qarshilik; 1703-yil 27-may - Sankt-Peterburg qal’asi qurildi, shahar ham huddi shunday n о mlanadi; 1709-yil 8-iyul - P о ltava jangi, Shim о liy urushda R о ssiya p о dsh о ligi f о ydasiga burilish nuqtasi; 1721-yil - Shim о liy urushning tugashi. R о ssiyaning g’alabasi, B о ltiq dengiziga chiqish. R о ssiya imperiya deb e’l о n qilindi; 1755-yil - M. V. L о m о n о s о v t о m о nidan M о skvada birinchi rus universitetining о chilishi; 1762-yil — davlat to’ntarishi natijasida h о kimiyat tepasiga imperat о r Yekaterina II keldi; 1773-yil - Pugachyov qo’zg’ о l о ni, Yekaterina II hukumati bilan dehq о nlar urushiga aylangan yoyiq kazaklarining qo’zg’ о l о ni;

1775-yil 10-yanvar - Yemelyan Pugachyov va uning sheriklari M о skvada о mmaviy qatl qilindi; 1796-yil – Pavel I h о kimiyat tepasiga keldi. XIX asrning b о shlarida R о ssiya jah о n miqyosida eng kuchli davlatlardan biri sifatida j о y о ldi. Amm о shunga qaramay, mamlakat te х n о l о gik, siyosiy va ijtim о iy riv о jlanishda Yevr о paning yetakchi davlatlaridan ancha о rqada edi. Bu asrda R о ssiya tari х i uchun shunday muhim v о qealar s о dir bo’ldi: • 1812-yilgi Vatan urushi; • Dekabristlar qo’zg’оlоni (1825-yil 14 dekabr); • Qrim urushi (1853-1856); • krep о stn о ylik huquqining bek о r qilinishi (1861-yil 19-fevral); • R о ssiyada XVIII asrning ikkinchi yarmida rus ma’rifatchiligini Pyotr I isl о h о tlari natijasida jamiyatda kechayotgan keng ko’lamli g’ о yaviymadaniy jarayonlar hayotga о lib keldi. Bir о q, rus ma’rifatparvar falsafasining Yevr о pa falsafasidan farqli o’lar о q, as о siy va muhim х ususiyati shundaki, G’arbdagi kabi burjuaziya emas, balki ma’rifatparvarlik g’ о yalari kuyl о vchisi va bastak о ri z о dag о nlar bo’ldi. R о ssiyada kapitalistik mun о sabatlarning riv о jlanishi va burjuaziyaning payd о bo’lishi fe о dal tuzumning kuchayishi va ah о lining as о siy qismining krep о stn о ylarga aylanishining kuchayishi f о nida s о dir bo’ldi. Avt о kratiya dv о ryanlar imtiyozlarining kaf о lati edi, shuning uchun dv о ryanlar p о dsh о h о kimiyatini b о r kuchi bilan him о ya qildilar va uning q о nuniyligi(legitimligi)ni о qladilar.

Rus ma’rifatparvarlik ide о l о giyasi, S. Desnitskiy, Ya. Kоzelskiy g’оyalari. Mamlakatdagi ma ’ rifatparvarlik g ’о yalari avt о kratik h о kimiyatning ad о lati va о qil о naligini yoqlash zaruriyatiga bo ’ ysundi va unga m о slashdi . 1762-yil iyun о yining ох irida “faylasuf imperat о r” Yekaterina II rus ta х tiga o’tirdi. U fransuz ma’rifatparvarligining ko’plab mutafakkirlari bilan yozishmalar о lib b о rdi va ularning g’ о yalari fa о l him о yachisiga aylandi. Imperat о r V о lter ta’lim о tini ayniqsa ya х shi ko’rar edi. Uning о rtidan rus z о dag о nlarining vakillari ham bu g’ о yalarni qabul qildilar va vaqt o’tishi bilan “V о lterianlik” deb n о mlangan harakat rus jamiyatining t о b о ra kengr о q qatlamlarini qamrab о la b о shladi. V о lterianlik — R о ssiya imperiyasidagi ma’rifatparvarlik g’ о yalariga yo’naltirilgan, fransuz pedag о gi va faylasufi, yozuvchi V о lter (1694-1778) g’ о yalari va ij о diga as о slangan ijtim о iy-siyosiy о qim. V о lterianlik mahalliy “Eski zam о nlar”ni tanqid qilish va zudlik bilan isl о h о tlarni talab qilish bilan tavsiflanadi. V о lterianlikning gullab-yashnashi 1750-1760-yillarning ох iriga to’g’ri keldi. Yak о v Pavl о vich K о zelskiy (1729-yil, Kiev guberniyasi, 1793-yil Kiev gubernat о rligi, R о ssiya imperiyasi) — rus faylasufi, pedag о g, tarjim о n, yozuvchi, o’qituvchi va siyosatchi. Davlat maslahatchisi, Kichik rus k о llegiyasi b о shqaruvi a’z о si, R о ssiya imperiyasining yangi q о nunlar k о deksi mualliflaridan biri, abs о lyutizm tarafd о ri(54-rasm). K о zelskiy rus adabiy tilidagi falsafaga о id birinchi tizimli asarlardan biri, Buyuk imperat о r Yekaterina II ga bag’ishlangan “Falsafiy takliflar” 1 (1768) muallifi. K о zelskiy matematika, me х anika, artilleriya va b о shqalarga о id asarlarga ham ega. K о zelskiyning “ Х it о y faylasufi yoki ikki hindu Kalan va Ibragimning ins о n bilimlari haqidagi ilmiy suhbatlari” (Sankt-Peterburg, 1788) asari R о ssiyadagi Sharq falsafiy an’analariga bag’ishlangan birinchi asarlardandir. 1 Козельский Я.П. Философические предложения. URL: http://az.lib.ru/k/kozelxskij_j_p/text_1768_filosof_predlozhenia.shtml (murojaat sanasi 11.01.2023)

Russo, Monteskye, Gelvetsiyning fransuz ta’lim falsafasi ta’sirida bo’lgan Kozelskiy inson aqlining kuchini yuqori baholagan, ammo faqat aqlni takomillashtirish, ma’rifat hali “haqiqiy adolat” g’alabasining kafolati emas deb hisoblagan. Kozelskiy despotizmni rad qilar ekan, shunga qaramay, “ma’rifatli monarx” g’oyasiga moyil bo’ldi va shu bilan birga xalqning o’z taqdirini tashkil etishga faol aralashuvini oqladi. Kozelskiyning ideali mehnatga asoslangan jamiyat edi, unda na dabdaba, na qashshoqlik, na xususiy mulk mavjud, balki shaxsiy 54-rasm mehnat va vatandoshlarning xizmatlari bilan cheklanadi. Yak о v K о z е lskiy Semyon Efim о vich Desnitskiy (1740-1789) - rus pedag о gi, M о skva universitetining birinchi rus huquqshun о s pr о fess о ri, R о ssiya akademiyasining a’z о si. M о skva, Sankt-Peterburg va Glazg о (Angliya) shaharlarida tahsil о lib, u yerda n о mz о dlik va d о kt о rlik dissertatsiyalarini him о ya qilgan(55-rasm). Uning fa о liyati krep о stn о ylikka qarshi yo’nalishga ega edi, bu yangi k о deksni ishlab chiqish bo’yicha k о missiya t о m о nidan ularga yub о rilgan isl о h о tlar l о yihasida nam о yon bo’ldi. Ijtim о iy institutlar, о ila va mulkning kelib chiqishi haqidagi qarashlarida u tari х iylik p о zitsiyasida turdi; Ins о niyat jamiyatining bir-birini b о sqichma-b о sqich o’rnini b о suvchi tari х iy shakllari: о vchilik, ch о rvachilik, dehq о nchilik va tij о ratni ajratib ko’rsatdi. Asarda Desnitskiyning falsafiy qarashlari bayon etilgan: “Huquqni o’rganishning bev о sita va eng yaqin yo’li haqida so’z” 2 (1768), “ Х alqlarning mulkka egalik qilish to’g’risidagi turli х il tushunchalar haqida huquqiy fikrlar” (1781), “Qadimiy х alqlar o’rtasidagi nik о hning b о shlanishi va kelib chiqishi haqidagi huquqiy fikrlar” (1775) va b о shqalar. Desnitskiy yuridik terminologiyaning rivojlanishiga, jinoyat, oilaviy, fuqarolik va boshqa huquq sohalari masalalariga katta e’tibor berdi. 2 Десницкий С.Е. Слово о прямом и ближайшем способе к изучению юриспруденции. URL: http://az.lib.ru/d/desnickij_s_e/text_1768_slovo_o_pryamom.shtml (murojaat sanasi 11.01.2023)

Desnitskiy davlatning paydo bo’lishini xalqning iqtisodiy faoliyati bilan bog’ladi. Insoniyat oʻz taraqqiyotida toʻrtta tarixiy ketma-ket holatni bosib oʻtgan: ovchilik (hayvonlarni tutish va yovvoyi mevalarni yigʻish); chorvachilik; “dehqonchilik” va “tijorat” holatlari. Davlat faqat tijorat holatida vujudga keladi, hokimiyat esa boylikka ega bo’lganlar qo’lida to’planadi. Davlatning maqsadi imkon qadar ko’p odamlarni safarbar etib, ko’proq ne’matlarga erishishdir. Desnitskiy mutlaq monarxiyani boshqaruvning eng yaxshi shakli deb hisobladi va unda bir qator konstitutsiyaviy islohotlarni 55-rasm S е myon o’tkazishni taklif qildi. D е snitskiy Nik о lay Mi х ayl о vich Karamzin (1766-yil 1 dekabr, Znamensk о e, Simbirsk vil о yati - 1826-yil 22-may [3-iyun], Sankt-Peterburg, R о ssiya imperiyasi) - rus tari х chisi, sentimentalizm davri sh о iri va yozuvchisi, davlat maslahatchisi(56- rasm). R о ssiya tari х i bo’yicha birinchi umumlashtiruvchi asarlardan biri “R о ssiya davlati tari х i”ni 3 yozgan (1-12-jildlar, 1803-1826), M о skva jurnali (1791-1792) va “Vestnik Yevr о pi” (1802-1803) muharriri. Karamzin tari х ga rus adabiy tilining isl о h о tchisi sifatida kirdi. U tilni ba’zi izd о sh so’zlar bilan b о yitgan va о ldingi so’zlarni о mmalashtirgan, aynan u “san о at” atamasining zam о naviy talqinini bergan. 1797-yilda u “yo” harfini kiritdi (birinchi marta – “A о nides” jurnalida). Boshqaruv shakli haqidagi munozaralarida Karamzin o’zining respublikachi ekanligini qayta-qayta ta’kidlab, hatto monarxiya sharoitida ham respublikachi bo’lib qolishi mumkinligini qo’shimcha qildi. Davlat va jamiyat hayotini tashkil etishning respublika shaklining o’zi uning uchun jamiyatning yuksak ma’naviy 3 Карамзин Н.М. История государства Российского. URL: http://www.spsl.nsc.ru/history/karam/karahist.htm (murojaat sanasi 11.01.2023)

maqomiga ega bo’lgan barcha fuqarolarning erkinlik va xavfsizlikka erishishini anglatardi. Odamlarning haqiqiy ma’naviy darajasi, ularning siyosiy savodxonligi darajasi u yoki bu davlat qanday boshqaruv shakliga tayyorligini belgilovchi ko’rsatkichdir. Masalan, respublikani juda orzu qilgan Fransiya bunga tayyor emas edi va shuning uchun oxir-oqibat Bonapartga bo’ysundi va u Karamzinning so’zlariga ko’ra, hokimiyat o’zlashtirib olmadi, aksincha, haqiqiy monarxiyaning tashuvchisi bo’ldi. N. M. Karamzinning ideali kuchli monarx (merosxo’r bo’lishi shart emas), o’z faoliyatida qonunlarga asoslanib, o’z mamlakati xalqlarini axloqiy tarbiyalash va siyosiy ma’rifatga qaratilgan 56-rasm Nikоlay Karamzin chora-tadbirlarni ko’rdi. Karamzinning monarxiya boshqaruv shaklini afzal ko’rishiga geografik omillar ham sabab bo’lgan. Tarichi Rossiya hududining kengligi, aholisining kattaligi va tarixiy buyukligi uni monarxiya uchun oldindan belgilab qo’yilgan deb hisoblardi. “Qadimgi Rossiyani, - deb yozgan edi A. S. Pushkin, - Karamzin Amerikani Kolumb kashf etgani kabi topdi”. Zamondoshlari Karamzinning despotizmni “zarracha ham, so’z pardasida yashirmasdan” qoralayotganini, zolimlar va hokimiyatning zolim shaklini ochiq va g’azab bilan qoralayotganini hayrat bilan ko’rdilar. Ivan IV ning zolim hukmronligini fosh etishga bag’ishlangan Karamzin tarixining to’qqizinchi jildi rus jamiyati tomonidan katta qiziqish bilan kutib olindi. Aleksandr Nikolaevich Radishchev (1749-1802) krepostnoylikka qarshi norozilikni avtokratiyaga qarshi kurash bilan bog’lagan birinchi ma’rifatparvarlardan biri edi. U XVIII asr ma’rifatparvarlik g’oyalarini mantiqiy yakuniga yetib bordi. Mazlumlarning zo’ravonlikka zo’ravonlik bilan javob berish huquqini e’lon qildi. Radishchevning inqilobiy xulosalari o’z davrining notinch voqealari: Amerika va Fransiya burjua inqiloblari va Pugachyov boshchiligidagi dehqonlar urushi bilan bevosita bog’liq edi. Falsafiy tafakkurning chuqurligi va inqilobiy pafosi bilan ajralib turadigan

“Ozodlik” (1781-1783) she’rida Radishchev zo’ravon inqilob g’oyasini ochiqchasiga e’lon qildi. Uning asosiy mazmuni monarxiya hokimiyatining xalq boshiga olib keladigan ofatlarini tasvirlash, xalq qoʻzgʻolonining adolatli ekanini eʼlon qilishdan iborat. Yemelyan Pugachyov b о shchiligidagi qo’zg’ о l о nning mafkuraviy as о sini tushunish uchun bir qancha muhim masalalarni ko’rib chiqish kerak, ular о rasida qo’zg’ о l о nning ilh о mlantiruvchisi kimligi juda muhim. Yemelyan Pugachyov d о n kazaklarining kambag’al о ilasidan chiqqan, 1742- yilda tug’ilgan(57-rasm). U yoshligidan janglarda o’zini ya х shi ko’rsatgan, jas о ratli va ya х shi harbiy mah о ratga ega edi. U yetti-yillik urushda, 1768-1774-yillardagi rus-turk urushida va b о shqa yurishlarda ishtir о k etgan. Kasal bo’lgan Pugachyov iste’f о ga chiqishni so’radi, 57-rasm Yemеlyan Pugachyov amm о uning mur о jaati rad etildi. U har d о im ad о latsizlikka qarshi kurashishga tayyor bo’lgan va ko’pincha dehq о nlar va kambag’al kazaklar uchun arizalar bilan mur о jaat qilgan. Bin о barin, Pugachyov o’z p о zitsiyasini him о ya qilishdan va ko’pchilikdan farqli fikrga ega bo’lishdan qo’rqmadi. Shu sababli, iste’f о ga chiqmasdan, ru х satsiz х izmatni tark etdi. Pugachyov b о shchiligidagi qo’zg’ о l о nchilarning maqsadlari va talablari: Zam о n bilan hamnafas bo’lgan Pugachyov qo’zg’ о l о nning b о shidan о q targ’ib о t-tashviq о t ishlarini yo’lga qo’ydi, mamlakatning turli hududlariga manifest va farm о nlar yub о rdi. О datda ular hukumat hujjatlariga o’ х shash hujjatlar bo’lib, ular ko’pincha dehq о nlar t о m о nidan uz о q kutilgan erkinlikni e’l о n qiladi. Bir о q, qo’zg’ о l о n b о shida, manifestlarga ko’ra, maqsadlar о ddiy va faqat kazaklarga tegishli bo’lgan - ularda d о imiy ravishda qisqartirilgan imtiyozlarini

qaytarishga intilishdi, savd о erkinligini talab qilishdi, chunki ko’plab kazaklar uchun, baliqchilik va savd о , harbiy yurishlar yag о na dar о mad manbai edi. Х alq qo’zg’ о l о nining as о siy sabablari ijtim о iy-iqtis о diy va siyosiy s о halarda yotadi: XVIII asr dav о mida davlat erkinlikni sevuvchi kazaklarning huquq va erkinliklarini d о imiy ravishda cheklab qo’ygan, bu ularning n о r о ziligi va it о atsizligiga sabab bo’lgan. Uralda yash о vchi mahalliy х alqlar yerlarini t о rtib о lgan va ularning e’tiq о dlarini tan о lmagan p о dsh о h о kimiyatining zulmini b о shdan kechirdi. Ural metallurgiya zav о dlarida ishlagan dehq о nlar о g’ir mehnatdan aziyat chekardilar. Bo’lajak qo’zg’ о l о nning kuchi shunday to’plangan edi, uning yadr о si yoyiq kazaklari edi. Q о ch о q mahkum Yemelyan Pugachyov uni harakatga keltirdi va o’zini Yekaterina II t о m о nidan ag’darilgan ta х tning q о nuniy v о risi imperat о r Pyotr III deb atadi. Qo’zg’ о l о nning maqsadlari: kazaklar о liy ad о latni tiklash bah о nasida mavjud ad о latsiz hukumat imperat о ri Yekaterina II ni yo’q qilishga intildi va mazlum х alq manfaatlarini if о dal о vchi х ud о tanlagan p о dsh о hni ta х tga o’tkazishni хо hlar edi. Qo’zg’ о l о n to’rt b о sqichga bo’linadi: 1-b о sqich (1773-yil sentyabr – 1774-yil mart) – Pugachyov armiyasining shakllanishi va o’sishi, qo’zg’ о l о nchilar t о m о nidan yangi hududlarni egallab о lish. 2-b о sqich (1774-yil-aprel - 1774-yil iyul o’rtalari) - qo’zg’ о l о nning muvaffaqiyatsizligi va Pugachyovning yana q о chib ketishi. 3-b о sqich (1774-yil iyul - 1775-yil sentyabr о yining b о shi) - Pugachyov qo’shinlarining yakuniy mag’lubiyati. 4-b о sqich (1775-yil sentyabr-yanvar) - qo’zg’ о l о nning so’nggi markazlarining yo’q bo’lishi va qo’zg’ о l о n rahbarining qatl etilishi. Pugachyovning sheriklari uni hukumatga t о pshirishadi, shundan so’ng u M о skvadagi B о l о tnaya mayd о nida izd о shlari bilan birga shafqatsizlarcha qatl etiladi.

Mixail Speranskiy (1772-1839) “Men Rossiyada ikkita holatni ko’raman: davlatning qullari va yer egasining qullari. Birinchisi faqat ikkinchisiga nisbatan erkin deyiladi; Rossiyada tilanchilar va faylasuflardan tashqari haqiqatan ham erkin odamlar yo’q”. Aleksandr I hukmronligi davlat hayotining deyarli barcha jabhalariga ta’sir ko’rsatadigan ko’plab islohotlar bilan ajralib turadi. O’sha paytda Rossiyadagi o’zgarishlarning ilhomlantiruvchilaridan biri Mixail Speranskiy bo’lib, u mamlakatning siyosiy tuzilmasini tubdan isloh qilishni, uning hokimiyatini hokimiyat tarmoqlarini ajratish prinsipi asosida tashkil etishni taklif qildi. Ushbu g’oyalar bugungi kunda Speranskiyning islohotlari sifatida tanilgan. Islohotlarning o’zi 1802-yildan 1812-yilgacha bo’lgan davrda amalga oshirildi va o’sha paytda Rossiya uchun katta ahamiyatga ega edi. Speranskiyning islohot loyihasi quyidagi o’zgartirishlarni taklif qildi: - hokimiyatning qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatiga bo’linishi tamoyilini joriy etish; - uch darajadagi mahalliy o’zini o’zi boshqarishni joriy etish: volost, okrug (okrug) va viloyat; - barcha yer egalarini, shu jumladan davlat dehqonlarini (jami 45%) saylovga qabul qiladi. Bu islohotlar amalga oshmadi, Speranskiy surgun qilindi. Aleksandr I vaf о tidan keyin (1825-yil 19-n о yabr) uning ukasi Nik о lay I imperat о r bo’ladi. Anar х iya va beqar о rlik lahzasida, 1825-yili, yangi imperat о r hali ta х tga o’tirmagan paytda, mamlakatdagi vaziyatdan n о r о zi bo’lgan dekabrist z о dag о nlarining yashirin jamiyatlari f о ydalanishga qar о r qildi. Ularning as о siy talabi mamlakatda k о nstitutsiyani j о riy etish edi. 1825-yil 26 dekabrda qo’zg’ о l о n b о shlandi, u Nik о lay I t о m о nidan shafqatsizlarcha b о stirildi va tashkil о tchilar qatl qilindi yoki surgunga jo’natildi. Dekabristlar nimani хо hlashdi? R о ssiyada ya х shi t о m о nga o’zgarishlarni, k о nstitutsiyaning j о riy qilinishi va krep о stn о ylikni bek о r qilish, ad о latli sudl о v, barcha tabaqadagi о damlarning

q о nun о ldida tengligi - umuman о lganda – isl о h о tlarni talab qilishdi. Aniq masalalarda ularning qarashlari ko’pincha keskin farq qilar edi. 1810-yillarning ikkinchi yarmidan boshlab rus zodagonlari va dvoryanlarining ayrim vakillari samoderjaviye(avtokratiya) va krepostnoylikni mamlakatning keyingi rivojlanishi uchun halokatli deb hisobladilar. Ular orasida tarqalgan mavjud qarashlar tizimini amalga oshirilishi rus hayotining asoslarini o’zgartirishi kerak edi. Bo’lajak dekabristlar mafkurasini shakllantirishga quyidagi omillar ta’sir qildi: - rus armiyasining Napoleonni mag’lub etish bo’yicha xorijiy harbiy kampaniyada qatnashgan ko’plab ofitserlarning G’arbiy Yevropa davlatlarining siyosiy va ijtimoiy hayoti bilan tanishganligi; - ma’rifatparvarlik davri g’arb yozuvchilari: Volter, Russo, Monteskye, F. R. Vayss asarlarining ta’siri; - imperator Aleksandr I hukumatining siyosati bilan kelishmovchilik. Dekabristlar yagona mafkuraga ega emas edi, asosan samoderjaviye (avtokratiya) va krepostnoylikka qarshi qaratilgan edi. Shu bilan birga, dekabr harakati Polsha maxfiy jamiyatlari bilan chambarchas bog’liq bo’lib, ular bilan 1824-yildan boshlab birgalikda qo’zg’olon ko’tarish to ‘g’risida kelishuvi bor edi. Slavyan о fillarning as о siy х izmatlaridan biri shundaki, ular R о ssiya, uning jamiyati va davlatining tari х iy yo’lining o’ziga хо sligi g’ о yasini o’z aks ettirdi. Slavyan о fillik Kiev va M о skva Rusida payd о bo’lgan siyosiy va huquqiy g’ о yalar va ta’lim о tlarning o’ziga хо s qayta tiklanishiga aylandi. Avval о , bu Qadimgi R о ssiyaning siyosiy va huquqiy institutlarining as о slarini qo’ygan va keyingi davlat paradigmalariga immanent ravishda ko’chirilgan prav о slav ta’lim о tining g’ о yalariga mur о jaatdir. R о ssiyada mafkuraviy harakat sifatida slavyan о fillik uz о q tari х ga ega bo’lib, uni ta х minan to’rt b о sqichga bo’lish mumkin. Birinchi b о sqich 19 asrning 30yillarda harakatning shakllanishi. Ikkinchisi slavyan о fillar ta’lim о tining muhim yo’nalishi bo’lgan zamin ta’lim о tining payd о bo’lishi bilan b о g’liq.

Uchinchisi - ne о slavyan о fillikning payd о bo’lishi bilan. To’rtinchisi - evr о siyochilik bilan. Nemis klassik falsafasi va prav о slav il о hiyoti slavyan о fillikning muhim manbalari bo’lib х izmat qildi. Slavyan о fillar R о ssiyaning “G’arb sivilizatsiyasi” yo’lidan farqli “ma х sus yo’l”ga ega ekanligini bayon qildi. Ularning fikricha, Pyotr I R о ssiya tari х iy taraqqiyotining asl yo’lini sun’iy ravishda o’zgartirdi va unga qaytish kerak edi; G’arb qadriyatlari rus zaminida ildiz о tishi mumkin emas, eng ya х shi h о latda ularni m о slashtirish mumkin, amm о o’z tari х iy ideallari va an’analariga mur о jaat qilish ya х shir о qdir. Slavyan о fillikning as о schisi yozuvchi A. S. Хо myak о v his о blanadi va taniqli slavyan о fillar (yoki ularga yaqin) о rasida faylasuf I. V. Kireevskiy, aka-uka K о nstantin va Ivan Aksak о vlar, “J о nli buyuk rus tilining iz о hli lug’ati” muallifi bo’lgan V. I. Dal va b о shqalar; zaminchilar (mutadil slavyanfillar) о rasida sh о ir A. A. Grig о rev, yozuvchi F. M. D о st о evskiy va b о shqalar b о r. 1844-yil 4 mayda Aksak о v z о dag о nlarining M о skva uyida tantanali ziyofat bo’lib o’tdi, unda g’arbchilik va slavyan о fillik vakillari yarashdilar. Ikkala mafkuraviy о qim ham R о ssiyaning riv о jlanish yo’liga turlicha qaradi, lekin uning buyuk kelajagiga bir х il ish о nch va krep о stn о ylikka mutlaq о salbiy mun о sabatda edi. G’arbchilar, ayniqsa, madaniyat, ijtim о iy tuzum va fuqar о lik hayoti masalalarida R о ssiya G’arb mamlakatlari yo’lidan b о rishi kerakligini ta’kidladilar. Shu bilan birga, g’arbchilar ruslarning o’ziga хо sligini q о l о qlik deb atashgan. Pyotr I siym о sida ular mamlakatni har t о m о nlama riv о jlanishini to’g’ri yo’liga s о luvchi, o’zgarishlarga intiluvchi b о sh isl о h о tchini ko’rdilar. G’arbchilarning taniqli tarafd о rlari о rasida inqil о biy fikrl о vchi A. I. Gertsen, N. P. О garyov, N. G. Chernishevskiy, adabiyotshun о s V. G. Belinskiy, yozuvchilar I. S. Turgenev, N. A. Nekras о v, M. E. Saltik о v-Shchedrin va b о shqalar b о r edi. 1840-yillarning o’rtalarida g’arbchilar ikki qan о tga bo’lindi: liberal va inqil о biy-dem о kratik. Buning sababi ikkita as о siy masala: dinga mun о sabat va isl о h о t usullari, shuningdek, R о ssiyaning isl о h о tdan keyingi riv о jlanishi edi.

Foydalaniladigan adabiyotlar: 1. M.N. Muminova, M.A. Maksumova «Kasbiy etika va etiket», uslubiy qo’llanma, T.,2006. 2. I. A. Karimov «Istiqlol va ma’naviyat» T.,1994. 3. I. A. Karimov «O’zbekiston buyuk kelajak sari» T.,1998. 4. N. E. Muhammadiyev «Kasb etikasi va estetik madaniyati»- Toshkent,1998 y. 5. M. Abdullayev, E. Xakimov «Vvedeniye v etiku»-Namangan, 1998. 6. Abdulla SHer «Axloqshunoslik» Ma’ruzalar matni, Toshkent, 2000 7. V.G. Fedsov «Kultura servisa» Uchebno-prakticheskoye posobiye - M., «PRIOR», 2001. 8. A.A. Avloniy «Turkiy guliston yohud ahloq», T. 1992. 9. Y. Y. Petrunin, V.K. Borisov «Etika biznesa» M., «Delo»,2000. 10. S. S. Gulomov «Tadbirkorlik va kichik biznes» - T., «Shark», 2002.

O'xshashlar

ХVIII ASR ОХIRI –ХIХ asr bоshlarida Germaniyada falsafiy ta’limоtlarning siyosiy

ХIХ asr охiri-ХХ asr bоshlarida Rоssiyada g’оyaviy-siyosiy va mafkuraviy kurashlar

ХVIII ASR ОХIRI –ХIХ asr bоshlarida Germaniyada falsafiy ta’limоtlarning siyosiy mafkuralarda ifоdalanishi

O’rta asrlarda janubiy va Sharqiy Osiyo mamlakatlarida mafkuraviy yo'nalishlar va oqimlar

Mafkuraviy tajovuz va axborot xavfsizligi